آیه فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا [59]
امّا پس از آنان، فرزندان ناشايسته‌اى جاى آن‌ها را گرفتند كه نماز را تباه كرده، و از شهوات پيروى نمودند؛ و به‌زودى [مجازات] گمراهى [خود] را خواهند ديد!
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ وَ هُوَ الرَّدِیءُ وَ الدَّلِیلُ عَلَی ذَلِکَ قَوْلُهُ أَضاعُوا الصَّلاهْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( فَخَلَفَ مِن بَعْدِهِمْ خَلْفٌ؛ منظور از آن جانشینان بد است و دلیل آن، ادامه آیه است: أَضَاعُوا الصَّلَاة.
الصّادق (علیه السلام)- فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ الْخَلْفُ الْبَدَلُ السَّیِّئُ أَیْ بَقِیَ بَعْدَ النَّبِیِّینَ الْمَذْکُورِینَ قَوْمُ سَوْءٍ مِنَ الْیَهُودِ وَ مَنْ تَبِعَهُمْ أَضاعُوا الصَّلَاةَ أَیْ تَرَکُوهَا أَوْ أَخَّرُوهَا عَنْ مَوَاقِیتِهَا.
امام صادق ( فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ؛ الخَلَفَ جایگزین بد است؛ یعنی بعد از پیامبرانی که [در آیات قبلی] گفته شدند، قوم بدی که یهود و پیروانشان است. باقی ماندند؛ أَضاعُوا الصَّلاةَ؛ یعنی نماز را رها کردند یا از وقتش به تأخیر انداختند.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ دَاوُدَ‌بْنِ‌فَرْقَدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَوْلُهُ تَعَالَی إِنَّ الصَّلاةَ کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً قَالَ کِتَاباً ثَابِتاً وَ لَیْسَ إِنْ عَجَّلْتَ قَلِیلًا أَوْ أَخَّرْتَ قَلِیلًا بِالَّذِی یَضُرُّکَ مَا لَمْ تُضَیِّعْ تِلْکَ الْإِضَاعَهًَْ فَإِنَّ اللَّهَ عزّوجلّ یَقُولُ لِقَوْمٍ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا.
امام صادق ( داودبن‌فرقد گوید: به امام صادق (عرض کردم: «سخن خدای تعالی: زیرا نماز، وظیفه ثابت و معیّنی برای مؤمنان است!. (نساء/۱۰۳) [به چه معنی است]»؟ فرمود: «[نماز]، وظیفه‌ای ثابت است و این‌طور نیست که اگر اندکی زودتر خواندی یا اندکی به تأخیر انداختی به تو زیان برساند تا زمانی‌که تباه نکنی، آن تباه‌کردن [که در آیه‌ی قرآن از آن نهی شده است]. خدای عزّوجلّ به گروهی می‌فرماید: أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیّاً».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- یَا ابْنَ مَسْعُودٍ سَیَأْتِی مِنْ بَعْدِی أَقْوَامٌ یَأْکُلُونَ طَیِّبَ الطَّعَامِ وَ أَلْوَانَهَا وَ یَرْکَبُونَ الدَّوَابَّ وَ یَتَزَیَّنُونَ بِزِینَهًِْ الْمَرْأَهًِْ لِزَوْجِهَا وَ یَتَبَرَّجُونَ تَبَرُّجَ النِّسَاءِ وَ زِیُّهُنَّ مِثْلُ زِیِّ الْمُلُوکِ الْجَبَابِرَهًِْ وَ هُمْ مُنَافِقُو هَذِهِ الْأُمَّهًِْ فِی آخِرِ الزَّمَانِ شَارِبُونَ بِالْقَهَوَاتِ لَاعِبُونَ بِالْکِعَابِ رَاکِبُونَ الشَّهَوَاتِ تَارِکُونَ الْجَمَاعَاتِ رَاقِدُونَ عَنِ الْعَتَمَاتِ مُفْرِطُونَ فِی الْعَدَوَاتِ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا یَا ابْنَ مَسْعُودٍ مَثَلُهُمْ مِثْلُ الدِّفْلَی زَهْرَتُهَا حَسَنَهًٌْ وَ طَعْمُهَا مُرٌّ.
پیامبر ( ای پسر مسعود: «گروهی پس از من می‌آیند که غذاهای رنگین و گوارا می‌خورند، چهار پایان را سوار می‌شوند، مانند زنان که برای شوهر آرایش می‌کنند آرایش می‌کنند آرایش خود را مانند زنان به دیگران نشان می‌دهند، لباسشان لباس پادشاهان ستمگر می‌باشد اینان در آخرالزمان منافقان امّتند؛ باده‌گساری می‌کنند، نرد ببازند، به فرمان هوی و هوس می‌باشند، اجتماع را وامی‌گذارند و نماز خفتن را نمی‌خوانند، زیاده‌روی در ستم می‌کنند و خدای تعالی می‌فرماید: فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا ای پسر مسعود مَثَل آنان مانند خرزهره است گلشن خوب مزه‌اش تلخ است.
السّجّاد (علیه السلام)- کِتَابُهُ (علیه السلام) إِلَی مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ الزُّهْرِی ... مَا لَکَ لَا تَنْتَبِهُ مِنْ نَعْسَتِکَ وَ تَسْتَقِیلُ مِنْ عَثْرَتِکَ فَتَقُولَ وَ اللَّهِ مَا قُمْتُ لِلَّهِ وَاحِداً أَحْیَیْتُ بِهِ لَهُ دِیناً أَوْ أَمَتُّ لَهُ فِیهِ بَاطِلًا فَهَذَا شُکْرُکَ مَنِ اسْتَحْمَلَکَ مَا أَخْوَفَنِی أَنْ تَکُونَ کَمَنْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فِی کِتَابِهِ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا اسْتَحْمَلَکَ کِتَابَهُ وَ اسْتَوْدَعَکَ عِلْمَهُ فَأَضَعْتَهَا فَنَحْمَدُ اللَّهَ الَّذِی عَافَانَا مِمَّا ابْتَلَاکَ بِه.
امام سجّاد ( نامه‌ای که امام زین‌العابدین (به محمّدبن‌مسلم زهری می‌نویسد... تو را چه شده که از خواب غفلت بیدار نمی‌شوی و از لغزش خویش باز نمی‌ایستی تا بگویی: سوگند به خدا که من در تمام عمر خود یک بار هم نشد که به پا خیزم و محض رضای خدا، دین خدا را زنده سازم یا باطلی را بمیرانم. پس این است سپاسگزاری تو، از کسی که تأمین زندگی تو را به عهده گرفته است. چقدر بیمناکم که تو در شمار کسانی باشی که خداوند متعال در قرآن فرمود: أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا؛ خداوند قرآنش را در دسترس تو گذاشت و علم آن را به تو آموخت ولی تو آن را تباه ساختی. پس ما سپاس می‌گذاریم خداوندی را که ما را از آنچه تو به آن مبتلا گشتی محفوظمان داشت.
المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)- أَبُومُحَمَّدٍ الْحُسَیْنُ‌بْنُ‌أَحْمَدَ الْمُکَتِّبُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُوعَلِیِّ‌بْنُ‌هَمَّامٍ بِهَذَا الدُّعَاءِ وَ ذَکَرَ أَنَّ الشَّیْخَ الْعَمْرِیَّ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ أَمْلَاهُ عَلَیْهِ وَ أَمَرَهُ أَنْ یَدْعُوَ بِهِ وَ هُوَ الدُّعَاءُ فِی غَیْبَهًِْ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف): اللَّهُم ... وَ عَذِّبْ أَعْدَاءَکَ وَ أَعْدَاءَ دِینِکَ وَ أَعْدَاءَ رَسُولِکَ بِیَدِ وَلِیِّکَ وَ أَیْدِی عِبَادِکَ الْمُؤْمِنِینَ اللَّهُمَّ اکْفِ وَلِیَّکَ وَ حُجَّتَکَ فِی أَرْضِکَ هَوْلَ عَدُوِّهِ وَ کِدْ مَنْ کَادَهُ وَ امْکُرْ بِمَنْ مَکَرَ بِهِ وَ اجْعَلْ دَائِرَهًَْ السَّوْءِ عَلَی مَنْ أَرَادَ بِهِ سُوءاً وَ اقْطَعْ عَنْهُ مَادَّتَهُمْ وَ أَرْعِبْ بِهِ قُلُوبَهُمْ وَ زَلْزِلْ لَهُ أَقْدَامَهُمْ وَ خُذْهُمْ جَهْرَهًًْ وَ بَغْتَهًًْ شَدِّدْ عَلَیْهِمْ عِقَابَکَ وَ أَخْزِهِمْ فِی عِبَادِکَ وَ الْعَنْهُمْ فِی بِلَادِکَ وَ أَسْکِنْهُمْ أَسْفَلَ نَارِکَ وَ أَحِطْ بِهِمْ أَشَدَّ عَذَابِکَ وَ أَصْلِهِمْ نَاراً وَ احْشُ قُبُورَ مَوْتَاهُمْ نَاراً وَ أَصْلِهِمْ حَرَّ نَارِکَ فَإِنَّهُمْ أَضاعُوا الصَّلاهًَْ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ وَ أَذِلُّوا عِبَادَکَ.
امام مهدی ( دعایی در غیبت امام مهدی (است: خدایا ولی و حجت خود را در زمینت از بیم دشمنش، کفایت فرما و هرکس به او نیرنگ زند، حیله کن و هرکس او را مکر کند، فریب ده، و کسانی که خواهان بدی برای او هستند در احاطه بدی قرار ده، اصل آنان را قطع کن و دل هایشان را به او بترسان و گام هایشان را برای او به لرزه درآور و آن‌ها را آشکارا یا پنهانی برگیر، عذابت را بر آنان بسیار کن و در میان بندگانت خوار ساز و آن‌ها را در سرزمین خود، نفرین کن و در پایین ترنی نقطه آتش خود سکنی ده، و سخت ترین عذابت را بر آنان احاطه گردان و بر آتش جهنم وارد ساز. به راستی که آنان نماز را تباه کردند و از شهوت ها پیروی نمودند و بندگانت را به خواری کشاندند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ سَلِمَ مِنْ أُمَّتِی مِنْ أَرْبَعِ خِصَالٍ فَلَهُ الْجَنَّهًُْ مِنَ الدُّخُولِ فِی الدُّنْیَا وَ اتِّبَاعِ الْهَوَی وَ شَهْوَهًِْ الْبَطْنِ وَ شَهْوَهًِْ الْفَرْج.
پیامبر ( اگر کسانی از امّت من دارای چهار خصلت باشند وارد بهشت می‌گردند، خود را به دنیا آلوده نکنند و هواپرستی نکنند، شکم خود را نگهدارند و دامن خود را حفظ نمایند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ رَوَوْا عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) مَنْ بَنَی الشَّدِیدَ وَ رَکِبَ الْمَنْظُورَ وَ لَبِسَ الْمَشْهُورَ.
امام علی ( وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ؛ کسی که بنای محکم بسازد و مورد پسند خود را سوار شود و لباس [شهرت و] گرانبها بپوشد.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- مِنْ کَلَامِ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) حِینَ قَدِمَ الْکُوفَهًَْ مِنَ الْبَصْرَهًِْ بَعْدَ حَمْدِ اللَّهِ تَعَالَی وَ الثَّنَاءِ عَلَیْهِ أَمَّا بَعْدُ فَالْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی نَصَرَ وَلِیَّهُ وَ خَذَلَ عَدُوَّهُ وَ أَعَزَّ الصَّادِقَ الْمُحِقَّ وَ أَذَلَّ الْکَاذِبَ الْمُبْطِلَ عَلَیْکُمْ یَا أَهْلَ هَذَا الْمِصْرِ بِتَقْوَی اللَّهِ وَ طَاعَهًِْ مَنْ أَطَاعَ اللَّهَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّکُمُ الَّذِینَ هُمْ أَوْلَی بِطَاعَتِکُمْ مِنَ الْمُنْتَحِلِینَ الْمُدَّعِینَ الْقَائِلِینَ إِلَیْنَا یَتَفَضَّلُونَ بِفَضْلِنَا وَ یُجَاحِدُونَّا أَمْرَنَا وَ یُنَازِعُونَّا حَقَّنَا وَ یَدْفَعُونَّا عَنْهُ وَ قَدْ ذَاقُوا وَبَالَ مَا اجْتَرَحُوا فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا قَدْ قَعَدَ عَنْ نُصْرَتِی مِنْکُمْ رِجَالٌ وَ أَنَا عَلَیْهِمْ عَاتِبٌ زَارٍ فَاهْجُرُوهُمْ وَ أَسْمِعُوهُمْ مَا یَکْرَهُونَ حَتَّی یُعْتِبُونَا وَ نَرَی مِنْهُمْ مَا نُحِبُّ.
امام علی ( آنگاه که از بصره به کوفه آمد، پیش آمد تا بر منبر رفت، حمد و ثنای الهی بجای آورد سپس فرمود: امّا بعد، سپاس خدایی راست که دوستدار خود را یاری داد، و دشمن خویش را خوار ساخت و راستگوی طرف دار حق را عزّت بخشید، و دروغگوی باطل‌گرا را ذلیل نمود. ای ساکنان این شهر تقوای الهی پیشه کنید، و از طاعت آن گروه از اهل بیت پیامبرتان که خودشان خدا را اطاعت نموده‌اند جدا نشوید، آنان که در فرمانبری از ایشان در آنچه که خودشان نیز خدا را فرمان برده‌اند سزاوارترند از آن گروه افرادی که خود را به حقّ می‌بندند و مدّعی آنند و با ما مقابله می‌کنند، با فضل ما خود را صاحب فضل جلوه می‌دهند و همان فضل را در باره ما انکار می‌کنند، و در حقّ خودمان با ما می‌ستیزند و ما را از آن کنار می‌زنند، و البتّه و بال و گرفتاری اعمال زشت خود را چشیدند و بزودی به کیفر این تبهکاری (در آخرت) خواهند رسید. همانا مردانی چند از شما دست از یاری من برداشتند که من این کار زشت را بر آنان خرده می‌گیرم و آنان را مورد ملامت و سرزنش قرار می‌دهم، شما نیز از آن دوری کنید و به آنان بد بگوئید، و سخنان زننده‌ای به گوششان برسانید تا به جلب رضایت ما تن در دهند یا کاری که مورد خشنودی ماست از آنان مشاهده کنیم.
الکاظم (علیه السلام)- عِیسَی‌بْنِ‌دَاوُدَ النَّجَّارِ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ‌مُوسَی (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّه ... فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا وَ هُوَ جَبَلٌ مِنْ صُفْرٍ یَدُورُ فِی وَسَطِ جَهَنَّم ثُمَّ قَالَ عزّوجلّ إِلَّا مَنْ تابَ مَنْ غَشَّ آلَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَأُولئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَ لا یُظْلَمُونَ شَیْئاً إِلَی قَوْلِهِ مَنْ کانَ تَقِیًّا.
امام کاظم ( عیسی‌بن‌داود نجّار گوید: از امام کاظم (در مورد تفسیر این آیه خداوند می‌فرماید: فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا» پرسیدم. ... و آن کوهی از مس گداخته است که در وسط جهنّم می‌چرخد. سپس می‌فرماید: إِلَّا مَنْ تابَ؛ مگر کسی که از خیانت به آل محمّد (توبه کند. وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَأُولئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَ لا یُظْلَمُونَ شَیْئاً تا مَنْ کانَ تَقِیًّا.