آیه ۱۰۳ - سوره نساء

آیه فَإِذا قَضَيْتُمُ الصَّلاةَ فَاذْكُرُوا اللهَ‌ قِياماً وَ قُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِكُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنْتُمْ فَأَقيمُوا الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ كانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنينَ كِتاباً مَوْقُوتاً [103]

و هنگامى‌كه نماز را به پايان رسانديد، خدا را ياد كنيد؛ ايستاده، و نشسته، و در‌حالى‌كه به پهلو خوابيده‌ايد. و هرگاه آرامش يافتيد [و حالت ترس زايل گشت]، نماز را [به‌طور معمول] بر پا داريد، زيرا نماز، براى مؤمنان وظيفه‌اى است ثابت و داراى اوقات معيّن.

و هنگامی‌که نماز را به پایان رساندید

۱ -۱
(نساء/ ۱۰۳)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- فَإِذا قَضَیْتُمُ الصَّلاهًَْ یَعْنِی إِذَا وَجَبَتِ الصَّلَاهًُْ.

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- فَإِذا قَضَیْتُمُ الصَّلاةَ یعنی وقتی نماز بر شما واجب شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۴۱۶
بحارالأنوار، ج۷۹، ص۲۹۸
۱ -۲
(نساء/ ۱۰۳)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- فَإِذَا قَضَیْتُمُ الصَّلَاةَ مَعْنَاهُ فَإِذَا فَرَغْتُمْ مِنْ صَلَاتِکُمْ أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ وَ أَنْتُمْ مُوَاقِفُوا عَدُوِّکُمْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- فَإِذا قَضَیْتُمُ الصَّلاةَ یعنی ای مؤمنان وقتی نمازتان تمام شد و رو به دشمن کردید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۴۱۶
بحرالعرفان، ج۵، ص۳۶۱

خدا را یاد کنید؛ ایستاده، و نشسته، و درحالی‌که به پهلو خوابیده‌اید. و هرگاه آرامش یافتید [و حالت ترس زایل گشت]، نماز را [به‌طور معمول] بر پا دارید

۲ -۱
(نساء/ ۱۰۳)

الصّادق (علیه السلام)- الصَّحِیحُ یُصَلِّی قَائِماً بِرُکُوعٍ وَ سُجُودٍ تَامٍّ فَهَذَا أَوَّلُ وَجْهِ الصَّلَاهًِْ وَ الْوَجْهُ الثَّانِی قَوْلُهُ وَ قُعُوداً قَالَ وَ هُوَ الْمَرِیضُ یُصَلِّی جَالِساً وَ الْوَجْهُ الثَّالِثُ وَ عَلی جُنُوبِکُمْ وَ هُوَ الَّذِی لَا یَقْدِرُ أَنْ یُصَلِّیَ جَالِساً یُصَلِّی مُضْطَجِعاً بِالْإِیمَاءِ فَهَذِهِ ثَلَاثَهًُْ أَوْجُهٍ.

امام صادق (علیه السلام)- نماز صحیح و کامل آن است که درحالی‌که ایستاده سپس به رکوع برود و سجده کامل کند که این اوّلین حالت نماز خواندن است، حالت دوّم آن است که خداوند می‌فرماید: قُعُوداً و این برای مریض است که نشسته نماز می‌خواند و حالت سوّم که می‌فرماید: وَ عَلی جُنُوبِکُمْ برای کسی که قادر نیست به‌صورت نشسته نماز بخواند، که به‌صورت دراز کشیده و با ایماء و اشاره نماز بخواند، پس این همان سه حالت نمازخواندن است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۴۱۶
القمی، ج۱، ص۱۵۰/ البرهان/ بحارالأنوار، ج۷۹، ص۲۹۸
۲ -۲
(نساء/ ۱۰۳)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ أَمَّا الرُّخْصَهًُْ الَّتِی هِیَ الْإِطْلَاقُ بَعْدَ النَّهْی قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ فَإِذا قَضَیْتُمُ الصَّلاةَ فَاذْکُرُوا اللهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلی جُنُوبِکُمْ وَ مَعْنَی الْآیَهًِْ أَنَّ الصَّحِیحَ یُصَلِّی قَائِماً وَ الْمَرِیضَ یُصَلِّی قَاعِداً وَ مَنْ لَمْ یَقْدِرْ أَنْ یُصَلِّیَ قَاعِداً صَلَّی مُضْطَجِعاً وَ یُومِئُ إِیمَاءً فَهَذِهِ رُخْصَهًٌْ جَاءَتْ بَعْدَ الْعَزِیمَهًِْ.

امام علی (علیه السلام)- رخصت‌دادن این است که بعد از یک نهی، حکم اطلاق بیاید مثل این کلام خدا که فرمود: فَإِذا قَضَیْتُمُ الصَّلاةَ فَاذْکُرُوا اللهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلی جُنُوبِکُمْ که معنای آن این است که فرد سالم، سرپا نماز بخواند و فرد مریض، نشسته نماز بخواند و فردی که قادر نیست نشسته نماز بخواند، دراز کش و با اشاره نماز بخواند. این همان رخصتی است که بعد از بیان حکم قطعی آمده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۴۱۶
بحارالأنوار، ج۸۱، ص۳۳۴/ وسایل الشیعهًْ، ج۵، ص۴۸۷

که نماز بر مؤمنان در وقت‌های معیّن واجب گشته است

۳ -۱
(نساء/ ۱۰۳)

الباقر (علیه السلام)- إِنَّ الصَّلاةَ کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً أَیْ مَوْجُوباً.

امام باقر (علیه السلام)- إِنَّ الصَّلاَةَ کَانَتْ علَی المُؤْمِنِینَ کِتَابا مَّوْقُوتًا موقوت به‌معنی موجوب، یعنی واجب‌شده می‌باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۴۱۸
الکافی، ج۳، ص۲۷۲/ وسایل الشیعهًْ، ج۴، ص۷/ مستدرک الوسایل، ج۳، ص۹/ البرهان/ القمی، ج۱، ص۱۵۰
۳ -۲
(نساء/ ۱۰۳)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مَنْصُورِ‌بْنِ‌حَازِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) وَ هُوَ یَقُولُ إِنَّ الصَّلاةَ کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً قَال: لَوْ کَانَتْ مَوْقُوتاً کَمَا یَقُولُونَ لَهَلَکَ النَّاسُ وَ لَکَانَ الْأَمْرُ ضَیِّقاً وَ لَکِنَّهَا کَانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتَاباً مَوْجُوباً.

امام صادق (علیه السلام)- منصوربن‌حازم گوید: شنیدم امام صادق (علیه السلام) می‌فرمود: «اگر چنانکه ایشان می‌گویند، به معنای موقوت (وقت دار) بود، بی تردید مردم هلاک می‌شدند و کار بر آنان سخت می‌شد، ولی درست آن است که نماز بر مؤمنان واجب شده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۴۱۸
بحارالأنوار، ج۷۹، ص۳۵۳/ العیاشی، ج۱، ص۲۷۳/ مستدرک الوسایل، ج۳، ص۹/ البرهان
۳ -۳
(نساء/ ۱۰۳)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ‌بْنِ‌عَوَّاضٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: إِنَّ اللَّهَ قَال: إِنَّ الصَّلاةَ کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً قَالَ إِنَّمَا عَنَی وُجُوبَهَا عَلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ لَمْ یَعْنِ غَیْرَه.

امام صادق (علیه السلام)- إِنَّ الصَّلاَةَ کَانَتْ علَی المُؤْمِنِینَ کِتَابا مَّوْقُوتًا مقصود الهی از آن، وجوب نماز است و چیز دیگری اراده نکرده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۴۱۸
العیاشی، ج۱، ص۲۷۴/ بحارالأنوار، ج۷۹، ص۳۵۴/ مستدرک الوسایل، ج۳، ص۱۰/ البرهان
۳ -۴
(نساء/ ۱۰۳)

الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ الصَّلاةَ کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً قَالَ مَفْرُوضاً.

امام صادق (علیه السلام)- إِنَّ الصَّلاَةَ کَانَتْ علَی المُؤْمِنِینَ کِتَابا مَّوْقُوتًا یعنی نماز بر مؤمنین واجب است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۴۱۸
من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۱۹۶/ بحارالأنوار، ج۸۰، ص۲۵/ دعایم الإسلام، ج۱، ص۱۳۱/ وسایل الشیعهًْ، ج۴، ص۸/ الکافی، ج۳، ص۲۹۴/ مستدرک الوسایل، ج۳، ص۱۱
۳ -۵
(نساء/ ۱۰۳)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ دَاوُدَ‌بْنِ‌فَرْقَدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَوْلُهُ تَعَالَی إِنَّ الصَّلاةَ کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً قَالَ کِتَاباً ثَابِتاً وَ لَیْسَ إِنْ عَجَّلْتَ قَلِیلًا أَوْ أَخَّرْتَ قَلِیلًا بِالَّذِی یَضُرُّکَ مَا لَمْ تُضَیِّعْ تِلْکَ الْإِضَاعَهًَْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ لِقَوْمٍ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا.

امام صادق (علیه السلام)- داودبن‌فرقد گوید: امام صادق (علیه السلام) در مورد آیه: إِنَّ الصَّلاَةَ کَانَتْ علَی المُؤْمِنِینَ کِتَابا مَّوْقُوتًا فرمود: «به‌معنای کتابی ثابت می‌باشد و اینگونه نیست که اگر اندکی شتاب کنی یا اندکی درنگ نمایی، نمازت تباه گردد؛ البتّه تا زمانی‌که وقت را با بی‌تفاوتی تلف نکنی، چرا که خدای تعالی درباره‌ی گروهی می‌فرماید: که نماز را ضایع گذاشتند و پیرو شهوات گردیدند و به‌زودی به غی خواهند افتاد. (مریم/۵۹)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۴۱۸
الکافی، ج۳، ص۲۷۰/ وسایل الشیعهًْ، ج۴، ص۲۹/ بحارالأنوار، ج۷۹، ص۳۱۲/ البرهان
۳ -۶
(نساء/ ۱۰۳)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ زُرَارَهًَْ وَ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ اسْمُه إِنَّ الصَّلاةَ کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً قَالَ یَعْنِی مَفْرُوضاً وَ لَیْسَ یَعْنِی وَقْتَ فَوْتِهَا إِذَا جَازَ ذَلِکَ الْوَقْتُ ثُمَّ صَلَّاهَا لَمْ تَکُنْ صَلَاتُهُ هَذِهِ مُؤَدَّاهًًْ وَ لَوْ کَانَ ذَلِکَ لَهَلَکَ سُلَیْمَانُ‌بْنُ‌دَاوُدَ (علیه السلام) حِینَ صَلَّاهَا لِغَیْرِ وَقْتِهَا وَ لَکِنَّهُ مَتَی مَا ذَکَرَهَا صَلَّاهَا قَالَ ثُمَّ قَالَ وَ مَتَی اسْتَیْقَنْتَ أَوْ شَکَکْتَ فِی وَقْتِهَا أَنَّکَ لَمْ تُصَلِّهَا أَوْ فِی وَقْتِ فَوْتِهَا أَنَّکَ لَمْ تُصَلِّهَا صَلَّیْتَهَا فَإِنْ شَکَکْتَ بَعْدَ مَا خَرَجَ وَقْتُ الْفَوْتِ فَقَدْ دَخَلَ حَائِلٌ فَلَا إِعَادَهًَْ عَلَیْکَ مِنْ شَکٍّ حَتَّی تَسْتَیْقِنَ فَإِنِ اسْتَیْقَنْتَ فَعَلَیْکَ أَنْ تُصَلِّیَهَا فِی أَیِّ حَالٍ کُنْتَ.

امام باقر (علیه السلام)- زراره و فضیل نقل می‌کنند: امام باقر (علیه السلام) در مورد إِنَّ الصَّلاةَ کانَتْ عَلَی المُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً فرمود: «یعنی نماز واجب است نه اینکه وقت خواندن آن محدود است و از بین می‌رود که اگر آن فرصت محدود گذشت بعد نماز خواند نمازش ادا نیست. که اگر این حرف صحیح بود، سلیمان‌بن‌داود (علیه السلام) زمانی‌که نمازش را به تأخیر انداخت، هلاک می‌گشت. ولی او هرگاه که یادش می‌افتاد نماز می‌خواند. اصلاً تو چگونه یقین می‌کنی یا شک می‌کنی که آیا در وقت اصلی نماز خوانده‌ای یا در وقتی که فوت شده؟! فرض کن نماز نخوانده‌ای و بعد نماز بخوانی، اگر زمانی‌که از وقت اصلی خارج شوی و شک کنی وارد زمان دیگری که بین دو نماز است شده‌ای پس نیازی نیست به خاطر شکّت اعاده کنی مگر آنکه یقین داشته باشی امّا اگر یقین داشته باشی، در هر حالی که هستی باید نماز را بخوانی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۴۱۸
الکافی، ج۳، ص۲۹۴/ وسایل الشیعهًْ، ج۴، ص۸/ مستدرک الوسایل، ج۳، ص۱۱
۳ -۷
(نساء/ ۱۰۳)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ زُرَارَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی إِنَّ الصَّلاةَ کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً قَالَ مُوجَباً إِنَّمَا یَعْنِی بِذَلِکَ وُجُوبَهَا عَلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ لَوْکَانَتْ کَمَا یَقُولُونَ لَهَلَکَ سُلَیْمَانُ‌بْنُ‌دَاوُدَ (علیه السلام) حِینَ أَخَّرَ الصَّلَاهًَْ حَتَّی تَوارَتْ بِالْحِجابِ لِأَنَّهُ لَوْ صَلَّاهَا قَبْلَ أَنْ تَغِیبَ کَانَ وَقْتاً وَ لَیْسَ صَلَاهًٌْ أَطْوَلَ وَقْتاً مِنَ الْعَصْرِ.

امام باقر (علیه السلام)- زراره نقل می‌کند: امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: إِنَّ الصَّلاَةَ کَانَتْ علَی المُؤْمِنِینَ کِتَابا مَّوْقُوتًا فرمود: «خداوند، وجوب نماز بر مؤمنین را بیان کرده است و اگر اینگونه که برخی می‌گویند نشان این آیه در مقام بیان وقت دقیق نماز بود، بی‌شک، سلیمان‌بن‌داود (علیه السلام) زمانی‌که نمازش را به تاخیر انداخت، آنجا که خدا می‌فرماید: تا آفتاب در پرده غروب پوشیده شد. (ص/۳۲) هلاک می‌گشت، چرا که اگر پیش از آن موعد می‌خواند، نمازش را در وقت مناسب ادا کرده بود و هیچ نمازی را وقتی طولانی‌تر از نماز عصر نیست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۴۲۰
بحارالأنوار، ج۷۹، ص۳۴۰/ علل الشرایع، ج۲، ص۶۰۵/ العیاشی، ج۱، ص۲۷۴/ وسایل الشیعهًْ، ج۴، ص۱۳۸/ مستدرک الوسایل، ج۳، ص۱۰۸/ البرهان
۳ -۸
(نساء/ ۱۰۳)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ زُرَارَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) إِنَّ الصَّلاةَ کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً قَالَ لَوْ عَنَی أَنَّهَا فِی وَقْتٍ لَاتُقْبَلُ إِلَّا فِیهِ کَانَتْ مُصِیبَهًًْ وَ لَکِنْ مَتَی أَدَّیْتَهَا فَقَدْ أَدَّیْتَهَا.

امام باقر (علیه السلام)- زراره نقل می‌کند: امام باقر (علیه السلام) فرمود: إِنَّ الصَّلاَةَ کَانَتْ علَی المُؤْمِنِینَ کِتَابا مَّوْقُوتًا؛ اگر مقصود خدا این بود که نماز در وقتی است که در غیر آن قبول نمی‌گردد، آنگاه نماز، مصیبت بود، ولی هرگاه نماز را [در کلّ زمان مجاز آن] بجای آوری، نمازت ادا است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۴۲۰
بحارالأنوار، ج۷۹، ص۳۵۴/ العیاشی، ج۱، ص۲۷۴/ مستدرک الوسایل، ج۳، ص۱۰۷/ البرهان
۳ -۹
(نساء/ ۱۰۳)

الباقر (علیه السلام)- إِنَّ لِلصَّلَاهًِْ وَقْتاً وَ الْأَمْرُ فِیهِ وَاسِعٌ یُقَدَّمُ مَرَّهًًْ وَ یُؤَخَّرُ مَرَّهًًْ إِلَّا الْجُمُعَهًَْ فَإِنَّمَا هُوَ وَقْتٌ وَاحِدٌ وَ إِنَّمَا عَنَی اللَّهُ کِتاباً مَوْقُوتاً أَیْ وَاجِباً یَعْنِی بِهَا أَنَّهَا الْفَرِیضَهًُْ.

امام باقر (علیه السلام)- نماز وقتی دارد و البته در امر آن فراخی و سهولتی است؛ گاهی اوّل وقت خوانده می‌شود و گاهی [به دلیلی] با تأخیری خوانده می‌شود، مگر نماز جمعه که آن را وقت مشخصی است و معنی آیه: إِنَّ الصَّلاَةَ کَانَتْ علَی المُؤْمِنِینَ کِتَابا مَّوْقُوتًا نوشته و سندی واجب و مفروض می‌باشد؛ به این معنا که نماز یک فریضه است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۴۲۰
بحارالأنوار، ج۸۶، ص۱۷۰/ العیاشی، ج۱، ص۲۷۴/ مستدرک الوسایل، ج۶، ص۱۷/ البرهان
۳ -۱۰
(نساء/ ۱۰۳)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ عُبَیْدٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَوْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ إِنَّ الصَّلاةَ کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً قَالَ کِتَابٌ وَاجِبٌ أَمَا إِنَّهُ لَیْسَ مِثْلَ وَقْتِ الْحَجِّ وَ لَا رَمَضَانَ إِذَا فَاتَکَ فَقَدْ فَاتَکَ وَ إِنَّ الصَّلَاهًَْ إِذَا صَلَّیْتَ فَقَدْ صَلَّیْتَ.

امام باقر (علیه السلام)- عبید نقل می‌کند: امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: إِنَّ الصَّلاَةَ کَانَتْ علَی المُؤْمِنِینَ کِتَابا مَّوْقُوتًا فرمود: «منظور ثبت‌شده و نوشته‌شده‌ی واجب است و به این معنا نیست که همچون حج و رمضان، وقت مشخص داشته باشد که اگر از دست بدهی، از دست رفته باشد، ولی نماز را اگر [در هر زمان از وقتش] بخوانی، آن را خوانده‌ای».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۴۲۰
مستدرک الوسایل، ج۳، ص۱۰۷/ بحارالأنوار، ج۷۹، ص۳۵۵/ العیاشی، ج۱، ص۲۷۴/ البرهان
۳ -۱۱
(نساء/ ۱۰۳)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ زُرَارَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ إِنَّ الصَّلاةَ کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً فَقَالَ یَعْنِی بِذَلِکَ وُجُوبَهَا عَلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ لَیْسَ لَهَا وَقْتٌ مَنْ تَرَکَهُ أَفْرَطَ الصَّلَاهًَْ وَ لَکِنْ لَهَا تَضْیِیعٌ‌ٌ.

امام باقر (علیه السلام)- زراره نقل می‌کند: امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: إِنَّ الصَّلاَةَ کَانَتْ علَی المُؤْمِنِینَ کِتَابا مَّوْقُوتًا اینگونه فرمود: «منظور از آن وجوب نماز بر مؤمنان است. نماز، وقت پایان‌پذیر ندارد و کسی که اوّل وقت نماز را ترک نماید، در حقّ آن فراموشکاری کرده است، ولی نماز [که وقت پایان‌پذیر ندارد] تباه‌شدن و تضییع [ارزش ادای اوّل وقت] دارد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۴۲۰
العیاشی، ج۱، ص۲۷۴/ بحارالأنوار، ج۷۹، ص۳۵۴/ مستدرک الوسایل، ج۳، ص۱۰۸/ البرهان
۳ -۱۲
(نساء/ ۱۰۳)

الباقر (علیه السلام)- فِی صَلَاهًِْ الْمَغْرِبِ فِی السَّفَرِ لَا یَضُرُّکَ أَنْ تُؤَخِّرَ سَاعَهًًْ ثُمَّ تُصَلِّیَهَا إِنْ أَحْبَبْتَ أَنْ تُصَلِّیَ الْعِشَاءَ الْآخِرَهًَْ وَ إِنْ شِئْتَ مَشَیْتَ سَاعَهًًْ إِلَی أَنْ تَغِیبَ الشَّفَقُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) صَلَّی صَلَاهًَْ الْهَاجِرَهًِْ وَ الْعَصْرَ جَمِیعاً وَ الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ الْآخِرَهًَْ جَمِیعاً وَ کَانَ یُقَدِّمُ وَ یُؤَخِّرُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی قَالَ إِنَّ الصَّلاةَ کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً إِنَّمَا عَنَی وُجُوبَهَا عَلَی الْمُؤْمِنِینَ لَمْ یَعْنِ غَیْرَهُ إِنَّهُ لَوْ کَانَ کَمَا یَقُولُونَ لَمْ یُصَلِّ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) هَکَذَا وَ کَانَ أَعْلَمَ وَ أَخْبَرَ وَ لَوْ‌کَانَ خَیْراً لَأَمَرَ بِهِ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ قَدْ فَاتَ النَّاسَ مَعَ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) یَوْمَ صِفِّینَ صَلَاهًُْ الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ وَ الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ الْآخِرَهًِْ فَأَمَرَهُمْ عَلِیٌّ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَکَبَّرُوا وَ هَلَّلُوا وَ سَبَّحُوا رِجَالًا وَ رُکْبَاناً لِقَوْلِ اللَّهِ فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجالًا أَوْ رُکْباناً فَأَمَرَهُمْ عَلِیٌّ فَصَنَعُوا ذَلِکَ.

امام باقر (علیه السلام)- در سفر، ایرادی ندارد که نماز مغرب را مدّتی عقب بیندازی و آنگاه آن را به‌جای آوری، اگر تمایل داشتی که نماز عشاء را آخر وقت بخوانی و اگر بخواهی میتوانی مدّتی به راهت ادامه دهی تا شفق و سرخی غروب، پنهان گردد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نماز ظهر را با نماز عصر جمع کردند و نماز مغرب و عشای آخر وقت را نیز با هم خواندند و گاهی نماز را جلو انداخته و زود می‌خواندند و گاهی اندکی آن را دیرتر به جای می‌آوردند، چرا که خدای تعالی فرموده است: إِنَّ الصَّلاَةَ کَانَتْ علَی المُؤْمِنِینَ کِتَابا مَّوْقُوتًا خداوند، تنها وجوب آن را بر مؤمنان قصد کرده و قید دیگری ذکر نکرده و اگر به شکلی که برخی می‌پندارند بود، رسول خدا (صلی الله علیه و آله)که داناتر و آگاهتر از همگان بود، هرگز چنین نماز به پا نمی‌داشت و اگر اینگونه نیکوتر بود، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بدان امر میفرمود و دیدیم که نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء در روز صفین با همراهی امیرالمؤمنین (علیه السلام)، از یاران ایشان فوت شد و حضرت ایشان را فرمود تا سواره یا پیاده، تکبیر گفته و تهلیل و تسبیح کنند که خدا فرموده است: و اگر از دشمن بیمناک بودید، پیاده یا سواره نماز کنید. و چون ایمن شدید خدا را یاد کنید، زیرا به شما چیزهایی آموخت که نمی‌دانستید. (بقره/۲۳۹). پس علی (علیه السلام) به ایشان دستور داد و ایشان چنین کردند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۴۲۰
بحارالأنوار، ج۷۹، ص۳۵۲/ العیاشی، ج۱، ص۲۷۳/ وسایل الشیعهًْ، ج۸، ص۴۴۷/ مستدرک الوسایل، ج۳، ص۱۴۲/ البرهان
۳ -۱۳
(نساء/ ۱۰۳)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- الصَّلَاهًُْ لَهَا وَقْتٌ فَرَضَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَا تَصْلُحُ إِلَّا بِهِ فَوَقْتُ صَلَاهًِْ الْفَجْرِ حِینَ تَزَایُلِ الْمَرْءِ لَیْلَهُ وَ یَحْرُمُ عَلَی الصَّائِمِ طَعَامُهُ وَ شَرَابُهُ وَ وَقْتُ صَلَاهًِْ الظُّهْرِ إِذَا کَانَ الْقَیْظُ حِینَ یَکُونُ ظِلُّکَ مِثْلَکَ وَ إِذَا کَانَ الشِّتَاءُ حِینَ تَزُولُ الشَّمْسُ مِنَ الْفَلَکِ وَ ذَلِکَ حِینَ تَکُونُ عَلَی حَاجِبِکَ الْأَیْمَنِ مَعَ شُرُوطِ اللَّهِ فِی الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ وَ وَقْتُ الْعَصْرِ وَ الشَّمْسُ بَیْضَاءُ نَقِیَّهًٌْ قَدْرَ مَا یَسْلُکُ الرَّجُلُ عَلَی الْجَمَلِ الثَّقِیلِ فَرْسَخَیْنِ قَبْلَ غُرُوبِهَا وَ وَقْتُ صَلَاهًِْ الْمَغْرِبِ إِذَا غَرَبَتِ الشَّمْسُ وَ أَفْطَرَ الصَّائِمُ وَ وَقْتُ صَلَاهًِْ الْعِشَاءِ الْآخِرَهًِْ حِینَ غَسَقَ اللَّیْلُ وَ تَذْهَبُ حُمْرَهًُْ الْأُفُقِ إِلَی ثُلُثِ اللَّیْلِ فَمَنْ نَامَ عِنْدَ ذَلِکَ فَلَا أَنَامَ اللَّهُ عَیْنَهُ فَهَذِهِ مَوَاقِیتُ الصَّلَاهًِْ إِنَّ الصَّلاةَ کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً.

امام علی (علیه السلام)- نماز زمانی خاص دارد که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آن را واجب کرده است و نماز جز در وقت واجب جایز نیست، هنگام نماز صبح آن است که شب سپری شود و خوردن و آشامیدن بر روزه‌دار حرام باشد. وقت نماز ظهر هنگامی است که آفتاب به‌شدّت گرم شود و سایه‌ات از بین برود، و درهنگام زمستان وقتی است که آفتاب از فلک بگذرد و این هنگامی است که آفتاب در پیشانی راست تو قرار گرفته باشد شرطی که خداوند در رکوع و سجود قرار داده. هنگام نماز عصر آن است که آفتاب هنوز درحال درخشیدن است، و فاصله‌ی آن تا غروب به‌اندازه‌ای است که یک شتر سوار بتواند دو فرسخ راه طی کند، و هنگام مغرب آن است که آفتاب غروب کند و روزه‌دار افطار نماید. هنگام نماز عشاء آن است که سیاهی شب همه جا را فرا گیرد و سرخی از افق برود و تا ثلث شب وقت نماز عشاء می‌باشد، هرکس دراین‌هنگام به خواب رود خداوند دیدگان او را نخواباند، این بود مواقع نمازهاِ؛ إِنَّ الصَّلاةَ کانَتْ عَلَی المُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۴۲۲
بحارالأنوار، ج۶۸، ص۲۳۱/ الغارات، ج۲، ص۳۴۲/ مستدرک الوسایل، ج۳، ص۱۱۶
بیشتر