آیه وَ لا تَتَمَنَّوْا ما فَضَّلَ اللهُ بِهِ بَعْضَكُمْ عَلى بَعْضٍ لِلرِّجالِ نَصيبٌ مِمَّا اكْتَسَبُوا وَ لِلنِّساءِ نَصيبٌ مِمَّا اكْتَسَبْنَ وَ سْئَلُوا اللهَ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّ اللهَ كانَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَليماً [32]
[امتيازات و] برتريهايى را كه خداوند براى بعضى از شما بر بعضى ديگر قرار داده آرزو نكنيد. [اين تفاوتهاى طبيعى و حقوقى، براى حفظ نظام زندگى شماست. بااينحال]، مردان به سبب آنچه به دست مىآورند نصيبى دارند، و زنان نيز نصيبى؛ [و نبايد حقوق هيچيك پايمال گردد]. و از فضل خدا، [براى رفع تنگناها] استمداد جوييد؛ زيرا خداوند به هرچيز داناست.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِالرَّحْمَنِبْنِأَبِینَجْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِِ اللَّهِ وَ لاتَتَمَنَّوْا ما فَضَّلَ اللهُ بِهِ بَعْضَکُمْ عَلی بَعْضٍ قَالَ لَا یَتَمَنَّی الرَّجُلُ امْرَأَهًَْ الرَّجُلِ وَ لَا ابْنَتَهُ وَ لَکِنْ یَتَمَنَّی مِثْلَهَا.
امام صادق (علیه السلام)- عبدالرحمانبنابینجران گوید: از امام صادق (علیه السلام) دربارهی آیه: وَ لاَ تَتَمَنَّوْاْ مَا فَضَّلَ اللهُ بِهِ بَعضَکُمْ علَی بَعضٍ پرسیدم. فرمود: «مرد نباید زن یا دختر مرد دیگری را برای خود آرزو کند، امّا میتواند مانند آنها را برای خود آرزو کند»؟
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- لَا یَجُوزُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَتَمَنَّی امْرَأَهًَْ رَجُلٍ مُسْلِمٍ أَوْ مَالِهِ وَ لَکِنْ یَسْأَلَ اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّ اللهَ کانَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیماً.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- بر کسی جایز نیست که زن یا مال مرد مسلمانی را آرزو کند. امّا اگر از خداوند فضل او را طلب نماید، رواست. إِنَّ اللهَ کَانَ بِکُلِّ شَیْءٍ علِیمًا.
الباقر (علیه السلام)- لَیْسَ مِنْ نَفْسٍ إِلَّا وَ قَدْ فَرَضَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهَا رِزْقَهَا حَلَالًا یَأْتِیهَا فِی عَافِیَهًٍْ وَ عَرَضَ لَهَا بِالْحَرَامِ مِنْ وَجْهٍ آخَرَ فَإِنْ هِیَ تَنَاوَلَتْ شَیْئاً مِنَ الْحَرَامِ قَاصَّهَا بِهِ مِنَ الْحَلَالِ الَّذِی فَرَضَ لَهَا وَ عِنْدَ اللَّهِ سِوَاهُمَا فَضْلٌ کَثِیرٌ وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ وَ سْئَلُوا اللهَ مِنْ فَضْلِهِ.
امام باقر (علیه السلام)- خداوند روزی حلال هر فردی را فراهم کرده و از راه سالمی به او میرساند. از سوی دیگر، به دست آوردن آن روزی از راه حرام نیز نشان داده شده است و اگر به حرام دست برد، به خاطر حلالی که برایش واجب کرده، او را قصاص میکند. به غیر از این دو، نزد خداوند فضل بسیار است. چنانکه خود میفرماید: وَ اسْأَلُواْ اللهَ مِن فَضْلِهِ.
الباقر (علیه السلام)- فِی قَوْلِهِ تَعَالَی ذلِکَ فَضْلُ اللهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَ فِی قَوْلِهِ وَ لا تَتَمَنَّوْا ما فَضَّلَ اللهُ بِهِ بَعْضَکُمْ عَلی بَعْضٍ إِنَّهُمَا نَزَلَتَا فِیهِمْ عَلَیْهِمْ الصَّلَاهًُْ وَ السَّلَامُ.
امام باقر (علیه السلام)- آیه: این فضل خداست که به هر کس که خواهد ارزانی دارد. (مائده/۵۴) و آیه: وَ لا تَتَمَنَّوْا ما فَضَّلَ اللهُ بِهِ بَعْضَکُمْ عَلی بَعْضٍ در مورد آنها (ائمه () نازل شده که درود و سلام خدا بر آنها باد.
ابنعبّاس (رحمة الله علیه)- إِنَّ قَوْلَهُ لِلرِّجالِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبُوا وَ لِلنِّساءِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبْنَ نَزَلَ فِی الْمِیرَاثِ.
ابنعبّاس (رحمة الله علیه)- این بخش آیه که خداوند فرموده: لِلرِّجالِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبُوا وَ لِلنِّساءِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبْنَ، در باب میراث نازل شده است.
ابنعبّاس (رحمة الله علیه)- الْفَضْلُ ثَلَاثَهًٌْ فَضْلُ اللَّهِ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ وَ فَضْلُ النَّبِیِّ قَوْلُهُ قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ قَالَ ابْنُ عَبَّاس الْفَضْلُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الرَّحْمَهًُْ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ فَضْلُ الْأَوْصِیَاءِ قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلی ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ قَالَ نَحْنُ النَّاسُ وَ نَحْنُ الْمَحْسُودُونَ وَ فِینَا نَزَلَت.
ابنعبّاس (رحمة الله علیه)- فضل و عنایت بر سه قسم است: اوّل: فضل خدا به دلیل این آیه: وَ لَوْ لا فَضْلُ اللهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ. دوّم: فضل پیامبر (صلی الله علیه و آله) به دلیل این آیه قُلْ بِفَضْلِ اللهِ وَ بِرَحْمَتِهِ. ابن عباس گفته، منظور از فضل در این آیه پیامبر (صلی الله علیه و آله) و رحمت، امیر المؤمنین (علیه السلام) است. سوّم: فضل اوصیاء و ائمه (امام باقر (علیه السلام) دربارهی آیه: أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلی ما آتاهُمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ، فرمود: «مردم در این آیه ما هستیم که مورد رشک دیگرانیم و آیه دربارهی ما نازل شده است».
الباقر (علیه السلام)- خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ذَاتَ یَوْمٍ وَ هُوَ رَاکِبٌ وَ خَرَجَ عَلِیٌ (علیه السلام) وَ هُوَ یَمْشِی فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا الْحَسَنِ ... وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً مَا آمَنَ بِی مَنْ أَنْکَرَکَ وَ لَا أَقَرَّ بِی مَنْ جَحَدَکَ وَ لَا آمَنَ بِاللَّهِ مَنْ کَفَرَ بِکَ وَ إِنَّ فَضْلَکَ لَمِنْ فَضْلِی وَ إِنَّ فَضْلِی لَفَضْلُ اللَّهِ وَ هُوَ قَوْلُ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَ قُلْ بِفَضْلِ اللهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِکَ فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ فَفَضْلُ اللَّهِ نُبُوَّهًُْ نَبِیِّکُمْ (صلی الله علیه و آله) وَ رَحْمَتُهُ وَلَایَهًُْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) فَبِذلِکَ قَالَ بِالنُّبُوَّهًِْ وَ الْوَلَایَهًِْ فَلْیَفْرَحُوا یَعْنِی الشِّیعَهًَْ هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ یَعْنِی مُخَالِفِیهِمْ مِنَ الْأَهْلِ وَ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ فِی دَارِ الدُّنْیَا.
امام باقر (علیه السلام)- رسول خدا (صلی الله علیه و آله) سواره بیرون رفت و علی (علیه السلام) همراهش پیاده میرفت. فرمود: «ای اباالحسن (علیه السلام)... قسم به آن خدایی که مرا به نبوّت مبعوث نموده کسی که منکر تو باشد به من ایمان نیاورده و کسی که مخالف تو باشد اقرار به نبوّتم ندارد و کافر به تو به خدا نیز ایمان ندارد، فضل تو از فضل من و فضل من از فضل خدا است». این آیه شاهد همین مطلب است: بگو: به فضل خدا و رحمت او شادمان شوند، زیرا این دو از هرچه میاندوزند بهتر است. (یونس/۵۸) فضل خداوند، نبوّتِ نبی شما بود و رحمت خداوند، ولایت علیّبنابیطالب (علیه السلام) است. لذا فرموده به این نعمت یعنی به نعمت نبوّت و ولایت شاد باشید که مخاطب آن شیعیانند زیرا این دو از هرچه میاندوزند بهتر است. [این نعمتها برای شیعیان، بهتر از همهی چیزهاییست که آنها جمع کردهاند] که مخاطب آن، مخالفان شیعیانند که هرچه از خانواده و مال و بچّه در دنیا جمع کردهاند [از این دو نعمت شیعیان کمتر است].
الصّادق (علیه السلام)- کَنْزُ الْفَوَائِدِ لِلْکَرَاجُکِیِّ ذَکَرَ: ذَکَرُوا أَنَ أَبَا حَنِیفَهًَْ أَکَلَ طَعَاماً مَعَ الْإِمَامِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (علیه السلام) فَلَمَّا رَفَعَ الصَّادِقُ (علیه السلام) یَدَهُ مِنْ أَکْلِهِ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ هَذَا مِنْکَ وَ مِنْ رَسُولِکَ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ أَبُو حَنِیفَهًَْ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) أَ جَعَلْتَ مَعَ اللَّهِ شَرِیکاً؟ فَقَالَ (علیه السلام) لَهُ وَیْلَکَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ وَ ما نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْناهُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ یَقُولُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ وَ لَوْ أَنَّهُمْ رَضُوا ما آتاهُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ قالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ سَیُؤْتِینَا اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ رَسُولُهُ فَقَالَ أَبُوحَنِیفَهًَْ وَ اللَّهِ لَکَأَنِّی مَا قَرَأْتُهُمَا قَطُّ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ وَ لَا سَمِعْتُهُمَا إِلَّا فِی هَذَا الْوَقْتِ فَقَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) بَلَی قَدْ قَرَأْتَهُمَا وَ سَمِعْتَهُمَا وَ لَکِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَنْزَلَ فِیکَ وَ فِی أَشْبَاهِکَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها وَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی کَلَّا بَلْ رانَ عَلی قُلُوبِهِمْ ما کانُوا یَکْسِبُونَ.
امام صادق (علیه السلام)- در کنزالفوائد آمده است: ابوحنیفه با امام صادق (علیه السلام) هم غذا شده بودند، هنگامیکه امام صادق (علیه السلام) دست از غذا خوردن کشید، فرمود: «الحَمدُلِله رَبُّ الْعَالَمِین خدایا این [روزی ما] از ناحیهی تو و رسولت بود». ابوحنیفه گفت: «ای اباعبدلله (علیه السلام)، آیا برای خدا [در روزیدادن بر خلق] شریک قائل میشوی»؟ امام فرمود: «وای بر تو، خداوند متعال در کتاب خود فرموده: وَ ما نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْناهُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ و در جایی دیگر فرموده: بگویند: خدا ما را بس است و خدا و پیامبرش ما را از فضل خویش بینصیب نخواهند گذاشت. (توبه/۵۹)». ابوحنیفه گفت: «به خدا قسم انگار اصلاً این آیات را در قرآن نخوانده بودم و نشنیده بودم مگر الآن که از شما شنیدم [به دلیل آنکه در آن توجّه نکرده بودم]». امام فرمود: «بلکه تو این آیات را خوانده بودی و شنیده بودی ولی بدان که این آیات در مورد تو و افرادی شبیه تو نازل شده که فرمود: أیا بر دلهایشان قفلهاست؟ (محمّد/۲۴). و حقّا، که کارهایی که کرده بودند بر دلهاشان مسلّط شده است. (مطّفقین/۱۴)».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ إِسْمَاعِیلَبْنِکَثِیرٍ، رَفَع الْحَدِیثَ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) قَال: لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ وَ سْئَلُوا اللهَ مِنْ فَضْلِهِ قَالَ فَقَالَ أَصْحَابُ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) مَا هَذَا الْفَضْلُ أَیُّکُمْ یَسْأَلُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَنْ ذَلِکَ قَالَ فَقَالَ عَلِیُّبْنُأَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) أَنَا أَسْأَلُهُ فَسَأَلَهُ عَنْ ذَلِکَ الْفَضْلِ مَا هُوَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ خَلْقَهُ وَ قَسَّمَ لَهُمْ أَرْزَاقَهُمْ مِنْ حِلِّهَا وَ عَرَضَ لَهُمْ بِالْحَرَامِ فَمَنِ انْتَهَکَ حَرَاماً نَقَصَ لَهُ مِنَ الْحَلَالِ بِقَدْرِ مَا انْتَهَکَ مِنَ الْحَرَامِ وَ حُوسِبَ بِهِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- اسماعیلبنکثیر در حدیثی مرفوع از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل میکند: هنگامیکه این آیه: وَ اسْأَلُواْ اللهَ مِن فَضْلِهِ نازل شد، اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفتند: «این فضل چیست؟ کدام یک از شما از پیامبر (صلی الله علیه و آله) سؤال میکند»؟ امام علی (علیه السلام) فرمود: «من میپرسم». و از ایشان دربارهی فضل سؤال کرد که چیست؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خداوند، بندگانش را آفرید و روزی حلال را بین آنها تقسیم کرد و حرام را به آنان نشان داد، چنانکه کسی حرمت حرامی را بشکند، به مقدار آن حرام، از حلال او کاسته میشود و از او باز خواست خواهد شد».
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ قَسَّمَ الْأَرْزَاقَ بَیْنَ عِبَادِهِ وَ أَفْضَلَ فَضْلًا کَبِیراً لَمْ یُقَسِّمْهُ بَیْنَ أَحَدٍ قَالَ اللَّهُ وَ سْئَلُوا اللهَ مِنْ فَضْلِهِ.
امام صادق (علیه السلام)- خداوند روزی بندگانش را تقسیم کرد و مقدار زیادی از آن را بدون تقسیم نزد خود باقی گذاشت، خدا میفرماید: وَ اسْأَلُواْ اللهَ مِن فَضْلِهِ.
الباقر (علیه السلام)- عَنِ الْحُسَیْنِبْنِمُسْلِمٍ، عَنْ أَبِیجَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: قُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّ النَّوْمَ بَعْدَ الْفَجْرِ مَکْرُوهٌ لِأَنَّ الْأَرْزَاقَ تُقْسَمُ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ فَقَالَ الْأَرْزَاقُ مَوْظُوفَهًٌْ مَقْسُومَهًٌْ وَ لِلَّهِ فَضْلٌ یَقْسِمُهُ مِنْ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَی طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ وَسْئَلُوا اللهَ مِنْ فَضْلِهِ ثُمَّ قَالَ وَ ذِکْرُ اللَّهِ بَعْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ أَبْلَغُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ مِنَ الضَّرْبِ فِی الْأَرْضِ.
امام باقر (علیه السلام)- حسینبنمسلم گوید: به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: فدایت شوم، آنها میگویند: «خواب بعد از طلوع فجر مکروه است، چون که در آن زمان روزیها تقسیم میشوند. آیا چنین چیزی درست است»؟ فرمود: «روزیها مقدّرشده و تقسیم شدهاند و نزد خداوند، فضل و باقیماندهای هست که بین طلوع فجر تا طلوع آفتاب، آن باقیمانده را تقسیم میکند، همانطور که خود میفرماید: وَ اسْأَلُواْ اللهَ مِن فَضْلِهِ». سپس فرمود: «و یاد خداوند بعد از طلوع فجر در طلب روزی رساتر و بهتر از سیر در زمین بهمنظور تجارت یا سفر در جستجوی روزی است».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- سَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ فَإِنَّهُ یُحِبُّ أَنْ یُسْأَلَ وَ أَفْضَلُ الْعِبَادَهًِْ انْتِظَارُ الْفَرَجِِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- وَ اسْأَلُواْ اللهَ مِن فَضْلِهِ زیرا او دوست دارد که از وی خواهش کنند و بهترین عبادت انتظار فرج است.
الصّادق (علیه السلام)- مَنْ لَمْ یَسْأَلِ اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ افْتَقَر.
امام صادق (علیه السلام)- کسی که از فضل و عنایت ویژه حق، درخواست نکند فقیر میماند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ تَمَنَّی شَیْئاً وَ هُوَ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ رِضًی لَمْ یَخْرُجْ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یُعْطَاهُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکه آرزوی چیز خداپسندی کند از دنیا نمیرود تا به وی عطا شود.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَحَبَ شَیْئاً لِنَفْسِهِ وَ أَبْغَضَهُ لِخَلْقِهِ أَبْغَضَ لِخَلْقِهِ الْمَسْأَلَهًَْ وَ أَحَبَ لِنَفْسِهِ أَنْ یُسْأَلَ وَ لَیْسَ شَیْءٌ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ أَنْ یُسْأَلَ فَلَا یَسْتَحْیِی أَحَدُکُمْ أَنْ یَسْأَلَ اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ وَ لَوْ بِشِسْعِ نَعْلٍ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- خداوند چیزی را برای خود دوست میدارد، ولی خوش ندارد مخلوقاتش آن را داشته باشند، خداوند دوست ندارد که از مخلوقاتش چیزی بخواهد [که نیازش را برطرف سازند چون بینیاز است] ولی برای خودش دوست دارد که از او درخواست شود [و حاجات خواسته شود] و هیچچیز برای خدا محبوبتر از آن نیست که از او درخواستی شود، پس هیچکس از شما نباشد که خجالت بکشد که از فضل خدا چیزی بطلبد حتی اگر بند کفشی بخواهد.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُیَسِّرِبْنِعَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ أَبِیعَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قَالَ لِی یَا مُیَسِّرُ ادْعُ وَ لَا تَقُلْ إِنَّ الْأَمْرَ قَدْ فُرِغَ مِنْهُ إِنَّ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْزِلَهًًْ لَا تُنَالُ إِلَّا بِمَسْأَلَهًٍْ وَ لَوْ أَنَّ عَبْداً سَدَّ فَاهُ وَ لَمْ یَسْأَلْ لَمْ یُعْطَ شَیْئاً فَسَلْ تُعْطَ یَا مُیَسِّرُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ بَابٍ یُقْرَعُ إِلَّا یُوشِکُ أَنْ یُفْتَحَ لِصَاحِبِهِ.
امام صادق (علیه السلام)- میسّربنعبدالعزیز نقل میکند: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: «ای میسّر دعا کن و نگو سرنوشت ما مقدّر است. در پیشگاه خدای عزّوجلّ مقام و منزلتی وجود دارد که جز با نیایش و دعا بدست نمیآید. اگر کسی دهانش را ببندد و دعا نکند عطایی دریافت نمیکند. بنابراین دعا کن تا بدهند. هر دری که بکوبند، بالأخره باز میشود».