آیه ۳۶ - سوره نساء

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- در موسم حج، پیامبر (صلی الله علیه و آله) خودش را به قبایل عرب [که برای زیارت خانه‌ی خدا و بت‌ها می‌آمدند] می‌رساند [و با آنان هم صحبت می‌شد] پس با گروهی از خزرجیان ملاقات کرد و فرمود: «آیا اجازه می‌دهید با شما بنشینم و سخن بگویم»؟ گفتند: «آری [بنشین]، پس همه با هم نشستند و پیامبر آنان را به راه خدا خواند و دعوت کرد و آیاتی از قرآن را برایشان خواند، عدّه‌ای از آنان به دوستانشان گفتند: «ای قوم ما، [با توجّه به این سخنان] می‌دانید که به خدا قسم او همان پیامبری (صلی الله علیه و آله) است که یهودیان به شما وعده‌ی او را داده بودند، پس بشتابید تا اوّلین بیعت‌کنندها با او باشید و کسی از شما در این کار سبقت نگیرد. و دعوت پیامبر را اجابت کردند». و گفتند: «ما از قوم خود جداشده‌ایم [و آن‌ها اینجا نیستند] و هیچ قومی نیست که مثل آنان (اوس وخزرج) بینشان کینه و دشمنی و شرارت باشد و إِنْ شَاءَ اللهُ که به‌واسطه‌ی تو خدا آن‌ها را با هم مهربان کند. به‌زودی به‌سمت آنان خواهیم رفت و آن‌ها را به آنچه تو دعوت کرده‌ای دعوت می‌کنیم». این افراد شش نفر بودند. راوی می‌گوید: «وقتی آنان به شهر مدینه بازگشتند و قوم خود را از این خبر آگاه کردند و هیچ خانه‌ای در مدینه نبود مگر آنکه در آن حرفی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) باشد تا آنکه موسم حجّ سال بعد رسید و دوازده نفر از اهل مدینه [که بعدا انصار نام گرفتند] به حج آمدند و پیامبر (صلی الله علیه و آله) را ملاقات کردند و با او پیمان بستند و بیعتی کردند که به نام بیت نساء معروف شد که مضمون آن این بود که به خدا شرک نورزند و سرقت نکنند و... و سپس بلند شدند و [به شهر خود بازگشتند و به امر پیامبر (صلی الله علیه و آله)] همراه آنان مصعب‌بن‌عمیر همراه شد و برای آنان نماز می‌خواند و در مدینه به او مقرئ (خواننده‌ی آیات خدا) می‌گفتند و به‌این‌ترتیب در مدینه هیچ خانه‌ای نماند مگر آنکه در آن زن و مردی مسلمان یافت می‌شد مگر خانه‌های امیّه و حطیمه و وائل که از قبیله‌ی اوس بودند [گذشت تا آنکه] مصعب همراه با حاجیانی از اهل مدینه [که انصار نامیده می‌شدند] درموسم حج از مدینه خارج و به مکّه وارد شدند و در شعب [ابی‌طالب] جمع شدند درحالی‌که هفتادوسه نفر مرد و دو زن در بین آن‌ها بود. آن زمان در شبی از روزهای تشریق (یازدهم و دوازدهم و سیزدهم ماه ذی‌الحجه) بود. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «با شما برای اجرای اسلام بیعت می‌کنم». عدّه‌ای از آنان گفتند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌خواهیم بدانیم و به ما بفهمانی که حقّ خدا و خواسته‌ی خدا از ما چیست و حق و خواسته‌ی تو از ما چیست و متقابلا ما به خدا چه حقّی داریم»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آنچه که خدا از شما خواسته آن است که او را بپرستید و به امر او در هیچ‌چیز شریک قایل نشوید امّا حقّ من بر شما آن است که مرا همانطورکه زنان و بچّه‌هایتان را کمک می‌کنید، کمک کنید و برسختی جهاد صبر کنید حتی اگر خوبانتان کشته شوند».

امام صادق (علیه السلام)- حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) دو پدرند (والدان) و منظور از ذوی‌القربی حسن و حسین (علیها السلام) هستند.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- این [آیه، مصداق] کلام پیامبر (صلی الله علیه و آله) است که در غدیرخم فرمود: «ای مردم آیا من نسبت به شما از خود شما برتر نیستم». گفتند: «آری چنین است». سپس پیامبر (صلی الله علیه و آله) آنچه را که برای خود واجب کرده بود (اطاعت و ولایتش بر مردم) برای امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) واجب کرد ولایتش را بپذیرند و صحبت خود را ادامه داد تا آنجا که فرمود: «هرکس من مولای اویم بعد از من علی (علیه السلام) مولای اوست [بدانید] که وقتی خداوند پیامبرش (صلی الله علیه و آله) را مانند پدر مؤمنین قرارداده است، بر او واجب کرده [که مانند یک پدر دلسوز] آن‌ها را کمک کند و یتیم‌های آن‌ها را پرورش دهد و تربیت کند دراین‌هنگام پیامبر (صلی الله علیه و آله) [از سکویی که در آنجا نهاده بودند] بالا رفت و فرمود: «هرکس که بمیرد و مالی از او به ارث بماند، آن مال به ورثه‌اش می‌رسد و هرکس امانتی یا کم وکاستی‌ای از او به ارث بماند متوجّه من است [زیرا من در حکم پدر او بوده‌ام] و خداوند همان وظایفی که بر پدر و مادر واجب کرده برای فرزند خود انجام دهد، بر من واجب کرده تا نسبت به مؤمنین انجام دهم و بر مؤمنین نیز واجب کرده که همچون فرزندان که از پدر اطاعت می‌کنند از من اطاعت کنند و هم چنین تمام آن اموری که بر رسولش (صلی الله علیه و آله) [در ولایت و تدبیر امور مردم] واجب کرده است برای امیرالمؤمنین علی و امامان (ع ع ع) بعد از او، یکی پس از دیگری نیز واجب کرده و دلیل اینکه [می‌گویم] پیامبر (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) در حکم دو والد هستند این کلام خداوند است که می‌فرماید: اعْبُدُوا اللهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً که منظور از دو والد، پیامبر (صلی الله علیه و آله) و امیرالمؤمنین (علیه السلام) است». و امام صادق (علیه السلام) فرمود: «به‌همین دلیل است که دین اسلام بر دین یهودیان عمومیّت [و برتری] یافت زیرا که یهود ایمان و اعتمادشان بر خودشان و خانواده‌شان است [درحالی‌که مسلمانان اعتمادشان بر پدران دلسوزشان که ائمه (و پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌باشد، است]».

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- من و علی (علیه السلام) پدران این امّت هستیم.

امام عسکری (علیه السلام)- خداوند می‌فرماید: بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «بهترین والدان شما و مستحق‌ترین آنان برای تشکّر و قدردانی از آن‌ها، محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) هستند. علی (علیه السلام) فرمود: «از پیامبر (صلی الله علیه و آله) شنیدم که می‌فرمود: من و علی (علیه السلام) پدران این امّتیم و هم‌چنین حقوقی بالاتر از حقوق پدران آن‌ها به ما افزود که اگر از ما اطاعت کنند ما آن‌ها را از آتش جهنّم نجات می‌دهیم و به بهشت راهنماییشان می‌کنیم و آن‌ها را در پرستش خدا به مقام پرستش آزادگان می‌رسانیم. و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) فرمود: «محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) دو پدران این امّت هستند». و امام حسن مجتبی (علیه السلام) فرمود: «محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) پدران این امّت‌اند» و... و امام حسین (علیه السلام) فرمود: «هرکس آن دو پدران برترش را یعنی محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) را بشناسد و آنچنان‌که شایسته‌ی اطاعت‌اند، اطاعتشان کنند [در آن دنیا] به آن‌ها گفته می‌شود در هر کجای بهشت که می‌خواهید بروید و بگردید» و امام سجاد (علیه السلام) فرمود: «اگر حقّ پدر و مادر بر فرزندان آنچنان بزرگ است که باید به خاطر آن به پدر و مادر احسان شود، [پس بدانید که پدرانی] مهّم‌تر و عظیم‌الشأن‌تر از محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) نیست که بزرگوارترین پدران این امّت‌اند» و امام باقر (علیه السلام) فرمود: «هرکس که می‌خواهد بداند قدر و منزلتش نزد خداوند چقدر است، ببیند که قدر و ارزش بزرگوارترین پدرانش که محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) باشند نزد او چقدر است [که به همان میزان نزد خداوند ارزش خواهد داشت]» و امام صادق (علیه السلام) فرمود: «هرکس حقّ پدران بزرگوارش یعنی محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) [که پدران معنوی مؤمنین هستند] را رعایت کند [اگر به خاطر اطاعت از پیامبر (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام)] حقّی از پدر و مادر خودش یا دیگر مؤمنین ضایع کند ضرری به او نمی‌رسد زیرا پیامبر (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) [در قیامت] به خاطر تلاش آن مرد [برای رعایت حقّ پیامبر (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) آن‌هایی را که حقّشان ضایع شده را] راضی می‌کند» و امام کاظم (علیه السلام) فرمود: «بزرگی ثواب نماز بستگی دارد به میزان بزرگداشتی که فرد نمازگزار نسبت به پدران بزرگوارش محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) انجام می‌دهد». و امام رضا (علیه السلام) فرمود: «آیا [این‌چنین نیست که] شما از اینکه پدر و مادرتان را که شما را به دنیا آورده‌اند ترک و طرد کنید، کراهت دارید»؟ گفتند: «بله، به خدا قسم که کراهت داریم». فرمود: «پس بکوشید که مانند پدر و مادر خود، پدران بزرگوارتان که محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) باشند را ترک و طرد نکنید». مردی به امام جواد (علیه السلام) گفت: «من تا آنجایی به پیامبر (صلی الله علیه و آله) و امام علی (علیه السلام) علاقه و محبّت دارم که حتی اگر تکه‌تکه شوم از آنان دست برنمی‌دارم و حتی اگر نابود شوم هرگز از آنان دست برنمی‌دارم». امام جواد (علیه السلام) فرمود: «اشکالی ندارد [و تو ضرر نمی‌کنی] زیرا محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) آنچه که تو از خودت فدای آنان کردی را در روز قیامت که روز حساب‌رسی است از جانب خود به تو می‌دهند به‌نحوی که به‌ازای هر جزء از [کار تو برای آنان] آنان صدهزار برابر به تو می‌بخشند» و امام هادی (علیه السلام) فرمود: «هرکس که پدران دینی‌اش که محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) باشند نزد او و دردیدگاه او از پدر و مادر نسبی‌اش با ارزش‌تر و بزرگوارتر باشند پس [او نزد خدا ارزش ندارد] و در حلال‌وحرام و زیادوکم دین خدا جایگاهی ندارد». و امام حسن عسکری (علیه السلام) فرمود: «هرکس که اطاعت پدران دینی‌اش، محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) را مقدّم بر اطاعت پدران نسبی خود قرار ندهد خداوند به او می‌گوید: «من نیز تو را مقدّم قرار نمی‌دهدم زیرا مرا مقدّم نکردی و به خاطر آنکه شرافت خود را برای بذل محبّت به پدران نسبی‌ات نسبت به پدران دینی‌ات کم کردی، تو را شریف و دارای مقام نمی‌دانم».

امام جواد (علیه السلام)- در تفسیر امام عسکری (علیه السلام) آمده است: مردی که در خدمت امام جواد (علیه السلام) بود فرمود: «من محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) را چنان دوست دارم که اگر مرا قطعه‌قطعه نمایند یا با قیچی ریزه‌ریزه کنند دست از آن‌ها نمی‌کشم». امام جواد (علیه السلام) فرمود: «بدون شک محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) به تو آن مقدار پاداش ضمانت می‌کنند که تو در راه آن‌ها از خود گذشت داشته باشی آن‌ها در روز قیامت آن قدر برای تو درخواست می‌کنند که هرچه تو بکنی یک‌صدهزارم آن نمی‌شود».

امام باقر (علیه السلام)- این آیه درباره‌ی ما فقط نازل شده هرچه متعلّق به خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله) باشد به ما تعلّق دارد ما ذوالقربی و یتیم و مسکین و در راه مانده‌ایم.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- وَ الجَارِ الجُنُبِ؛ [یعنی] کسی که بین تو و او رابطه‌ی خویشاوندی نباشد. الصَّاحِبِ بِالجَنْبِ به‌معنی همسفر می‌باشد.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- تا چهل خانه همسایه هستند، [خانه‌های] پیش‌روی او، پشت سرش سمت راستش و سمت چپش.