آیه إِنَّ الْمُنافِقينَ يُخادِعُونَ اللهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ وَ إِذا قامُوا إِلَى الصَّلاةِ قامُوا كُسالى يُراؤُنَ النَّاسَ وَ لا يَذْكُرُونَ اللهَ إِلاَّ قَليلاً [142]
منافقان [به گمان خود] مىخواهند خدا را فريب دهند؛ درحالىكه او آنها را فريب مىدهد؛ و هنگامىكه به نماز بر مىخيزند، با كسالت برمىخيزند؛ و در برابر مردم ريا مىكنند؛ و خدا را جز اندكى ياد نمىنمايند.
الباقر (علیه السلام)- أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) سُئِلَ فِیمَا النَّجَاهًُْ غَداً؟ فَقَالَ إِنَّمَا النَّجَاهًُْ فِی أَنْ لَا تُخَادِعُوا اللَّهَ فَیَخْدَعَکُمْ فَإِنَّهُ مَنْ یُخَادِعِ اللَّهَ یَخْدَعْهُ وَ یَخْلَعْ مِنْهُ الْإِیمَانَ وَ نَفْسَهُ یَخْدَعُ لَوْ یَشْعُرُ قِیلَ لَهُ فَکَیْفَ یُخَادِعُ اللَّهَ؟ قَالَ یَعْمَلُ بِمَا أَمَرَهُ اللَّهُ ثُمَّ یُرِیدُ بِهِ غَیْرَهُ.
امام باقر (علیه السلام)- از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پرسیدند: «فردا [در قیامت] راه نجات چیست»؟ فرمود: «نجات در این است که با خدا فریبکاری نکنید تا او نیز فریبتان دهد، چرا که هرکه با خدا نیرنگ کند، خدا او را فریب خورده میسازد و ایمان را از وی سلب میکند و اگر آن فرد بفهمد، در واقع خود را فریب میدهد». گفتند: «با خداوند، چگونه نیرنگبازی میکنند»؟ فرمود: «به چیزی که خداوند امر کرده، عمل میکند، ولی چیز دیگری از آن کار، اراده میکنند».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: کُنَّا جُلُوساً عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) إِذْ قَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنَ الْجُلَسَاءِ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (علیه السلام) أَ تَخَافُ عَلَیَّ أَنْ أَکُونَ مُنَافِقاً فَقَالَ لَهُ إِذَا خَلَوْتَ فِی بَیْتِکَ نَهَاراً أَوْ لَیْلًا أَ لَیْسَ تُصَلِّی فَقَالَ بَلَی فَقَالَ فَلِمَنْ تُصَلِّی فَقَالَ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ قَالَ فَکَیْفَ تَکُونُ مُنَافِقاً وَ أَنْتَ تُصَلِّی لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ لَا لِغَیْرِهِ.
امام صادق (علیه السلام)- عبداللهبنسنان گوید: محضر امام صادق (علیه السلام) نشسته بودیم شخصی از حاضرین در مجلس عرض کرد: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! فدایت شوم میترسم که منافق باشم»؟ حضرت فرمود: «سؤالی دارم، اگر شب یا روز که در خانهی خودت تنها هستی و جز تو کسی نیست آیا نماز نمیخوانی»؟ عرض کرد: «چرا میخوانم». فرمود: «آن نمازت را برای چه کسی میخوانی»؟ عرضه داشت: «برای خداوند متعال». فرمود: «چطور ممکن است که تو منافق باشی با اینکه تو برای خداوند متعال نماز میخوانی نه برای کس دیگری»!؟
الصّادق (علیه السلام)- قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ یَا بُنَیَ لِکُلِ شَیْءٍ عَلَامَهًٌْ یُعْرَفُ بِهَا وَ یُشْهَدُ عَلَیْهَا إِلَی قَولِهِ وَ لِلْمُنَافِقِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ یُخَالِفُ لِسَانُهُ قَلْبَهُ وَ قَلْبُهُ فِعْلَهُ وَ عَلَانِیَتُهُ سَرِیرَتَهُ وَ لِلْکَسْلَانِِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ یَتَوَانَی حَتَّی یُفَرِّطَ وَ یُفَرِّطُ حَتَّی یُضَیِّعَ وَ یُضَیِّعُ حَتَّی یَأْثَمَ وَ لِلْمُرَائِی ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ یَکْسَلُ إِذَا کَانَ وَحْدَهُ وَ یَنْشَطُ إِذَا کَانَ النَّاسُ عِنْدَهُ وَ یَتَعَرَّضُ فِی کُلِّ أَمْرٍ لِلْمَحْمَدَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام)- لقمان به فرزندش گفت: «ای پسر جان! هرچیزی علامتی دارد که به وجود آن شهادت میدهد... شخص منافق، سه علامت دارد: حرف زبانش با قلبش مخالف است و عملش با گفتارش متفاوت است و احوالاتش در پنهان و آشکار با هم فرق میکند. شخص کسل سه علامت دارد: آنقدر تنبلی میکند تا از انجام آن کار ناامید شود، آنقدر کوتاهی میکند تا آن کار از بین برود و آنقدر کارها را تباه میکند تا آنکه به گناه آلوده شود. شخص ریا کار سه خصلت دارد: وقتیکه تنها است کسل است، وقتی مردم پیش او هستند با نشاط است و هر کاری را فقط به خاطر آن انجام میدهد که به خاطر انجام آن کار ستوده شود».
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- قَوْلُهُ وَ هُوَ خادِعُهُمْ قَالَ الْخَدِیعَهًُْ مِنَ اللَّهِ الْعَذَابُ.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ هُوَ خَادِعهُمْ؛ فریب و خدعه خداوند، عذاب است.
الکاظم (علیه السلام)- إِنَّ الْمُنافِقِینَ یُخادِعُونَ اللهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ وَ إِذا قامُوا إِلَی الصَّلاةِ قامُوا کُسالی یُراؤُنَ النَّاسَ وَ لا یَذْکُرُونَ اللهَ إِلَّا قَلِیلًا مُذَبْذَبِینَ بَیْنَ ذلِکَ لا إِلی هؤُلاءِ وَ لا إِلی هؤُلاءِ وَ مَنْ یُضْلِلِ اللهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ سَبِیلًا لَیْسُوا مِنَ الْکَافِرِینَ وَ لَیْسُوا مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ لَیْسُوا مِنَ الْمُسْلِمِینَ یُظْهِرُونَ الْإِیمَانَ وَ یَصِیرُونَ إِلَی الْکُفْرِ وَ التَّکْذِیبِ لَعَنَهُمُ اللَّهُ.
امام کاظم (علیه السلام)- إِنَّ المُنَافِقِینَ یُخَادِعونَ اللهِ وَهُوَ خَادِعهُمْ وَ إِذَا قَامُواْ إِلَی الصَّلاَةِ قَامُواْ کُسَالَی یُرَآؤُونَ النَّاسَ وَ لاَ یَذْکُرُونَ اللهَ إِلاَّ قَلِیلاً آنان نه از کافرانند و نه از مؤمنان و نه از مسلمانان، وانمود به ایمان میکنند و راهشان در مسیر کفر و تکذیب است. خدایشان لعنت کند.
الباقر (علیه السلام)- إِذَا قُمْتَ فِی الصَّلَاهًِْ فَعَلَیْکَ بِالْإِقْبَالِ عَلَی صَلَاتِکَ فَإِنَّمَا یُحْسَبُ لَکَ مِنْهَا مَا أَقْبَلْتَ عَلَیْهِ وَ لَا تَعْبَثْ فِیهَا بِیَدِکَ وَ لَا بِرَأْسِکَ وَ لَا بِلِحْیَتِکَ وَ لَا تُحَدِّثْ نَفْسَکَ وَ لَا تَتَثَاءَبْ وَ لَا تَتَمَطَّ وَ لَا تُکَفِّرْ فَإِنَّمَا یَفْعَلُ ذَلِکَ الْمَجُوسُ وَ لَا تَلَثَّمْ وَ لَا تَحْتَفِزْ وَ لَا تَفَرَّجْ کَمَا یَتَفَرَّجُ الْبَعِیرُ وَ لَا تُقْعِ عَلَی قَدَمَیْکَ وَ لَا تَفْتَرِشْ ذِرَاعَیْکَ وَ لَا تُفَرْقِعْ أَصَابِعَکَ فَإِنَّ ذَلِکَ کُلَّهُ نُقْصَانٌ مِنَ الصَّلَاهًِْ وَ لَا تَقُمْ إِلَی الصَّلَاهًِْ مُتَکَاسِلًا وَ لَا مُتَنَاعِساً وَ لَا مُتَثَاقِلًا فَإِنَّهَا مِنْ خِلَالِ النِّفَاقِ فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ نَهَی الْمُؤْمِنِینَ أَنْ یَقُومُوا إِلَی الصَّلَاهًِْ وَ هُمْ سُکَارَی یَعْنِی سُکْرَ النَّوْمِ وَ قَالَ لِلْمُنَافِقِینَ وَ إِذا قامُوا إِلَی الصَّلاةِ قامُوا کُسالی یُراؤُنَ النَّاسَ وَ لا یَذْکُرُونَ اللهَ إِلَّا قَلِیلًا.
امام باقر (علیه السلام)- درحال نماز، بهمعنی و حقیقت نماز توجّه کن. از هر نمازی، آن قسمت را به حساب میآورند که با تمام دل و جان به آن توجّه کردهای. در اثنای نماز، با دست و سر و ریش خود بازی نکن. با خودت فکر نکن. خمیازه نکش. کش و واکش نکن. دستهایت را بر روی سینه نگذار که این شیوه مجوسیان است. بر دهانت نقاب نزن. پایت را به هم نچسبان. و نه مانند شتر، از هم باز نکن. دو زانو بر روی پنجه پا ننشین. موقع سجده ساعد خود را بر زمین فرش نکن. مفاصل انگشتها را نشکن؛ که تمام این کارها مایهی نقصان نماز است. با حال کسالت، چرت و بیمیلی به نماز برنخیز که اینها از شیوهی نفاق است. خداوند سبحان نهی فرمود که مؤمنان با مستی خواب برای نماز برخیزند و در وصف منافقان فرمود: وَ إِذا قامُوا إِلَی الصَّلاةِ قامُوا کُسالی یُراؤُنَ النَّاسَ وَ لا یَذْکُرُونَ اللهَ إِلَّا قَلِیلا.
الرّضا (علیه السلام)- عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِیهِ قَال: سَأَلْتُ الرِّضَا (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ سَخِرَ اللهُ مِنْهُمْ وَ عَنْ قَوْلِهِ اللهُ یَسْتَهْزِئُ بِهِمْ وَ عَنْ قَوْلِهِ وَ مَکَرُوا وَ مَکَرَ اللهُ وَ عَنْ قَوْلِهِ یُخادِعُونَ اللهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَا یَسْخَرُ وَ لَا یَسْتَهْزِئُ وَ لَا یَمْکُرُ وَ لَا یُخَادِعُ وَ لَکِنَّهُ عَزَّوَجَلَّ یُجَازِیهِمْ جَزَاءَ السُّخْرِیَّهًِْ وَ جَزَاءَ الِاسْتِهْزَاءِ وَ جَزَاءَ الْمَکْرِ وَ الْخَدِیعَهًِْ تَعَالَی اللَّهُ عَمَّا یَقُولُ الظَّالِمُونَ عُلُوّاً کَبِیراً.
امام باقر (علیه السلام)- حسنبنفضّال گوید: از امام رضا (علیه السلام) دربارهی آیات: و خداوند مسخرهشان میکنند. (توبه/۷۹). خداست که آنها را استهزا میکند. (بقره/۱۵). و آنان مکر کردند، و خدا هم مکر کرد، و خدا بهترین مکرکنندگان است. (آل عمران/۵۴) وِیُخادِعُونَ اللهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ، سؤال کردم. فرمود: «خداوند نه مسخره میکند نه استهزاء؛ و نه نیرنگ و فریب بکار میبرد، بلکه مطابق عمل مسخره و استهزاء و نیرنگ و فریب آنان به ایشان جزا میدهد، خداوند بسیار برتر از آن چیزهایی است که ظالمین میگویند و میپندارند».
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ أَنَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) سُئِلَ ... فَقِیلَ لَهُ وَ کَیْفَ یُخَادِعُ اللَّهَ؟ قَالَ یَعْمَلُ بِمَا أَمَرَهُ اللَّهُ ثُمَّ یُرِیدُ بِهِ غَیْرَهُ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ اجْتَنِبُوا الرِّیَاءَ فَإِنَّهُ شِرْکٌ بِاللَّهِ إِنَّ الْمُرَائِیَ یُدْعَی یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ بِأَرْبَعَهًِْ أَسْمَاءٍ یَا کَافِرُ یَا فَاجِرُ یَا غَادِرُ یَا خَاسِرُ حَبِطَ عَمَلُکَ وَ بَطَلَ أَجْرُکَ وَ لَا خَلَاقَ لَکَ الْیَوْمَ فَالْتَمِسْ أَجْرَکَ مِمَّنْ کُنْتَ تَعْمَلُ لَهُ.
امام صادق (علیه السلام)- امام صادق (علیه السلام) از پدرش روایت میکند: از پیامبر (صلی الله علیه و آله) سؤال شد: «... با خداوند، چگونه نیرنگبازی میکنند»؟ فرمود: «به چیزی که خداوند امر کرده، عمل میکنند، ولی چیز دیگری از آن کار، اراده میکند. دربارهی ریا تقوا پیشه کنید که ریا، شرک به خدای عزّوجلّ است. ریاکننده در روز قیامت به چهار نام خوانده میشود: ای کافر، ای فاجر، ای خیانتکار، ای خسران دیده، عملت بر باد رفت و اجرت باطل گردید و امروز هیچ بهرهای نداری و اکنون اجرت را از همان کسی بخواه که کارهایت به خاطر او بود».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِیبَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُول: یُجَاءُ بِعَبْدٍ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ قَدْ صَلَّی فَیَقُولُ یَا رَبِّ صَلَّیْتُ ابْتِغَاءَ وَجْهِکَ فَیُقَالُ لَهُ إِنَّکَ صَلَّیْتَ لِیُقَالَ مَا أَحْسَنَ صَلَاهًَْ فُلَانٍ اذْهَبُوا بِهِ إِلَی النَّارِ وَ یُجَاءُ بِعَبْدٍ قَدْ قَاتَلَ فَیَقُولُ یَا رَبِّ قَدْ قَاتَلْتُ ابْتِغَاءَ وَجْهِکَ فَیُقَالُ لَهُ بَلْ قَاتَلْتَ لِیُقَالَ مَا أَشْجَعَ فُلَاناً اذْهَبُوا بِهِ إِلَی النَّارِ وَ یُجَاءُ بِعَبْدٍ قَدْ تَعَلَّمَ الْقُرْآنَ فَیَقُولُ یَا رَبِّ تَعَلَّمْتُ الْقُرْآنَ ابْتِغَاءَ وَجْهِکَ فَیُقَالُ لَهُ بَلْ تَعَلَّمْتَ لِیُقَالَ مَا أَحْسَنَ صَوْتَ فُلَانٍ اذْهَبُوا بِهِ إِلَی النَّار.
امام صادق (علیه السلام)- ابوبصیر گوید: شنیدم امام صادق (علیه السلام) فرمود: «بندهای را روز قیامت میآورند، که نماز گزارده است، گوید: «بار خدایا من برای رضای تو نماز گزاردهام»، به او میگویند: «خیر! تو برای اینکه گفته شود خوب نماز گزاردهای، نماز میخواندی». دراینهنگام امر میشود او را بهطرف دوزخ هدایت کنید. بعد از این بندهای دیگر را حاضر میکنند که قرآن یاد گرفته است او میگوید: «بار خدایا من برای رضای تو قرآن را فرا گرفتم»، گفته میشود: آری! تو قرآن یاد گرفتی بگویند او خوش صدا میباشد»، در اینجا فرمان میرسد او را هم بهطرف دوزخ ببرید. بار دیگر بندهای دیگر میآورند که جهاد کرده است، او میگوید: «بار خدایا من برای رضای تو به جهاد رفتهام» به او میگویند: «خیر! تو به جهاد رفتی تا بگویند فلان کس شجاع میباشد» در اینجا امر میآید او را هم بهطرف دوزخ هدایت کنید. سپس بندهای دیگر را حاضر میکنند که مال خود را در راه خداوند متعال انفاق کرده است، او میگوید: «بار خدایا من اموال خود را در راه تو انفاق کردم»، به او هم میگویند: «خیر تو در انفاق خود نظر داشتی که مردم بگویند او چه اندازه سخاوت دارد»، فرمان میآید او را هم وارد آتش کنید».
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- یُراؤُنَ النَّاسَ أَنَّهُمْ یُؤْمِنُونَ لا إِلی هؤُلاءِ وَ لا إِلی هؤُلاءِ أَیْ لَمْ یَکُونُوا مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ لَا مِنَ الْیَهُودِ.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- یُرَآؤُونَ النَّاسَ؛ منظور از ناس مؤمنانند. لاَ إِلَی هَؤُلاء وَلاَ إِلَی هَؤُلاء؛ یعنی نه با مؤمنان بودند و نه با یهودیان بودند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- مَنْ ذَکَرَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فِی السِّرِّ فَقَدْ ذَکَرَ اللَّهَ کَثِیراً إِنَّ الْمُنَافِقِینَ کَانُوا یَذْکُرُونَ اللَّهَ عَلَانِیَهًًْ وَ لَا یَذْکُرُونَهُ فِی السِّرِّ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یُراؤُنَ النَّاسَ وَ لا یَذْکُرُونَ اللهَ إِلَّا قَلِیلًا.
امام علی (علیه السلام)- کسی که خدای تعالی را در خلوت یاد کند، خدا را بسیار یاد کرده است. منافقان خدا را آشکارا یاد میکردند ولی در خلوت یاد نمیکردند و خداوند تعالی فرمود: یُرَآؤُونَ النَّاسَ وَلاَ یَذْکُرُونَ اللهَ إِلاَّ قَلِیلاً.
ابنعبّاس (رحمة الله علیه)- لَا یَذْکُرُونَ اللهَ إِلَّا قَلِیلًا أَیْ ذِکْراً قَلِیلًا وَ مَعْنَاهُ لَا یَذْکُرُونَ اللَّهَ عَنْ نِیَّهًٍْ وَ إِخْلَاصٍ وَ لَوْ ذَکَرُوهُ مُخْلِصِینَ لَکَانَ کَثِیراً وَ إَِنَّمَا وَصَفَ بِالْقِلَّهًِْ لِأَنَّهُ لِغَیْرِ اللَّهِ.
ابنعبّاس (رحمة الله علیه)- وَلاَ یَذْکُرُونَ اللهَ إِلاَّ قَلِیلاً یعنی کمتر به یاد خدا میافتادند، یعنی از سر نیّت واقعی و اخلاص خدا را یاد نمیکردند چون اگر خدا را خالصانه یاد میکردند، [هرچند کم باشد] زیاد یاد کردهاند پس به این دلیل آن را ذکر اندک توصیف کرده که برای غیر خدا بوده است».