آیه وَدُّوا لَوْ تَكْفُرُونَ كَما كَفَرُوا فَتَكُونُونَ سَواءً فَلا تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ أَوْلِياءَ حَتَّى يُهاجِرُوا في سَبيلِ اللهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَخُذُوهُمْ وَ اقْتُلُوهُمْ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَ لا تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ وَلِيًّا وَ لا نَصيراً [89]
آنان آرزو مىكنند كه شما هم مانند ايشان كافر شويد، و همانند يكديگر باشيد. بنابراين، از آنها دوستانى انتخاب نكنيد، مگر اينكه [توبه كنند، و] در راه خدا هجرت نمايند. اگر از اين كار سر باز زنند، [و به اقدام برضدّ شما ادامه دهند]، هرجا آنها را يافتيد، اسيركنيد؛ و [درصورت احساس خطر] به قتل برسانيد. و از ميان آنها، هيچ دوست و ياورى اختيار نكنيد.
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- فَإِنَّهَا نَزَلَتْ فِی أَشْجَعَ وَ بَنِیضَمْرَهًَْ وَ کَانَ خَبَرُهُ أَنَّهُ لَمَّا خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِلَی بَدْرٍ لِمَوْعِدٍ مَرَّ قَرِیباً مِنْ بِلَادِهِمْ وَ قَدْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) صَادَرَ بَنِیضَمْرَهًَْ وَ وَادَعَهُمْ قَبْلَ ذَلِکَ فَقَالَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) هَذِهِ بَنُوضَمْرَهًَْ قَرِیباً مِنَّا وَ نَخَافُ أَنْ یُخَالِفُونَا إِلَی الْمَدِینَهًِْ أَوْ یُعِینُوا عَلَیْنَا قُرَیْشاً فَلَوْ بَدَأْنَا بِهِمْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَلَّا إِنَّهُمْ أَبَرُّ الْعَرَبِ بِالْوَالِدَیْنِ وَ أَوْصَلُهُمْ لِلرَّحِمِ وَ أَوْفَاهُمْ بِالْعَهْدِ وَ کَانَ أَشْجَعُ بِلَادُهُمْ قَرِیباً مِنْ بِلَادِ بَنِیضَمْرَهًَْ وَ هُمْ بَطْنٌ مِنْ کِنَانَهًَْ وَ کَانَتْ أَشْجَعُ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ بَنِی ضَمْرَهًَْ حِلْفٌ بِالْمُرَاعَاهًِْ وَ الْأَمَانِ فَأَجْدَبَتْ بِلَادُ أَشْجَعَ وَ أَخْصَبَتْ بِلَادُ بَنِی ضَمْرَهًَْ فَصَارَتْ أَشْجَعُ إِلَی بِلَادِ بَنِیضَمْرَهًَْ فَلَمَّا بَلَغَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَسِیرُهُمْ إِلَی بَنِیضَمْرَهًَْ تَهَیَّأَ لِلْمَسِیرِ إِلَی أَشْجَعَ فَیَغْزُوهُمْ لِلْمُوَادَعَهًِْ الَّتِی کَانَتْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ بَنِیضَمْرَهًَْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَدُّوا لَوْ تَکْفُرُونَ کَما کَفَرُوا ... ثُمَّ اسْتَثْنَی بِأَشْجَعَ فَقَالَ إِلَّا الَّذِینَ یَصِلُونَ إِلی قَوْمٍ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَهُمْ مِیثاقٌ أَوْ جاؤُکُمْ حَصِرَتْ صُدُورُهُمْ أَنْ یُقاتِلُوکُمْ أَوْ یُقاتِلُوا قَوْمَهُمْ إِلَی قَوْلِهِ فَما جَعَلَ اللهُ لَکُمْ عَلَیْهِمْ سَبِیلًا.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- این آیه برای دو قبیلهی اشجع و بنیضمره نازل شده است و در اخبار آنان آمده است: آن هنگامکه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برای غزوهی حدیبیه خارج شد، از نزدیکی سرزمین این دو قبیله عبور کرد. قبلاً رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با قبیلهی بنیضمره، آشتی و مصالحه کرده بود. اصحاب به آن حضرت گفتند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! قبیلهی بنیضمره به ما نزدیک است و میترسیم که در رفتن به مدینه با ما مخالفت کنند و به قریش، علیه ما کمک کنند؛ پس بهتر است ابتدا با آنان بجنگیم». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هرگز، چرا که آنان بیشتر از همهی عربها به پدر و مادر خویش نیکی میکنند و زیاد صلهی رحم به جا میآورند و وفادارترین عربها نسبت به عهدوپیمان نیز میباشند. سرزمین قبیلهی اشجع به قبیلهی بنیضمره [که شاخهای از کنانه هستند]، نزدیک بود و بین اشجع و بنیضمره، پیمان مراعات همجواری و صلح بسته شده بود. سرزمین اشجع خشک بود و سرزمین بنیضمره سرسبز و آباد؛ پس بنیاشجع بهسوی سرزمین بنیضمره حرکت کردند. هنگامیکه خبر حرکت آنها بهسوی بنیضمره به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رسید، به خاطر پیمان صلحوآشتی که بین ایشان و قبیلهی بنیضمره بود، حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) آماده حرکت بهسوی قبیلهی اشجع شدند تا با آنان بجنگند. پس خداوند آیه: وَدُّواْ لَوْ تَکْفُرُونَ کَمَا کَفَرُواْ فَتَکُونُونَ سَوَاء فَلاَ تَتَّخِذُواْ مِنْهُمْ أَوْلِیَاء حَتَّیَ یُهَاجِرُواْ فِی سَبِیلِ اللهِ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَخُذُوهُمْ وَ اقْتُلُوهُمْ حَیْثُ وَجَدتَّمُوهُمْ وَ لاَ تَتَّخِذُواْ مِنْهُمْ وَلِیًّا وَ لاَ نَصِیرًا را نازل کرد و قبیلهی اشجع را استثناء فرمود: إِلاَّ الَّذِینَ یَصِلُونَ إِلَیَ قَوْمٍ بَیْنَکُمْ وَبَیْنَهُم مِّیثَاقٌ أَوْ جَآؤُوکُمْ حَصِرَتْ صُدُورُهُمْ أَن یُقَاتِلُونَکُمْ أَوْ یُقَاتِلُواْ قَوْمَهُمْ وَلَوْ شَاء اللهُ لَسَلَّطَهُمْ علَیْکُمْ فَلَقَاتَلُوکُمْ فَإِنِ اعتَزَلُوکُمْ فَلَمْ یُقَاتِلُوکُمْ وَ أَلْقَوْاْ إِلَیْکُمُ السَّلَمَ فَمَا جَعلَ اللهُ لَکُمْ علَیْهِمْ سَبِیلاً.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ لِشَیَاطِینِ الْإِنْسِ حِیلَهًًْ وَ مَکْراً وَ خَدَائِعَ وَ وَسْوَسَهًًْ بَعْضِهِمْ إِلَی بَعْضٍ یُرِیدُونَ إِنِ اسْتَطَاعُوا أَنْ یَرُدُّوا أَهْلَ الْحَقِّ عَمَّا أَکْرَمَهُمُ اللَّهُ بِهِ مِنَ النَّظَرِ فِی دِینِ اللَّهِ الَّذِی لَمْیَجْعَلِ اللَّهُ شَیَاطِینَ الْإِنْسِ مِنْ أَهْلِهِ إِرَادَهًَْ أَنْ یَسْتَوِیَ أَعْدَاءُ اللَّهِ وَ أَهْلُ الْحَقِّ فِی الشَّکِّ وَ الْإِنْکَارِ وَ التَّکْذِیبِ فَیَکُونُونَ سَوَاءً کَمَا وَصَفَ اللَّهُ تَعَالَی فِی کِتَابِهِ مِنْ قَوْلِهِ وَدُّوا لَوْ تَکْفُرُونَ کَما کَفَرُوا فَتَکُونُونَ سَواءً ثُمَّ نَهَی اللهُ أَهْلَ النَّصْرِ بِالْحَقِّ أَنْ یَتَّخِذُوا مِنْ أَعْدَاءِ اللهِ وَلِیّاً وَ لَا نَصِیراً.
امام صادق (علیه السلام)- انسانهای شیطان صفت، حیله و مکر و فریبها دارند و نسبت به یکدیگر وسوسه میکنند. قصد دارند که اگر بتوانند اهل حق را از لطفی که خدا دربارهی آنها کرده برگردانند. خداوند اهل حق را به دین خدا متوجّه نموده است که شیاطین انس اهل آن نیستند و مقصودشان از این کار اینست که دشمنان خدا و اهل حق در شکّ و انکار و تکذیب شریک آنها شوند و با هم برابر باشند چنانچه خدا در کتاب خود وصف کرده و فرموده است: وَدُّوا لَوْ تَکْفُرُونَ کَما کَفَرُوا فَتَکُونُونَ سَواءً سپس خدا آنها را که اهل یاری حق بودند نهیکرده که از دشمنان خدا برای خود دوست و یاوری بگیرند.
ابنعبّاس (رحمة الله علیه)- فَإِنْ تَوَلَّوْا أَیْ أَعْرَضُوا عَنِ الْهِجْرَهًِْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.
ابنعبّاس (رحمة الله علیه)- فَإِنْ تَوَلَّوْا یعنی اگر از کوچکردن در راه خدا سر باز زدند.