آیه يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّساءَ كَرْهاً وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَيْتُمُوهُنَّ إِلاَّ أَنْ يَأْتينَ بِفاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ يَجْعَلَ اللهُ فيهِ خَيْراً كَثيراً [19]
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! براى شما حلال نيست كه از زنان، از روى اكراه [و ايجاد ناراحتى براى آن‌ها]، ارث ببريد و آنان را تحت فشار قرار ندهيد كه قسمتى از آنچه را [به‌عنوان مهر] به آن‌ها داده‌ايد، تملّك كنيد! مگر اينكه آن‌ها عمل زشت آشكارى انجام دهند. و با آنان، به‌طور شايسته رفتار كنيد. و اگر از آن‌ها، [به‌جهتى] كراهت داشتيد، [فوراً تصميم به جدايى نگيريد]؛ چه بسا چيزى خوشايند شما نباشد، و خداوند خير فراوانى در آن قرار مى‌دهد.
الباقر (علیه السلام)- فِی رِوَایَهًِْ أَبِی الْجَارُود عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام)فِی قَوْلِهِ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا یَحِلُّ لَکُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّساءَ کَرْهاً فَإِنَّهُ کَانَ فِی الْجَاهِلِیَّهًِْ فِی أَوَّلِ مَا أَسْلَمُوا مِنْ قَبَائِلِ الْعَرَبِ إِذَا مَاتَ حَمِیمُ الرَّجُلِ وَ لَهُ امْرَأَهًٌْ أَلْقَی الرَّجُلُ ثَوْبَهُ عَلَیْهَا فَوَرِثَ نِکَاحَهَا بِصَدَاقِ حَمِیمِهِ الَّذِی کَانَ أَصْدَقَهَا فَکَانَ یَرِثُ نِکَاحَهَا کَمَا یَرِثُ مَالَهُ، فَلَمَّا مَاتَ أَبُو قَیْسِ بْنُ الْأَسْلَبِ {أَبُو قُبَیْسِ بْنُ الْأَسْلَتِ} أَلْقَی مُحْصَنُ بْنُ أَبِی قَیْسٍ ثَوْبَهُ عَلَی امْرَأَهًِْ أَبِیهِ وَ هِیَ کَبِیثَهًُْ {کَبِیشَهًُْ} بِنْتُ مُعَمَّرِ بْنِ مَعْبَدٍ فَوَرِثَ نِکَاحَهَا ثُمَّ تَرَکَهَا لَا یَدْخُلُ بِهَا وَ لَا یُنْفِقُ عَلَیْهَا فَأَتَتْ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَاتَ أَبُو قَیْسِ بْنُ الْأَسْلَبِ فَوَرِثَ ابْنُهُ مُحْصَنٌ نِکَاحِی فَلَا یَدْخُلُ عَلَیَّ وَ لَا یُنْفِقُ عَلَیَّ وَ لَا یُخَلِّی سَبِیلِی فَأَلْحَقَ بِأَهْلِی، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ارْجِعِی إِلَی بَیْتِکِ فَإِنْ یُحْدِثِ اللَّهُ فِی شَأْنِکِ شَیْئاً أَعْلَمْتُکِ بِهِ، فَنَزَلَ وَ لا تَنْکِحُوا ما نَکَحَ آباؤُکُمْ مِنَ النِّساءِ إِلَّا ما قَدْ سَلَفَ إِنَّهُ کانَ فاحِشَةً وَ مَقْتاً وَ ساءَ سَبِیلًا فَلَحِقَتْ بِأَهْلِهَا.
امام باقر (علیه السلام)- در روایت ابوجارود آمده است: امام باقر (علیه السلام) در مورد آیه: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ یَحِلُّ لَکُمْ أَن تَرِثُواْ النِّسَاء کَرْهًا فرمود: «در زمان جاهلیّت در قبایل عربی که تازه اسلام می‌آوردند، رسم بوده که اگر خویشاوند کسی می‌مرد و زنی داشت، آن فرد لباسش را بر همسر خویشاوند خود می‌انداخت و با مهریه‌ی خویشاوند خود که به همسرش داده بود، او را به ازدواج خود در می‌آورد و علاوه‌بر همسر خویشاوندش، مالش را نیز به ارث می‌برد؛ زمانی‌که ابوقیس‌بن‌اسلت از دنیا رفت، محصَن‌بن‌ابی‌قیس، لباسش را بر زن پدرش که کبیشه بنت‌مَعمَربن‌مَعبَد نام داشت، انداخت و وارث نکاح او شد و سپس او را ترک گفت و با او رابطه‌ی زناشویی نداشت و نفقه نیز به او پرداخت نمی‌کرد. کبیشه به نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمد و به ایشان گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! ابوقیس‌بن‌اسل از دنیا رفت و پسرش محصن، نکاحم را به ارث برده است و با من ارتباطی ندارد و خرجی نیز به من نمی‌دهد و اجازه نمی‌دهد که به نزد خویشاوندانم بازگردم». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «به خانه‌ات بازگرد و اگر خداوند در مورد تو کلامی نازل کرد، تو را از آن باخبر می‌سازم» و سپس آیه: وَلاَ تَنکِحُواْ مَا نَکَحَ اباؤُکُم مِّنَ النِّسَاء إِلاَّ مَا قَدْ سَلَفَ إِنَّهُ کَانَ فَاحِشَةً وَمَقْتًا وَسَاء سَبیلاً؛ نازل شد و بدین‌ترتیب آن زن به نزد خانواده‌اش بازگشت».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ إِبْرَاهِیمَ‌بْنِ‌مَیْمُونٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَال: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ لایَحِلُّ لَکُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّساءَ کَرْهاً وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَیْتُمُوهُنَّ قَالَ الرَّجُلُ تَکُونُ فِی حَجْرِهِ الْیَتِیمَهًُْ فَیَمْنَعُهَا مِنَ التَّزْوِیجِ لِیَرِثَهَا بِمَا تَکُونُ قَرِیبَهًًْ لَهُ قُلْتُ وَ‌لاتَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَیْتُمُوهُنَّ قَالَ الرَّجُلُ تَکُونُ لَهُ الْمَرْأَهًُْ فَیَضْرِبُهَا حَتَّی تَفْتَدِیَ مِنْهُ فَنَهَی اللَّهُ عَنْ ذَلِکَ.
امام صادق (علیه السلام)- ابراهیم‌بن‌میمون گوید: از امام صادق (علیه السلام) در مورد آیه: لاَ یَحِلُّ لَکُمْ أَن تَرِثُواْ النِّسَاء کَرْهًا وَلاَ تَعضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُواْ بِبَعضِ مَا آتَیْتُمُوهُنَّ، پرسیدم. ایشان فرمود: «منظور آن است که مرد، دختر یتیمی را در خانه‌اش نگه می‌دارد و مانع ازدواج او می‌شود تا بتواند میراثی که به‌زودی به آن دختر می‌رسد را از او بگیرد». گفتم: «وَ لاَ تَعضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُواْ بِبَعضِ مَا آتَیْتُمُوهُنَّ [یعنی چه]» فرمود: «خداوند نهی کرده از اینکه مردی، همسرش را بزند تا آن زن به او مالی بدهد و از او طلاق بگیرد و از دست او رهایی یابد».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌عُقْبَهًَْ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَال ... وَ قَوْلُهُ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا یَحِلُّ لَکُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّساءَ کَرْهاً وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَیْتُمُوهُنَّ قَالَ لَا یَحِلُّ لِلرَّجُلِ إِذَا نَکَحَ امْرَأَهًًْ وَ لَمْ یُرِدْهَا وَ کَرِهَهَا أَنْ لَا یُطَلِّقَهَا إِذَا لَمْ یُجْبَرْ {یَجُرْ} عَلَیْهَا.
امام صادق (علیه السلام)- علی‌بن‌عقبه نقل می‌کند: امام صادق (علیه السلام) در مورد آیه: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا یَحِلُّ لَکُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّساءَ کَرْهاً وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَیْتُمُوهُنَّ فرمود: «جایز نیست اگر مرد با زنی ازدواج کرد و به او میل و رغبتی نداشت و با او در نیاویخت و به او نفقه نداد، او را طلاق ندهد و بر او سخت بگیرد».
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- فِی رِوَایَهًِْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ کَانَتْ نِسَاءٌ فِی الْمَدِینَهًِْ قَدْ وُرِثَ نِکَاحُهُنَ کَمَا وُرِثَ نِکَاحُ کَبِیثَهًَْ غَیْرَ أَنَّهُ وَرِثَهُنَّ عَنِ الْأَبْنَاءِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا یَحِلُّ لَکُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّساءَ کَرْهاً وَ قَوْلُهُ: وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ کَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَی أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ یَجْعَلَ اللهُ فِیهِ خَیْراً کَثِیراً یَعْنِی الرَّجُلَ یَکْرَهُ أَهْلَهُ فَإِمَّا أَنْ یُمْسِکَهَا فَیَعْطِفَهُ اللَّهُ عَلَیْهَا وَ إِمَّا أَنْ یُخَلِّیَ سَبِیلَهَا فَیَتَزَوَّجُهَا غَیْرُهُ فَیَرْزُقُهَا اللَّهُ الْوُدَّ وَ الْوَلَدَ فَفِی ذَلِکَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ خَیْراً کَثِیراً.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- در تفسیر قمی آمده است: ابوجارود از امام باقر (علیه السلام) روایت کرده است: «زنانی نیز در مدینه بودند که نکاح آنان به مانند کبیثه به ارث رسیده بود، با این فرق که ارث‌بردن آنان از ناحیه‌ی پسران بود؛ و بدین‌ترتیب آیه: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ یَحِلُّ لَکُمْ أَن تَرِثُواْ النِّسَاء کَرْهًا نازل شد». و [علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)] در مورد آیه: وَعاشِرُوهُنَّ بِالْمَعرُوفِ فَإِن کَرِهْتُمُوهُنَّ فَعسَی أَن تَکْرَهُواْ شَیْئًا وَ یَجْعلَ اللهُ فِیهِ خَیْرًا کَثِیرًا گفت: «اگر مرد، همسرش را دوست نداشته باشد، یا باید او را در خانه‌ی خود نگهداری کند تا خداوند، مهر او را در دلش بیافکند و یا راه آن زن را باز کند تا برود و با دیگری ازدواج کند که دراین‌صورت، خدواند به آن زن، محبّت و خیر و خوبی و فرزند صالح عطا می‌کند و خداوند در این کار، خیر زیادی قرار داده است».
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- قِیلَ: نَزَلَتْ فِی الرَّجُلِ یَکُونُ تَحْتَهُ الْمَرْأَهًُْ یَکْرَهُ صُحْبَتَهَا وَ لَهَا عَلَیْهِ مَهْرٌ فَیَطُولُ عَلَیْهَا وَ یُضَارُّهَا لِتَفْتَدِیَ بِالْمَهْرِ فَنُهُوا عَنْ ذَلِکَ عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه).
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- این آیه در مورد مردی نازل شده که زنی داشت که از هم صحبتی با او اکره داشت و هنوز مهریه‌ی او را نپرداخته بود و آزارش می‌داد تا مهرش را ببخشد [و به‌واسطه این کار، از آزار همسرش خلاص شود] پس [این آیه] او را از این کار نهی کرد.
الباقر (علیه السلام)- مَعْنَاهُ مَا کَانَ یَعْمَلُهُ أَهْلُ الْجَاهِلِیَّهًِْ مِنْ أَنَّ الرَّجُلَ إِذَا مَاتَ وَ تَرَکَ امْرَأَتَهُ قَالَ ابْنُهُ مِنْ غَیْرِهَا أَوْ وَلِیُّهُ: وَرِثْتُ امْرَأَتَهُ کَمَا وَرِثْتُ مَالَهُ. فَأَلْقَی عَلَیْهَا رِدَاءَهُ أَنَّهَا امْرَأَتُهُ عَلَی الْعَقْدِ الَّذِی کَانَ مَعَ أَبِیهَا وَ لَا یُعْطِیهَا شَیْئاً وَ إِنْ شَاءَ زَوَّجَهَا وَ أَخَذَ صَدَاقَهَا رَوَی ذَلِکَ أَبُو الْجَارُودِ عَنِ الْبَاقِرِ (علیه السلام).
امام باقر (علیه السلام)- در روایت ابوجارود آمده است: امام باقر (علیه السلام) فرمود: منظور از این آیه، اشاره به آن کاری است که اهل جاهلیّت [قبل از اسلام] انجام می‌دادند که وقتی مردی می‌مرد و همسرش وارث او می‌شد می‌گفت که پسرش مال او نیست [و از کس دیگری بدنیا آمده] یا به او پشت می‌کرد [و رها می‌کرد] و به‌این‌ترتیب، زن، همه‌ی مال را به ارث می‌برد. [برای جلوگیری از این مسأله] درهنگام عقد، شرط می‌کرد که [معاش او پس از مرگ همسرش] با پدرش است و چیزی از ارث به او نمی‌رسد حتی اگر همسرش را بخواهد و مهر زن را از زن بگیرد [و پس ندهد].
الرّضا (علیه السلام)- عَنْ هَاشِمِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌السَّرِیِّ الْعِجْلِیِّ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ وَ لاتَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَیْتُمُوهُنَّ قَالَ فَحَکَی کَلَاماً ثُمَّ قَالَ کَمَا یَقُولُونَ بِالنَّبَطِیَّهًِْ إِذَا طَرَحَ عَلَیْهَا الثَّوْبَ عَضَلَهَا فَلَا تَسْتَطِیعُ أَنْ تَزَوَّجَ غَیْرَهُ وَ کَانَ هَذَا فِی الْجَاهِلِیَّهًِْ.
امام رضا (علیه السلام)- هاشم‌بن‌عبدالله‌بن‌سریّ عجلی گوید: از امام رضا (علیه السلام) در مورد آیه: وَ لاَ تَعضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُواْ بِبَعضِ مَا آتَیْتُمُوهُنَّ پرسیدم. حضرت سخنانی گفت و سپس ادامه داد: «همان‌گونه که نبطی‌ها می‌گویند: اگر مرد، لباس بر زن بیافکند، با این کار خود، بر زن سخت گرفته است؛ چرا که زن، دیگر نمی‌تواند با کسی دیگری ازدواج کند و این عمل در زمان جاهلیّت، مرسوم بوده است».
الباقر (علیه السلام)- الْفَاحِشَهًُْ یَعْنِی الزِّنَا وَ ذَلِکَ إِذَا اطَّلَعَ الرَّجُلُ مِنْهَا عَلَی فَاحِشَهًٍْ مِنْهَا فَلَهُ أَخْذُ الْفِدْیَهًِْ.
امام باقر (علیه السلام)- فاحِشَةٍ به معنی عمل زناست و اگر مردی متوجّه عمل زنا از سوی همسرش شود، می‌تواند از او فدیه بگیرد.
الباقر (علیه السلام)- أَلْأَوْلَی حَمْلُ الْآیَهًِْ عَلَی کُلِّ مَعْصِیَهًٍْ یَعْنِی فِی الْفَاحِشَهًِْ.
امام باقر (علیه السلام)- بهتر آن است که کلمه‌ی فاحِشَةٍ را در این آیه، به‌معنای هرگونه گناه، در نظر بگیریم.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- وَ عَلَی هَذَا فَیَکُونُ الْمَعْنَی إِنْ کَرِهْتُمُوهُنَّ فَلَا تَعْجَلُوا طَلَاقَهُنَّ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- و براین‌اساس معنا چنین می‌شود که اگر از زندگی و هم صحبتی با همسرتان کراهت دارید سریعاً تصمیم به طلاق نگیرید.