آیه ۸۴ - سوره نساء

آیه فَقاتِلْ في سَبيلِ اللهِ‌ لا‌تُكَلَّفُ إِلاَّ نَفْسَكَ وَ حَرِّضِ الْمُؤْمِنينَ عَسَى اللهُ‌ أَنْ يَكُفَّ بَأْسَ الَّذينَ كَفَرُوا وَ اللهُ‌ أَشَدُّ بَأْساً وَ أَشَدُّ تَنْكيلاً [84]

در راه خدا پيكار كن، تنها مسؤول انجام وظيفه‌ی خود هستى. و مؤمنان را [بر اين كار]، تشويق نما؛ اميد است خداوند از قدرت كافران جلوگيرى كند [حتّى اگر تنها خودت به ميدان بروى]. و خداوند قدرتش بيشتر، و مجازاتش دردناك‌تر است.

در راه خدا پیکار کن، تنها مسؤول انجام وظیفه‌ی خود هستی. و مؤمنان را [بر این کار]، تشویق نما

۱ -۱
(نساء/ ۸۴)

الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَرْسَلَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) کَافَّهًًْ إِلَی الْأَبْیَضِ وَ الْأَسْوَدِ وَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ أَعْطَاهُ الْجِزْیَهًَْ وَ أَسْرَ الْمُشْرِکِینَ وَ فِدَاهُمْ ثُمَّ کُلِّفَ مَا لَمْ یُکَلَّفْ أَحَدٌ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ (وَ أُنْزِلَ عَلَیْهِ سَیْفٌ مِنَ السَّمَاءِ فِی غَیْرِ غِمْدٍ وَ قِیلَ لَهُ فَقاتِلْ فِی سَبِیلِ اللهِ لاتُکَلَّفُ إِلَّا نَفْسَکَ.

امام صادق (علیه السلام)- همانا خدای تبارک‌وتعالی محمّد (صلی الله علیه و آله) را به‌سوی همگان از سفید و سیاه و جنّ و انس ارسال فرمود، و گرفتن جزیه و اسیرکردن مشرکین و فدیه‌گرفتن را به او عطا فرمود، سپس تکلیفی به او متوجّه شد که به هیچ‌یک از پیغمبران آن تکلیف متوجّه نشده بود، و از آسمان شمشیری بی‌غلاف بر او نازل شد و به او گفته شد: فَقاتِلْ فِی سَبِیلِ اللهِ لا تُکَلَّفُ إِلَّا نَفْسَک.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۳۴۶
الکافی، ج۲، ص۱۷/ بحارالأنوار، ج۱۶، ص۳۳۰
۱ -۲
(نساء/ ۸۴)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ سُلَیْمَانَ‌بْنِ‌خَالِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَوْلَ النَّاسِ لِعَلِیٍّ (علیه السلام) إِنْ کَانَ لَهُ حَقٌّ فَمَا مَنَعَهُ أَنْ یَقُومَ بِهِ قَالَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ لَمْ یُکَلِّفْ هَذَا إِلَّا إِنْسَاناً وَاحِداً رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ فَقاتِلْ فِی سَبِیلِ اللهِ لا تُکَلَّفُ إِلَّا نَفْسَکَ وَ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ فَلَیْسَ هَذَا إِلَّا لِلرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) وَ قَالَ لِغَیْرِهِ إِلَّا مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ أَوْ مُتَحَیِّزاً إِلی فِئَةٍ فَلَمْ یَکُنْ یَوْمَئِذٍ فِئَهًٌْ یُعِینُونَهُ عَلَی أَمْرِهِ.

امام صادق (علیه السلام)- سلیمان‌بن‌خالد گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «مردم درباره‌ی علی (علیه السلام) می‌گویند: «اگر او حق داشت، چه چیز مانع از آن شد که حقّش را نگیرد»؟ فرمود: «خداوند تنها به یک‌نفر چنین مسؤلیّتی داد و او رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود. فَقَاتِلْ فِی سَبِیلِ اللهِ لاَ تُکَلَّفُ إِلاَّ نَفْسَکَ وَ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ و این امر تنها در مورد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌باشد و در مورد دیگران خداوند فرمود: جز آن‌ها که برای سازوبرگ نبرد باز می‌گردند یا آن‌ها که به یاری گروهی دیگر می‌روند. (انفال/۱۶). در آن زمان گروهی نبود که او را در این امر یاری کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۳۴۶
بحارالأنوار، ج۱۶، ص۳۴۰/ العیاشی، ج۱، ص۲۶۱/ البرهان
۱ -۳
(نساء/ ۸۴)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُرَازِمٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّه (علیه السلام): إِنَّ اللَّهَ کَلَّفَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا لَمْ یُکَلِّفْهُ أَحَداً مِنْ خَلْقِهِ کَلَّفَهُ أَنْ یَخْرُجَ عَلَی النَّاسِ کُلِّهِمْ وَحْدَهُ بِنَفْسِهِ إِنْ لَمْ یَجِدْ فِئَهًًْ تُقَاتِلُ مَعَهُ وَ لَمْ یُکَلِّفْ هَذَا أَحَداً مِنْ خَلْقِهِ قَبْلَهُ وَ لَا بَعْدَهُ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ فَقاتِلْ فِی سَبِیلِ اللهِ لا تُکَلَّفُ إِلَّا نَفْسَکَ ثُمَّ قَالَ وَ جَعَلَ اللهُ أَنْ یَأْخُذَ لَهُ مَا أَخَذَ لِنَفْسِهِ فَقَالَ عَزَّوَجَلَّ مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَ جُعِلَتِ الصَّلَاهًُْ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِعَشْرِ حَسَنَاتٍ.

امام صادق (علیه السلام)- مرازم نقل می‌کند: امام صادق (علیه السلام) فرمود: خداوند کار سختی برعهده‌ی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نهاد که برعهده‌ی احدی از خلقش ننهاد؛ به او این مسئولیّت را داد که حتّی اگر گروهی را نیافت که در جنگ او را یاری کنند، خود به تنهایی با تمامی مردم بجنگد، و حال آنکه خداوند به احدی از خلقش نه قبل از آن و نه بعد از آن چنین مسئولیّتی نداد. سپس این آیه را تلاوت کرد: فَقَاتِلْ فِی سَبِیلِ اللهِ لاَ تُکَلَّفُ إِلاَّ نَفْسَکَ سپس فرمود: «خداوند به ایشان اجازه داد تا آنچه را برای خود قرار داده بود، از آن خود کند و فرمود: هرکس کار نیکی انجام دهد ده برابر به او پاداش دهند. (انعام/۱۶۰) و صلوات بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را معادل ده حسنه قرار داد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۳۴۶
الکافی، ج۸، ص۲۷۴/ بحارالأنوار، ج۱۶، ص۳۷۷/ البرهان/ البرهان
۱ -۴
(نساء/ ۸۴)

الصّادق (علیه السلام)- مَا سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) شَیْئاً قَطُّ فَقَالَ لَا إِنْ کَانَ عِنْدَهُ أَعْطَاهُ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ قَالَ یَکُونُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ لَا کَافَأَ بِالسَّیِّئَهًِْ قَطُّ وَ مَا أَلْقَی سَرِیَّهًًْ مُذْ نَزَلَتْ عَلَیْهِ فَقاتِلْ فِی سَبِیلِ اللهِ لا تُکَلَّفُ إِلَّا نَفْسَکَ إِلَّا وَلِیَ بِنَفْسِهِ.

امام صادق (علیه السلام)- هرگز چنین نبود که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) طلب کمک شود و او بگوید: نه؛ اگر چیزی داشت، می‌بخشید و اگر چیزی نداشت می‌فرمود: «إن‌شاءالله می‌یابی»، و هرگز با بدی پاسخ نداد. و از زمانی‌که آیه: فَقَاتِلْ فِی سَبِیلِ اللهِ لاَ تُکَلَّفُ إِلاَّ نَفْسَکَ بر او نازل شد، با هر لشکری روبرو می‌شد، فرماندهی را خود برعهده می‌گرفت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۳۴۸
بحارالأنوار، ج۱۶، ص۳۴۰/ العیاشی، ج۱، ص۲۶۱/ البرهان
۱ -۵
(نساء/ ۸۴)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- ... قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): یَا أَخِی إِنَّکَ لَسْتَ کَمِثْلِی إِنَّ اللَّهَ أَمَرَنِی أَنْ أَصْدَعَ بِالْحَقِّ وَ أَخْبَرَنِی أَنَّهُ یَعْصِمُنِی مِنَ النَّاسِ فَأَمَرَنِی أَنْ أُجَاهِدَ وَ لَوْ بِنَفْسِی فَقَالَ فَقاتِلْ فِی سَبِیلِ اللهِ لا تُکَلَّفُ إِلَّا نَفْسَکَ وَ قَالَ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَی الْقِتالِ وَ قَدْ مَکَثْتُ بِمَکَّهًَْ مَا مَکَثْتُ لَمْ أُومَرْ بِقِتَالٍ ثُمَّ أَمَرَنِی بِالْقِتَالِ لِأَنَّهُ لَا یُعْرَفُ الدِّینُ إِلَّا بِی وَ لَا الشَّرَائِعُ وَ لَا السُّنَنُ وَ الْأَحْکَامُ وَ الْحُدُودُ وَ الْحَلَالُ وَ الْحَرَامُ وَ إِنَّ النَّاسَ یَدَعُونَ بَعْدِی مَا أَمَرَهُمُ اللَّهُ بِهِ وَ مَا أَمَرَهُمْ فِیکَ مِنْ وَلَایَتِکَ وَ مَا أَظْهَرْتُ مِنْ مَحَبَّتِکَ مُتَعَمِّدِینَ غَیْرَ‌جَاهِلِینَ مُخَالِفَهًًْ لِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فِیکَ فَإِنْ وَجَدْتَ أَعْوَاناً عَلَیْهِمْ فَجَاهِدْهُمْ فَإِنْ لَمْ تَجِدْ أَعْوَاناً فَاکْفُفْ یَدَکَ وَ احْقِنْ دَمَکَ فَإِنَّکَ إِنْ نَابَذْتَهُمْ قَتَلُوکَ وَ إِنْ تَابَعُوکَ وَ أَطَاعُوکَ فَاحْمِلْهُمْ عَلَی الْحَقِّ وَ إِلَّا فَادْعُ النَّاسَ فَإِنِ اسْتَجَابُوا لَکَ وَ وَازَرُوکَ فَنَابِذْهُمْ وَ جَاهِدْهُمْ وَ إِنْ لَمْ تَجِدْ أَعْوَاناً فَاکْفُفْ یَدَکَ وَ احْقِنْ دَمَکَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ... پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «برادرم، تو مثل من نیستی از این جهت که خداوند به من دستور داده حقّ را آشکارا بیان کنم و به من خبر داده که مرا از شرّ مردم حفظ می‌کند، و به من دستور داده که جهاد کنم اگرچه فقط خودم باشم، آنجا که می‌فرماید: فَقاتِلْ فِی سَبِیلِ‌اللهِ، لا تُکَلَّفُ إِلَّا نَفْسَکَ، و فرموده: مؤمنان را به جنگ برانگیز. (انفال/۶۵). من و تو [ای علی (علیه السلام)] دو مجاهد بودیم. آن مدّت که در مکّه ماندم مأمور به جنگ نشدم، و سپس خداوند مرا به جنگ مأمور نمود، چرا که دین و شرایع و سنّت‌ها و احکام و حدود و حلال و حرام جز با من شناخته نمی‌شوند. مردم بعد از من آنچه خداوند به آنان دستور داده و آنچه من درباره‌ی تو به ولایتت دستور داده‌ام، رها می‌کنند و حجّت تو را ظاهر ساخته‌ام، و این کار را عمداً و بدون آنکه جاهل باشند و نه اینکه در این مورد امر بر آنان مشتبه شده باشد انجام می‌دهند، بخصوص به خاطر آن رفتارهایی که از قبل به عنوان مخالفت با خداوند انجام داده‌اند. پس اگر یارانی برعلیه آنان یافتی با آنان جهاد کن و اگر یارانی نیافتی دست نگه دار و خون خود را حفظ نما، چرا که اگر با دشمنی با آنان مقابله کنی و از آنان جدا شوی تو را می‌کشند. و اگر تابع تو شدند و اطاعت تو را کردند آنان را به حق وادار کن وگرنه رها کن. و اگر تو را اجابت کردند و دشمنانت با تو اعلان جنگ دادند، تو نیز با آنان اعلام جنگ نما و با آنان جهاد کن، و اگر یارانی نیافتی دست نگهدار و خون خود را حفظ کن».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۳۴۸
بحارالأنوار، ج۳۳، ص۱۵۳/ کتاب سلیم بن قیس، ص۷۶۶
۱ -۶
(نساء/ ۸۴)

الکاظم (علیه السلام)- عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌الْحَسَن (علیه السلام): جُعِلْتُ فِدَاکَ! إِنَّهُمْ یَقُولُونَ مَا مَنَعَ عَلِیّا (علیه السلام) إِنْ کَانَ لَهُ حَقٌّ أَنْ یَقُومَ بِحَقِّهِ. فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ لَمْ یُکَلِّفْ هَذَا أَحَداً إِلَّا نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله)، قَالَ لَهُ فَقاتِلْ فِی سَبِیلِ اللهِ لا تُکَلَّفُ إِلَّا نَفْسَکَ، وَ قَالَ لِغَیْرِهِ إِلَّا مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ أَوْ مُتَحَیِّزاً إِلی فِئَةٍ فَعَلِیٌّ لَمْ یَجِدْ فِئَةً، وَ لَوْ وَجَدَ فِئَهًًْ لَقَاتَلَ، ثُمَّ قَالَ لَوْ‌کَانَ جَعْفَرٌ وَ حَمْزَهًُْ (رحمة الله علیه) حَیَّیْنِ، إِنَّمَا بَقِیَ رَجُلَانِ.

امام کاظم (علیه السلام)- زید شحّام گوید: به امام کاظم (علیه السلام) عرض کردم: فدایت شوم: آن‌ها (مردم) می‌گفتند: «اگر حق با علی (علیه السلام) بود، چه چیزی او را از اینکه بایستد و حقّش (امامت) را بگیرد، منع می‌کرد»؟ فرمود: «خداوند به هیچ‌کس تکلیف نکرده و واجب نکرده که [برای گرفتن حقّش] آغازگر جهاد باشد مگر شخص پیامبر (صلی الله علیه و آله)، که به او فرمود: فَقاتِلْ فِی سَبِیلِ اللهِ لا تُکَلَّفُ إِلَّا نَفْسَکَ و حکم برای بقیّه این است که درصورتی جواز جنگ دارید که گروهی با شما همراهی کنند که جز آن‌ها که برای سازوبرگ نبرد باز می‌گردند یا آن‌ها که به یاری گروهی دیگر می‌روند. (انفال/۱۶). و علی (علیه السلام) گروهی که با او همراهی کنند را پیدا نکرده بود که اگر پیدا می‌کرد حتماَ به جهاد بر می‌خواست و سپس امام (علیه السلام) فرمود: «اگر جعفر (رحمة الله علیه) و حمزه (رحمة الله علیه) زنده بودند، دو مرد می‌ماند و حتماً چنین می‌کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۳۴۸
بحارالأنوار، ج۲۹، ص۴۵۲/ العیاشی، ج۲، ص۵۱/ وسایل الشیعهًْ، ج۱۵، ص۸۹
۱ -۷
(نساء/ ۸۴)

الصّادق (علیه السلام)- لَمَّا نَزَلَتْ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لا تُکَلَّفُ إِلَّا نَفْسَکَ قَالَ کَانَ أَشْجَعُ النَّاسِ مَنْ لَاذَ بِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله).

امام صادق (علیه السلام)- هنگامی‌که آیه: لاَ تُکَلَّفُ إِلاَّ نَفْسَکَ بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نازل شد، حتّی شجاع‌ترین مردم نیز به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پناه می‌برد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۳۴۸
بحارالأنوار، ج۱۶، ص۳۴۰/ العیاشی، ج۱، ص۲۶۱/ البرهان

خشم و عذاب خدا از هر خشم و عذاب دیگری سخت‌تر است

۲ -۱
(نساء/ ۸۴)

الباقر (علیه السلام)- إِنَّ لِکُلٍّ کَلْباً یَبْغِی الشَّرَّ فَاجْتَنِبُوهُ یَکْفِکُمُ اللَّهُ قَوْمٌ فَاجْتَنِبُوا بِغَیْرِکُمْ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ: وَ الله‌ُ أَشَدُّ بَأْساً وَ أَشَدُّ تَنْکِیلًا لَا تُعَلِّمُوا بِالشَّرِّ.

امام باقر (علیه السلام)- هرکس در وجود خود سگی دارد که به‌دنبال شر است، از آن دوری کنید تا خداوند شما را از شرّ دیگران کفایت کند؛ خداوند می‌فرماید: وَ اللهُ أَشَدُّ بَأْسًا وَ أَشَدُّ تَنکِیلاً مرتکب شرّ و بدی نشوید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۳۵۰
العیاشی، ج۱، ص۲۶۲/ البرهان
بیشتر