آیه ۲۳ - سوره نساء

امام علی (علیه السلام)- آیاتی از قرآن که تأویل و تنزیلشان یکی است همان آیات محکمی است که درباره‌ی حرام‌بودن امور متعارفی است که در زمان عرب بوده که تأویل و تنزیل آن یکی است و نیازی به تفسیر و شرح بیش از تأویل ندارد، مانند کلام خداوند در تحریم: حُرِّمَتْ عَلَیْکُمْ أُمَّهاتُکُمْ وَ بَناتُکُمْ وَ أَخَواتُکُمْ وَ عَمَّاتُکُمْ وَ خالاتُکُمْ وَ بَناتُ الْأَخِ وَ بَناتُ الْأُخْتِ وَ أُمَّهاتُکُمُ اللاَّتی أَرْضَعْنَکُمْ وَ أَخَواتُکُمْ مِنَ الرَّضاعَةِ وَ أُمَّهاتُ نِسائِکُمْ وَ رَبائِبُکُمُ اللاَّتی فی حُجُورِکُمْ مِنْ نِسائِکُمُ اللاَّتی دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَإِنْ لَمْ تَکُونُوا دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَلا جُناحَ عَلَیْکُمْ وَ حَلائِلُ أَبْنائِکُمُ الَّذینَ مِنْ أَصْلابِکُمْ وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَیْنَ الْأُخْتَیْنِ إِلاَّ ما قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللهَ کانَ غَفُوراً رَحیماً».

امام صادق (علیه السلام)- ابوبصیر گوید: به امام (علیه السلام) عرض کردم: «آیا این آیه‌ی قرآن را دیده‌ای: بعد از این زنان، هیچ زنی بر تو حلال نیست. (احزاب/۵۲) (تفسیر آن چیست)»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «آن زنانی به پیامبر (صلی الله علیه و آله) حرام شد که در آیه: حُرِّمَتْ عَلَیْکُمْ أُمَّهاتُکُمْ وَ بَناتُکُمْ ذکر شده و اگر غیر از این بود و حکم آن مثل آن چیزی بود که شما می‌گویید، گویا خداوند برای شما چیزی را حلال کرده که بر پیامبرش (صلی الله علیه و آله) حرام کرده، زیرا شما هر زنی را که بخواهید طلاق داده و زن دیگری را جایگزین آن می‌کنید [ولی این کار را بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) حرام می‌دانید]، امّا مطلب اینطور که شما می‌گویید نیست، و گفتار خاندان پیامبر [در این مورد] خلاف گفتار مردم است، خداوند، ازدواج پیامبر (صلی الله علیه و آله) با هر زنی که بخواهد حلال کرده مگر آن‌هایی که در سوره‌ی نساء و در این آیه آمده است».

امام باقر (علیه السلام)- ابوبکر حضرمی نقل می‌کند: از امام باقر (علیه السلام) در مورد کلام خدا که به رسولش (صلی الله علیه و آله) فرمود: یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَحْلَلْنا لَکَ أَزْواجَکَ؛ ای پیامبر، ما زنانی را که مهرشان را داده‌ای. (احزاب/۵۰) پرسیدم: «تا چه تعداد [ازدواج] برای پیامبر (صلی الله علیه و آله) حلال بود»؟ فرمود: «هرچقدر که می‌خواست»، پرسیدم: «آنجا که فرمود: وَ امْرَأَةً مُؤْمِنَةً إِنْ وَهَبَتْ نَفْسَها لِلنَّبِیِّ؛ و نیز زن مؤمنی را که خود را به پیامبر بخشیده باشد. (احزاب/۵۰) منظور چیست»؟ فرمود: «دادن هدیه به‌جای مهریه فقط بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) حلال بود امّا برای غیر او جایز نیست که کسی ازدواج بدون مهریه بکند». پرسیدم: «منظور از لا یَحِلُّ لَکَ النِّساءُ مِنْ بَعْدُ؛ بعد از این زنان، هیچ زنی بر تو حلال نیست. (احزاب/۵۲) چیست»؟ فرمود: «منظور آن است که زنانی که در این آیه از سوره‌ی نساء حرام شده بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیز حرام است که فرمود: حُرِّمَتْ عَلَیْکُمْ أُمَّهاتُکُمْ وَ بَناتُکُمْ وَ أَخَواتُکُمْ وَ عَمَّاتُکُمْ وَ خالاتُکُمْ وَ بَناتُ الْأَخِ وَ بَناتُ الْأُخْتِ وَ أُمَّهاتُکُمُ اللاَّتی أَرْضَعْنَکُمْ وَ أَخَواتُکُمْ مِنَ الرَّضاعَةِ وَ أُمَّهاتُ نِسائِکُمْ وَ رَبائِبُکُمُ اللاَّتی فی حُجُورِکُمْ مِنْ نِسائِکُمُ اللاَّتی دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَإِنْ لَمْ تَکُونُوا دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَلا جُناحَ عَلَیْکُمْ وَ حَلائِلُ أَبْنائِکُمُ الَّذینَ مِنْ أَصْلابِکُمْ وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَیْنَ الْأُخْتَیْنِ إِلاَّ ما قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللهَ کانَ غَفُوراً رَحیماً و اگر مطلب چنان بود که شما برداشت کرده‌اید، گویی چیزی بر شما حلال بود که بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) حلال نبود، چون شما هرطورکه بخواهید زنانتان را طلاق داده و زن جدید می‌گیرید ولی مطلب چنانچه شما می‌گویید نیست بلکه خداوند بر پیامبرش (صلی الله علیه و آله) حلال کرده که با هرکس که خواست ازدواج کند مگر آنانکه در این آیه از سوره‌ی نساء حرام اعلام کرده».

امام صادق (علیه السلام)- منصوربن‌حازم گوید: در حضور امام صادق (علیه السلام) بودیم که کسی آمد و از ایشان در مورد مردی سؤال کرد که با زنی ازدواج کرد، امّا قبل از نزدیکی با او، آن زن از دنیا رفت؛ آیا آن مرد می‌تواند با مادر زنش ازدواج کند؟ امام صادق (علیه السلام) فرمود: «از میان ما کسانی بودند که چنین عملی انجام دادند و اشکالی در آن نیست». گفتم: «جانم فدایتان، شیعه بر قضاوت افتخارآمیز علی (علیه السلام) در این امر که ابن‌مسعود، فتوای عدم اشکال آن را داده است، فخر می‌کنند». ابن‌مسعود به نزد امام علی (علیه السلام) آمد و از ایشان دراین‌باره پرسید. ایشان به او فرمود: «چنین فتوایی را از کجا آوردی»؟ ابن‌مسعود گفت: «از آیه: وَ رَبَائِبُکُمُ اللاَّتِی فِی حُجُورِکُم مِّن نِّسَآئِکُمُ اللاَّتِی دَخَلْتُم بِهِنَّ فَإِن لَّمْ تَکُونُواْ دَخَلْتُم بِهِنَّ فَلاَ جُنَاحَ علَیْکُمْ. و علی (علیه السلام) فرمود: این دارای استثنا است و و أمهاتِ نسائِکُمُ بدون قید و شرط آمده است». امام صادق (علیه السلام) به مرد گفت: «آیا این روایت را که این مرد از علی (علیه السلام) نقل کرد، نشنیدی»؟ راوی گوید: «هنگامی‌که برخاستم، پشیمان شدم و با خود گفتم: عجب کار بدی کردم»، ایشان فرمود: «کسی از میان ما چنین کرد و ما اشکالی در کار او ندیدیم و من گفتم علی (علیه السلام) دراین‌باره حکم فرموده است». پس از آن دوباره امام صادق (علیه السلام) را دیدم و به ایشان گفتم: «جانم فدایتان، درباره‌ی سؤال آن مرد، آنچه را که گفتم لغزشی از سوی من بود، شما دراین‌باره چه می‌فرمایید»؟ فرمود: «ای شیخ! مسأله‌ای که علی (علیه السلام) در آن حکم فرموده است را به من می‌گویی، آنگاه از من می‌پرسی که نظر تو درباره‌ی آن چیست»؟

امام علی (علیه السلام)- امام صادق (علیه السلام) از پدرانش از از امام علی (علیه السلام) روایت می‌کند: «وقتی مردی با زنی ازدواج کند، چه آمیزش جنسی انجام داده باشند، چه نکرده باشند، ازدواج با مادر آن زن بر مرد حرام است».

امام صادق (علیه السلام)- ابوربیع شامی گوید: «وقتی کنیزی برای مردی باشد که با او نزدیکی کند، دیگر ازدواج با دختر آن زن حلال نیست، چه آزاد باشد چه مملوک که در این حکم یکسانند، همین‌طور است اگر ازدواج و نزدیکی با دختر یک زن رخ دهد، که در آن صورت، مادر او چه آزاده باشد چه بنده، ازدواج او با آن مرد حرام است».

امام باقر (علیه السلام)- در روایت ابوجارود آمده است: امام باقر (علیه السلام) فرمود: «ای اباجارود! در مورد حسن و حسین (علیها السلام) به شما چه می‌گویند»؟ گفتم: «انکار می‌کنند که آنان فرزندان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هستند». فرمود: «و شما چه دلیلی بر ادّعای خود می‌آورید»؟ گفتم: «به این آیه در مورد عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام): و از فرزندان ابراهیم داود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسی و هارون را هدایت کردیم. و نیکوکاران را اینگونه جزا دهیم. و زکریّا و یحیی و عیسی. (انعام/۸۵۸۴). که عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) را از نسل نوح (علیه السلام) قرار داده است، استناد می‌کنیم». فرمود: «آن‌ها در پاسخ به شما چه گفتند»؟ گفتم: «آن‌ها می‌گویند ممکن است پسر دختر (نوه‌ی دختری) از فرزندان باشد، ولی از صلب محسوب نمی‌شود». فرمود: «شما برای آنان چه دلیلی آوردید»؟ گفتم: «این کلام خدا به پیامبر (صلی الله علیه و آله) را گفتم که می‌فرماید: بگو: بیایید تا حاضر آوریم، ما فرزندان خود را و شما فرزندان خود را، ما زنان خود را و شما زنان خود را، ما برادران خود را و شما برادران خود را. (آل عمران/۶۱)». فرمود: «آنان به شما چه پاسخی دادند»؟ گفتم: «آن‌ها گفتند، گاهی در کلام عرب آمده است، أَبْنَاء رجل (فرزندان مرد) و بعضی‌ها می‌گویند: أَبْنَاءنَا (فرزندان ما)». امام باقر (علیه السلام) فرمود: «ای اباجارود! از کتاب خدا برای تو نقل می‌کنم که حسن و حسین (علیها السلام) از فرزندان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌باشند که فقط کافر میتواند با آن مخالفت کند». گفتم: «جانم فدایتان، این در کجای قرآن آمده است»؟ فرمود: «آن جایی که خداوند می‌فرماید: حُرِّمَتْ علَیْکُمْ أُمَّهَاتُکُمْ وَ بَنَاتُکُمْ وَ أَخَوَاتُکُمْ ... که آمده است: وَ حَلاَئِلُ أَبْنَائِکُمُ الَّذِینَ مِنْ أَصْلاَبِکُمْ، ای اباجارود! از آنان بپرس که آیا ازدواج با زنان حسن و حسین (علیها السلام) بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) حلال است؟ اگر گفتند: بله، دروغ گفتند و از حق عدول کردند و اگر گفتند: خیر، یعنی اینکه حسن و حسین (علیها السلام) فرزندان صلبی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌باشند».

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- همه‌ی آنان‌که به‌واسطه‌ی رابطه‌ی نسبی در این آیه [ازدواج با آن‌ها] تحریم شده‌اند، مشابه آن‌ها در رابطه‌ی رضاعی (شیر خوردن از یک مادر) نیز حرام هستند؛ زیرا پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود، که خداوند [ازدواج با بعضی از زنان را] به‌واسطه‌ی رضاعی حرام کرده همانطورکه به‌واسطه‌ی رابطه‌ی نسبی حرام کرده است.

امام صادق (علیه السلام)- عبیدبن‌زراره از امام صادق (علیه السلام) در مورد مردی پرسید که کنیزی داشت و پس از این که از او بهره گرفت، او را فروخت، آیا چنین فردی می‌تواند با دختر آن کنیز ازدواج کند؟ فرمود: «خیر، دختر کنیز جزء کسانی است که در آیه: وَ رَبَائِبُکُمُ اللاَّتِی فِی حُجُورِکُم آمده است».

امام صادق (علیه السلام)- در دعائم الاسلام آمده است: امام (علیه السلام) در مورد آیه: وَ رَبائِبُکُمُ اللَّاتِی فرمود: «منظور دختران همسر است که اگر با مادرشان نزدیکی کرده باشد، ازدواج با دخترانش حرام است امّا اگر با مادرشان نزدیکی نکرده باشد، ازدواج‌کردن با آنان حلال است» و امام (علیه السلام) در مورد آن بخش از آیه که می‌فرماید: فِی حُجُورِکُمْ فرمود: «منظور از حِجْرٌ حرمت و حرام‌بودن است یعنی کسانی که [ازدواج با آنان] بر شما حرام شده است، مثل آنجا که می‌فرماید: این‌ها چارپایان و کشتزاران ممنوع است. (انعام/۱۳۸). یعنی حرام شده است».