آیه وَ لَيْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئاتِ حَتَّى إِذا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ إِنِّي تُبْتُ الْآنَ وَ لاَ الَّذينَ يَمُوتُونَ وَ هُمْ كُفَّارٌ أُولئِكَ أَعْتَدْنا لَهُمْ عَذاباً أَليماً [18]
ولى توبه كسانى كه كارهاى بد انجام مى‌دهند، تا هنگامى‌كه مرگ يكى از آن‌ها فرا مى‌رسد مى‌گويد: «الان توبه كردم». پذيرفته نيست؛ و نه كسانى كه درحال كفر از دنيا مى‌روند؛ اين‌ها كسانى هستند كه عذاب دردناكى برايشان فراهم كرده‌ايم.
الصّادق (علیه السلام)- وَ سُئِلَ الصَّادِقُ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَلَیْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ حَتَّی إِذا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ إِنِّی تُبْتُ الْآنَ قَالَ ذَاکَ إِذَا عَایَنَ أَمْرَ الْآخِرَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام)- از امام صادق (علیه السلام) در مورد آیه: وَ لَیْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِینَ یَعمَلُونَ السَّیِّئَاتِ حَتَّی إِذَا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ إِنِّی تُبْتُ الآنَ پرسیده شد. فرمود: «این زمانی است که احوال آخرت را با چشمانش ببنید».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ زُرَارَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: إِذَا بَلَغَتِ النَّفْسُ هَذِهِ وَ أَهْوَی بِیَدِهِ إِلَی حَنْجَرَتِهِ لَمْ یَکُنْ لِلْعَالِمِ تَوْبَهًٌْ وَ کَانَتْ لِلْجَاهِلِ تَوْبَهًٌْ.
امام باقر (علیه السلام)- زراره نقل می‌کند: امام باقر (علیه السلام) فرمود: «اگر جان به اینجا برسد و با دستش به حنجره‌ی خود اشاره کرد توبه‌ی عالم [به گناه بودن عملش] پذیرفته نیست ولی توبه‌ی جاهل [که نمی‌دانسته این کار گناه است] پذیرفته است».
الحسن (علیه السلام)- وَ لَیْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ نُسَخِ بِقَوْلِهِ إِنَّ اللهَ لَا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ مَا دُونَ ذلِکَ حَرَّمَ الْمَغْفِرَهًَْ عَلَی الْکَافِرِ وَ لَمْ یُؤْیِسُ الْمُؤْمِنَ مِنْهَا مَا لَمْ یُغَرْغِرْ.
امام حسن (علیه السلام)- آیه: وَ لَیْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ به واسطه‌ی آیه إِنَّ اللهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ ما دُونَ ذلِکَ؛ نسخ شده، کافران از مغفرت و بخشش خدا محرومند ولی مؤمن تا زمانی‌که فریب شیطان را نخورده از رحمت و غفرانش مأیوس نمی‌شود.
الصّادق (علیه السلام)- رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً تَابَ إِلَی اللَّهِ قَبْلَ الْمَوْتِ فَإِنَّ التَّوْبَهًَْ مُطَهِّرَهًٌْ مِنْ دَنَسِ الْخَطِیئَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام)- خداوند بنده‌ای را که قبل از مرگش توبه می‌کند، مورد رحمت خود قرار می‌دهد. و توبه پاک‌کننده‌ی قلب از آلودگی گناهان است.
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ وَ لَیْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ حَتَّی إِذا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ إِنِّی تُبْتُ الْآنَ قَالَ هُوَ الْفَرَّارُ تَابَ حِینَ لَمْ یَنْفَعْهُ التَّوْبَهًُْ وَ لَمْ یُقْبَلْ مِنْهُ.
امام صادق (علیه السلام)- حلبی گوید: در مورد آیه: وَ لَیْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِینَ یَعمَلُونَ السَّیِّئَاتِ حَتَّی إِذَا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ إِنِّی تُبْتُ الآنَ فرمود: «منظور از این آیه، کسی است که از توبه بسیار گریزنده است و زمانی توبه می‌کند که توبه، او را سودی نمی‌بخشد و از او پذیرفته نمی‌شود».
الصّادق (علیه السلام)- وَلَیْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ حَتَّی إِذا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ إِنِّی تُبْتُ الْآنَ فَإِنَّهُ حَدَّثَنِی أَبِی‌عَنِ ابْنِ‌فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌عُقْبَهًَْ عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ نَزَلَتْ فِی القرآن زُعْلَانَ تَابَ حَیْثُ لَمْ تَنْفَعْهُ التَّوْبَهًُْ وَ لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ.
امام صادق (علیه السلام)- راوی گوید: وَ لَیْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ حَتَّی إِذا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ إِنِّی تُبْتُ الْآنَ در این مورد پدرم حدیثی برای من خواند که از ابن‌فضال و او از علیّ‌بن‌عقبه و او از امام صادق (علیه السلام) روایت کرد که: «[فقط] یک فرد غضب شده در قرآن است که زمانی‌که برایش فایده‌ای ندارد توبه می‌کند و توبه‌اش قبول نمی‌شود.
الحسن (علیه السلام)- عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) عَنْ آبَائِهِ عَنِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ احْتَجَّ فِیهِ عَلَی مُعَاوِیَهًَْ قَالَ فَأَمَّا الْقَرَابَهًُْ فَقَدْ نَفَعَتِ الْمُشْرِکَ وَ هِیَ وَ اللَّهِ لِلْمُؤْمِنِ أَنْفَعُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِعَمِّهِ أَبِی‌طَالِبٍ وَ هُوَ فِی الْمَوْتِ قُلْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ أَشْفَعْ لَکَ بِهَا یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ لَمْ یَکُنْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ لَهُ وَ یَعِدُ إِلَّا مَا یَکُونُ مِنْهُ عَلَی یَقِینٍ وَ لَیْسَ ذَلِکَ لِأَحَدٍ مِنَ النَّاسِ‌کُلِّهِمْ غَیْرِ شَیْخِنَا أَعْنِی أَبَاطَالِبٍ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَلَیْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ حَتَّی إِذا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ إِنِّی تُبْتُ الْآنَ وَ لَا الَّذِینَ یَمُوتُونَ وَ هُمْ کُفَّارٌ أُولئِکَ أَعْتَدْنا لَهُمْ عَذاباً أَلِیماً.
امام حسن (علیه السلام)- امام حسن (علیه السلام) در روایتی طولانی که به‌وسیله‌ی آن با معاویه احتجاج می‌کند، می‌فرماید: «قرابت و خویشاوندی با پیامبر (صلی الله علیه و آله) که برای مشرک سودمند است، به خدا قسم برای مؤمن سودمندتر است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به عموی خود ابوطالب هنگام مرگ فرمود: «بگو «لا اله الا الله» تا به خاطر آن از تو روز قیامت شفاعت کنم». هرگز پیامبر به او چنین حرفی نمی‌زد و چنین وعده‌ای نمی‌داد مگر اینکه یقین داشت که او این مقام را دارد (شاید برای الزام مردم بود که مدّعی بودند ابوطالب مشرک است تا آشکارا ایمان او را ببینند) چنین مقامی هیچ کس را نیست جز جدّ ما ابوطالب؛ چرا که خداوند می‌فرماید: وَ لَیْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِینَ یَعمَلُونَ السَّیِّئَاتِ حَتَّی إِذَا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ إِنِّی تُبْتُ الآنَ وَلاَ الَّذِینَ یَمُوتُونَ وَهُمْ کُفَّارٌ أُوْلَئِکَ أَعتَدْنَا لَهُمْ عذَابا أَلِیمًا».
الصّادق (علیه السلام)- قَالَ النَّبِیّ (صلی الله علیه و آله): أَبَی اللَّهُ لِصَاحِبِ الْخُلُقِ السَّیِّئِ بِالتَّوْبَهًْ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَیْفَ ذَاکَ قَالَ إِنَّهُ قَدْ أُشْرِبَ قَلْبُهُ حُبَّهَا.
امام صادق (علیه السلام)- پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خداوند از پذیرش توبه‌ی فرد بد اخلاق اکراه دارد»، پرسیده شد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) چرا چنین است»؟ فرمود: «زیرا علاقه به آن گناه در دل او زیاد شده است».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- التَّائِبُ إِذَا لَمْ یَسْتَبِنْ عَلَیْهِ أَثَرُ التَّوْبَهًِْ فَلَیْسَ بِتَائِبٍ یُرْضِی الْخُصَمَاءَ وَ یُعِیدُ الصَّلَوَاتِ وَ یَتَوَاضَعُ بَیْنَ الْخَلْقِ وَ یَتَّقِی نَفْسَهُ عَنِ الشَّهَوَاتِ وَ یُهَزِّلُ رَقَبَتَهُ بِصِیَامِ النَّهَارِ وَ یُصَفِّرُ لَوْنَهُ بِقِیَامِ اللَّیْلِ وَ یَخْمُصُ بَطْنَهُ بِقِلَّهًِْ الْأَکْلِ وَ یُقَوِّسُ ظَهْرَهُ مِنْ مَخَافَهًِْ النَّارِ وَ یُذِیبُ عِظَامَهُ شَوْقاً إِلَی الْجَنَّهًِْ وَ یُرِقُّ قَلْبَهُ مِنْ هَوْلِ مَلَکِ الْمَوْتِ وَ یُخَفِّفُ جِلْدَهُ عَلَی بَدَنِهِ بِتَفَکُّرِ الْآخِرَهًِْ فَهَذَا أَثَرُ التَّوْبَهًِْ وَ إِذَا رَأَیْتُمُ الْعَبْدَ عَلَی هَذِهِ الصِّفَهًِْ فَهُوَ تَائِبٌ نَاصِحٌ لِنَفْسِه.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- توبه‌کننده تا آثار توبه در او آشکار نشود، توبه‌کننده‌ی واقعی نیست؛ [آثار توبه این است که] افرادی که از او ناراضی‌اند را راضی کند، نمازگزار شود، در میان مردم متواضع باشد، نفسش را از شهوات نگه دارد، گردنش را با روزه در روز باریک کند [تا نفسش سرکشی نکند] و از فرط شب زنده‌داری رنگ رخسارش زرد گردد، شکمش از کم خوراکی به هم آید، کمرش از ترس آتش جهنّم خم شود و استخوان‌هایش از شوق رسیدن به بهشت، آب گردد، قلبش از بیم ملک‌الموت به رقّت افتد و پوستش از کثرت تفکّر به لحظه‌ی مرگ، به [استخوان] بدنش بچسبد؛ این‌ها آثار توبه‌اند و هرگاه دیدید که بنده‌ای به این شکل است بدانید که او یک توبه‌کننده‌ی واقعی است که قصد بازگشت به گناه ندارد.