آیه ۱۲ - سوره نساء

آیه وَ لَكُمْ نِصْفُ ما تَرَكَ أَزْواجُكُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُنَّ وَلَدٌ فَإِنْ كانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَكُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْنَ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصينَ بِها أَوْ دَيْنٍ وَ لَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْتُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ وَلَدٌ فَإِنْ كانَ لَكُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَكْتُمْ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ تُوصُونَ بِها أَوْ دَيْنٍ وَ إِنْ كانَ رَجُلٌ يُورَثُ كَلالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَ لَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِكُلِّ واحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ فَإِنْ كانُوا أَكْثَرَ مِنْ ذلِكَ فَهُمْ شُرَكاءُ فِي الثُّلُثِ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصى بِها أَوْ دَيْنٍ غَيْرَ مُضَارٍّ وَصِيَّةً مِنَ اللهِ‌ وَ اللهُ‌ عَليمٌ حَليمٌ [12]

و براى شما، نصف ميراث زنانتان است، اگر آن‌ها فرزندى نداشته باشند؛ و اگر فرزندى داشته باشند، يك چهارم ميراث آن‌ها از آن شماست؛ پس از انجام وصيّتى كه به آن سفارش كرده‌اند، و اداى دين. و براى زنان شما، يك چهارم ميراث شماست، اگر فرزندى نداشته باشيد؛ و اگر براى شما فرزندى باشد، يك هشتم ميراث شما از آن آن‌هاست؛ بعد از انجام وصيّتى كه به آن سفارش كرده‌ايد، و اداى دين. و اگر [ميّت] مرد يا زنى بوده باشد كه خواهر يا برادر از او ارث مى‌برند؛ و يك برادر يا يك خواهر دارد، سهم هركدام، يك ششم است [اگر برادر و خواهر مادرى باشد]؛ و اگر بيش از يك نفر باشند، آن‌ها در يك سوّم شريكند؛ پس از انجام وصيّتى كه به آن سفارش شده، و اداى دين؛ به شرط آنكه [از طريق وصيّت و اقرار به دين]، به ورثه ضرر نزند. اين سفارش خداست؛ و خدا دانا و داراى حلم است.

و برای شما، نصف میراث زنانتان است، اگر آن‌ها فرزندی نداشته باشند؛ و اگر فرزندی داشته باشند، یک چهارم میراث آن‌ها از آن شماست؛ پس از انجام وصیّتی که به آن سفارش کرده‌اند، و ادای دین. و برای زنان شما، یک چهارم میراث شماست، اگر فرزندی نداشته باشید؛ و اگر برای شما فرزندی باشد، یک هشتم میراث شما از آن آن‌هاست؛ بعد از انجام وصیّتی که به آن سفارش کرده‌اید، و ادای دین

۱ -۱
(نساء/ ۱۲)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ سَالِمٍ الْأَشَلِّ سَمِعْتُ أباجَعْفر (علیه السلام) یَقُولُ: إِنَّ اللَّهَ أَدْخَلَ الزَّوْجَ وَ الْمَرْأَهًَْ عَلَی جَمِیعِ أَهْلِ الْمَوَارِیثِ فَلَمْ یَنْقُصْهُمَا مِنَ الرُّبُعِ وَ الثُّمُنِ.

امام باقر (علیه السلام)- خداوند، شوهر و زن را در همه ارثها وارد کرده است و از سهم یک چهارم و یک هشتم آنان نکاسته است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۷۲
البرهان
۱ -۲
(نساء/ ۱۲)

الصّادق (علیه السلام)- لَوْ أَنَّ امْرَأَهًًْ تَرَکَتْ زَوْجَهَا وَ أَبَوَیْهَا وَ أَوْلَاداً ذُکُوراً وَ إِنَاثاً کَانَ لِلزَّوْجِ الرُّبُعُ فِی کِتَابِ اللَّهِ وَ لِلْأَبَوَیْنِ السُّدُسَانِ وَ مَا بَقِیَ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ.

امام صادق (علیه السلام)- اگر ارث یک زن به شوهر و پدر و مادر و فرزندان دختر و پسرش برسد، سهم شوهر یک چهارم است که در کتاب خدا آمده است و به پدر و مادر، دو ششم و بقیه آن بر اساس قاعده مرد دو برابر زن، تقسیم می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۷۴
البرهان
۱ -۳
(نساء/ ۱۲)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ بُکَیْرِ‌بْنِ‌أَعْیَنَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) امْرَأَهًٌْ تَرَکَتْ زَوْجَهَا وَ إِخْوَتَهَا لِأُمِّهَا وَ إِخْوَتَهَا وَ أَخَوَاتِهَا لِأَبِیهَا فَقَالَ لِلزَّوْجِ النِّصْفُ ثَلَاثَهًُْ أَسْهُمٍ وَ لِلْإِخْوَهًِْ مِنَ الْأُمِّ الثُّلُثُ الذَّکَرُ وَ الْأُنْثَی فِیهِ سَوَاءٌ وَ بَقِیَ سَهْمٌ فَهُوَ لِلْإِخْوَهًِْ وَ الْأَخَوَاتِ مِنَ الْأَبِ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ لِأَنَّ السِّهَامَ لَا تَعُولُ وَ لَا یُنْقَصُ الزَّوْجُ مِنَ النِّصْفِ وَ لَا الْإِخْوَهًُْ مِنَ الْأُمِّ مِنْ ثُلُثِهِمْ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ فَإِنْ کانُوا أَکْثَرَ مِنْ ذلِکَ فَهُمْ شُرَکاءُ فِی الثُّلُثِ وَ إِنْ کَانَتْ وَاحِدَةٌ فَلَهَا السُّدُسُ وَ الَّذِی عَنَی اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فِی قَوْلِهِ وَ إِنْ کانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَ لَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ واحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ فَإِنْ کانُوا أَکْثَرَ مِنْ ذلِکَ فَهُمْ شُرَکاءُ فِی الثُّلُثِ إِنَّمَا عَنَی بِذَلِکَ الْإِخْوَهًَْ وَ الْأَخَوَاتِ مِنَ الْأُمِّ خَاصَّهًْ.

امام صادق (علیه السلام)- بکیر گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «زنی که پس از مرگ او، شوهر و برادران از طرف مادرش و برادران و خواهران از طرف پدرش باقی بمانند، سهم ارث آنان چگونه است»؟ فرمود: «به شوهر، نصف آنکه سه سهم است و به برادران از طرف مادر چه پسر و چه دختر به‌طور یکسان، یک سوّم و بقیّه‌ی سهم به برادران و خواهران از طرف پدر، لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ به پسر دو برابر دختر می‌رسد؛ چرا که سهم‌ها کم نمی‌شود. امّا سهم شوهر از نصف ارث و سهم برادران از طرف مادر از یک سوّم ارث کم نمی‌شود. خداوند می‌فرماید: فَإِن کَانُوَاْ أَکْثَرَ مِن ذَلِکَ فَهُمْ شُرَکَاء فِی الثُّلُثِ و اگر تنها یک خواهر داشته باشد، سهم او یک ششم است؛ چرا که خداوند در این آیه می‌فرماید: وَ إِن کَانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلاَلَةً أَو امْرَأَةٌ وَ لَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا السُّدُسُ فَإِن کَانُوَاْ أَکْثَرَ مِن ذَلِکَ فَهُمْ شُرَکَاء فِی الثُّلُثِ و منظور از آن مخصوصاً برادران و خواهران از طرف مادر می‌باشند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۷۴
الکافی، ج۷، ص۱۰۱/ تهذیب الأحکام، ج۹، ص۲۹۰/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۶، ص۱۵۴/ البرهان/ الکافی، ج۷، ص۱۰۳/ تهذیب الأحکام، ج۹، ص۲۹۲
۱ -۴
(نساء/ ۱۲)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی امْرَأَهًٍْ مَاتَتْ وَ تَرَکَتْ زَوْجَهَا وَ أَبَوَیْهَا وَ ابْنَتَهَا قَالَ لِلزَّوْجِ الرُّبُعُ ثَلَاثَهًُْ أَسْهُمٍ مِنِ اثْنَیْ عَشَرَ سَهْماً وَ لِلْأَبَوَیْنِ لِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ سَهْمَانِ مِنِ اثْنَیْ عَشَرَ سَهْماً وَ بَقِیَ خَمْسَهًُْ أَسْهُمٍ فَهِیَ لِلِابْنَهًِْ لِأَنَّهُ لَوْ کَانَ ذَکَراً لَمْ یَکُنْ لَهُ أَکْثَرُ مِنْ خَمْسَهًِْ أَسْهُمٍ مِنِ اثْنَیْ عَشَرَ سَهْماً لِأَنَّ الْأَبَوَیْنِ لَا یَنْقُصَانِ کُلُ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِنَ السُّدُسِ شَیْئاً وَ أَنَ الزَّوْجَ لَا یَنْقُصُ مِنَ الرُّبُعِ شَیْئاً.

امام باقر (علیه السلام)- محمّدبن‌مسلم از امام باقر (علیه السلام) نقل می‌کند که ایشان در مورد زنی که درگذشته و ارث او به شوهر و پدر و مادر و دخترش می‌رسد، چنین فرمود: به شوهر، یک چهارم ارث که سه سهم از دوازده سهم است، می‌رسد و به پدر و مادر، هر یک، یک ششم که دو سهم از دوازده سهم می‌شود، می‌رسد و بقیه که پنج سهم است به دختر می‌رسد؛ چرا که اگر فرزند پسر بود، بیشتر از پنج سهم از دوازده تا به او نمی‌رسید؛ چرا که از سهم یک ششم پدر و مادر و یک چهارم شوهر، هیچ چیزی کم نمی‌شود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۷۴
وسایل الشیعهًْ، ج۲۶، ص۱۳۲/ البرهان
۱ -۵
(نساء/ ۱۲)

الباقر (علیه السلام) عَنْ إِسْمَاعِیلَ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی‌جَعْفَر (علیه السلام) فِی امْرَأَهًٍْ وَ أَبَوَیْنِ قَالَ: لِلْمَرْأَهًِْ الرُّبُعُ وَ لِلْأُمِّ الثُّلُثُ وَ مَا بَقِیَ لِلْأَبِ.

امام باقر (علیه السلام)- اسماعیل‌بن‌جعفی گوید: امام باقر (علیه السلام) در مورد ترکه‌ای که شامل زن و پدر و مادر شخص مرده است فرمود: «سهم زن یک چهارم و سهم مادر یک سوّم و مابقی مال سهم پدر است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۷۴
البرهان
۱ -۶
(نساء/ ۱۲)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ إِسْمَاعِیلَ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی زَوْجٍ وَ أَبَوَیْنِ قَالَ لِلزَّوْجِ النِّصْفُ وَ لِلْأُمِّ الثُّلُثُ وَ مَا بَقِیَ لِلْأَبِ.

امام باقر (علیه السلام)- اسماعیل‌بن‌جعفی گوید: امام (علیه السلام) در مورد ورثه‌ای که شامل شوهر و پدر و مادر شخص مرده باشند. فرمود: «نصف مال برای شوهر و یک سوّم آن برای مادر و بقیّه از آن پدر است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۷۴
البرهان
۱ -۷
(نساء/ ۱۲)

الصّادقین (علیها السلام)- عَنْ زُرَارَهًَْ قَالَ: هَذَا مَا لَیْسَ فِیهِ اخْتِلَافٌ عِنْدَ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیها السلام) أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ امْرَأَهًٍْ تَرَکَتْ زَوْجَهَا وَ أُمَّهَا وَ ابْنَتَیْهَا قَالَ لِلزَّوْجِ الرُّبُعُ وَ لِلْأُمِّ السُّدُسُ وَ لِلِابْنَتَیْنِ مَا بَقِیَ لِأَنَّهُمَا لَوْ کَانَا رَجُلَیْنِ لَمْ یَکُنْ لَهُمَا إِلَّا مَا بَقِیَ وَ لَا تُزَادُ الْمَرْأَهًُْ أَبَداً عَلَی نَصِیبِ الرَّجُلِ لَوْ کَانَ مَکَانَهَا. فَإِنْ تَرَکَ الْمَیِّتُ أُمّاً أَوْ أَباً وَ امْرَأَهًًْ وَ بِنْتاً فَإِنَّ الْفَرِیضَهًَْ مِنْ أَرْبَعَهًٍْ وَ عِشْرِینَ سَهْماً لِلْمَرْأَهًِْ الثُّمُنُ ثَلَاثَهًُْ أَسْهُمٍ مِنْ أَرْبَعَهًٍْ وَ عِشْرِینَ وَ لِأَحَدِ الْأَبَوَیْنِ السُّدُسُ أَرْبَعَهًُْ أَسْهُمٍ وَ لِلْبِنْتِ النِّصْفُ اثْنَا عَشَرَ سَهْماً وَ بَقِیَ خَمْسَهًُْ أَسْهُمٍ مَرْدُودَهًٌْ عَلَی سِهَامِ الْبِنْتِ وَ أَحَدِ الْأَبَوَیْنِ عَلَی قَدْرِ سِهَامِهِمْ وَ لَا یُرَدُّ عَلَی الْمَرْأَهًِْ شَیْءٌ وَ إِنْ تَرَکَ أَبَوَیْنِ وَ امْرَأَهًًْ وَ بِنْتاً فَهِیَ أَیْضاً مِنْ أَرْبَعَهًٍْ وَ عِشْرِینَ سَهْماً لِلْأَبَوَیْنِ السُّدُسَانِ ثَمَانِیَهًُْ أَسْهُمٍ لِکُلِّ وَاحِدٍ أَرْبَعَهًُْ أَسْهُمٍ وَ لِلْمَرْأَهًِْ الثُّمُنُ ثَلَاثَهًُْ أَسْهُمٍ وَ لِلْبِنْتِ النِّصْفُ اثْنَا عَشَرَ سَهْماً وَ بَقِیَ سَهْمٌ وَاحِدٌ مَرْدُودٌ عَلَی الْبِنْتِ وَ الْأَبَوَیْنِ عَلَی قَدْرِ سِهَامِهِمْ وَ لَا یُرَدُّ عَلَی الْمَرْأَهًِْ شَیْءٌ وَ إِنْ تَرَکَتْ أَباً وَ زَوْجاً وَ بِنْتاً فَلِلْأَبِ سَهْمَانِ مِنِ اثْنَیْ عَشَرَ سَهْماً وَ هُوَ السُّدُسُ وَ لِلزَّوْجِ الرُّبُعُ ثَلَاثَهًُْ أَسْهُمٍ مِنِ اثْنَیْ عَشَرَ سَهْماً وَ لِلْبِنْتِ النِّصْفُ سِتَّهًُْ أَسْهُمٍ مِنِ اثْنَیْ عَشَرَ سَهْماً وَ بَقِیَ سَهْمٌ وَاحِدٌ مَرْدُودٌ عَلَی الْبِنْتِ وَ الْأَبِ عَلَی قَدْرِ سِهَامِهِمْ وَ لَا یُرَدُّ عَلَی الزَّوْجِ شَیْءٌ.

امام باقر (علیه السلام)- زراره گوید: از امام (علیه السلام) در مورد زنی سؤال شد: «در مورد زنی که پس از او شوهر و مادر و دو دخترش باقی بمانند، سؤال شد و ایشان پاسخ داد: به شوهر، یک چهارم و به مادر، یک ششم و بقیه به دو دختر می‌رسد و اگر آن دو دختر، پسر نیز بودند، باز هم بقیه سهم به آن‌ها می‌رسید. امّا اگر به جای شوهر، زن قرار داشت، به سهم او چیزی اضافه نمی‌شد. اگر مرده پس از خود، مادر و پدر یا زن و دختری باقی بگذارد، واجب آن است که ارث به بیست و چهار قسمت، تقسیم شود و به زن، یک هشتم که سه سهم از بیست و چهار سهم است؛ به پدر یا مادر یک ششم که چهار سهم است و به دختر، نصف ارث که دوازده سهم است، می‌رسد و بقیه آن که پنج سهم است به سهم‌های دختر و هر یک از پدر و مادر به نسبت سهم‌هایشان، افزوده می‌شود و این بقیه سهم به زن نمی‌رسد. اگر ارث به پدر و مادر و زن و دختر برسد، بار دیگر از بیست و چهار سهم، به پدر و مادر دو ششم که هشت سهم است؛ یعنی هر یک چهار سهم و به زن یک هشتم که سه سهم است و به دختر، نصف ارث که دوازده سهم است، می‌رسد و بقیه که یک سهم می‌باشد به دختر و پدر و مادر به نسبت سهم‌هایشان می‌رسد و به زن چیزی تعلق نمی‌گیرد. اگر زنی بمیرد و پدر و شوهر و دختری از او ارث ببرند، پدر دو سهم از دوازده سهم که یک ششم است و شوهر که سه سهم از دوازده تاست و دختر، نصف ارث که شش سهم از دوازده تاست را به ارث می‌برند و بقیه ارث که تنها یک سهم است به دختر و پدر به نسبت سهم‌هایشان می‌رسد و چیزی به شوهر تعلق نمی‌گیرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۷۶
تهذیب الأحکام، ج۹، ص۲۸۹/ البرهان
۱ -۸
(نساء/ ۱۲)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- أَنَ شُرَیْحاً الْقَاضِیَ قَدْ قَضَی فِی امْرَأَهًٍْ مَاتَتْ وَ خَلَّفَتْ زَوْجاً وَ ابْنَیْ عَمٍّ أَحَدُهُمَا أَخٌ لِأُمٍّ وَ قَدْ أَعْطَی الزَّوْجَ النِّصْفَ مِنْ تَرَکَتِهَا وَ أَعْطَی الْبَاقِیَ لِابْنِ عَمِّهَا الَّذِی هُوَ أَخُوهَا مِنْ أُمِّهَا وَ حَرَّمَ الْآخَرَ فَأَحْضَرَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) قَالَ لَهُ مَا أَمْرٌ بَلَغَنِی عَنْ قَضَائِکَ فِی قَضِیَّهًِْ الِامْرَأَهًِْ الْمُتَوَفَّاهًِْ قَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَضَیْتُ بِکِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی وَ أَجْرَیْتُ ابْنَ الْعَمِّ بِکَوْنِهِ أَخاً مِنْ أُمٍّ مَجْرَی أَخَوَیْنِ أَحَدُهُمَا مِنْ أَبٍ وَ الْآخَرُ مِنْ أُمٍّ فَأَنْکَرَ عَلَیْهِ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ قَالَ أَ فِی کِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی أَنَّ الْبَاقِیَ بَعْدَ الزَّوْجِ لِابْنِ الْعَمِّ الَّذِی هُوَ أَخٌ مِنْ أُمٍّ قَالَ لَا قَالَ فَقَدْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ إِنْ کانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَ لَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِکُلِ واحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ فَجَعَلَ لِلزَّوْجِ النِّصْفَ وَ أَعْطَی الْأَخَ مِنَ الْأُمِّ السُّدُسَ ثُمَّ قَسَمَ الْبَاقِیَ بَیْنَ ابْنَیِ الْعَمِّ فَحَصَلَ لِابْنِ الْعَمِّ الَّذِی هُوَ أَخٌ مِنَ الْأُمِّ ثُلُثٌ وَ لِابْنِ الْعَمِّ الَّذِی لَیْسَ بِأَخٍ سُدُسٌ وَ لِلزَّوْجِ نِصْفٌ فَتَکَمَّلَتِ الْفَرِیضَهًُْ وَ رَدَّ قَضَاءَ شُرَیْحٍ وَ اسْتَدْرَکَه.

امام علی (علیه السلام)- شریح قاضی در مورد مسأله‌ای حکم کرد، مسأله در مورد زنی بود که مرده بود و شوهرش به همراه دو پسر عمویش که یکی از آن‌ها برادر مادری او بود، به‌عنوان وراث او باقی مانده بودند. [حکم شریح این بود که] نصف مال به شوهرش رسید و باقی را به پسر عمویی که برادر مادری او نیز بود دادند و پسر عموی دیگر را محروم کردند. امیرمؤمنان علی (علیه السلام) به این مسأله و حکم شریح آگاه شد و به شریح فرمود: «این چه حکمی است که در مورد آن زن فوت‌شده کرده‌ای»؟ گفت: «ای امیرالمؤمنین (علیه السلام)! براساس حکم کتاب خدا عمل کرده‌ام؛ آن پسر عمویی که برادر مادری نیز بود را در مقام یک برادر مادری محاسبه کردم و دیگری را به‌منزله‌ی برادر پدری فرض کردم [و بر این مبنا حکم کردم]. امام علی (علیه السلام) این فرض را رد کرده و فرمود: «آیا در کتاب خدا چنین آمده که باقی ارث، پس از پرداخت سهم همسر، به پسر عمویی می‌رسد که برادر مادری نیز است»؟! گفت: «نه». فرمود: «خداوند فرموده: وَ إِنْ کانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَ لَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ واحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ براین‌اساس سهم همسر، نصف مال است و به برادر مادری [به این اعتبار] یک ششم مال می‌رسد؛ باقی مال نیز بین پسر عموها [به اعتبار پسر عمو بودن] تقسیم می‌شود، پسر عمویی که برادر مادری نیز بوده یک سوّم و پسر عمویی که برادر مادری نبوده یک ششم می‌برد. سهم همسر نیز که نصف مال است. به‌این‌ترتیب حکم کامل شد و حکم شریح باطل شد و حکم واقعی دانسته شد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۷۶
کشف الغمهًْ، ج۱، ص۱۳۴

و اگر مردی بوده باشد که کلاله [خواهر یا برادر] از او ارث می‌برد، یا زنی که برادر یا خواهری دارد، سهم هرکدام، یک ششم است [اگر برادران و خواهران مادری باشند] و اگر بیش از یک نفر باشند، آن‌ها در یک سوّم شریکند

۲ -۱
(نساء/ ۱۲)

الصّادق (علیه السلام)- فِی قَولِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ وَ إِنْ کانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَ لَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ من أم فَلِکُلِّ واحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ فَإِنْ کانُوا أَکْثَرَ مِنْ ذلِکَ فَهُمْ شُرَکاءُ فِی الثُّلُثِ قَالَ فَهَکَذَا أَنْزَلَهَا أَخٌ أَوْ أُخْتٌ مِنْ أُم‌ٍّ.

امام صادق (علیه السلام)- امام (علیه السلام) در مورد آیه‌ی إِنْ کانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَ لَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فرمود: [در شرح و تفسیر این آیه گویا] چنین نازل شده که إِنْ کانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَ لَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ [که منظور فقط برادر یا خواهری] از ناحیه‌ی مادر [است] فَلِکُلِّ واحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ فَإِنْ کانُوا أَکْثَرَ مِنْ ذلِکَ فَهُمْ شُرَکاءُ فِی الثُّلُثِ یعنی مراد فقط خواهر و برادر مادری است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۷۸
دعایم الإسلام، ج۲، ص۳۷۵/ مستدرک الوسایل، ج۱۷، ص۱۸۲
۲ -۲
(نساء/ ۱۲)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- الإرشاد: سُئِلَ أَبُوبَکْرٍ عَنِ الْکَلَالَهًِْ فَقَالَ أَقُولُ فِیهَا بِرَأْیِی فَإِنْ أَصَبْتُ فَمِنَ اللَّهِ وَ إِنْ أَخْطَأْتُ فَمِنْ نَفْسِی وَ مِنَ الشَّیْطَانِ فَبَلَغَ ذَلِکَ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَقَالَ مَا أَغْنَاهُ عَنِ الرَّأْیِ فِی هَذَا الْمَکَانِ أَمَا عَلِمَ أَنَّ الْکَلَالَهًَْ هُمُ الْإِخْوَهًُْ وَ الْأَخَوَاتُ مِنْ قِبَلِ الْأَبِ وَ الْأُمِّ وَ مِنْ قِبَلِ الْأَبِ عَلَی الِانْفِرَادِ وَ مِنْ قِبَلِ الْأُمِّ أَیْضاً عَلَی حِدَتِهَا قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یَسْتَفْتُونَکَ قُلِ اللهُ یُفْتِیکُمْ فِی الْکَلالَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَکَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لَهُ أُخْتٌ فَلَها نِصْفُ ما تَرَکَ وَ قَالَ عَزَّ قَائِلًا وَ إِنْ کانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَ لَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ واحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ فَإِنْ کانُوا أَکْثَرَ مِنْ ذلِکَ فَهُمْ شُرَکاءُ فِی الثُّلُثِ.

امام علی (علیه السلام)- در کتاب الارشاد آمده است: از ابوبکر معنی کلاله را پرسیدند پاسخ داد اگر مطابق با رأی خود بگویم و [از روی تصادف] جواب صحیح را گفته باشم، خدا مرا تأیید کرده و اگر خطا بگویم از ناحیه‌ی خودم و شیطان بود. این سخن به گوش علی (علیه السلام) رسید. فرمود: «عجیب است چه نیازی به رأی باطل خود دارد مگر نمی‌داند برادران و خواهران پدر و مادری یا برادران پدری فقط و یا مادری را کلاله می‌نامند. چنانچه خدا می‌فرماید: از تو [درباره‌ی ارث خواهران و برادران] سؤال می‌کنند، بگو: «خداوند، حکم کلاله (خواهر و برادر) را برای شما بیان می‌کند: اگر مردی از دنیا برود، که فرزند نداشته باشد، و برای او خواهری باشد، نصف اموالی را که به‌جا گذاشته، از او [ارث] می‌برد. (نساء/۱۷۶) و فرموده است: وَ إِنْ کانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَ لَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ واحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ فَإِنْ کانُوا أَکْثَرَ مِنْ ذلِکَ فَهُمْ شُرَکاءُ فِی الثُّلُثِ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۷۸
بحارالأنوار، ج۱۰۱، ص۳۴۴/ الإرشاد، ج۱، ص۲۰۰/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۶، ص۹۲
۲ -۳
(نساء/ ۱۲)

الصّادق (علیه السلام)- وَ أَمَّا الَّذِی عَنَی اللَّهُ فِی قَوْلِهِ وَ إِنْ کانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَ لَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ واحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ فَإِنْ کانُوا أَکْثَرَ مِنْ ذلِکَ فَهُمْ شُرَکاءُ فِی الثُّلُثِ إِنَّمَا عَنَی بِذَلِکَ الْإِخْوَهًَْ وَ الْأَخَوَاتِ مِنَ الْأُمِّ خَاصَّهًًْ.

امام صادق (علیه السلام)- خداوند در این آیه می‌فرماید: وَ إِن کَانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلاَلَةً أَو امْرَأَةٌ وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا السُّدُسُ فَإِن کَانُوَاْ أَکْثَرَ مِن ذَلِکَ فَهُمْ شُرَکَاء فِی الثُّلُثِ، و منظور از آن فقط برادران و خواهران از طرف مادر می‌باشند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۷۸
بحارالأنوار، ج۱۰۱، ص۳۴۴/ العیاشی، ج۱، ص۲۲۷/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۶، ص۱۷۵/ البرهان
۲ -۴
(نساء/ ۱۲)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ إِنْ کانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَ لَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ واحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ فَهَذِهِ کَلَالَهًُْ الْأُمِّ وَ هِیَ الْإِخْوَهًُْ وَ الْأَخَوَاتُ مِنَ الْأُمِّ فَإِنْ کَانُوا أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ فَهُمْ یَأْخُذُونَ الثُّلُثَ فَیَقْسِمُونَهُ مَا بَیْنَهُمْ بِالسَّوِیَّهًِْ الذَّکَرُ وَ الْأُنْثَی فِیهِ سَوَاءٌ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- در آیه: وَ إِنْ کانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَ لَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ واحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُس، این کلاله مادر است و آن برادران و خواهران مادری است. پس اگر بیشتر از این باشند، آنان یک سوم ارث را می¬گیرند و به طور مساوی در میان خود تقسیم می¬کنند و در این سهم، مذکر و مؤنث با هم برابرند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۷۸
بحارالأنوار، ج۱۰۱، ص۳۴۱

پس از انجام وصیّتی که شده، و ادای دین بشرط آنکه [از طریق وصیّت و اقرار به دین]، به آن‌ها ضرر نزند. این سفارش خداست و خدا دانا و بردبار است

۳ -۱
(نساء/ ۱۲)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- مَنْ أَوْصَی فِی ضِرَارٍ لَمْ تُجَزْ وَصِیَّتُهُ لِقَوْلِه‌ِ غَیْرَ مُضَارٍّ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- هرکس وصیّتی بکند که [به‌واسطه‌ی انجام آن، به ورثه از لحاظ تقسیم ارث و سهم‌ها] ضرری برسد، اعمال آن وصیّت مجاز نیست و استناد این حرف به دلیل قول خداوند متعال: غَیْرَ مُضَارّ می‌باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۷۸
فقه القرآن، ج۲، ص۳۰۳
بیشتر