آیه يَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللهُ يُفْتيكُمْ فِي الْكَلالَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَكَ لَيْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لَهُ أُخْتٌ فَلَها نِصْفُ ما تَرَكَ وَ هُوَ يَرِثُها إِنْ لَمْ يَكُنْ لَها وَلَدٌ فَإِنْ كانَتَا اثْنَتَيْنِ فَلَهُمَا الثُّلُثانِ مِمَّا تَرَكَ وَ إِنْ كانُوا إِخْوَةً رِجالاً وَ نِساءً فَلِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ يُبَيِّنُ اللهُ لَكُمْ أَنْ تَضِلُّوا وَ اللهُ بِكُلِّ شَيْ‌ءٍ عَليمٌ [176]
از تو درباره‌ی حكم [ارث خواهران و برادران] سؤال مى‌كنند، بگو: «خداوند، حكم [ارث] خواهر و برادر را براى شما بيان مى‌كند: اگر مردى از دنيا برود، كه فرزندى نداشته باشد، و براى او خواهرى باشد، نصف اموالى را كه به‌جا گذاشته، از آن اوست؛ و [اگر خواهرى از دنيا برود و وارث او يك برادر باشد]، او تمام مال را از آن خواهر، به ارث مى‌برد، در‌صورتى‌كه آن خواهر فرزند نداشته باشد؛ و اگر [وارث او] دو خواهر باشند دو سوّم اموال را مى‌برند؛ و اگر [وارثان] جمعى از برادران و خواهران باشند، سهم هر برادر به‌اندازه‌ی سهم دو خواهر است. خداوند [احكام خود را] براى شما بيان مى‌كند تا گمراه نشويد؛ و خداوند به همه چيز داناست».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ حَمْزَهًَْ‌بْنِ‌حُمْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنِ الْکَلَالَهًِْ. قَالَ مَا لَمْ یَکُنْ لَهُ وَالِدٌ وَ لَا وَلَدٌ.
امام صادق (علیه السلام)- حمزهًْ‌بن‌حمران گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی الْکَلالَة پرسیدم. ایشان فرمود: «تا زمانی‌که شخص مرده در ورثه‌ی خود، والدین و فرزندی نداشته باشد این حکم در مورد کلاله جاری است».
الباقر (علیه السلام)- فِی قَوْلِهِ یَسْتَفْتُونَکَ قُلِ اللهُ یُفْتِیکُمْ فِی الْکَلَالَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَکَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ إِنَّمَا عَنَی اللَّهُ الْأُخْتَ مِنَ الْأَبِ وَ الْأُمِّ أَوْ أُخْتٌ {أُخْتاً} لِأَبٍ فَلَهَا النِّصْفُ مِمَّا تَرَکَ وَ هُوَ یَرِثُها إِنْ لَمْ یَکُنْ لَها وَلَدٌ ... وَ إِنْ کانُوا إِخْوَةً رِجالًا وَ نِساءً فَلِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ فَهُمُ الَّذِینَ یُزَادُونَ وَ یُنْقَصُونَ وَ کَذَلِکَ أَوْلَادُهُمْ یُزَادُونَ وَ یُنْقَصُونَ.
امام باقر (علیه السلام)- امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: یَسْتَفْتُونَکَ قُلِ اللهَ یُفْتِیکُمْ فِی الْکَلَالَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَکَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فرمود: «منظور خداوند خواهر پدری و مادری است [که از ناحیه‌ی پدر و مادر با شخص مرده مشترک باشند] یا خواهر پدری [که فقط از ناحیه‌ی پدر با شخص مرده مشترک باشند] نصف اموالی را که به‌جا گذاشته، از آن اوست؛.. و اگر [وارثان] جمعی از برادران و خواهران باشند، سهم هر برادر به‌اندازه‌ی سهم دو خواهر است. این افراد سهم ارث را افزایش و کاهش می‌دهند، فرزندان آن‌ها نیز سهم ارث را افزایش و کاهش می‌دهند».
الصّادق (علیه السلام)- فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِی آخِرِ سُورَهًِْ النِّسَاءِ یَسْتَفْتُونَکَ قُلِ اللهُ یُفْتِیکُمْ فِی الْکَلالَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَکَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لَهُ أُخْتٌ یَعْنِی أُخْتاً لِأَبٍ وَ أُمٍّ أَوْ أُخْتاً لِأَبٍ فَلَها نِصْفُ ما تَرَکَ وَ هُوَ یَرِثُها إِنْ لَمْ یَکُنْ لَها وَلَدٌ فَإِنْ کانَتَا اثْنَتَیْنِ فَلَهُمَا الثُّلُثانِ مِمَّا تَرَکَ وَ إِنْ کانُوا إِخْوَةً رِجالًا وَ نِساءً فَلِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ.
امام صادق (علیه السلام)- این کلام خدا در اواخر سوره‌ی نساء که می‌فرماید: یَسْتَفْتُونَکَ قُلِ اللهُ یُفْتِیکُمْ فِی الْکَلالَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَکَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لَهُ أُخْتٌ یعنی خواهری از ناحیه‌ی پدر و مادر مشترک یا خواهری از ناحیه‌ی پدر [که حکم آن‌ها چنین است] نصف اموالی را که به‌جا گذاشته، از آن اوست؛ و [اگر خواهری از دنیا برود و وارث او یک برادر باشد]، او تمام مال را از آن خواهر، به ارث میبرد، درصورتی‌که آن خواهر فرزند نداشته باشد؛ و اگر [وارث او] دو خواهر باشند دو سوّم اموال را می‌برند؛ و اگر [وارثان] جمعی از برادران و خواهران باشند، سهم هر برادر به‌اندازه‌ی سهم دو خواهر است.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ بُکَیْرٍ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فَسَأَلَهُ عَنِ امْرَأَهًٍْ تَرَکَتْ زَوْجَهَا وَ إِخْوَتَهَا لِأُمِّهَا وَ أُخْتَهَا لِأَبِیهَا فَقَالَ لِلزَّوْجِ النِّصْفُ ثَلَاثَهًُْ أَسْهُمٍ وَ لِلْإِخْوَهًِْ مِنَ الْأُمِّ الثُّلُثُ سَهْمَانِ وَ لِلْأُخْتِ مِنَ الْأَبِ السُّدُسُ سَهْمٌ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ فَإِنَّ فَرَائِضَ زَیْدٍ وَ فَرَائِضَ الْعَامَّهًِْ وَ الْقُضَاهًِْ عَلَی غَیْرِ ذَلِکَ یَا أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) یَقُولُونَ لِلْأُخْتِ مِنَ الْأَبِ ثَلَاثَهًُْ أَسْهُمٍ تَصِیرُ مِنْ سِتَّهًٍْ تَعُولُ إِلَی ثَمَانِیَهًٍْ فَقَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ لِمَ قَالُوا ذَلِکَ قَالَ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ لَهُ أُخْتٌ فَلَها نِصْفُ ما تَرَکَ فَقَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) فَإِنْ کَانَتِ الْأُخْتُ أَخاً قَالَ فَلَیْسَ لَهُ إِلَّا السُّدُسُ فَقَالَ لَهُ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) فَمَا لَکُمْ نَقَصْتُمُ الْأَخَ إِنْ کُنْتُمْ تَحْتَجُّونَ لِلْأُخْتِ النِّصْفَ بِأَنَّ اللَّهَ سَمَّی لَهَا النِّصْفَ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ سَمَّی لِلْأَخِ الْکُلَّ وَ الْکُلُّ أَکْثَرُ مِنَ النِّصْفِ لِأَنَّهُ قَالَ عَزَّوَجَلَّ فَلَهَا النِّصْفُ وَ قَالَ لِلْأَخِ وَ هُوَ یَرِثُها یَعْنِی جَمِیعَ مَالِهَا إِنْ لَمْ یَکُنْ لَهَا وَلَدٌ فَلَا تُعْطُونَ الَّذِی جَعَلَ اللَّهُ لَهُ الْجَمِیعَ فِی بَعْضِ فَرَائِضِکُمْ شَیْئاً وَ تُعْطُونَ الَّذِی جَعَلَ اللَّهُ لَهُ النِّصْفَ تَامّاً فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ فَکَیْفَ نُعْطِی الْأُخْتَ النِّصْفَ وَ لَا نُعْطِی الذَّکَرَ لَوْ کَانَتْ هِیَ ذَکَراً شَیْئاً قَالَ تَقُولُونَ فِی أُمٍّ وَ زَوْجٍ وَ إِخْوَهًٍْ لِأُمٍّ وَ أُخْتٍ لِأَبٍ یُعْطُونَ الزَّوْجَ النِّصْفَ وَ الْأُمَّ السُّدُسَ وَ الْإِخْوَهًَْ مِنَ الْأُمِّ الثُّلُثَ وَ الْأُخْتَ مِنَ الْأَبِ النِّصْفَ ثَلَاثَهًًْ فَیَجْعَلُونَهَا مِنْ تِسْعَهًٍْ وَ هِیَ مِنْ سِتَّهًٍْ فَتَرْتَفِعُ إِلَی تِسْعَهًٍْ قَالَ وَ کَذَلِکَ تَقُولُونَ قَالَ فَإِنْ کَانَتِ الْأُخْتُ ذَکَراً أَخاً لِأَبٍ قَالَ لَیْسَ لَهُ شَیْءٌ فَقَالَ الرَّجُلُ لِأَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام)جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ فَمَا تَقُولُ أَنْتَ فَقَالَ لَیْسَ لِلْإِخْوَهًِْ مِنَ الْأَبِ وَ الْأُمِّ وَ لَا الْإِخْوَهًِْ مِنَ الْأُمِّ وَ لَا الْإِخْوَهًِْ مِنَ الْأَبِ مَعَ الْأُمِّ شَیْءٌ.
امام باقر (علیه السلام)- بکیر گوید: مردی خدمت امام باقر (علیه السلام) رسید و گفت: «چه می‌فرمایید درباره‌ی زنی که از دنیا رفته و دارای شوهر و برادران مادری و یک خواهر پدری است»؟ فرمود: «به شوهر نصف مال یعنی سه سهم از شش سهم می‌رسد و به برادران مادرش یک سوّم که معادل دو سهم از شش سهم است خواهد رسید و برای خواهر پدری یک ششم سهم». آن مرد گفت: «[این حکم در] کتاب فرائض زید و فرائض عامه و قاضیان غیر از این است! ای اباجعفر (علیه السلام)! آن‌ها می‌گویند خواهر پدری سه سهم میبرد که طبق قاعده عول، از شش سهم به هشت سهم افزوده می‌شود». امام (علیه السلام) فرمود: «به چه دلیل چنین حرفی می‌زنید»؟ گفتند: «به دلیل این آیه که خداوند می‌فرماید: إِنِ امْرُؤٌ هَلَکَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لَهُ أُخْتٌ فَلَها نِصْفُ ما تَرَکَ». فرمود: «اگر به جای خواهر، برادر بود چقدر میبرد»؟ گفت: «جز یک ششم بیشتر نمی‌برد». فرمود: «به چه دلیل شما سهم برادر را کمتر می‌دهید اگر استدلال می‌کنید که در آیه تصریح به نصف شده، برای برادر که تصریح به تمام شده است و تمام مال بیشتر از نصف آن است! خداوند می‌فرماید: فَلَها نِصْفُ ما تَرَکَ وَ هُوَ یَرِثُها إِنْ لَمْ یَکُنْ لَها وَلَدٌ ولی شما در فرائض خود، به کسی که همه‌ی مال به او تعلّق دارد هیچ نمی‌دهید و در یک موضع به او یک ششم می‌دهید و به کسی که خداوند نصف مال را به او داده همان نصف را می‌دهید». آن مرد گفت: «چگونه ما به خواهر نصف می‌دهیم و به برادر هیچ نمی‌دهیم»؟ امام باقر (علیه السلام) فرمود: درباره‌ی وارثانی که مادر و شوهر و برادران مادری و خواهر پدری باشد به شوهر نصف (سه سهم از شش سهم) و مادر یک ششم و برادران مادری یک سوّم و خواهر پدری نصف مال سه سهم که شش سهم متجاوز می‌شود به نُه سهم». گفت: «بلی همین‌طور می‌گویند». فرمود: «اگر به جای خواهر برادر پدری بود، چیزی به او نمی‌دهند»؟! آن مرد گفت: «شما چه می‌فرمایید»؟ فرمود: «برادر پدر و مادری و برادر پدری و برادر مادری ارث نمی‌برند [وقتی مادر وارث باشد به آن‌ها ارث نمی‌رسد]».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ بُکَیْرِ‌بْنِ‌أَعْیَنَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْداللَّهِ (علیه السلام) امْرَأَهًٌْ تَرَکَتْ زَوْجَهَا وَ إِخْوَتَهَا لِأُمِّهَا وَ إِخْوَتَهَا وَ أَخَوَاتِهَا لِأَبِیهَا فَقَالَ لِلزَّوْجِ النِّصْفُ ثَلَاثَهًُْ أَسْهُمٍ وَ لِلْإِخْوَهًِْ مِنَ الْأُمِّ الثُّلُثُ الذَّکَرُ وَ الْأُنْثَی فِیهِ سَوَاءٌ وَ بَقِیَ سَهْمٌ فَهُوَ لِلْإِخْوَهًِْ وَ الْأَخَوَاتِ مِنَ الْأَبِ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ لِأَنَّ السِّهَامَ لَا تَعُولُ وَ لَا یُنْقَصُ الزَّوْجُ مِنَ النِّصْفِ وَ لَا الْإِخْوَهًُْ مِنَ الْأُمِّ مِنْ ثُلُثِهِمْ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ فَإِنْ کانُوا أَکْثَرَ مِنْ ذلِکَ فَهُمْ شُرَکاءُ فِی الثُّلُثِ وَ إِنْ کَانَتْ وَاحِدَةٌ فَلَهَا السُّدُسُ وَ الَّذِی عَنَی اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فِی قَوْلِهِ وَ إِنْ کانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَ لَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ واحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ فَإِنْ کانُوا أَکْثَرَ مِنْ ذلِکَ فَهُمْ شُرَکاءُ فِی الثُّلُثِ إِنَّمَا عَنَی بِذَلِکَ الْإِخْوَهًَْ وَ الْأَخَوَاتِ مِنَ الْأُمِّ خَاصَّهًًْ وَ قَالَ فِی آخِرِ سُورَهًِْ النِّسَاءِ یَسْتَفْتُونَکَ قُلِ اللهُ یُفْتِیکُمْ فِی الْکَلالَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَکَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لَهُ أُخْتٌ یَعْنِی أُخْتاً لِأُمٍّ وَ أَبٍ أَوْ أُخْتاً لِأَبٍ فَلَها نِصْفُ ما تَرَکَ وَ هُوَ یَرِثُها إِنْ لَمْ یَکُنْ لَها وَلَدٌ ... وَ إِنْ کانُوا إِخْوَةً رِجالًا وَ نِساءً فَلِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ فَهُمُ الَّذِینَ یُزَادُونَ وَ یُنْقَصُونَ وَ کَذَلِکَ أَوْلَادُهُمُ الَّذِینَ یُزَادُونَ وَ یُنْقَصُونَ وَ لَوْ أَنَّ امْرَأَهًًْ تَرَکَتْ زَوْجَهَا وَ إِخْوَتَهَا لِأُمِّهَا وَ أُخْتَیْهَا لِأَبِیهَا کَانَ لِلزَّوْجِ النِّصْفُ ثَلَاثَهًُْ أَسْهُمٍ وَ لِلْإِخْوَهًِْ مِنْ الْأُمِّ سَهْمَانِ وَ بَقِیَ سَهْمٌ فَهُوَ لِلْأُخْتَیْنِ لِلْأَبِ وَ إِنْ کَانَتْ وَاحِدَهًٌْ فَهُوَ لَهَا لِأَنَّ الْأُخْتَیْنِ لِأَبٍ لَوْ کَانَتَا أَخَوَیْنِ لِأَبٍ لَمْ یُزَادَا عَلَی مَا بَقِیَ وَ لَوْ کَانَتْ وَاحِدَهًٌْ أَوْ کَانَ مَکَانَ الْوَاحِدَهًِْ أَخٌ لَمْ یُزَدْ عَلَی مَا بَقِیَ وَ لَا یُزَادُ أُنْثَی مِنَ الْأَخَوَاتِ وَ لَا مِنَ الْوَلَدِ عَلَی مَا لَوْ کَانَ ذَکَراً لَمْ یُزَدْ عَلَیْهِ.
امام صادق (علیه السلام)- بکیربن‌اعین گوید: به امام صادق (علیه السلام) گفتم: «زنی که پس از مرگ او، شوهر و برادران از طرف مادرش و برادران و خواهران از طرف پدرش باقی بمانند، سهم ارث آنان چگونه است؟ فرمود: به شوهر، نصف آن که سه سهم است و به برادران از طرف مادر چه پسر و چه دختر به طور یکسان، یک سوم و بقیه سهم به برادران و خواهران از طرف پدر، به پسر دو برابر دختر می‌رسد؛ چرا که سهم‌ها کم نمی‌شود. اما سهم شوهر از نصف ارث و سهم برادران از طرف مادر از یک سوم ارث کم نمی‌شود. زیرا خداوند می‌فرماید: وَ إِنْ کانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَ لَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ واحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ فَإِنْ کانُوا أَکْثَرَ مِنْ ذلِکَ فَهُمْ شُرَکاءُ فِی الثُّلُثِ؛ منظور، فقط برادران و خواهران مادری است و در آخر سوره‌ی نساء فرموده: یَسْتَفْتُونَکَ قُلِ اللهُ یُفْتِیکُمْ فِی الْکَلالَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَکَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لَهُ أُخْتٌ یعنی خواهر پدری و مادری یا خواهر پدری فَلَها نِصْفُ ما تَرَکَ وَ هُوَ یَرِثُها إِنْ لَمْ یَکُنْ لَها وَلَدٌ فَإِنْ کانَتَا اثْنَتَیْنِ فَلَهُمَا الثُّلُثانِ مِمَّا تَرَکَ وَ إِنْ کانُوا إِخْوَةً رِجالاً وَ نِساءً فَلِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ آنان کسانی هستند که سهم ارث آنان و فرزندانشان کم و زیاد می‌شود. اگر ارث زنی به شوهر و برادران از طرف مادر و دو خواهر از طرف پدرش برسد، سهم شوهر، نصف ارث که سه سهم است، می‌باشد و به برادران از طرف مادر دو سهم و بقیه سهم به خواهران از طرف پدر می‌رسد و اگر یک خواهر از طرف پدر داشته باشد، باز هم بقیه سهم به او می‌رسد و دو خواهر از طرف پدر، اگر برادر بودند، باز هم به سهم ارث آنان چیزی اضافه نمی‌شد و اگر تنها یک خواهر باشد و یا به جای او یک برادر باشد، چیزی از آنچه که باقی مانده، بر سهم آنان افزوده نمی‌شود و به خواهران و نیز فرزند مذکر، چیزی اضافه نمی‌شود».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ بُکَیْرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنْ أُخْتَیْنِ وَ زَوْجٍ فَقَالَ النِّصْفُ وَ النِّصْفُ فَقَالَ الرَّجُلُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ قَدْ سَمَّی اللَّهُ لَهُمَا أَکْثَرَ مِنْ هَذَا لَهُمَا الثُّلُثَانِ فَقَالَ مَا تَقُولُ فِی أَخٍ وَ زَوْجٍ فَقَالَ النِّصْفُ وَ النِّصْفُ فَقَالَ أَ‌لَیْسَ قَدْ سَمَّی اللَّهُ الْمَالَ فَقَالَ وَ هُوَ یَرِثُها إِنْ لَمْ یَکُنْ لَها وَلَدٌ.
امام باقر (علیه السلام)- بکیر نقل می‌کند: فردی از دو خواهر و شوهر [که به‌عنوان ورثه باقی مانده‌اند] از امام باقر (علیه السلام) سؤال کرد. فرمود: «نصف نصف کنند». آن مرد گفت: «خدا خیرت دهد، خداوند که بیشتر از این سهم را به آن‌ها داده است، به دو خواهر دو سوّم داده است». باز پرسید: «در مورد برادر و شوهر [که تنها ورثه باشند] چه می‌فرمایید»؟ فرمود: «نصف نصف». گفت: «مگر خداوند اموال را تقسیم‌بندی نکرده است»!؟ فرمود: «وَ هُوَ یَرِثُها إِنْ لَمْ یَکُنْ لَها وَلَدٌ».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ بُکَیْرٍ قَالَ: دَخَلَ رَجُلٌ عَلَی أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فَسَأَلَهُ عَنِ امْرَأَهًٍْ تَرَکَتْ زَوْجَهَا وَ إِخْوَتَهَا لِأُمِّهَا وَ أُخْتاً لِأَبٍ قَالَ لِلزَّوْجِ النِّصْفُ ثَلَاثَهًُْ أَسْهُمٍ وَ لِلْإِخْوَهًِْ مِنَ الْأُمِّ الثُّلُثُ سَهْمَانِ وَ لِلْأُخْتِ لِلْأَبِ سَهْمٌ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ فَإِنَّ فَرَائِضَ زَیْدٍ وَ ابْنِ‌مَسْعُودٍ وَ فَرَائِضَ الْعَامَّهًِْ وَ الْقُضَاهًِْ عَلَی غَیْرِ ذَا یَا أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) یَقُولُونَ لِلْأَبِ وَ الْأُمِّ ثَلَاثَهًُْ أَسْهُمٍ نَصِیبٌ مِنْ سِتَّهًٍْ یَعُولُ إِلَی ثَمَانِیَهًٍْ فَقَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ لِمَ قَالُوا ذَلِکَ قَالَ لِأَنَّ اللَّهَ قَالَ وَ لَهُ أُخْتٌ فَلَها نِصْفُ ما تَرَکَ فَقَالَ أَبُوجَعْفَر (علیه السلام) فَمَا لَکُمْ نَقَصْتُمُ الْأَخَ إِنْ کُنْتُمْ تَحْتَجُّونَ بِأَمْرِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَمَّی لَهَا النِّصْفَ وَ إِنَّ اللَّهَ سَمَّی لِلْأَخِ الْکُلَّ فَالْکُلُّ أَکْثَرُ مِنَ النِّصْفِ فَإِنَّهُ قَالَ فَلَهَا النِّصْفُ وَ قَالَ لِلْأَخِ وَ هُوَ یَرِثُها یَعْنِی جَمِیعَ الْمَالِ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَها وَلَدٌ فَلَا تُعْطُونَ الَّذِی جُعِلَ لَهُ الْجَمِیعُ فِی بَعْضِ فَرَائِضِکُمْ شَیْئاً وَ تُعْطُونَ الَّذِی جَعَلَ اللَّهُ لَهُ النِّصْفَ تَامّاً.
امام باقر (علیه السلام)- بکیر گوید که مردی بر امام باقر (علیه السلام) وارد شد و درباره زنی پرسید که پس از مرگش، همسرش، برادرانش از مادرش و خواهری از پدرش برجای مانده بودند. حضرت فرمود: «برای زوج، نصف می‌باشد؛ یعنی سه سهم، و برای برادران از مادر، یک سوّم، برابر دو سهم، و به خواهر پدری نیز یک سهم از مجموع شش سهم تعلّق می‌گیرد». مرد گفت: «فرایض ارث زید و ابن مسعود و فرایض ارث عامه و قضات بر خلاف این است، ای ابا جعفر! ایشان می‌گویند: برای خواهر از پدر و مادر سه سهم است از مجموع شش سهم که تا هشت سهم نیز افزایش می‌یابد»! ابوجعفر فرمود: «چرا چنین می‌گویند»؟ گفت: بر اساس آیه: وَ لَهُ أُخْتٌ فَلَهَا نِصْفُ مَا تَرَکَ». امام باقر (علیه السلام) فرمود: «اگر شما بر امر خدا برهان می‌آورید، پس چرا حق برادر را کم کردید؛ چراکه خداوند برای خواهر، نصف قرار داده؛ حال آنکه برای برادر، کل را قرار داده و کل بیشتر از نصف است. خداوند فرماید: فَلَهَا نِصْفُ و برای برادر می‌فرماید: وَ هُوَ یَرِثُهَآ یعنی تمام مال خواهر را، اگر او فرزندی نداشته باشد، و شما به کسی که خداوند برای او کل سهم‌الإرث را نهاده، در برخی تقسیم ارث‌هایتان هیچ نمی‌دهید و برای کسی که خداوند برای او نصف سهم‌الإرث را نهاده، تمام می‌بخشید»؟!
الباقر (علیه السلام)- عَنْ بُکَیْرِ‌بْنِ‌أَعْیَنَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) فَدَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ فَقَالَ مَا تَقُولُ فِی أُخْتَیْنِ وَ زَوْجٍ قَالَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) لِلزَّوْجِ النِّصْفُ وَ لِلْأُخْتَیْنِ مَا بَقِیَ قَالَ فَقَالَ الرَّجُلُ لَیْسَ هَکَذَا یَقُولُ النَّاسُ قَالَ فَمَا یَقُولُونَ قَالَ یَقُولُونَ لِلْأُخْتَیْنِ الثُّلُثَانِ وَ لِلزَّوْجِ النِّصْفُ وَ یَقْسِمُونَ عَلَی سَبْعَهًٍْ قَالَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ لِمَ قَالُوا ذَلِکَ قَالَ لِأَنَّ اللَّهَ سَمَّی لِلْأُخْتَیْنِ الثُّلُثَیْنِ وَ لِلزَّوْجِ النِّصْفَ قَالَ فَمَا یَقُولُونَ لَوْ کَانَ مَکَانَ الْأُخْتَیْنِ أَخٌ قَالَ یَقُولُونَ لِلزَّوْجِ النِّصْفُ وَ مَا بَقِیَ فَلِلْأَخِ فَقَالَ لَهُ فَیُعْطُونَ مَنْ أَمَرَ اللَّهُ لَهُ بِالْکُلِّ النِّصْفَ وَ مَنْ أَمَرَ اللَّهُ بِالثُّلُثَیْنِ أَرْبَعَهًًْ مِنْ سَبْعَهًٍْ قَالَ فَأَیْنَ سَمَّی اللَّهُ ذَلِکَ قَالَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) اقْرَأِ الْآیَهًَْ الَّتِی فِی آخِرِ السُّورَهًِْ: یَسْتَفْتُونَکَ قُلِ اللهُ یُفْتِیکُمْ فِی الْکَلالَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَکَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لَهُ أُخْتٌ فَلَها نِصْفُ ما تَرَکَ وَ هُوَ یَرِثُها إِنْ لَمْ یَکُنْ لَها وَلَدٌ قَالَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) فَإِنَّمَا کَانَ یَنْبَغِی لَهُمْ أَنْ یَجْعَلُوا لِهَذَا الْمِثَالِ لِلزَّوْجِ النِّصْفَ ثُمَّ یَقْسِمُونَ عَلَی تِسْعَهًٍْ قَالَ فَقَالَ الرَّجُلُ هَکَذَا یَقُولُونَ قَالَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) هَکَذَا یَقُولُونَ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیَّ فَقَالَ یَا بُکَیْرُ نَظَرْتَ فِی الْفَرَائِضِ قَالَ قُلْتُ وَ مَا أَصْنَعُ بِشَیْءٍ هُوَ عِنْدِی بَاطِلٌ قَالَ فَقَالَ انْظُرْ فِیهَا فَإِنَّهُ إِذَا جَاءَتْ تِلْکَ کَانَ أَقْوَی لَکَ عَلَیْهَا.
امام باقر (علیه السلام)- بکیر گوید: نزد امام باقر (علیه السلام) بودم و مردی وارد شد و گفت: «درباره‌ی دو خواهر و یک شوهر، حکم ارث چیست»؟ حضرت فرمود: «زوج، نصف ماترک را میبرد و دو خواهر، مابقی را». مرد گفت: «مردم این‌گونه نمی‌گویند». فرمود: «پس چه می‌گویند»؟ گفت: «می‌گویند برای دو خواهر، دو ثلث است و برای شوهر، نصف و تقسیم بر هفت می‌کنند». حضرت گفت: «چرا این‌گونه می‌گویند»؟ گفت: «زیرا که خداوند برای دو خواهر، دو سوّم قرار داده و برای شوهر نصف». حضرت فرمود: «ایشان چه خواهند گفت اگر به‌جای دو خواهر یک برادر بود»؟ گفت: «می‌گویند برای شوهر، نصف و هرچه بماند برای برادر». حضرت فرمود: «یعنی از فرمان خدا به کلّ ارث، به برادر تنها نصف می‌دهند و از امر خدا به شوهر، دو سوّم، یعنی چهار قسمت از هفت قسمت را می‌دهند»؟! مرد گفت: «در کجا خدا چنین چیزی گفته است»؟ فرمود: «آیه‌ای که در آخر سوره‌ی نساء است، بخوان که می‌فرماید: یَسْتَفْتُونَکَ قُلِ اللهُ یُفْتِیکُمْ فِی الْکَلاَلَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَکَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَلَهُ أُخْتٌ فَلَهَا نِصْفُ مَا تَرَکَ وَ هُوَ یَرِثُهَآ إِن لَّمْ یَکُن لَّهَا وَلَدٌ فَإِن کَانَتَا اثْنَتَیْنِ فَلَهُمَا الثُّلُثَانِ مِمَّا تَرَکَ وَ إِن کَانُواْ إِخْوَةً رِّجَالاً وَ نِسَاء فَلِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الأُنثَیَیْنِ یُبَیِّنُ اللهِ لَکُمْ أَن تَضِلُّواْ وَ اللهُ بِکُلِّ شَیْءٍ علِیمٌ، بنابراین شایسته بود که از این مال برای همسر، نصف را قرار می‌دادند و آنگاه بر نُه تقسیم می‌کردند». مرد گفت: «همین‌طور می‌گویند». راوی گوید: «ابوجعفر (علیه السلام) گفت: «پس این‌گونه می‌گویند»! گوید: آنگاه رو به من کرد و فرمود: «ای بکیر! شاهد علم فرایض ارث بودی»؟ گوید: «گفتم چیزی که نزد من باطل است [کارآیی ندارد]، به چه کارم آید»؟ فرمود: «در آن دقّت کن که چون نظیر این پیش آمد کرد، در حلّ آن یاری‌ات می‌کند».
الباقر (علیه السلام)- إِذَا مَاتَ الرَّجُلُ وَ لَهُ أُخْتٌ تَأْخُذُ نِصْفَ الْمِیرَاثِ بِالْآیَهًِْ کَمَا تَأْخُذُ الِابْنَهًُْ لَوْ کَانَتْ وَ النِّصْفُ الْبَاقِی یُرَدُّ عَلَیْهَا بِالرَّحِمِ إِذَا لَمْ یَکُنْ لِلْمَیِّتِ وَارِثٌ أَقْرَبَ مِنْهَا فَإِنْ کَانَ مَوْضِعَ الْأُخْتِ أَخٌ أَخَذَ الْمِیرَاثَ کُلَّهُ بِالْآیَهًِْ لِقَوْلِ اللَّهِ وَ هُوَ یَرِثُها إِنْ لَمْ یَکُنْ لَها وَلَدٌ فَإِنْ کانت {کَانَتَا} أُخْتَیْنِ أَخَذَتَا الثُّلُثَیْنِ بِالْآیَهًِْ وَ الثُّلُثَ الْبَاقِیَ بِالرَّحِمِ وَ إِنْ کانُوا إِخْوَةً رِجالًا وَ نِساءً فَلِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ وَ ذَلِکَ کُلُّهُ إِذَا لَمْ یَکُنْ لِلْمَیِّتِ وَلَدٌ أَوْ أَبَوَانِ أَوْ زَوْجَهًٌْ.
امام باقر (علیه السلام)- اگر مردی فوت شود و خواهری داشته باشد، براساس آیه، نصف ماترک به شکل کامل از آن وی است. همچنین است اگر دختری باشد، همین ارث را می برد و نصف دیگر ماترک اگر وارث دیگری نزدیک‌تر از آن خواهر یا دختر نداشته باشد، به طریق خویشاوندی به وی رسد و اگر به‌جای خواهر، برادری باشد، براساس آیه، همه‌ی میراث را به کلّی می‌گیرد که خدای تعالی فرمود: وَ هُوَ یَرِثُهَآ إِن لَّمْ یَکُن لَّهَا وَلَدٌ و اگر دو خواهر باشند، دو ثلث را کامل می‌گیرند و یک سوّم باقی‌مانده را به طریق خویشاوندی می‌گیرند، و اگر جمع خواهران و برادرانی باشند، مذکر، دو برابر سهم مونث ارث میبرد و همه‌ی این موارد درصورتی‌که میّت، فرزند، والدین یا زوجه‌ای نداشته باشد.
الصّادق (علیه السلام)- دَعَائِمُ الْإِسْلَامِ، رُوِّینَا عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام): أَنَّهُمْ أَخْرَجُوا الْفَرَائِضَ الَّتِی أَعَالَهَا أَهْلُ الْعَوْلِ بِلَا عَوْلٍ فِی کِتَابِ اللَّهِ جَلَّ ذِکْرُهُ وَ ذَلِکَ أَنَّهُمْ بَدَءُوا بِمَنْ بَدَأَ اللَّهُ بِهِ فَقَدَّمُوهُ وَ أَخَّرُوا مَنْ أَخَّرَهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ لَمْ یَحُطُّوا مَنْ حَطَّهُ اللَّهُ عَنْ دَرَجَهًٍْ إِلَی دَرَجَهًٍْ دُونَهَا عَنِ الدَّرَجَهًِْ السُّفْلَی وَ ذَلِکَ مِثْلُ امْرَأَهًٍْ تَرَکَتْ زَوْجَهَا وَ إِخْوَتَهَا لِأُمِّهَا وَ أُخْتَهَا لِأَبِیهَا فَقَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) فِیهَا لِلزَّوْجِ النِّصْفُ ثَلَاثَهًُْ أَسْهُمٍ وَ لِلْإِخْوَهًِْ مِنَ الْأُمِّ الثُّلُثُ سَهْمَانِ وَ لِلْأُخْتِ مِنَ الْأَبِ مَا بَقِیَ وَ هُوَ سَهْمٌ فَقِیلَ لَهُ إِنَّ أَهْلَ الْعَوْلِ یَقُولُونَ لِلْأُخْتِ مِنَ الْأَبِ ثَلَاثَهًُْ أَسْهُمٍ مِنْ سِتَّهًٍْ تَعُولُ إِلَی ثَمَانِیَهًٍْ قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام)وَ لِمَ قَالُوا ذَلِکَ قِیلَ لَهُ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ لَهُ أُخْتٌ فَلَها نِصْفُ ما تَرَکَ فَقَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ إِنْ کَانَ الْأُخْتُ أَخاً قِیلَ لَیْسَ {لَهُ} إِلَّا السُّدُسُ قَالَ فَلِمَ نَقَصُوا الْأَخَ وَ لَمْ یَنْقُصُوا الْأُخْتَ وَ الْأَخُ أَکْثَرُ قِسْمَهًًْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی الْأُخْتِ فَلَهَا النِّصْفُ وَ قَالَ فِی الْأَخِ وَ هُوَ یَرِثُها یَعْنِی جَمِیعَ الْمَالِ فَلَا یُعْطُونَ الَّذِی جَعَلَ اللَّهُ لَهُ الْجَمِیعَ إِلَّا سُدُساً وَ یُعْطُونَ الَّذِی جَعَلَ اللَّهُ لَهُ النِّصْفَ النِّصْفَ تَامّاً.
امام صادق (علیه السلام)- در دعائم الإسلام آمده است: ... آن‌ها احکامی که اهل عول که به قاعده‌ی عول عمل می‌کردند را بدون اعمال عول از کتاب خدا استخراج می‌کردند. آن‌ها با همان مطالبی که خداوند شروع کرده شروع و با آنچه تمام کرده تمام می‌کردند امّا آن کسی را که خداوند از جایگاهش [در حکم ارث] پایین آورده را پایین نیاوردند. مثل حکم زنی که همسرش و خواهران مادری و خواهران پدریش را به‌عنوان ورثه باقی گذاشته است. در این مورد امام باقر (علیه السلام) فرمود: «همسر نصف مال که معادل سه سهم از شش سهم است میبرد. برادران مادری نیز یک سوّم مال که معادل دو سهم از شش سهم است ارث می‌برند. خواهران پدری بقیّه‌ی مال را که یک سهم است میبرد». به ایشان گفته شد: «قائلان به حکم عول می‌گویند که به خواهر پدری سه سهم از شش سهم می‌رسد که به هشت سهم عول می‌شود». امام باقر (علیه السلام) فرمود: «چرا چنین می‌گویند»؟ گفته شد: «چون خداوند می‌فرماید وَ لَهُ أُخْتٌ فَلَها نِصْفُ ما تَرَکَ». امام باقر (علیه السلام) فرمود: «اگر به جای دختر، پسر بود چگونه حکم می‌کردید»؟ گفته شد: «بیش از یک ششم سهم به او نمی‌رسد». فرمود: «پس چرا سهم برادر را کم می‌کنید امّا سهم خواهر را کم نمی‌کنید؟ با اینکه سهم برادر بیشتر است! خداوند در مورد خواهر فرموده: فَلَها نِصْفُ ولی در مورد برادر فرموده وَ هُوَ یَرِثُهَآ یعنی همه‌ی مال را به ارث میبرد. امّا شما به کسی که خداوند همه‌ی مال را به او داده جز، یک ششم نمی‌دهید ولی به کسی که خداوند نصف مال را به او داده، نصف مال را کمال و تمام به او می‌دهید»!!
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ فِی الرَّجُلِ إِذَا تَرَکَ أَبَوَیْهِ فَلِأُمِّهِ الثُّلُثُ وَ لِلْأَبِ الثُّلُثَانِ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنْ کَانَ لَهُ إِخْوَهًٌْ یَعْنِی لِلْمَیِّتِ إِخْوَهًٌْ لِأَبٍ وَ أُمٍّ أَوْ إِخْوَهًٌْ لِأَبٍ فَلِأُمِّهِ السُّدُسُ وَ لِلْأَبِ خَمْسَهًُْ أَسْدَاسٍ وَ إِنَّمَا وُفِّرَ لِلْأَبِ مِنْ أَجْلِ عِیَالِهِ إِذَا وَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَأَمَّا الْإِخْوَهًُْ لِأُمٍّ لَیْسُوا لِأَبٍ فَإِنَّهُمْ لَا یَحْجُبُونَ الْأُمَّ عَنِ الثُّلُثِ وَ لَا یَرِثُونَ وَ إِنْ مَاتَ رَجُلٌ وَ تَرَکَ أُمَّهُ وَ إِخْوَهًًْ وَ أَخَوَاتٍ لِأَبٍ وَ أُمٍّ وَ إِخْوَهًًْ وَ أَخَوَاتٍ لِأَبٍ وَ إِخْوَهًًْ وَ أَخَوَاتٍ لِأُمٍّ وَ لَیْسَ الْأَبُ حَیّاً فَإِنَّهُمْ لَا یَرِثُونَ وَ لَا یَحْجُبُونَهَا لِأَنَّهُ لَمْ یُورَثْ کَلَالَهًًْ إِذَا تَرَکَ أُمَّهُ أَوْ أَبَاهُ أَوِ ابْنَهُ أَوِ ابْنَتَهُ فَإِذَا تَرَکَ وَاحِداً مِنَ الْأَرْبَعَهًِْ فَلَیْسَ بِالَّذِی عَنَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی قَوْلِهِ قُلِ اللهُ یُفْتِیکُمْ فِی الْکَلالَةِ وَ لَا یَرِثُ مَعَ الْأَبِ وَ الْأُمِّ وَ لَا مَعَ الِابْنِ وَ لَا مَعَ الْبِنْتِ أَحَدٌ غَیْرُ زَوْجٍ أَوْ زَوْجَهًٍْ.
امام علی (علیه السلام)- پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مورد مردی که پدر و مادرش را به‌عنوان ورثه باقی گذاشته فرمود: «به مادرش یک سوّم می‌رسد و به پدر دو سوّم». در قرآن فرموده است: اگر او برادر داشت یعنی اگر شخص مرده، برادران پدری و مادری یا برادران پدری داشت سهم مادر یک ششم و سهم پدر پنج ششم است. سهم پدر به خاطر نان خورهایش زیاد شده. این حکم مربوط به زمانی است که ورثه فقط پدر و مادر شخص مرده باشد. امّا برادران مادری مثل برادران پدری نیستند. آن‌ها مادر را از سهم یک سوّمش محروم نمی‌کنند و ارث هم نمی‌برند. امّا اگر مردی بمیرد و مادر و برادران و خواهران پدری و مادری و برادران و خواهران پدری و خواهران و برادران مادری باشند و پدر نیز زنده نباشد، آن‌ها نه ارث می‌برند و نه مانع ارث‌بردن کسی می‌شوند زیرا کلاله وقتی‌که ورثه، مادر یا پدر یا پسر یا دختر باشند، ارث نمی‌برد. امّا اگر فقط یکی از این چهار گروه موجود باشند، مصداق این کلام خدا نیستند که فرمود: قُلِ اللهُ یُفْتِیکُمْ فِی الْکَلالَةِ وقتی پدر یا مادر یا پسر یا دختر موجود باشند، هیچ‌کس جز زن و شوهر ارث نمی‌برد».
الصّادق (علیه السلام)- لَوْ أَنَّ الْمَرْأَهًَْ تَرَکَتْ زَوْجَهَا وَ أَبَاهَا وَ أَوْلَاداً ذُکُوراً وَ إِنَاثاً کَانَ لِلزَّوْجِ الرُّبُعُ فِی کِتَابِ اللَّهِ وَ لِلْأَبَوَیْنِ السُّدُسَانِ وَ مَا بَقِیَ فَلِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ.
امام صادق (علیه السلام)- اگر ترکه‌ی یک زن، شوهرش و پدرش و فرزندان دختر و پسر باشد، طبق کتاب خدا، یک چهارم به شوهر، دو ششم به پدر و مادر و مابقی به نسبت دو به یک، بین فرزندان پسر و دختر تقسیم می‌شود.
الباقر (علیه السلام)- إِذَا مَاتَ الرَّجُلُ وَ لَهُ أُخْتٌ تَأْخُذُ نِصْفَ مَا تَرَکَ مِنَ الْمِیرَاثِ لَهَا نِصْفُ الْمَیرَاثِ بِالْآیَهًِْ کَمَا تَأْخُذُ الْبِنْتُ لَوْ کَانَتْ، وَ النِّصْفُ الْبَاقِی یُرَدُّ عَلَیْهَا بِالرَّحِمِ إِذَا لَمْ یَکُنْ لِلْمَیِّتِ وَارِثٌ أَقْرَبَ مِنْهَا، فَإِنْ کَانَ مَوْضِعَ الْأُخْتِ أَخٌ أَخَذَ الْمِیرَاثَ کُلَّهُ بِالْآیَهًِْ لِقَوْلِ اللَّهِ وَ هُوَ یَرِثُها إِنْ لَمْ یَکُنْ لَها وَلَدٌ.
امام باقر (علیه السلام)- اگر مردی فوت شود و خواهری داشته باشد، بر اساس آیه، نصف ماترک به شکل کامل از آن وی است. همچنین است اگر دختری داشته باشد، همین ارث را می برد و نصف دیگر ماترک، اگر وارث دیگری نزدیک‌تر از آن خواهر یا دختر نداشته باشد، به طریق خویشاوندی به وی می‌رسد و اگر به جای خواهر، برادری باشد، بر اساس آیه، همه میراث را به کلی می‌گیرد که خدای تعالی فرمود: وَهُوَ یَرِثُهَآ إِن لَّمْ یَکُن لَّهَا وَلَدٌ.