آیه وَ رَفَعْناهُ مَكاناً عَلِيًّا [57]
و ما او را به مقام والايى رسانديم.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلُ أَنَّ مَلَکاً مِنْ مَلَائِکَهًِْ اللَّهِ کَانَتْ لَهُ عِنْدَ اللَّهِ عزّوجلّ مَنْزِلَهًٌْ عَظِیمَهًٌْ فَتُعُتِّبَ عَلَیْهِ فَأُهْبِطَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ فَأَتَی إِدْرِیسَ (علیه السلام) فَقَالَ إِنَّ لَکَ مِنَ اللَّهِ مَنْزِلَهًًْ فَاشْفَعْ لِی عِنْدَ رَبِّکَ فَصَلَّی ثَلَاثَ لَیَالٍ لَا یَفْتُرُ وَ صَامَ أَیَّامَهَا لَا یُفْطِرُ ثُمَّ طَلَبَ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی فِی السَّحَرِ فِی الْمَلَکِ فَقَالَ الْمَلَکُ إِنَّکَ قَدْ أُعْطِیتَ سُؤْلَکَ وَ قَدْ أُطْلِقَ لِی جَنَاحِی وَ أَنَا أُحِبُّ أَنْ أُکَافِیَکَ فَاطْلُبْ إِلَیَّ حَاجَهًًْ فَقَالَ تُرِینِی مَلَکَ الْمَوْتِ لَعَلِّی آنَسُ بِهِ فَإِنَّهُ لَیْسَ یَهْنِئُنِی مَعَ ذِکْرِهِ شَیْءٌ فَبَسَطَ جَنَاحَهُ ثُمَّ قَالَ ارْکَبْ فَصَعِدَ بِهِ یَطْلُبُ مَلَکَ الْمَوْتِ فِی السَّمَاءِ الدُّنْیَا فَقِیلَ لَهُ اصْعَدْ فَاسْتَقْبَلَهُ بَیْنَ السَّمَاءِ الرَّابِعَهًِْ وَ الْخَامِسَهًِْ فَقَالَ الْمَلَکُ یَا مَلَکَ الْمَوْتِ مَا لِی أَرَاکَ قَاطِباً قَالَ الْعَجَبُ إِنِّی تَحْتَ ظِلِّ الْعَرْشِ حَیْثُ أُمِرْتُ أَنْ أَقْبِضَ رُوحَ آدَمِیٍّ بَیْنَ السَّمَاءِ الرَّابِعَهًِْ وَ الْخَامِسَهًِْ فَسَمِعَ إِدْرِیسُ (علیه السلام) فَامْتَعَضَ فَخَرَّ مِنْ جَنَاحِ الْمَلَکِ فَقُبِضَ رُوحُهُ مَکَانَهُ وَ قَالَ اللَّهُ عزّوجلّ وَ رَفَعْناهُ مَکاناً عَلِیًّا.
پیامبر ( رسول خدا (فرمود: جبرئیل به من خبر داده است که فرشته‌ای از فرشتگان آسمان که در نزد خداوند از جایگاه عظیمی برخوردار بود، مورد خشم خداوند قرارگرفت، و از آسمان به زمین فرو فرستاده شد. پس نزد ادریس (آمد و گفت: «تو در نزد خداوند از منزلت والایی برخورداری، نزد خداوند، مرا شفاعت کن». او نیز سه شب پشت سر هم نماز گزارد و روزهایش را نیز بی آنکه افطار کند، روزه گرفت. سپس درهنگام سحر برای آن فرشته به درگاه خداوند عزّوجلّ دعا کرد. فرشته گفت: «درخواست تو اجابت شد و من نیز آزاد شدم. اکنون می‌خواهم تو را پاداش دهم. حال چیزی از من طلب کن». ادریس (گفت: «می‌توانی فرشته‌ی مرگ را به من نشان دهی، شاید که با او انس بگیرم، زیرا با یادآوری نام او، هیچ‌چیز برایم خوشایند نمی‌گردد». او بال‌هایش را گشود و گفت: «سوار شو». آنگاه ادریس (را در آسمان دنیا بالا برد و در جستجوی فرشته‌ی مرگ برآمد. به او گفتند: «باید بالاتر بروی». او رفت تا اینکه فرشته‌ی مرگ را بین آسمان چهارم و پنجم ملاقات کرد. آن فرشته صدا زد: «ای فرشته‌ی مرگ! چرا تو را اندوهگین و چهره درهم کشیده می‌بینم»؟ او گفت: «شگفتی‌ام از آن است که در زیر سایه‌ی عرش دستور گرفتم که روح یک آدمیزاد را بین آسمان چهارم و پنجم قبض کنم. ادریس (با شنیدن این جمله، حالش تغییر کرد و بر روی بال فرشته بیهوش شد و فرشته‌ی مرگ درهمان لحظه، روحش را قبض نمود. خداوند عزّوجلّ در مورد او فرموده است: وَ رَفَعْنَاهُ مَکَانًا عَلِیًّا».
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- وَ رَفَعْناهُ مَکاناً عَلِیًّا أَیْ عَالِیاً رَفِیعاً وَ قِیلَ: إِنَّهُ رُفِعَ إِلَی السَّمَاءِ السَّادِسَهًِْ.
ابن‌عبّاس ( مَکاناً عَلِیًّا یعنی موقعیّتی بلند مرتبه که همان رسالت الهی است و بعضی هم گفته‌اند خداوند او را تا آسمان ششم بالا برده است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَوْلُهُ عزّوجلّ ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُکُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِکَ فَهِیَ کَالْحِجارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَة قَالَ الْإِمَامُ (علیه السلام) هَذَا التَّقْرِیعُ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی لِلْیَهُودِ وَ النَّاصِبِ وَ الْیَهُودُ جَمَعُوا الْأَمْرَیْنِ وَ اقْتَرَفُوا الْخَطِیئَتَیْنِ فَغَلُظَ عَلَی الْیَهُودِ مَا وَبَّخَهُمْ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ جَمَاعَهًٌْ مِنْ رُؤَسَائِهِمْ وَ ذَوِی الْأَلْسُنِ وَ الْبَیَانِ مِنْهُمْ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) زَعَمْتَ أَنَّهُ مَا فِی قُلُوبِنَا شَیْءٌ مِنْ مُوَاسَاهًِْ الْفُقَرَاءِ وَ مُعَاوَنَهًِْ الضُّعَفَاءِ وَ النَّفَقَهًِْ فِی إِبْطَالِ الْبَاطِلِ وَ إِحْقَاقِ الْحَقِّ وَ أَنَّ الْأَحْجَارَ أَلْیَنُ مِنْ قُلُوبِنَا وَ أَطْوَعُ لِلَّهِ مِنَّا وَ هَذِهِ الْجِبَالُ بِحَضْرَتِنَا فَهَلُمَّ بِنَا إِلَی بَعْضِهَا فَاسْتَشْهِدْهُ عَلَی تَصْدِیقِکَ وَ تَکْذِیبِنَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) نَعَمْ فَخَرَجُوا إِلَی أَوْعَرِ جَبَلٍ رَأَوْهُ فَقَالُوا یَا مُحَمَّدُ هَذَا الْجَبَلُ فَاسْتَشْهِدْهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِلْجَبَلِ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِجَاهِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ الَّذِینَ بِذِکْرِ أَسْمَائِهِمْ خَفَّفَ اللَّهُ الْعَرْشَ عَلَی کَوَاهِلِ ثَمَانِیَهًٍْ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ بَعْدَ أَنْ لَمْ یَقْدِرُوا عَلَی تَحْرِیکِهِ وَ هُمْ خَلْقٌ کَثِیرٌ لَا یَعْرِفُ عَدَدَهُمْ إِلَّا اللَّهُ عزّوجلّ وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ الَّذِینَ بِذِکْرِ أَسْمَائِهِمْ تَابَ اللَّهُ عَلَی آدَمَ وَ غَفَرَ خَطِیئَتَهُ وَ أَعَادَهُ إِلَی مَرْتَبَتِهِ وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ الَّذِینَ بِذِکْرِ أَسْمَائِهِمْ وَ سُؤَالِ اللَّهِ بِهِمْ رُفِعَ إِدْرِیسُ (علیه السلام) فِی الْجَنَّهًِْ مَکاناً عَلِیًّا لَمَّا شَهِدْتَ لِمُحَمَّدٍ بِمَا أَوْدَعَکَ اللَّهُ بِتَصْدِیقِهِ عَلَی هَؤُلَاءِ الْیَهُودِ فِی ذِکْرِ قَسَاوَهًِْ قُلُوبِهِمْ وَ تَکْذِیبِهِمْ فِی جَحْدِهِمْ لِقَوْلِ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَتَحَرَّکَ الْجَبَلُ وَ تَزَلْزَلَ وَ فَاضَ عَنْهُ الْمَاءُ وَ نَادَی یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) أَشْهَدُ أَنَّکَ رَسُولُ (صلی الله علیه و آله) رَبِّ الْعَالَمِینَ.
پیامبر ( وقتی آیه: پس از آن دل‌هاتان سخت شد همچون سنگ یا سخت‌تر، و همانا از برخی سنگ‌ها جوی‌ها روان شود و برخی از آن‌ها بشکافد و آب از آن بیرون آید، و برخی از آن‌ها از بیم خدا [از کوه] فرو ریزد، و خدا از آنچه می‌کنید غافل نیست. (بقره/۷۴). در شأن یهود و ناصبی‌ها نازل شد؛ مفادّ آنکه حاوی سرزنش پیامبر بر یهودیان بود بر آنان گران آمد، پس گروهی از سران و خطیبانشان به رسول خدا (گفتند: «یا محمّد (تو پنداشته‌ای که در دل ما تمایلی به دستگیری از مستمندان و کمک بیچارگان و اقدامات مالی در راه جلوگیری باطل و از بین‌بردن آن و یاری حق و زنده‌کردن آن نیست خلاصه در این دل‌ها از صفات انسانی خبری نیست و این سنگ‌های سخت به مراتب از این دل‌ها نرم‌تر و در برابر فرمان خدا تسلیم‌تر است. بفرمایید اینک کوه‌ها در مقابل هست با هم می‌رویم نزدیک آن‌ها و از آن‌ها بخواهد که صدق و حقانیّت تو و کذب و دروغ ما را گواهی دهند اگر به نطق آمدند و با زبان فصیح تو را تصدیق نمودند البتّه تو بر حقّی و ما هم لزوماً از تو متابعت نموده و تسلیم می‌شویم ولی اگر تو را تکذیب کردند و یا اینکه اصلاً سکوت کرده و پاسخی ندادند باید بدانی که تو در ادّعای خود خطا رفته‌ای و از طریق هوی‌وهوس مسیر لجاجت و عناد را در پیش داری». پیغمبر (فرمود: «اشکالی ندارد به‌طرف هریک از این کوه‌ها که می‌خواهید برویم تا استشهاد نمایم و او هم به نفع من و زیان شما گواهی خواهد داد حرکت کردند و سخت‌ترین صخره را انتخاب نموده». گفتند: «این کوه، استشهاد کن». رسول خدا (متوجّه آن کوه شده و فرمود: «ای کوه من تو را سوگند می‌دهم به عظمت مقام محمّد (و پاکان از خاندانش که به احترام‌بردن نام آن‌ها عرش بزرگ الهی که تعداد زیاد و بی‌شماری از مخلوقات خداوند نیروی حرکت‌دادن آن را نداشتند بر دوش حاملین عرش که فقط هشت نفر از ملائکه هستند سبک و آسان گشت و قسم می‌دهم تو را به حقّ محمّد (و خاندان پاکش که با بردن نام آن‌ها خداوند توبه آدم (را پذیرفت و از خطایش درگذشت و به مقام و رتبه اوّلش برگرداند و به حقّ محمّد (و خاندان پاکش که به احترام نام‌بردن آن‌ها و توسّل به آنان ادریس پیغمبر (به جایگاه بلند و مقام رفیع بهشتی ارتقاء یافت. که گواهی دهی برای محمّد (در موضوع قساوت قلب یهود و تکذیب آن‌ها قول رسول اللَّه (را و عناد آن‌ها با پیغمبر (به آن مطالبی که خدا در تو ودیعه نموده و به تو سپرده است که او همان تصدیق محمّد و تکذیب یهود است یک مرتبه آن کوه سخت تکان خورده و متزلزل شد و آبی از او جریان پیدا کرد و با صدای رسا فریاد زد یا محمّد (گواهی می‌دهم که تو رسول پروردگار جهانیانی».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- فِی کِتَابِ عِلَلُ الشَّرَائِعِ بِإِسْنَادِهِ إِلَی عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌یَزِیدَ‌بْنِ‌سَلَّامٍ أَنَّهُ قَالَ لِرَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله) وَ قَدْ سَأَلَهُ عَنِ الْأَیَّامِ. فَالْخَمِیسُ قَالَ هُوَ یَوْمٌ خَامِسٌ مِنَ الدُّنْیَا وَ هُوَ یَوْمٌ أَنِیسٌ لُعِنَ فِیهِ إِبْلِیسُ وَ رُفِعَ فِیهِ إِدْرِیسُ (علیه السلام) الْحَدِیثَ.
پیامبر ( عبدالله‌بن‌یزیدبن‌سلام از پیامبر (درباره‌ی روز پنج شنبه پرسید. پیغمبر (فرمود: «پنجشنبه روز پنجم دنیا است روز انیس است که در آن ابلیس لعن شده و ادریس (بالا برده شده است».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- نَعَمْ یَا ابْنَ سَلَام.. وَ أَمَّا التِّسْعَهًُْ وَ الْعِشْرُونَ رَفَعَ اللَّهُ إِدْرِیسَ (علیه السلام) مَکاناً عَلِیًّا.
پیامبر ( [پیامبر (در مورد برخی اعداد خطاب به ابن سلام] فرمود: «آری، پسر سلام... امّا بیست‌ونه: خداوند ادریس (را به مکانی بلند برداشت».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فِیمَا احْتَجَّ بِهِ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عَلَی یَهُودِیِّ الشَّامِ أَنَّ إِدْرِیسَ (علیه السلام)رَفَعَهُ اللَّهُ مَکاناً عَلِیًّا وَ أُطْعِمَ مِنْ تُحَفِ الْجَنَّهًِْ بَعْدَ وَفَاتِهِ.
امام علی ( درکتاب احتجاج آمده است که یهودی گفت: «ادریس (را خداوند به مقام عالی رسانید و از تحفه‌های بهشت پس از مرگ به او خورانید».
الرّضا (علیه السلام)- أَبُوالْمَضَاءِ صَبِیحٌ مَوْلَی الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ سَمِعْتُهُ یُحَدِّثُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ رَفَعْناهُ مَکاناً عَلِیًّا قَالَ نَزَلَتْ فِی صُعُودِ عَلِیٍّ (علیه السلام) عَلَی ظَهْرِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) لِقَلْعِ الصَّنَمِ.
امام رضا ( ابوالمضاء صبیح گوید: «از امام رضا (شنیدم که از پدرش، از جدّش درباره‌ی سخن خدای تعالی: وَ رَفَعْناهُ مَکاناً عَلِیّاً حدیث نموده و فرمود: «[این آیه] درباره‌ی بالارفتن علی (بر پشت پیامبر (برای‌کندن بت‌ها نازل شده است».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) أَنَّ یَهُودِیّاً مِنْ یَهُودِ الشَّامِ وَ أَحْبَارِهِمْ کَانَ قَدْ قَرَأَ التَّوْرَاهًَْ وَ الْإِنْجِیلَ وَ الزَّبُورَ وَ صُحُفَ الْأَنْبِیَاءِ (وَ عَرَفَ دَلَائِلَهُمْ جَاءَ إِلَی مَجْلِسٍ فِیهِ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ فِیهِمْ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) ... قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ هَذَا إِدْرِیسُ (علیه السلام) رَفَعَهُ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ مَکَاناً عَلِیّاً وَ أَطْعَمَهُ مِنْ تُحَفِ الْجَنَّهًِْ بَعْدَ وَفَاتِهِ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) أُعْطِیَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ قَالَ فِیهِ وَ رَفَعْنا لَکَ ذِکْرَکَ فَکَفَی بِهَذَا مِنَ اللَّهِ رِفْعَهًْ.
امام علی ( امام کاظم (از پدرانش از امام حسین (روایت فرمود: یهودی‌ای از یهودیان شام و عالمشان در کلامی طولانی به علی (گفت: «این ادریس (است که خدای عزّوجلّ به او مقام والایی داده است». علی (به او فرمود: «همین‌طور بود و به محمّد (چیزی که بهتر از این است عطا شده است. خداوند عزّوجلّ درباره‌ی او فرمود: و آوازه‌ی تو را بلند ساختیم. (شرح/۴). و این بلندی مرتبه از طرف خداوند کافی است».