آیه فَأَجاءَهَا الْمَخاضُ إِلى جِذْعِ النَّخْلَةِ قالَتْ يا لَيْتَني مِتُّ قَبْلَ هذا وَ كُنْتُ نَسْياً مَنْسِيًّا [23]
درد زايمان او را به كنار تنه درخت خرمايى كشاند؛ [آن قدر ناراحت شد كه] گفت: «اى كاش پيش از اين مرده بودم، و كاملاً فراموش شده بودم»!
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- نَظَرَتْ مَرْیَمُ (سلام الله علیها) إِلَی أَکَمَهًٍْ فَصَعِدَتْ مُسْرِعَهًًْ فَإِذَا عَلَیْهَا جِذْعُ النَّخْلَهًِْ لَیْسَ عَلَیْهَا سَعَفٌ وَ الْجِذْعُ سَاقُ النَّخْلَهًِْ فَالْتَجَأَتْ إِلَیْهَا لِتَسْتَنِدَ إِلَیْهَا.
ابن‌عبّاس ( مریم (به تپّه‌ای نگاه کرد و باسرعت بالا رفت و ناگهان بالای آن درخت خرمایی بود که شاخه‌ای نداشت و «الجذع» تنه‌ی درخت خرما است پس به آن پناهنده شد تا به آن تکیه کند.
الصّادق (علیه السلام)- فَقَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) إِنَّ نَخْلَهًَْ مَرْیَمَ (سلام الله علیها) إِنَّمَا کَانَتْ عَجْوَهًًْ وَ نَزَلَتْ مِنَ السَّمَاءِ فَمَا نَبَتَ مِنْ أَصْلِهَا کَانَ عَجْوَهًًْ وَ مَا کَانَ مِنْ لُقَاطٍ فَهُوَ لَوْن.
امام صادق ( امام صادق (فرمود: «درخت خرمای مریم ([که پس از زاییدن عیسی (مأمور به خوردن از آن شد] خرمای عجوه (بهترین نوع خرما) بود و از آسمان فرود آمد، پس هرچه از ریشه آن رویید، عجوه شد و آنچه هسته‌اش از این‌سو و آن‌سو گرفته و کاشته شد لون (خرمای پست) گردید.
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- فَلَمَّا بَلَغَتِ النَّخْلَهًَْ أَخَذَهَا الْمَخَاضُ فَوَضَعَتْ بِعِیسَی (علیه السلام).
علیّ‌بن‌ابراهیم ( وقتی به آن نخل رسید، درد زایمان او را فرا گرفت و عیسی (را وضع حمل نمود.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ یَحْیَی‌بْنِ‌عَبْدِ‌اللَّهِ قَالَ: کُنَّا بِالْحِیرَهًِْ فَرَکِبْتُ مَعَ أَبِی‌عَبْداللَّهِ (علیه السلام) فَلَمَّا صِرْنَا حِیَالَ قَرْیَهًٍْ فَوْقَ الْمَاصِرِ قَالَ: هِیَ هِیَ حِینَ قَرُبَ مِنَ الشَّطِّ وَ صَارَ عَلَی شَفِیرِ الْفُرَاتِ ثُمَّ نَزَلَ فَصَلَّی رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ قَالَ: أَ تَدْرِی أَیْنَ وُلِدَ عِیسَی (علیه السلام)؟ قُلْتُ: لَا. قَالَ: فِی هَذَا الْمَوْضِعِ الَّذِی أَنَا فِیهِ جَالِسٌ. ثُمَّ قَالَ: أَ تَدْرِی أَیْنَ کَانَتِ النَّخْلَهًُْ؟ قُلْتُ: لَا. فَمَدَّ یَدَهُ خَلْفَهُ فَقَالَ: فِی هَذَا الْمَکَانِ. ثُمَّ قَالَ: أَ تَدْرِی مَا الْقَرَارُ وَ مَا الْمَاءُ الْمَعِینُ؟ قُلْتُ: لَا. قَالَ: هَذَا هُوَ الْفُرَاتُ. ثُمَّ قَالَ: أَ تَدْرِی مَا الرَّبْوَهًُْ؟ قُلْتُ: لَا .فَأَشَارَ بِیَدِهِ عَنْ یَمِینِهِ فَقَالَ: هَذَا هُوَ الْجَبَلُ إِلَی النَّجَفِ وَ قَالَ: إِنَّ مَرْیَمَ (سلام الله علیها) ظَهَرَ حَمْلُهَا وَ کَانَتْ فِی وَادٍ فِیهِ خَمْسُمِائَهًِْ بِکْرٍ یَتَعَبَّدْنَ وَ قَالَ: حَمَلَتْهُ تِسْعَ سَاعَاتٍ فَلَمَّا ضَرَبَهَا الطَّلْقُ خَرَجَتْ مِنَ الْمِحْرَابِ إِلَی بَیْتِ دَیْرٍ لَهُمْ فَأَجاءَهَا الْمَخاضُ إِلی جِذْعِ النَّخْلَهًِْ فَوَضَعَتْهُ فَحَمَلَتْهُ فَذَهَبَتْ بِهِ إِلَی قَوْمِهَا فَلَمَّا رَأَوْهَا فَزِعُوا فَاخْتَلَفَ فِیهِ بَنُو إِسْرَائِیلَ فَقَالَ بَعْضُهُمْ هُوَ ابْنُ‌اللَّهِ وَ قَالَ بَعْضُهُمْ هُوَ عَبْدُ‌اللَّهِ وَ نَبِیُّهُ وَ قَالَتِ الْیَهُودُ بَلْ هُوَ ابْنُ‌الْهَنَهًْ.
امام صادق ( یحیی‌بن‌عبدالله گوید: در «حیره» بودیم که به همراه امام صادق (سوار شدم. هنگامی‌که روبروی آبادیی از روی آبگیرها منتقل شدیم، وقتی به ساحل رودخانه نزدیک شد فرمود: «آن همان است». و به کرانه‌ی رودخانه فرات منتقل شد. سپس فرود آمد و دو رکعت نماز خواند. فرمود: «آیا می‌دانی عیسی (کجا متولّد شد»؟ عرض کردم: «نه». فرمود: «در این مکانی که من در آن نشسته‌ام». پرسید: «آیا می‌دانی درخت خرما کجا بود»؟ عرض کردم: «نه». دستش را به‌طرف پشت سرش دراز کرد و فرمود: «در این مکان». و فرمود: «آیا می‌دانی «القرار» و «الماء المعین» که در آیه پنجاه سوره‌ی مؤمنون آمده: وَ جَعَلْنَا ابْنَ مَرْیمَ‌َ وَ أُمَّهُ ءَایَةً وَ ءَاوَیْنَاهُمَا إِلیَ رَبْوَةٍ ذَاتِ قَرَارٍ وَ مَعِین چیست»؟ عرض کردم: «نه». [با اشاره به فرات] فرمود: «[منظور از] آن فرات است». سپس فرمود: «آیا می‌دانی رَبْوَةٍ چیست»؟ عرض کردم: «نه». با دستش به‌طرف راستش اشاره کرد و فرمود: «این همان کوه است که به‌طرف نجف است». و فرمود: «بارداری مریم (ظاهر شد و درجایی بود که در آن پانصد زن باکره عبادت می‌کردند» و فرمود: «نه ساعت او را [در شکمش] حمل کرد و وقتی درد زایمان بر او فشار آورد، از محراب خارج شد و به‌سوی خانه‌ی دیری که داشتند رفت. درد زایمان او را به کنار تنه درخت خرمایی کشاند و او زایمان کرد؛ سپس او را حمل کرد و به‌سوی قومش برد و هنگامی‌که مریم (را دیدند، وحشت کردند و بنی‌اسرائیل در مورد عیسی (اختلاف کردند؛ بعضی از آن‌ها گفتند: «او فرزند خدا است» و بعضی از آن‌ها گفتند: «او بنده‌ی خدا و پیامبر او است». و یهود گفتند: «بلکه او فرزند مردی است».
الصّادق (علیه السلام)- وَ قَدْ وَضَعَتْ مَا فِی بَطْنِهَا وَ هِیَ تَقُولُ یا لَیْتَنِی مِتُّ قَبْلَ هذا وَ کُنْتُ نَسْیاً مَنْسِیًّا فَأَطْلَقَ اللَّهُ تَعَالَی ذِکْرُهُ لِسَانَهُ بِعُذْرِهَا وَ إِظْهَارِ حُجَّتِهَا فَلَمَّا ظَهَرَ اشْتَدَّتِ الْبَلْوَی وَ الطَّلَبُ عَلَی بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ أَکَبَّ الْجَبَابِرَهًُْ وَ الطَّوَاغِیتُ عَلَیْهِمْ حَتَّی کَانَ مِنْ أَمْرِ الْمَسِیحِ مَا قَدْ أَخْبَرَ اللَّهُ بِه.
امام صادق ( آنگاه به سر وقت او رسیدند که وضع حمل کرده بود و می‌گفت: «ای کاش پیش از این مرده بودم و به کلّی فراموش می‌شدم». خدای تعالی زبان مسیح (را گشود تا عذر او باشد و حجّت مریم (را اظهار کند و چون ظاهر شد گرفتاری و تعقیب بنی‌اسرائیل شدّت گرفت و سرکشان و طاغوتیان بر آن‌ها فشار آوردند تا جایی‌که کار مسیح (بدان‌جا رسید که خدای تعالی از آن خبر داده است.
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- فَوَضَعَتْ بِعِیسَی (علیه السلام) فَلَمَّا نَظَرَتْ إِلَیْهِ قَالَتْ یا لَیْتَنِی مِتُّ قَبْلَ هذا وَ کُنْتُ نَسْیاً مَنْسِیًّا مَا ذَا أَقُولُ لِخَالِی وَ مَا ذَا أَقُولُ لِبَنِی إِسْرَائِیلَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( عیسی (را وضع حمل نمود، زمانی‌که مریم (به نوزاد نگریست، از بیم تهمت مردم با خود گفت: «ای کاش پیش از این مرده بودم و به کلّی فراموش می‌شدم، حال به خاله‌ی خود و بنی‌اسرائیل چه بگویم»؟
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- کُنْتُ نَسْیاً مَنْسِیًّا أیْ شَیْئاً حَقِیراً مَتْرُوکاً.
ابن‌عبّاس ( وَ کُنْتُ نَسْیاً مَنْسِیّاً؛ یعنی چیز حقیر متروکی [بودم].
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) قَالَ: ... فَقَالَ (علیه السلام): عَلَی هَذِهِ وَضَعَتْ مَرْیَمُ (سلام الله علیها) عِیسَی (علیه السلام) مِنْ عَاتِقِهَا وَ صَلَّتْ هَاهُنَا ثُمَّ قَالَ أَرْضُ بَرَاثَا هَذِهِ بَیْتُ مَرْیَم (سلام الله علیها).
امام علی ( از امام سجّاد (روایت است ... امام علی (فرمود: ... مریم (عیسی (را بر روی این صخره به دنیا آورد و اینجا نماز گزارد، سپس فرود: «سرزمین براثا، این خانه مریم (است».