آیه ۵۴ - سوره مریم

آیه وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ إِسْماعيلَ إِنَّهُ كانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ كانَ رَسُولاً نَبِيًّا [54]

و در اين كتاب از اسماعيل [نيز] ياد كن، كه او در وعده‌اش صادق، و رسول و پيامبرى [بزرگ] بود.

۱
(مریم/ ۵۴)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- ثَلَاثٌ مَنْ کُنَّ فِیهِ کَانَ مُنَافِقاً وَ إِنْ صَامَ وَ صَلَّی وَ زَعَمَ أَنَّهُ مُسْلِمٌ مَنْ إِذَا ائْتُمِنَ خَانَ وَ إِذَا حَدَّثَ کَذَبَ وَ إِذَا وَعَدَ أَخْلَفَ إِنَّ اللَّهَ عزّوجلّ قَالَ فِی کِتَابِهِ إِنَّ اللهَ لا یُحِبُّ الْخائِنِینَ وَ قَالَ أَنَّ لَعْنَتَ اللهِ عَلَیْهِ إِنْ کانَ مِنَ الْکاذِبِینَ وَ فِی قَوْلِهِ عزّوجلّ وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِسْماعِیلَ إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ کانَ رَسُولًا نَبِیًّا.

پیامبر ( رسول خدا (فرمود: «هرکس سه خصلت در او باشد از منافقان به شمار می‌رود، اگرچه نماز بخواند و روزه بگیرد و گمان کند که مسلمان می‌باشد، کسی که دروغ بگوید، و هرگاه وعده دهد خلف وعده نماید، و در امانت‌ها خیانت کند. خداوند متعال در قرآن مجید فرموده است: خداوند خیانت‌کنندگان را دوست نمی‌دارد. (انفال/۵۸). و در جای دیگر فرمود: لعنت خداوند بر دروغ‌گویان باد. (نور/۷). و در جای دیگر فرمود: وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِسْماعِیلَ إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ کانَ رَسُولًا نَبِیًّا».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۸۶
الکافی؛ ج۲، ص۲۹۰/ بحار الأنوار، ج۶۹، ص۱۰۸/ وسایل الشیعهًْ؛ ج۱۵، ص۳۳۹/ نورالثقلین
۲
(مریم/ ۵۴)

الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ إِسْمَاعِیلَ (علیه السلام) الَّذِی قَالَ اللَّهُ عزّوجلّ فِی کِتَابِهِ وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِسْماعِیلَ إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ کانَ رَسُولًا نَبِیًّا لَمْ یَکُنْ إِسْمَاعِیلَ‌بْنَ‌إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) بَلْ کَانَ نَبِیّاً مِنَ الْأَنْبِیَاءِ بَعَثَهُ اللَّهُ عزّوجلّ إِلَی قَوْمِهِ فَأَخَذُوهُ فَسَلَخُوا فَرْوَهًَْ رَأْسِهِ وَ وَجْهِهِ فَأَتَاهُ مَلَکٌ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ بَعَثَنِی إِلَیْکَ فَمُرْنِی بِمَا شِئْتَ فَقَالَ لِی أُسْوَهًٌْ بِمَا یُصْنَعُ بِالْحُسَیْنِ (علیه السلام).

امام صادق ( آن اسماعیلی که خدای سبحان درباره‌اش فرموده: وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِسْماعیلَ إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ کانَ رَسُولاً نَبِیًّا این اسماعیل‌بن‌ابراهیم (نبود. بلکه یکی از پیامبران بود که خدا او را بر قوم خود مبعوث نمود. آن قوم وی را گرفتند و پوست سروصورت آن حضرت را کندند!! آنگاه ملکی نزد آن بزرگوار آمد و گفت: «هر دستوری داری به من بده تا از ایشان انتقام بگیریم»، فرمود: «من هم به مظلومیّت امام حسین (اقتدا می‌نمایم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۸۶
بحار الأنوار، ج۱۳، ص۳۸۸/ علل الشرایع؛ ج۱، ص۷۷/ قصص الأنبیاءللجزایری؛ ص۳۱۶/ نورالثقلین؛ «بالحسین» بدل «بالانبیاء»/ البرهان
۳
(مریم/ ۵۴)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ بُرَیْدِ‌بْنِ‌مُعَاوِیَهًَْ الْعِجْلِیِّ قَال قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَخْبِرْنِی عَنْ إِسْمَاعِیلَ الَّذِی ذَکَرَهُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ حَیْثُ یَقُولُ وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِسْماعِیلَ إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ کانَ رَسُولًا نَبِیًّا أَ کَانَ إِسْمَاعِیلُ‌بْنُ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) فَإِنَّ النَّاسَ یَزْعُمُونَ أَنَّهُ إِسْمَاعِیلُ‌بْنُ‌إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) فَقَالَ (علیه السلام) إِنَّ إِسْمَاعِیلَ مَاتَ قَبْلَ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) وَ إِنَّ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) کَانَ حُجَّهًًْ لِلَّهِ قَائِماً صَاحِبَ شَرِیعَهًٍْ فَإِلَی مَنْ أُرْسِلَ إِسْمَاعِیلُ (علیه السلام) إِذَنْ قُلْتُ فَمَنْ کَانَ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ ذَاکَ إِسْمَاعِیلُ‌بْنُ‌حِزْقِیلَ النَّبِیِّ بَعَثَهُ اللَّهُ إِلَی قَوْمِهِ فَکَذَّبُوهُ وَ قَتَلُوهُ وَ سَلَخُوا وَجْهَهُ فَغَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ لَهُ فَوَجَّهَ إِلَیْهِ سَطَاطَائِیلَ مَلِکَ الْعَذَابِ فَقَالَ لَهُ یَا إِسْمَاعِیلُ (علیه السلام) أَنَا سَطَاطَائِیلُ مَلِکُ الْعَذَابِ وَجَّهَنِی رَبُّ الْعِزَّهًِْ إِلَیْکَ لِأُعَذِّبَ قَوْمَکَ بِأَنْوَاعِ الْعَذَابِ إِنْ شِئْتَ فَقَالَ لَهُ إِسْمَاعِیلُ (علیه السلام) لَا حَاجَهًَْ لِی فِی ذَلِکَ یَا سَطَاطَائِیلُ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ فَمَا حَاجَتُکَ یَا إِسْمَاعِیلُ فَقَالَ إِسْمَاعِیلُ (علیه السلام) یَا رَبِّ إِنَّکَ أَخَذْتَ الْمِیثَاقَ لِنَفْسِکَ بِالرُّبُوبِیَّهًِْ وَ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) بِالنُّبُوَّهًِْ وَ لِأَوْصِیَائِهِ بِالْوَلَایَهًِْ وَ أَخْبَرْتَ خَلْقَکَ بِمَا تَفْعَلُ أُمَّتُهُ بِالْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) مِنْ بَعْدِ نَبِیِّهَا وَ إِنَّکَ وَعَدْتَ الْحُسَیْنَ (علیه السلام) أَنْ تَکُرَّهُ إِلَی الدُّنْیَا حَتَّی یَنْتَقِمَ بِنَفْسِهِ مِمَّنْ فَعَلَ ذَلِکَ بِهِ فَحَاجَتِی إِلَیْکَ یَا رَبِّ أَنْ تَکُرَّنِی إِلَی الدُّنْیَا حَتَّی أَنْتَقِمَ مِمَّنْ فَعَلَ ذَلِکَ بِی مَا فَعَلَ کَمَا تَکُرُّ الْحُسَیْنَ (علیه السلام) فَوَعَدَ اللَّهُ إِسْمَاعِیلَ‌بْنَ‌حِزْقِیلَ ذَلِکَ فَهُوَ یَکُرُّ مَعَ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام).

امام صادق ( بریدبن‌معاویه عجلی گوید: به امام صادق (گفتم: «ای فرزند رسول خدا (! مرا از حال اسماعیلی باخبر ساز که خداوند در قرآنش درباره‌ی او این چنین می‌فرماید: وَاذْکُرْ فِی الْکِتَابِ إِسْمَاعِیلَ إِنَّهُ کَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَکَانَ رَسُولًا نَّبِیًّا، آیا او، اسماعیل‌بن‌ابراهیم (بوده است، چرا که مردم چنین گمان می‌کنند»؟. ایشان فرمود: «اسماعیل (قبل از ابراهیم (درگذشت و ابراهیم (نیز خود حجّت خداوند و صاحب شریعت بود. حال، اسماعیل (برای چه کسانی مبعوث شده بود»؟ سپس من گفتم: «فدایت شوم، پس آن شخص کیست»؟ ایشان فرمود: «او اسماعیل‌بن‌حزقیل، پیامبری است که خداوند به‌سوی قومش مبعوث گرداند و آنان او را تکذیب کردند و شکنجه دادند و پوست صورتش را کندند. سپس خداوند بر آنان خشم گرفت و سطاطائیل فرشته‌ی عذاب را نزد او فرستاد و به او گفت: ای اسماعیل! من سطاطائیل فرشته‌ی عذاب هستم. پروردگار بزرگ مرا نزد تو فرستاده تا اگر بخواهی، قومت را با عذاب شکنجه کنم». اسماعیل (به او گفت: «ای سطاطائیل! مرا نیازی به آن نیست». سپس خداوند به او وحی نمود: «خواسته‌ات چیست ای اسماعیل»؟ اسماعیل (گفت: «پروردگارا! تو برای خود پیمان خدایی و برای محمّد (پیمان نبوّت و برای وصیّ او (پیمان ولایت گرفتی. تو به حسین (وعده دادی که او را به دنیا برگردانی تا اینکه خود، از کسانی که آن کار را با او کردند، انتقام بگیرد. حال ای پروردگار من، خواسته‌ی من از تو این است که مرا نیز به مانند حسین (به دنیا بازگردانی، تا از کسانی که آن کار را با من کردند، انتقام بگیرم». و خداوند به اسماعیل‌بن‌حزقیل (این وعده را داد و او به همراه حسین‌بن‌علی (به دنیا باز خواهد گشت».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۸۶
بحار الأنوار، ج۱۳، ص۳۹۰/ کامل الزیارات؛ ص۶۵؛ «اسطاطیل» بدل «سطاطیل»/ قصص الأنبیاءللجزایری؛ ص۳۱۶/ البرهان
۴
(مریم/ ۵۴)

الصّادق (علیه السلام)- عَن سَمَاعَهًَْ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ إِنَّ الَّذِی قَالَ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِسْماعِیلَ إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ کانَ رَسُولًا نَبِیًّا سُلِّطَ عَلَیْهِ قَوْمُهُ فَکَشَطُوا وَجْهَهُ وَ فَرْوَهًَْ رَأْسِهِ فَبَعَثَ اللَّهُ إِلَیْهِ مَلَکاً فَقَالَ لَهُ إِنَّ رَبَّ الْعَالَمِینَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ قَدْ رَأَیْتُ مَا صَنَعَ بِکَ قَوْمُکَ فَسَلْنِی مَا شِئْتَ فَقَالَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ لِی بِالْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیِّ بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) أُسْوَهًٌْ قَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) لَیْسَ هُوَ إِسْمَاعِیلُ‌بْنُ‌إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام).

امام صادق ( سماعهًْ‌بن‌مهران، از امام صادق (روایت می‌کند که ایشان فرمود: «همانا کسی که خداوند در قرآن درباره‌اش می‌گوید: وَاذْکُرْ فِی الْکِتَابِ إِسْمَاعِیلَ إِنَّهُ کَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَکَانَ رَسُولًا نَّبِیًّا؛ کسی بود که قومش بر او دست یافتند و پوست صورت و سرش را کندند و خداوند فرشته‌ای را نزد او فرستاد و به او گفت: «پروردگار جهانیان به تو سلام می‌فرستد، و می‌گوید: «من دیدم که قومت با تو چه کرده‌اند. حال هرچه می‌خواهی بگو». او گفت: «ای پروردگار جهانیان! من می‌خواهم الگویی به مانند حسین (داشته باشم». امام صادق (فرمود: «آن شخص، اسماعیل‌بن‌ابراهیم (نبود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۸۸
بحار الأنوار، ج۱۳، ص۳۹۱/ الأمالی للمفید، ص۳۹/ البرهان؛ «بتفاوت لفظی»
۵
(مریم/ ۵۴)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِسْماعِیلَ إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ قَالَ: وَعَدَ وَعْداً فَانْتَظَرَ صَاحِبَهُ سَنَهًًْ وَ هُوَ إِسْمَاعِیلُ‌بْنُ‌حِزْقِیلَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم ( وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِسْماعِیلَ إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ؛ وعده‌ای داد و یک سال منتظر رفیقش ماند و او اسماعیل‌بن‌حزقیل (است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۸۸
القمی؛ ج۲، ص۵۰/ نورالثقلین
۶
(مریم/ ۵۴)

الرّضا (علیه السلام)- عَنْ سُلَیْمَانَ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ أَ تَدْرِی لِمَ سُمِّیَ إِسْمَاعِیلُ صَادِقَ الْوَعْدِ قَالَ قُلْتُ لَا أَدْرِی فَقَالَ وَعَدَ رَجُلًا فَجَلَسَ لَهُ حَوْلًا یَنْتَظِرُهُ.

امام رضا ( سلیمان جعفری گوید: امام رضا (به من فرمود: «آیا می‌دانی که چرا اسماعیل، صادِقَ الْوَعْدِ نامیده شد»؟ گفتم: «نمی‌دانم». ایشان فرمود: «با مردی وعده داشت و یک سال منتظرش نشست [تا بیاید]».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۸۸
عیون أخبارالرضا، ج۲، ص ۷۹ / نورالثقلین/ البرهان
۷
(مریم/ ۵۴)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- الْعِدَهًُْ دَیْنٌ وَ قَدْ أَثْنَی اللَّهُ سُبْحَانَهُ عَلَی إِسْمَاعِیلَ فَقَالَ: إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ.

پیامبر ( وعده، دِین [و بدهی] است و خداوند سبحان اسماعیل (را ستایش کرد و فرمود: إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۸۸
شرح نهج البلاغهًْ؛ ج۱۰، ص۱۴۰
۸
(مریم/ ۵۴)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی إِسْمَاعِیلَ فِی صِدْقِهِ هُوَ إِسْمَاعِیلُ‌بْنُ‌حِزْقِیلَ وَ هُوَ الَّذِی ذَکَرَهُ اللَّهُ فِی الْقُرْآنِ وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِسْمَاعِیلَ فَلْیَنْظُرْ إِلَی عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).

پیامبر ( هرکس می‌خواهد به صداقت اسماعیل (پی ببرد که منظور از آن، اسماعیل‌بن‌حزقیل (است که خداوند در قرآن درباره‌اش می‌فرماید: وَاذْکُرْ فِی الْکِتَابِ إِسْمَاعِیلَ إِنَّهُ کَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَکَانَ رَسُولًا نَّبِیًّا به علیّ‌بن‌ابی‌طالب (بنگرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۸۸
البرهان
۹
(مریم/ ۵۴)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَ عَابِدَ بَنِی إِسْرَائِیلَ الَّذِی کَانَ أَعْبَدَهُمْ کَانَ یَسْعَی فِی حَوَائِجِ النَّاسِ عِنْدَ الْمَلِکِ وَ إِنَّهُ لَقِیَ إِسْمَاعِیلَ‌بْنَ‌حِزْقِیلَ فَقَالَ لَا تَبْرَحْ حَتَّی أَرْجِعَ إِلَیْکَ یَا إِسْمَاعِیلُ فَأُبْقِیَ عِنْدَ الْمَلِکِ فَبَقِیَ إِسْمَاعِیلُ إِلَی الْحَوْلِ هُنَاکَ فَأَنْبَتَ اللَّهُ لِإِسْمَاعِیلَ عُشْباً فَکَانَ یَأْکُلُ مِنْهُ وَ أَجْرَی لَهُ عَیْنَیْنِ وَ أَظَلَّهُ بِغَمَامٍ فَخَرَجَ الْمَلِکُ بَعْدَ ذَلِکَ إِلَی التَّنَزُّهِ وَ مَعَهُ الْعَابِدُ فَرَأَی إِسْمَاعِیلَ فَقَالَ إِنَّکَ لَهَاهُنَا یَا إِسْمَاعِیلُ فَقَالَ لَهُ قُلْتَ لَا تَبْرَحْ فَلَمْ أَبْرَحْ فَسُمِّیَ صادِقَ الْوَعْدِ قَالَ وَ کَانَ جَبَّارٌ مَعَ الْمَلِکِ کَذَّبَ هَذَا الْعَبْدَ وَ قَالَ بَرْبَرْتَ بِهَذِهِ الْبَرِیَّهًِْ فَلِمَ تَقُولُ إِنِّی هَاهُنَا فَقَالَ لَهُ إِسْمَاعِیلُ إِنْ کُنْتَ کَاذِباً فَنَزَعَ اللَّهُ صَالِحَ مَا أَعْطَاکَ قَالَ فَتَنَاثَرَتْ أَسْنَانُ الْجَبَّارِ فَقَالَ الْجَبَّارُ إِنِّی کَذَبْتُ عَلَی هَذَا الْعَبْدِ الصَّالِحِ فَاطْلُبْ أَنْ یَدْعُوَ اللَّهَ أَنْ یَرُدَّ أَسْنَانِی فَإِنِّی شَیْخٌ کَبِیرٌ فَطَلَبَ إِلَیْهِ الْمَلِکُ فَقَالَ إِنِّی أَفْعَلُ قَالَ السَّاعَهًَْ قَالَ لَا قَالَ وَ أَخَّرَهُ إِلَی السَّحَرِ ثُمَّ دَعَا ثُمَّ قَالَ إِنَّ أَفْضَلَ مَا دَعَوْتُمُ اللَّهَ بِالْأَسْحَارِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ.

پیامبر ( مرد عابدی در میان بنی‌اسرائیل بود که از همه‌ی آن‌ها عابدتر و زاهدتر بود، روزی برای حوائج مردم به نزد پادشاه می‌رفت، در راه اسماعیل‌بن‌حزقیل (را ملاقات کرد، به او گفت: «همین‌جا باش تا من به نزد تو باز گردم»، امّا وقتی به نزد پادشاه رفت در آنجا ماندگار شد و اسماعیل (یک سال در آنجا منتظر ایستاد و خداوند برای او گیاهی رویانید که از آن تغذیه می‌کرد و چشمه‌ای در زیر پایش جوشیدن گرفت که از آن می‌نوشید و خداوند ابری را هم سایبان او قرار داد، پس از یک سال عابد در کنار پادشاه برای گردش و تفریح خارج شد و اسماعیل (را دید که در همان محل ایستاده است، گفت: «ای اسماعیل (چرا اینجا ایستاده‌ای»؟ اسماعیل (گفت: «تو به من گفتی، همین‌جا باشم، پس من هم به انتظار تو ایستاده‌ام» و از آن پس نام او را صادق‌الوعد نهادند، درهمان لحظه ستمگری همراه پادشاه بود که برای عزیزکردن خود و ضایع‌کردن اسماعیل (به دروغ گفت: «او دروغ می‌گوید و من قبلاً که از این محل گذشتم او را ندیدیم». اسماعیل به او گفت: «اگر من دروغ می‌گویم، خداوند دندان‌های سالمی را که به تو عطا کرده از تو باز گیرد»، درهمان‌دم دندان‌های آن ستمگر کنده شد و او با التماس گفت: «من به این بنده‌ی خدا دروغ بستم، پس ای اسماعیل (از تو می‌خواهم دعا کنی، خداوند دندان‌هایم را باز پس دهد». اسماعیل پذیرفت، لیکن دعا را تا هنگام سحر تأخیر انداخت، و در هنگام سحر برای او دعا کرد و دندان‌های آن مرد سالم شد. بهترین زمان برای دعا هنگام سحر است، همان‌طور که خدای تعالی فرمود: و در سحرگاهان استغفار می‌کردند. (ذاریات/۱۸).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۸۸
قصص الأنبیاءللجزایری؛ ص۳۱۶
۱۰
(مریم/ ۵۴)

الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ إِسْمَاعِیلَ نَبِیَّ اللَّهِ وَعَدَ رَجُلًا بِالصِّفَاحِ فَمَکَثَ بِهِ سَنَهًًْ مُقِیماً وَ أَهْلُ مَکَّهًَْ یَطْلُبُونَهُ لَا یَدْرُونَ أَیْنَ هُوَ حَتَّی وَقَعَ عَلَیْهِ رَجُلٌ فَقَالَ یَا نَبِیَّ اللَّهِ ضَعُفْنَا بَعْدَکَ وَ هَلَکْنَا فَقَالَ إِنَّ فُلَانَ الطَّائِفِیَّ وَعَدَنِی أَنْ أَکُونَ هَاهُنَا وَ لَنْ أَبْرَحَ حَتَّی یَجِیءَ قَالَ فَخَرَجُوا إِلَیْهِ حَتَّی قَالُوا لَهُ یَا عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدْتَ النَّبِیَّ فَأَخْلَفْتَهُ فَجَاءَ وَ هُوَ یَقُولُ لِإِسْمَاعِیلَ (علیه السلام) یَا نَبِیَّ اللَّهِمَا ذَکَرْتُ وَ لَقَدْ نَسِیتُ مِیعَادَکَ فَقَالَ أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ لَمْ تَجِئْنِی لَکَانَ مِنْهُ الْمَحْشَرُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِسْماعِیلَ إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ.

امام صادق ( اسماعیل پیغمبر خدا با مردی در گوشه‌ی بیابان وعده کرد و یک سال در آنجا انتظار کشید و مردم مکّه جویایش بودند و نمی‌دانستند کجا است؛ تا مردی به او برخورد و گفت: «ای پیغمبر خدا! پس از تو ناتوان و هلاک شدیم». فرمود: «فلانی که معلوم الحال بود به من وعده داد که اینجا بنشینم و من تکان نمی‌خورم تا او بیاید». مردم به سوی آن شخص رفتند و به او گفتند: «ای دشمن خدا! به پیغمبر وعده دادی و خلف وعده کردی»؟ و آن مرد آمد و به اسماعیل (گفت: «ای پیامبر خدا! یادم نیامد و فراموش کردم». فرمود: «به خدا اگر نمی‌آمدی، کار به محشر می‌کشید. و خدا فرو فرستاد: وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِسْماعیلَ إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۹۰
بحار الأنوار، ج۱۳، ص۳۹۰/ قصص الأنبیاءللراوندی؛ ص۱۸۹/ مستدرک الوسایل؛ ج۸، ص۴۵۸/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»
۱۱
(مریم/ ۵۴)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ أَبِی‌الْحَمْسَاءِ قَالَ کَانَ بَیْنِی وَ بَیْنَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) بَیْعٌ قَبْلَ أَنْ یُبْعَثَ فَبَقِیَتْ لِی بَقِیَّهًٌْ فَوَعَدْتُهُ أَنْ آتِیَهُ فِی مَکَانِهِ فَنَسِیتُ یَوْمِی وَ الْغَدَ فَأَتَیْتُهُ فِی الْیَوْمِ الثَّالِثِ وَ کَانَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) فِی مَکَانِهِ یَنْتَظِرُنِی فَقُلْتُ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ أَنَا هَاهُنَا مُذْ وَعَدْتُکَ أَنْتَظِرُکَ ضَاهَی جَدَّهُ إِسْمَاعِیلَ‌بْنَ‌إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) فَإِنَّهُ وَعَدَ رَجُلًا فَبَقِیَ فِی مَکَانِهِ سَنَهًًْ فَشَکَرَ اللَّهُ لَهُ ذَلِکَ فَقَالَ وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِسْماعِیلَ إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ.

پیامبر ( عبداللَّه‌بن‌ابی الحمساء می‌گوید: قبل از بعثت، بین من و محمّد (داد و ستدی بود، مقداری طلبکار شدم به او گفتم: «همین‌جا باش و من بر می‌گردم. آن روز و روز بعد، فراموش کردم که برگردم. پس در روز سوّم نزد او آمدم و دیدم که او همان‌جا منتظر من است». برای او جریان را گفتم [که فراموش کردم] فرمود: «من سه روز است که اینجا منتظر شما هستم، مانند جدّش حضرت اسماعیل (که وقتی در جایی به مردی وعده داد، یک سال در آنجا منتظر ماند، خدای متعال به خاطر این عمل، از او قدردانی می‌کند و می‌فرماید: وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِسْماعیلَ إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۹۰
بحار الأنوار، ج۱۷، ص۲۵۱
بیشتر