آیه ۳۸ - سوره محمد

آیه ها أَنْتُمْ هؤُلاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنْفِقُوا في سَبيلِ اللهِ فَمِنْكُمْ مَنْ يَبْخَلُ وَ مَنْ يَبْخَلْ فَإِنَّما يَبْخَلُ عَنْ نَفْسِهِ وَ اللهُ الْغَنِيُّ وَ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا يَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَيْرَكُمْ ثُمَّ لا يَكُونُوا أَمْثالَكُمْ [38]

آرى، شما همان گروهى هستيد كه براى انفاق در راه خدا دعوت مى‌شويد، بعضى از شما بخل مى‌ورزند؛ و هركس بخل ورزد، نسبت به خود بخل كرده است؛ و خداوند بى‌نياز است و شما همه نيازمنديد؛ و هرگاه سرپيچى كنيد، خداوند گروه ديگرى را به‌جاى شما مى‌آورد، پس آن‌ها مانند شما نخواهند بود [و سخاوتمندانه در راه خدا انفاق مى‌كنند].

آری، شما همان گروهی هستید که برای انفاق در راه خدا دعوت می‌شوید

۱
(محمد/ ۳۸)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌إبْراهِیمَ (رحمة الله علیه) ها أَنْتُمْ هؤُلاءِ مَعْنَاهُ أنْتُمْ یَا هَؤلاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنْفِقُوا فِی سَبِیلِ اللهِ إلَی قَوْلِهِ وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا عَنْ وِلَایَهًِْ أمِیرِالْمُؤمِنینَ (علیه السلام) یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ قَالَ یُدْخِلُهُمْ فِی هَذَا الْأمْرِ ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثالَکُمْ فِی مُعَادَاتِکُمْ وَ خَلَافِکُمْ وَ ظُلْمِکُمْ لِآلِ مُحَمَّد (علیهم السلام).

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- هَا أَنتُمْ هَؤُلاء تُدْعَونَ لتُنفِقُوا فِی سَبِیل اللهِ فَمِنکُم مَّن یَبْخَل و مَن یَبْخَل فَإِنَّمَا یَبْخَل عَن نَّفْسِهِ و اللهُ الغَنِیُّ و أَنتُمُ الفُقَرَاء وإِن تَتَولوا یَسْتَبْدِل قَومًا غَیْرَکُمْ یعنی اگر از قبول ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) خودداری کنید، خداوند به‌جای شما گروه دیگری را به پذیرش این ولایت درمی‌آورد. ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثَالکُمْ یعنی آن‌ها مانند شما به دشمنی با اهل بیت (علیهم السلام) و ظلم به آنان نخواهند پرداخت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۸۸
القمی، ج۲، ص۳۰۸/ بحارالأنوار، ج۶۴، ص۱۶۶ نورالثقلین؛ «ها انتم ... إلی قوله» محذوف/ البرهان

بعضی از شما بخل می‌ورزند؛ و هرکس بخل ورزد، نسبت به خود بخل کرده است

۲ -۱
(محمد/ ۳۸)

الحسن (علیه السلام)- أَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ بِمَنِّهِ وَ رَحْمَتِهِ لَمَّا فَرَضَ عَلَیْکُمُ الْفَرَائِضَ لَمْ یَفْرِضْ عَلَیْکُمْ لِحَاجَهًٍْ مِنْهُ إِلَیْهِ بَلْ رَحْمَهًًْ مِنْهُ إِلَیْکُمْ لَا إِلَهَ إِلَّا هُو ... فَاعْلَمُوا أَنَّ مَنْ بَخِلَ فَإِنَّمَا یَبْخَلُ عَنْ نَفْسِهِ إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِیُّ وَ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَیْه.

امام حسن (علیه السلام)- خداوند که به فضل و رحمت خویش واجبات را برای شما تعیین نمود نه از جهت احتیاج به انجام آن بود ... توجّه داشته باشید هرکس بخل ورزد بر ضرر خود اقدام کرده است. خداوند بی‌نیاز است شما نیازمند به او هستید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۸۸
بحارالأنوار، ج۲۳، ص۹۹/ بحارالأنوار، ج۷۵، ص۳۷۴

و خداوند بی‌نیاز است و شما همه نیازمندید

۳ -۱
(محمد/ ۳۸)

الصّادق (علیه السلام)- قَوْلُهُ تَعَالَی وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللهَ غَنِیٌّ حَمِیدٌ یا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَی اللهِ وَ اللهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ وَ رَبُّکَ الْغَنِیُّ ذُو الرَّحْمَةِ وَ اللهُ الْغَنِیُّ وَ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ وَ قَالَ عَبْدُ الْمَلِکِ‌بْنُ‌أَبِی الْعَوْجَاءِ لِلطَّاقِی: أَ تَزْعُمُ أَنَّهُ غَنِیٌّ؟ قَالَ: نَعَمْ. قَالَ: أَ یَکُونُ الْغَنِیُّ عِنْدَکَ فِی الْمَعْقُولِ فِی وَقْتٍ مِنَ الْأَوْقَاتِ لَیْسَ عِنْدَهُ ذَهَبٌ وَ لَا فِضَّهًٌْ؟ قَالَ: إِنْ کَانَ غَنِیّاً مِنْ قِبَلِ ذَهَبِهِ وَ فِضَّتِهِ وَ تِجَارَتِهِ فَهَذَا کُلُّ مَا یَتَعَامَلُ النَّاسُ بِهِ مِنْهُ فَأَیُّ الْقِیَاسِ أَکْثَرُ وَ أَوْلَی مِنْ أَنْ یُقَالَ: غَنِیٌّ مَنْ أَحْدَثَ الْغِنَی فَأَغْنَی بِهِ النَّاسَ قَبْلَ أَنْ یَکُونَ شَیْءٌ أَوْ مَنْ أَفَادَ مَالًا فِی هِبَهًٍْ أَوْ تِجَارَهًٍْ، فَقَالَ: هَذَا مِنْ کَلَامِ أَبِی عَبْدِ‌اللهِ (علیه السلام).

امام صادق (علیه السلام)- خداوند تعالی می‌فرماید: و آن کس که کفران کند، [زیانی به خدا نمی‌رساند] چرا که خداوند بی‌نیاز و ستوده است. (لقمان/۱۲) و آیه: ای مردم شما [همگی] نیازمند به خدایید تنها خداوند است که بی‌نیاز و شایسته‌ی هرگونه حمد و ستایش است!. (فاطر/۱۵) و آیه: پروردگارت بی‌نیاز و مهربان است. (انعام/۱۳۳) و وَ اللهُ الْغَنِیُّ وَ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ. عبدالملک‌بن ابی‌العوجاء به طاقی گفت: «آیا اعتقاد داری خداوند غنی است»؟ گفت: «بله». گفت: «آیا عاقلانه است که که فردی را که هیچ طلا و نقره‌ای ندارد بی‌نیاز بدانی». گفت: «اگر به خاطر طلا و نقره و تجارتش غنی محسوب می‌شود همه‌ی افعال انسان‌ها از این قبیل خواهد بود. پس کدام مقیاس برای سنجش سزاوارتر است تا به وی غنی گفته شود. پس قبل از اینکه چنین چیزی حاصل شود چه کسی این غنی را ایجاد نموده تا مردم به آن دست یابند و چه کسی این مال را در قالب هبه یا تجارت در اختیار انسان‌ها قرار داده است»؟ اینجا بود که ابن ابی‌العوجاء گفت: «این کلام از امام صادق (علیه السلام) می‌باشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۸۸
متشابه القرآن، ج۱، ص۶۳

و هرگاه سرپیچی کنید، خداوند گروه دیگری را به‌جای شما می‌آورد، پس آن‌ها مانند شما نخواهند بود [و سخاوتمندانه در راه خدا انفاق می‌کنند]

۴ -۱
(محمد/ ۳۸)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- لَا یَخْرُجُ مِنْ شِیعَتِنَا أَحَدٌ إِلَّا أَبْدَلَنَا اللَّهُ بِهِ مَنْ هُوَ خَیْرٌ مِنْهُ وَ ذَلِکَ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثالَکُم.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هیچ‌کدام از شیعیان ما خارج نمی‌شود مگر اینکه خداوند به‌جای او بهتری را به ما عنایت می‌کند زیرا در این آیه می‌فرماید: وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثالَکُمْ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۹۰
البرهان/ بحارالأنوار، ج۲۳، ص۳۸۷/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۷۱
۴ -۲
(محمد/ ۳۸)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ یَعْقُوبَ‌بْنِ‌قَیْسٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَا ابْنَ قَیْسٍ وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثالَکُمْ عَنَی أَبْنَاءَ الْمَوَالِی الْمُعْتَقِینَ.

امام صادق (علیه السلام)- یعقوب‌بن‌قیس گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: ابن‌قیس! وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثالَکُمْ که فرزندان آزاد شده موالی را قصد کرده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۹۰
بحارالأنوار، ج۶۴، ص۱۷۴/ القمی، ج۲، ص۳۰۹/ نورالثقلین/ البرهان
۴ -۳
(محمد/ ۳۸)

الصّادق (علیه السلام)- قَدْ وَ اللهِ اَبْدَلَ خَیْراً مِنْهُمُ الْمَوَالِیّ.

امام صادق (علیه السلام)- به خدا قسم خداوند موالی را جایگزین این افراد نمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۹۰
نورالثقلین/ البرهان
۴ -۴
(محمد/ ۳۸)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- رَوَی أَبُو هُرَیْرَهًَْ: أَنَّ نَاساً مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالُوا: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَنْ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ ذَکَرَ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ؟ وَ کَانَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه) إِلَی جَنْبِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَضَرَبَ یَدَهُ عَلَی فَخِذِ سَلْمَانَ (رحمة الله علیه) فَقَالَ: هَذَا وَ قَوْمُهُ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَوْ کَانَ الْإِیمَانُ مَنُوطاً بِالثُّرَیَّا لَتَنَاوَلَهُ رِجَالٌ مِنْ فَارِس.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ابوهریره گوید: چند تن از اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) گفتند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آنان که خدا در قرآنش یاد کرده، چه کسانی هستند»؟ سلمان (رحمة الله علیه) در پهلوی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود، آن حضرت دست بر ران او زد و فرمود: «این شخص و تیره او، بدان سوگند به آنکه جانم به دست اوست، اگر ایمان آویزان به ستاره‌ی ثریا باشد، مردانی از فارس آن را برمی‌گیرند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۹۰
بحارالأنوار، ج۲۲، ص۵۲/ نورالثقلین
بیشتر