آیه ۷۲ - سوره اسراء

آیه وَ مَنْ كانَ فِي هذِهِ أَعْمى فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمى وَ أَضَلُّ سَبِيلاً [72]

امّا كسى‌ كه در اين جهان [از ديدن چهره‌ی حق] نابينا بوده‌ است، در آخرت نيز نابينا و گمراه‌تر است.

۱
(اسراء/ ۷۲)

الرّسول ( أَعْمَی الْعَمَی الضَّلَالَهًُْ بَعْدَ الْهُدَی ... وَ شَرَّ الْعَمَی عَمَی الْقَلْب.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- تاریک‌ترین گمراهی‌ها، گمراهی پس از هدایت است و بدترین کوری‌ها کوری قلب است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۲۷۴
بحارالأنوار، ج۲۱، ص۲۱۱/ النورالثقلین
۲
(اسراء/ ۷۲)

أمیرالمؤمنین ( أَشَدُّ الْعَمَی مَنْ عَمِیَ عَنْ فَضْلِنَا وَ نَاصَبَنَا الْعَدَاوَهًَْ بِلَا ذَنْبٍ سَبَقَ إِلَیْهِ مِنَّا إِلَّا أَنَّا دَعَوْنَاهُ إِلَی الْحَقِّ وَ دَعَاهُ مَنْ سِوَانَا إِلَی الْفِتْنَهًِْ وَ الدُّنْیَا فَأَتَاهُمْ وَ نَصَبَ الْبَرَاءَهًَْ مِنَّا وَ الْعَدَاوَهًْ.

امام علی (علیه السلام)- بدترین کوری، کوری از فضل ماست و عداوت پیشه‌کردن با ما بدون سابقه‌ی خطایی که نسبت به او از ما سرزده باشد. ما او را به‌حق دعوت می‌کنیم، دیگران او را به فتنه و دنیا دعوت می‌کنند؛ سخن آن‌ها را می‌پذیرد و با ما از راه دشمنی و بیزاری وارد می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۲۷۴
بحارالأنوار، ج۱۰، ص۱۱۱/ النورالثقلین
۳
(اسراء/ ۷۲)

الرّسول ( مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ وَ لَمْ یَعْمَلْ بِهِ حَشَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ أَعْمَی فَیَقُولُ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمی وَ قَدْ کُنْتُ بَصِیراً* قالَ کَذلِکَ أَتَتْکَ آیاتُنا فَنَسِیتَها وَ کَذلِکَ الْیَوْمَ تُنْسی فَیُؤْمَرُ بِهِ إِلَی النَّارِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس قرآن بخواند و بدان عمل نکند، خدای عزّوجلّ در قیامت او را کور محشور می‌کند و او می‌گوید: «پروردگارا! چرا نابینا محشورم کردی؟! من که بینا بودم»! می‌فرماید: «آن‌گونه که آیات من برای تو آمد، و تو آن‌ها را فراموش کردی امروز نیز تو فراموش خواهی شد»!. (طه/۱۲۶۱۲۵) و به‌سوی دوزخ فرمان داده شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۲۷۴
بحارالأنوار، ج۷۳، ص۳۶۵/ النورالثقلین
۴
(اسراء/ ۷۲)

الصّادق ( مَنْ آثَرَ الدُّنْیَا عَلَی الْآخِرَهًِْ حَشَرَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ أَعْمَی.

امام صادق (علیه السلام)- هرکس دنیا را بر آخرت مقدّم دارد خداوند روز قیامت او را کور محشور می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۲۷۴
بحارالأنوار، ج۴۷، ص۳۶۳
۵
(اسراء/ ۷۲)

الباقر ( فَمَنْ لَمْ یَدُلَّهُ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلَافُ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ دَوَرَانُ الْفَلَکِ بِالشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ الْآیَاتُ الْعَجِیبَاتُ عَلَی أَنَّ وَرَاءَ ذَلِکَ أَمْراً هُوَ أَعْظَمُ مِنْهُ فَهُوَ فِی الْآخِرَهًِْ أَعْمَی قَالَ فَهُوَ عَمَّا لَمْ یُعَایِنْ أَعْمَی وَ أَضَلُّ سَبِیلًا.

امام باقر (علیه السلام)- کسی که [در این سرا] آفرینش آسمانها و زمین و آمد و شد روز و شب و گردش فلک با خورشید و ماه و نشانه‌های شگفت که اطراف آن عظیم‌تر از آن است [و با چشم می‌بیند] او را هدایت و راهنمایی نکند، چنین فردی در آخرت گمراهتر می‌باشد. و فرمود: «چنین شخصی از آنچه با چشم نمی‌بیند کورتر و گمراهتر است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۲۷۴
بحارالأنوار، ج۳، ص۲۸/ الاحتجاج، ج۲، ص۳۲۱/ التوحید، ص۴۵۵/ النورالثقلین/ البرهان
۶
(اسراء/ ۷۲)

الرّضا ( إِیَّاکَ وَ قَوْلَ الْجُهَّالِ أَهْلِ الْعَمَی وَ الضَّلَالِ الَّذِینَ یَزْعُمُونَ أَنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ تَقَدَّسَ مَوْجُودٌ فِی الْآخِرَهًِْ لِلْحِسَابِ وَ الثَّوَابِ وَ الْعِقَابِ وَ لَیْسَ بِمَوْجُودٍ فِی الدُّنْیَا لِلطَّاعَهًِْ وَ الرَّجَاءِ وَ لَوْ کَانَ فِی الْوُجُودِ لِلَّهِ عزّوجلّ نَقْصٌ وَ اهْتِضَامٌ لَمْ یُوجَدْ فِی الْآخِرَهًِْ أَبَداً وَ لَکِنَّ الْقَوْمَ تَاهُوا وَ عَمُوا وَ صَمُّوا عَنِ الْحَقِّ مِنْ حَیْثُ لَا یَعْلَمُونَ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عزّوجلّ وَ مَنْ کانَ فِی هذِهِ أَعْمی فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمی وَ أَضَلُّ سَبِیلًا یَعْنِی أَعْمَی عَنِ الْحَقَائِقِ الْمَوْجُودَهًِْ وَ قَدْ عَلِمَ ذَوُو الْأَلْبَابِ أَنَّ الِاسْتِدْلَالَ عَلَی مَا هُنَاکَ لَا یَکُونُ إِلَّا بِمَا هَاهُنَا مِنْ أَخْذِ عِلْمِ ذَلِکَ بِرَأْیِهِ وَ طَلَبِ وُجُودِهِ وَ إِدْرَاکِهِ عَنْ نَفْسِهِ دُونَ غَیْرِهَا لَمْ یَزْدَدْ مِنْ عِلْمِ ذَلِکَ إِلَّا بُعْداً لِأَنَّ اللَّهَ عزّوجلّ جَعَلَ عِلْمَ ذَلِکَ خَاصَّهًًْ عِنْدَ قَوْمٍ یَعْقِلُونَ وَ یَعْلَمُونَ وَ یَفْهَمُونَ.

امام رضا (علیه السلام)- از سخنان جاهلان و کوردلان و گمراهان برحذر باش! [همان] کسانی که گمان می‌کنند خداوند، در آخرت برای حساب و ثواب و پاداش و عذاب وجود دارد، امّا در دنیا برای اطاعت و امید وجود ندارد، اگر در وجود خداوند عزّوجلّ نقص و کاستی وجود داشت، هرگز در آخرت هم وجود نداشت، بلکه این گروه گمراه شدند و از شنیدن و دیدن حق کور و کرند و نمی‌فهمند و این کلام خداوند است که می‌فرماید: وَ مَن کَانَ فِی هَذِهِ أَعْمَی فَهُوَ فِی الآخِرَةِ أَعْمَی وَ أَضَلُّ سَبِیلًا؛ یعنی از دیدن حقایق موجود کورند و به‌راستی خردمندان می‌دانند که دلایل اثبات وجود خدا در آخرت همان دلایل اثبات وجود خدا در دنیاست و هرکس این موضوع را تفسیر به رأی کند و بخواهد وجود خدا را بااستفاده از دلایلی جز این‌ها اثبات کند یا بفهمد، تنها از حقیقت دور شده است؛ زیرا خداوند تبارک‌وتعالی علم به این امور را به‌طور مخصوص در اختیار عاقلان و عاملان و اندیشمندان قرار داده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۲۷۴
بحارالأنوار، ج۱۰، ص۳۱۶/ التوحید، ص۴۳۷ و عیون أخبارالرضا (ج۱، ص۱۷۴ و النورالثقلین؛ فیهم: «و قد ذووالالباب ... یفهمون» محذوف/ البرهان
۷
(اسراء/ ۷۲)

العسکری ( أَنَّهُ خَرَجَ لِإِسْحَاقَ‌بْنِ‌إِسْمَاعِیلَ مِنْ أَبِی‌مُحَمَّدٍ (تَوْقِیع ... وَ اعْلَمْ یَقِیناً یَا إِسْحَاقُ (أَنَّ مَنْ خَرَجَ مِنْ هَذِهِ الْحَیَاهًِْ الدُّنْیَا أَعْمی فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمی وَ أَضَلُّ سَبِیلًا إِنَّهَا یَا ابْنَ إِسْمَاعِیلَ لَیْسَ تَعْمَی الْأَبْصَارُ وَ لکِنْ تَعْمَی الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُورِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عزّوجلّ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ لِلظَّالِمِ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمی وَ قَدْ کُنْتُ بَصِیرا.

امام عسکری (علیه السلام)- ایشان نامه‌ای به اسحاق‌بن‌اسماعیل نوشت: ... ای اسحاق! به طور قطع بدان که هر کس از دنیا با چشم کور برود، در آخرت نیز نابینا و گمراه است. بدان که منظور کوری چشم نیست بلکه کور دلی است و سخن خدا در کتاب استوار خود درباره ظالم، اشاره به همین مطلب است: پروردگارا! چرا نابینا محشورم کردی؟! من که بینا بودم!. (طه/۱۲۵)

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۲۷۶
بحارالأنوار، ج۵۰، ص۳۱۹/ بحارالأنوار، ج۷۵، ص۳۷۴/ رجال الکشی، ص۵۷۵
۸
(اسراء/ ۷۲)

أمیرالمؤمنین ( عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُلَیْمَانَ رَفَعَهُ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (قَالَ: یُحْشَرُ الْمُرْجِئَهًُْ عُمْیَاناً وَ إِمَامُهُمْ أَعْمَی فَیَقُولُ بَعْضُ مَنْ یَرَاهُمْ مِنْ غَیْرِ أُمَّتِنَا مَا نَرَی أُمَّهًَْ مُحَمَّدٍ إِلَّا عُمْیَاناً فَیُقَالُ لَهُمْ لَیْسُوا مِنْ أُمَّهًِْ مُحَمَّدٍ (إِنَّهُمْ بَدَّلُوا فَبُدِّلَ بِهِمْ وَ غَیَّرُوا فَغُیِّرَ مَا بِهِمْ.

امام علی (علیه السلام)- علی‌بن‌سلیمان در حدیثی مرفوع از امام علی (علیه السلام) نقل می‌کند: «مُرجئه کور محشور می‌شوند و امام آن‌ها هم از آن‌ها کورتر می‌باشد گروهی از غیر مسلمانان روز قیامت هنگامی‌که آن‌ها را مشاهده کنند می‌گویند: «امّت محمّد (صلی الله علیه و آله) کور هستند»، من به آن‌ها می‌گویم: «این‌ها امّت محمّد (صلی الله علیه و آله) نیستند، زیرا آن‌ها در دین تغییراتی دادند و لذا صورت آن‌ها تغییر کرده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۲۷۶
بحارالأنوار، ج۲۷، ص۲۳۵/ النورالثقلین
۹
(اسراء/ ۷۲)

أمیرالمؤمنین ( مِنْ کَلَامِ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (لِلْخَوَارِجِ حِینَ رَجَعَ إِلَی الْکُوفَهًِْ وَ هُوَ بِظَاهِرِهَا قَبْلَ دُخُولِهِ إِیَّاهَا بَعْدَ حَمْدِ اللَّهِ وَ الثَّنَاءِ عَلَیْهِ اللَّهُمَّ إِنَّ هَذَا مَقَامُ مَنْ فُلِجَ فِیهِ کَانَ أَوْلَی بِالْفَلْجِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ مَنْ نُطِفَ فِیهِ أَوْ عَنِتَ فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمی وَ أَضَلُّ سَبِیلًا.

امام علی (علیه السلام)- حضرت علی (علیه السلام) هنگامی‌که به کوفه بازگشت در پشت کوفه پیش از واردشدن به شهر این سخنان را به خوارج فرمود و پس از حمد و ثنای الهی و درود بر محمّد (صلی الله علیه و آله) پیامبر گرامی‌اش چنین گفت: «بار خدایا! این جایگاهی است که هرکه در آن به سعادت و رستگاری رسد بهتر از رستگاری در روز رستاخیز است و هرکه در آن آلوده به پلیدی شود یا گناه کند، در آخرت نیز نابینا و گمراهتر است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۲۷۶
بحارالأنوار، ج۳۳، ص۳۸۷
۱۰
(اسراء/ ۷۲)

الصّادقین ( وَ مَنْ کانَ فِی هذِهِ أَعْمی فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمی وَ أَضَلُّ سَبِیلًا قَالَ فِی الرَّجْعَهًِْ.

امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام)- وَ مَن کَانَ فِی هَذِهِ أَعْمَی فَهُوَ فِی الآخِرَةِ أَعْمَی وَ أَضَلُّ سَبِیلًا؛ فرمود: «درباره‌ی رجعت است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۲۷۶
بحارالأنوار، ج۵۳، ص۶۷/ العیاشی، ج۲، ص۳۰۶/ البرهان
۱۱
(اسراء/ ۷۲)

الصّادق ( عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ قَال سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزَّوجلَّ وَ مَنْ کانَ فِی هذِهِ أَعْمی فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمی وَ أَضَلُّ سَبِیلًا فَقَالَ ذَلِکَ الَّذِی یُسَوِّفُ نَفْسَهُ الْحَجَّ یَعْنِی حَجَّهًَْ الْإِسْلَامِ حَتَّی یَأْتِیَهُ الْمَوْتُ.

امام صادق (علیه السلام)- ابوبصیر نقل می‌کند: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: وَ مَن کَانَ فِی هَذِهِ أَعْمَی فَهُوَ فِی الآخِرَةِ أَعْمَی وَ أَضَلُّ سَبِیلًا پرسیدم، فرمود: «منظور کسی است که آن‌قدر حج را به امروز و فردا می‌اندازد تا مرگش فرا برسد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۲۷۶
الکافی، ج۴، ص۲۶۸/ البرهان/ القمی، ج۲، ص۲۴؛ «بتفاوت»
۱۲
(اسراء/ ۷۲)

الکاظم ( نَزَلَتْ فِیمَنْ سَوَّفَ الْحَجَّ حَجَّهًَْ الْإِسْلَامِ وَ عِنْدَهُ مَا یَحُجُّ بِهِ فَقَالَ الْعَامَ أَحُجُّ الْعَامَ أَحُجُّ حَتَّی یَمُوتَ قَبْلَ أَنْ یَحُجَّ.

امام کاظم (علیه السلام)- این آیه درباره‌ی کسی نازل شده است که حج را به تعویق می‌افکند، در صورتی که سرمایه و امکان این سفر را در اختیار دارد و او در تعلّل و تسویف خود می‌گوید: امسال حجّ می‌کنم. امسال حجّ می‌کنم و این تعلّل را همچنان ادامه می‌دهد، تا پیش از آنکه حجّ را برگزار کند می‌میرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۲۷۸
من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۴۴۷/ وسایل الشیعهًْ، ج۱۱، ص۲۷/ فقه القرآن، ج۱، ص۳۲۶
۱۳
(اسراء/ ۷۲)

الصّادق ( کُلَیْبٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (قَالَ سَأَلَهُ أَبُوبَصِیرٍ وَ أَنَا أَسْمَعُ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ لَهُ مِائَهًُْ أَلْفٍ فَقَالَ الْعَامَ أَحُجُّ الْعَامَ أَحُجُّ فَأَدْرَکَهُ الْمَوْتُ وَ لَمْ یَحُجَّ حَجَّ الْإِسْلَامِ فَقَالَ یَا أَبَا بَصِیرٍ أَوَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَی وَ مَنْ کانَ فِی هذِهِ أَعْمی فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمی وَ أَضَلُّ سَبِیلًا عَمِیَ عَنْ فَرِیضَهًٍْ مِنْ فَرَائِضِ اللَّهِ.

امام صادق (علیه السلام)- کلیب گوید: ابو بصیر از امام صادق (علیه السلام) درباره کسی پرسید که صد هزار [ثروت] داشت اّا حج را آنقدر به تأخیر انداخت تا اینکه مرگش فرارسید و حج واجب را نگزارد. امام (علیه السلام) در پاسخ فرمود: «ای ابو بصیر! آیا سخن خدای تعالی را نشنیدهای که میفرماید: وَ مَن کَانَ فِی هَذِهِ أَعْمَی فَهُوَ فِی الآخِرَةِ أَعْمَی وَ أَضَلُّ سَبِیلًا؛ یعنی از دیدن یکی از واجبات و فرائض خداوند کور خواهد بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۲۷۸
بحارالأنوار، ج۹۶، ص۱۲/ العیاشی، ج۲، ص۳۰۶/ وسایل الشیعهًْ، ج۱۱، ص۲۹/ البرهان
۱۴
(اسراء/ ۷۲)

السّجّاد ( عَنْ أَبِی‌الطُّفَیْلِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (قَالَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَی أَبِی‌عَلِی‌بْن‌الحُسَیْن (فَقَالَ لَهُ إِنَّ ابْنَ‌عَبَّاسٍ (یَزْعُمُ أَنَّهُ یَعْلَمُ کُلَّ آیَهًٍْ نَزَلَتْ فِی الْقُرْآنِ فِی أَیِّ یَوْمٍ نَزَلَتْ وَ فِیمَنْ نَزَلَتْ فَقَالَ أَبِی (سَلْهُ فِی مَنْ نَزَلَتْ وَ مَنْ کانَ فِی هذِهِ أَعْمی فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمی وَ أَضَلُّ سَبِیلًا ... فَأَتَاهُ الرَّجُلُ فَسَأَلَهُ فَقَالَ وَدِدْتُ أَنَّ الَّذِی أَمَرَکَ بِهَذَا وَاجَهَنِی بِهِ فَأَسْأَلُهُ عَنِ الْعَرْشِ مِمَّ خَلَقَهُ اللَّهُ وَ مَتَی خَلَقَ وَ کَمْ هُوَ وَ کَیْفَ هُوَ فَانْصَرَفَ الرَّجُلُ إِلَی أَبِی (فَقَالَ أَبِی (فَهَلْ أَجَابَکَ بِالْآیَاتِ قَالَ لَا قَالَ أَبِی لَکِنْ أُجِیبُکَ فِیهَا بِعِلْمٍ وَ نُورٍ غَیْرِ الْمُدَّعَی وَ لَا الْمُنْتَحَلِ أَمَّا قَوْلُهُ وَ مَنْ کانَ فِی هذِهِ أَعْمی فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمی وَ أَضَلُّ سَبِیلًا فَفِیهِ نَزَلَ وَ فِی أَبِیه.

امام سجّاد (علیه السلام)- ابوطفیل گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: مردی به سوی پدرم امام سجّاد (علیه السلام) آمد و به ایشان گفت: «ابن عباس ادّعا می‌کند که می‌داند هر آیه از قرآن در چه روزی و در مورد چه کسی نازل شده است». پدرم به او فرمود: «از او بپرس هر یک از این آیات در مورد چه کسی نازل شده است؛ وَ مَن کَانَ فِی هَذِهِ أَعْمَی فَهُوَ فِی الآخِرَةِ أَعْمَی وَ أَضَلُّ سَبِیلًا، و ...»؟ آن مرد نزد ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) رفت و از او پرسید. ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گفت: «دوست داشتم آن‌کس که به تو چنین چیزی را گفته‌ی خود، روبرو این سؤال‌ها را از من می‌پرسید، پس تو نزد او برو و از او درباره‌ی عرش بپرس که خدا آن را از چه خلق کرده و چه زمانی خلق کرده و کمّ و کیف آن چگونه است»؟ [آن مرد] نزد پدرم بازگشت. پدرم پرسید: «آیا او به سؤال‌های تو درباره‌ی آیات پاسخ داد»؟ عرض کرد: «نه»! پدرم فرمود: «امّا من با نور و علمی که ادّعایی و مسروقه نیست به تو جواب می‌دهم؛ آیه: وَ مَن کَانَ فِی هَذِهِ أَعْمَی فَهُوَ فِی الآخِرَةِ أَعْمَی وَ أَضَلُّ سَبِیلًا، در مورد او و پدرش نازل شده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۲۷۸
بحارالأنوار، ج۲۲، ص۲۸۹/ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۳۷۸/ الاختصاص، ص۷۱/ العیاشی، ج۲، ص۳۰۵/ القمی، ج۲، ص۲۳/ رجال الکشی، ص۵۳/ البرهان
بیشتر