آیه قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلى شاكِلَتِهِ فَرَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدى سَبِيلاً [84]
بگو: «هركس طبق روش [و خلق و خوى] خود عمل مىكند و پروردگارتان كسانى را كه راهشان هدايتبخشتر است، بهتر مىشناسد».
الصّادق ( عَنْ سُفْیَانَبْنِعُیَیْنَهًَْ عَنْ أَبِیعَبْدِ اللَّهِ (وَ النِّیَّهًُْ أَفْضَلُ مِنَ الْعَمَلِ أَلَا وَ إِنَّ النِّیَّهًَْ هِیَ الْعَمَلُ ثُمَّ تَلَا قَوْلَهُ عزّوجلّ قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ یَعْنِی عَلَی نِیَّتِهِ.
امام صادق (علیه السلام)- سفیانبنعیینه گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: نیّت از عمل بهتر و مهمتر است، حتّی نیت همان عمل است؛ سپس کلام خدا را تلاوت فرمود: قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلَی شَاکِلَتِهِ؛ یعنی براساس نیّتش.
الصّادق ( إِنَّمَا خُلِّدَ أَهْلُ النَّارِ فِی النَّارِ لِأَنَّ نِیَّاتِهِمْ کَانَتْ فِی الدُّنْیَا أَنْ لَوْ خُلِّدُوا فِیهَا أَنْ یَعْصُوا اللَّهَ أَبَداً وَ إِنَّمَا خُلِّدَ أَهْلُ الْجَنَّهًِْ فِی الْجَنَّهًِْ لِأَنَّ نِیَّاتِهِمْ کَانَتْ فِی الدُّنْیَا أَنْ لَوْ بَقُوا فِیهَا أَنْ یُطِیعُوا اللَّهَ أَبَداً فَبِالنِّیَّاتِ خُلِّدَ هَؤُلَاءِ وَ هَؤُلَاءِ ثُمَّ تَلَا قَوْلَهُ تَعَالَی قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ قَالَ عَلَی نِیَّتِهِ.
امام صادق (علیه السلام)- اهل جهنّم در آن جاویدان و ابدی میشوند، زیرا در دنیا قصد و نیّتشان این بود که اگر در آن ماندگار شوند، خدا را نافرمانی کنند و اهل بهشت در آن جاویدان میشوند؛ زیرا در دنیا قصد و نیّتشان این بود که اگر در آن ماندگار شوند، خدا را بندگیکنند، هریک از این دو بهخاطر نیّتشان ابدی و جاویدان شدند. قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلَی شَاکِلَتِهِ. و فرمود: یعنی براساس نیّتش.
الرّضا ( إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ أُوقِفَ الْمُؤْمِنُ بَیْنَ یَدَیْهِ فَیَکُونُ هُوَ الَّذِی یَلِی حِسَابَهُ فَیَعْرِضُ عَلَیْهِ عَمَلَهُ فَیَنْظُرُ فِی صَحِیفَتِهِ فَأَوَّلُ مَا یَرَی سَیِّئَاتُهُ فَیَتَغَیَّرُ لِذَلِکَ لَوْنُهُ وَ تَرْتَعِشُ فَرَائِصُهُ وَ تَفْزَعُ نَفْسُهُ ثُمَّ یَرَی حَسَنَاتِهِ فَتَقَرُّ عَیْنُهُ وَ تُسَرُّ نَفْسُهُ وَ تَفْرَحُ رُوحُهُ ثُمَّ یَنْظُرُ إِلَی مَا أَعْطَاهُ مِنَ الثَّوَابِ فَیَشْتَدُّ فَرَحُهُ ثُمَّ یَقُولُ اللَّهُ لِلْمَلَائِکَهًِْ هَلُمُّوا الصُّحُفَ الَّتِی فِیهَا الْأَعْمَالُ الَّتِی لَمْ یَعْمَلُوهَا قَالَ فَیَقْرَءُونَهَا فَیَقُولُونَ وَ عِزَّتِکَ إِنَّکَ لَتَعْلَمُ أَنَّا لَمْ نَعْمَلْ مِنْهَا شَیْئاً فَیَقُولُ صَدَقْتُمْ نَوَیْتُمُوهَا فَکَتَبْنَاهَا لَکُمْ ثُمَّ یُثَابُونَ عَلَیْهَا.
امام رضا (علیه السلام)- روز قیامت که میشود بندهی مؤمن در محضر الهی احضار میگردد و خداوند مهربان، خود عهدهدار حساب مؤمن میشود و اعمال او ارائه داده میشود پس از نگاه به نامهی اعمال، اوّلین چیزی که میبیند گناهان است رنگ چهرهاش تغییر نموده و لرزه بر اندامش میافتد و شدیداً ناراحت میگردد؛ سپس کارهای نیک و حسناتش را میبیند و موجب روشنایی چشم و مسرّت خاطر و آسایش و خرسندی روحش میشود. بعداً ثوابها و عطایای الهی را میبیند سرور و خوشحالیش افزایش مییابد؛ سپس خداوند مهربان به ملائکه میفرماید صورت آن اعمالی که این مؤمنین آنها را انجام نداده ولی برای آنها ضبط شده بیاورید آنها را ملائکه میآورند و اینان آن نامهی اعمال را میخوانند و عرض میکنند: «الها! تو خود میدانی که این همهی اعمال نیک را ما اصلاً انجام ندادهایم». خداوند میفرماید: «درست است این کارها را عملی نکردهاید ولی نیّت شما این بود که این اعمال را انجام دهید و همان حسن نیّت شما را همانند عمل و انجام کار قرار دادیم و آن اعمال را برای شما ثبت نموده و پاداش آنها را میدهیم».
الصّادق ( عَنْ سُفْیَانَبْنِعُیَیْنَهًَْ عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (فِی قَوْلِهِ عزّوجلّ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا قَالَ لَیْسَ یَعْنِی أَکْثَرَکُمْ عَمَلًا وَ لَکِنْ أَصْوَبَکُمْ عَمَلًا وَ إِنَّمَا الْإِصَابَهًُْ خَشْیَهًُْ اللَّهِ تَعَالَی وَ النِّیَّهًُْ الصَّادِقَهًُْ الْحَسَنَهًُْ ثُمَّ قَالَ: الْإِبْقَاءُ عَلَی الْعَمَلِ حَتَّی یَخْلُصَ أَشَدُّ مِنَ الْعَمَلِ وَ الْعَمَلُ الْخَالِصُ الَّذِی لَا تُرِیدُ أَنْ یَحْمَدَکَ عَلَیْهِ أَحَدٌ إِلَّا اللَّهُ عزّوجلّ وَ النِّیَّهًُْ أَفْضَلُ مِنَ الْعَمَلِ أَلَا وَ إِنَّ النِّیَّهًَْ هِیَ الْعَمَلُ ثُمَّ تَلَا قَوْلَهُ عزّوجلّ قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ یَعْنِی عَلَی نِیَّتِهِ.
امام صادق (علیه السلام)- سفیانبنعُیَینه نقل میکند: امام صادق (علیه السلام) در مورد آیه: لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا، فرمود: «مقصود این نیست که عمل شما بیشتر باشد، ولی باید عمل شما حق باشد و عمل حق هنگامی است که از خوف خداوند انجام گرفته باشد و یا به نیّتی صادق مقرون گردد». بعد از آن فرمود: «باقیماندن بر عمل تا آنگاه که خالص شود از عمل سختتر میباشد و عمل خالص آن است که فقط از خداوند بخواهی که از تو تمجید کند، نیّت از عمل بهتر است، متوجّه باشید که نیّت اصالت دارد». و بعد این آیهی شریفه را تلاوت کرد: قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ، یعنی بر نیّت خود.
الرّسول ( أَنَّهُ لَمَّا نَزَلَ قَوْلُهُ تَعَالَی کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ بَانَ السُّرُورُ بَیْنَ عَیْنَیْ أَبِی الدَّرْدَاءِ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (مَا هَذَا السُّرُورُ یَا أَبَا الدَّرْدَاءِ فَقَالَ نَجَوْنَا وَ رَبِّ الْعِزَّهًِْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ وَ کَیْفَ ذَلِکَ یَا أَبَا الدَّرْدَاءِ قَالَ إِذَا کَانَ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلَی شَاکِلَتِهِ فَشَاکِلَتُنَا الذَّنْبُ وَ الْعِصْیَانُ وَ شَاکِلَتُهُ الْعَفْوُ وَ الْغُفْرَانُ فَسُرَّ الْمُسْلِمُونَ حِینَئِذٍ سُرُوراً عَظِیما.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هنگامیکه کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ نازل شد، شادی در چشمان ابوالدرداء آشکار گشت، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به وی فرمود: «ابوالدرداء! شادیت بهخاطر چیست»؟ ابوالدرداء عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! سوگند به پروردگاری که دارای عزّت است! ما نجات یافتیم». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ابوالدرداء! چگونه چنین است»؟ عرض کرد: «کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ، روش ما (انسانها) گناه و نافرمانی است و روش خداوند، بخشایش و آمرزیدن». مسلمانان با شنیدن این حرف، به شدّت خوشحال شدند.
الصّادق ( قَالَ صَالِحُبْنُالْحَکَمِ سُئِلَ الصَّادِقُ (عَنِ الصَّلَاهًِْ فِی الْبِیَعِ وَ الْکَنَائِسِ فَقَالَ: صَلِّ فِیهَا قَالَ فَقُلْتُ وَ إِنْ کَانُوا یُصَلُّونَ فِیهَا أُصَلِّی فِیهَا قَالَ نَعَمْ أَمَا تَقْرَأُ الْقُرْآنَ قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ فَرَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدی سَبِیلًا صَلِّ إِلَی الْقِبْلَهًِْ وَ دَعْهُمْ.
امام صادق (علیه السلام)- صالحبنحکم گوید: از امام صادق (علیه السلام) پیرامون خواندن نماز در کلیسا و کنیسه (معبد یهودیان) سؤال شد، حضرت (علیه السلام) فرمود: «مانعی ندارد در آنجا نماز بگزار». عرض کردم: «اگر مسیحیان و یهودیان در آنجا مشغول نماز خواندن باشند هم نماز بخوانم»؟! فرمود: «آری! مگر قرآن نمیخوانی [که میفرماید]: قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ فَرَبُّکُمْ أَعْلَمُ به من هُوَ أَهْدی سَبِیلًا، تو بر قبلهی خود نماز بخوان و ایشان را بهحال خود واگذار».
الصّادق ( عَنِ الْحَکَمِبْنِالْحَکَمِ قَالَ وَ سُئِلَ عَنِ الصَّلَاهًِْ فِی الْبِیَعِ وَ الْکَنَائِسِ فَقَالَ: صَلِّ فِیهَا قَدْ رَأَیْتُهَا مَا أَنْظَفَهَا قُلْتُ أَ یُصَلَّی فِیهَا وَ إِنْ کَانُوا یُصَلُّونَ فِیهَا فَقَالَ نَعَمْ أَمَا تَقْرَأُ الْقُرْآنَ قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ فَرَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدی سَبِیلًا صَلِّ عَلَی الْقِبْلَهًِْ وَ غَرِّبْهُمْ.
امام صادق (علیه السلام)- حکمبنحکم گوید: از امام صادق (علیه السلام) دربارهی حکم نماز خواندن در کلیساها و کنیسهها سؤال شد، فرمود: «درآنجا نماز بخوان، من آنجا را دیدهام و چقدر تمیز است»! پرسیدم: «آیا وقتی آنها در آنجا نماز میخوانند من هم بخوانم»؟ امام فرمود: «آری! حتّی اگر در آنجا نماز بخوانند، آیا نخواندهای که خدا فرموده است؛ قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلَی شَاکِلَتِهِ فَرَبُّکُمْ أَعْلَمُ به من هُوَ أَهْدَی سَبِیلًا؟ تو بهسمت قبله نماز بخوان و آنها را رها کن».