آیه وَ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقانِ يَبْكُونَ وَ يَزِيدُهُمْ خُشُوعاً [109]
آن‌ها [بى‌اختيار] به خاك مى‌افتند و گريه مى‌كنند و [اين آيات، همواره] بر خشوعشان مى‌افزايد.
الرّسول ( یَا أَبَاذَرٍّ (مَنْ أُوتِیَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَا یَبْکِیهِ لَحَقِیقٌ أَنْ یَکُونَ قَدْ أُوتِیَ عِلْمَ مَا لَا یَنْفَعُهُ لِأَنَّ اللَّهُ نَعَتَ الْعُلَمَاءَ فَقَالَ جَلَّ وَ عَزَّ إِنَّ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ مِنْ قَبْلِهِ إِذا یُتْلی عَلَیْهِمْ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقانِ سُجَّداً وَ یَقُولُونَ سُبْحانَ رَبِّنا إِنْ کانَ وَعْدُ رَبِّنا لَمَفْعُولًا وَ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقانِ یَبْکُونَ وَ یَزِیدُهُمْ خُشُوعاً یَا أَبَاذَرٍّ (مَنِ اسْتَطَاعَ أَنْ یَبْکِیَ فَلْیَبْکِ وَ مَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَلْیُشْعِرْ قَلْبَهُ الْحُزْنَ وَ لْیَتَبَاکَ إِنَّ الْقَلْبَ الْقَاسِیَ بَعِیدٌ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی وَ لَکِنْ لَا تَشْعُرُونَ یَا أَبَاذَرٍّ (یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَا أَجْمَعُ عَلَی عَبْدٍ خَوْفَیْنِ وَ لَا أَجْمَعُ لَهُ أَمْنَیْنِ فَإِذَا أَمِنَنِی فِی الدُّنْیَا أَخَفْتُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ إِذَا خَافَنِی فِی الدُّنْیَا آمَنْتُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ. یَا أَبَاذَرٍّ (إِنَّ الْعَبْدَ لَیُعْرَضُ عَلَیْهِ ذُنُوبُهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ فَیَقُولُ أَمَا إِنِّی کُنْتُ مُشْفِقاً فَیُغْفَرُ لَهُ یَا أَبَاذَرٍّ (إِنَّ الرَّجُلَ لَیَعْمَلُ الْحَسَنَهًَْ فَیَتَّکِلُ عَلَیْهَا وَ یَعْمَلُ الْمُحَقَّرَاتِ حَتَّی یَأْتِیَ اللَّهَ وَ هُوَ عَلَیْهِ غَضْبَانُ وَ إِنَّ الرَّجُلَ لَیَعْمَلُ السَّیِّئَهًَْ فَیَفْرَقُ مِنْهَا فَیَأْتِی اللَّهَ عزّوجلّ آمِناً یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ یَا أَبَاذَرٍّ (إِنَّ الْعَبْدَ لَیُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیَدْخُلُ بِهِ الْجَنَّهًَْ فَقُلْتُ وَ کَیْفَ ذَلِکَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ (قَالَ یَکُونُ ذَلِکَ الذَّنْبُ نُصْبَ عَیْنَیْهِ تَائِباً مِنْهُ فَارّاً إِلَی اللَّهِ عزّوجلّ حَتَّی یَدْخُلَ الْجَنَّهًَْ یَا أَبَاذَرٍّ (الْکَیِّسُ مَنْ دَانَ نَفْسَهُ وَ عَمِلَ لِمَا بَعْدَ الْمَوْتِ وَ الْعَاجِزُ مَنِ اتَّبَعَ نَفْسَهُ وَ هَوَاهَا وَ تَمَنَّی عَلَی اللَّهِ عزّوجلّ الْأَمَانِیَّ یَا أَبَاذَرٍّ (إِنَّ أَوَّلَ شَیْءٍ یُرْفَعُ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ الْأَمَانَهًُْ وَ الْخُشُوعُ حَتَّی لَا تَکَادَ تَرَی خَاشِعاً.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ای اباذر (رحمة الله علیه)! هرگاه به کسی عملی داده شود که او را به گریه نیارد، حقیقتاً به او دانشی بی‌سود داده شده است. چرا که خداوند علما را چنین مدح می‌کند؛ إِنَّ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ مِنْ قَبْلِهِ إِذا یُتْلی عَلَیْهِمْ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقانِ سُجَّداً* وَ یَقُولُونَ سُبْحانَ رَبِّنا إِنْ کانَ وَعْدُ رَبِّنا لَمَفْعُولًا* وَ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقانِ یَبْکُونَ وَ یَزِیدُهُمْ خُشُوعا. ای ابوذر! هرکه می‌تواند گریه کند، بگرید و هرکه نمی‌تواند گریه کند در دل همواره محزون باشد و حالت گریه بر خود گیرد، چرا که آدم سنگدل از خدای متعال دور است، ولی نمی‌فهمد. ای ابوذر! خداوند می‌فرماید که برای یک بنده، دو بیم و خوف را جمع نمی‌کنم و نیز وی را دو امن و راحت نمی‌بخشم. اگر در دنیا از خوف من در امان و فارغ باشد، در قیامت گرفتار بیمش سازم و اگر در دنیا از من بترسد، از خوف در قیامت در امانش بدارم. ای ابوذر! مردی که به کارهای خوب خودش تکیه دارد و دلگرم است و به نظر خود گناهان صغیره و کوچکی انجام می‌دهد و آن‌ها را [تا دم مرگ رها نمی‌کند]، در روز قیامت خداوند بر او خشمگین خواهد بود. نیز مرد دیگری که گناه مرتکب می‌شود ولی بعداً آن‌ها را ترک می‌کند، در قیامت در امان خواهد بود. ای ابوذر! اگر کسی به قدر هفتاد پیغمبر عمل [صالح] دارد، باید آن‌ها را به چیزی نشمرد، و همواره در اضطراب باشد که نکند در قیامت نجات نیابد. ای ابوذر! آنگاه که بنده گنهکاری را در قیامت می‌آورند و گناهانش را در برابر دیده‌اش می‌نهند، می‌گوید: من در دنیا همواره بر این گناه خود ترسان بودم. در نتیجه همین سخن اوست که بخشیده می‌گردد. ای ابوذر! گاه بنده‌ای گناه می‌کند و بهشت می‌رود». پرسیدم: «چگونه ای رسول خدا»؟ فرمود: «گناهش همواره در برابر چشمش است، از آن توبه می‌کند و به سوی حقّ باز می‌گردد تا به بهشت می‌رود. ای ابوذر! زیرک کسی است که نفس را پست گرداند و برای پس از مرگ کوشش کند؛ نیز عاجز کسی است که از هوای نفس پیروی کند و از خدا آرزوها طلبد. ای ابوذر! اول چیزی که از این امّت برداشته شود امانت و خشوع است، آن سان که یک نفر خاشعی به چشم نخورد».
علی‌بن‌إبراهیم ( وَ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقانِ یَبْکُونَ وَ یَزِیدُهُمْ خُشُوعاً وَ هُمْ قَوْمٌ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ آمَنُوا بِاللَّهِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ یَخِرُّونَ لِلأَذْقَانِ یَبْکُونَ وَ یَزِیدُهُمْ خُشُوعًا، و آن‌ها قوم و گروهی از اهل کتاب بودند که به خدا ایمان آوردند.