آیه وَ قَضى رَبُّكَ أَلّا تَعْبُدُوا إِلّا إِيّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً إِمّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لاتَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً كَرِيماً [23]
و پروردگارت فرمان داده؛ جز او را نپرستيد و به پدر و مادر نيكى كنيد. هرگاه يكى از آن دو يا هر دو، نزد تو به سنّ پيرى رسند، كمترين اهانتى به آنها روا مدار و بر آنها فرياد مزن و گفتار [لطيف و سنجيده و] بزرگوارانه به آنها بگو.
أمیرالمومنین ( رُوِیَ عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ (فِی رِسَالَتِهِ إِلَی أَهْلِ الْأَهْوَازِ فِی نَفْیِ الْجَبْرِ وَ التَّفْوِیضِ أَنَّهُ قَال رُوِیَ عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (أَنَّهُ سَأَلَهُ رَجُلٌ بَعْدَ انْصِرَافِهِ مِنَ الشَّامِ فَقَالَ یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (أَخْبِرْنَا عَنْ خُرُوجِنَا إِلَی الشَّامِ أَ بِقَضَاءٍ وَ قَدَرٍ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (نَعَم ... إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَمَرَ تَخْیِیراً وَ نَهَی تَحْذِیراً وَ کَلَّفَ یَسِیراً وَ لَمْ یُعْصَ مَغْلُوباً وَ لَمْ یُطَعْ مُکْرِهاً وَ لَمْ یُرْسِلِ الرُّسُلَ هَزْلًا وَ لَمْ یُنْزِلِ الْقُرْآنَ عَبَثاً وَ لَمْ یَخْلُقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما باطِلًا ذلِکَ ظَنُّ الَّذِینَ کَفَرُوا فَوَیْلٌ لِلَّذِینَ کَفَرُوا مِنَ النَّارِ قَالَ ثُمَّ تَلَا عَلَیْهِمْ وَ قَضی رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ قَالَ فَنَهَضَ الرَّجُلُ مَسْرُورا.
امام علی (علیه السلام)- روایت شده امام هادی (علیه السلام) در نامه ای که درباره نفی جبر و تفویض به مردم اهواز نوشت، فرموده : مردی از امیرالمؤمنین (علیه السلام)، پس از این که ایشان از شام بازگشتند، پرسید: «ای امیرالمؤمنین! برای ما بگویید آیا رفتن ما به شام به قضا و قدر [خداوند] بود»؟ امیرالمؤمنین (علیه السلام) به او فرمود: «آری ... خداوند متعال امر کرد تا [بندگان] مختار باشند و نهی کرد تا بر حذر باشند و به چیزهای آسان تکلیف کرد، [خداوند] مغلوبانه معصیت نگردد و وادارانه اطاعت نشود و رسولان را برای مزاح نفرستاد و قرآن را بیهوده نازل نکرد و آسمان و زمین و آنچه را میان آنهاست بیهوده نیافرید این گمان کافران است وای بر کافران از آتش (دوزخ). ِ (ص/۲۷) ایشان سپس این آیه را برای آن ها تلاوت نمود: وَ قَضی رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ. در این هنگام آن مرد شادمان برخاست.
أمیرالمومنین ( زَادَ ابْنُ عَبَّاسٍ فِی حَدِیثِهِ فَقَالَ الشَّیْخُ یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (الْقَضَاءُ وَ الْقَدْرُ اللَّذَانِ سَاقَانَا وَ مَا هَبَطْنَا وَادِیاً وَ مَا عَلَوْنَا تَلْعَهًًْ إِلَّا بِهِمَا فَقَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (الْأَمْرُ مِنَ اللَّهِ وَ الْحُکْمُ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ وَ قَضی رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً.
امام علی (علیه السلام)- در توحید چنین آمده است: در نقل ابن‌عباس (رحمة الله علیه) این جملات نیز وجود دارد: پیرمرد عرض کرد: «ای امیرالمؤمنین (علیه السلام) قضا و قدر بودند که ما را [به این سفر] بردند و ما جز به سبب آن دو، در هیچ دشتی سرازیر نشده و از هیچ بلندی بالا نرفتیم»؟ امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «هر امر و حکمی از جانب خداست» و سپس این آیه را تلاوت نمود: وَ قَضی رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً.
أمیرالمومنین ( الْقَضَاءُ عَلَی أَرْبَعَهًِْ أَوْجُهٍ فِی کِتَابِ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ ... وَ الثَّالِثُ قَضَاءُ الْأَمْرِ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ قَضی رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ مَعْنَاهُ أَمَرَ رَبُّکَ.
امام علی (علیه السلام)- قضا در قرآن به چهار وجه آمده است ... و سوّم امرکردن است؛ همان‌طور که خداوند می‌فرماید: وَ قَضی رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ؛ معنایش یعنی امر یا فرمان پروردگارت است.
أمیرالمومنین ( وَ سَأَلُوهُ (عَنِ الْمُتَشَابِهِ فِی الْقَضَاءِ فَقَالَ (هُوَ عَشَرَهًُْ أَوْجَهٍ مُخْتَلِفَهًُْ الْمَعْنَی فَمِنْهُ قَضَاءُ فَرَاغٍ وَ قَضَاءُ عَهْدٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ إِعْلَامٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ فِعْلٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ إِیجَابٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ کِتَابٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ إِتْمَامٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ حُکْمٍ وَ فَصْلٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ خَلْقٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ نُزُولِ الْمَوْتِ ... أَمَّا تَفْسِیر قَضَاءُ الْعَهْدِ فَقَوْلُهُ تَعَالَی وَ قَضی رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ أَیْ عَهْدٌ.
امام علی (علیه السلام)- از ایشان درباره‌ی متشابهات لفظ «قضاء» در قرآن سؤال نمودند که فرمود: این لفظ بر ده وجه در قرآن آمده است که معانی متفاوتی دارند و شامل معانی فراغت، عهد، اعلام و آگاهی‌دادن، انجام کار، واجب‌کردن، مکتوب و حتمی‌کردن، اتمام، حکم، خلق و نزول مرگ می‌باشد ... [تفسیر] قضای عهد و پیمان نیز در این آیه است: وَ قَضَی رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ یعنی عهد کرد.
الرّضا ( عَنْ یَزِیدَ بْنِ عُمَیْرِ بْنِ مُعَاوِیَهًَْ الشَّامِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا بِمَرْوَ فَقُلْتُ لَهُ یَا بن رَسُولِ اللَّهِ رُوِیَ لَنَا عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (أَنَّهُ قَالَ لَا جَبْرَ وَ لَا تَفْوِیضَ بَلْ أَمْرٌ بَیْنَ أَمْرَیْنِ فَمَا مَعْنَاهُ فَقَالَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ یَفْعَلُ أَفْعَالَنَا ثُمَ یُعَذِّبُنَا عَلَیْهَا فَقَدْ قَالَ بِالْجَبْرِ وَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَوَّضَ أَمْرَ الْخَلْقِ وَ الرِّزْقِ إِلَی حُجَجِهِ (فَقَدْ قَالَ بِالتَّفْوِیضِ فَالْقَائِلُ بِالْجَبْرِ کَافِرٌ وَ الْقَائِلُ بِالتَّفْوِیضِ مُشْرِکٌ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَمَا أَمْرٌ بَیْنَ أَمْرَیْنِ فَقَالَ وُجُودُ السَّبِیلِ إِلَی إِتْیَانِ مَا أُمِرُوا بِهِ وَ تَرْکِ مَا نُهُوا عَنْهُ فَقُلْتُ لَهُ فَهَلْ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَشِیَّهًٌْ وَ إِرَادَهًٌْ فِی ذَلِکَ فَقَالَ أَمَّا الطَّاعَاتُ فَإِرَادَهًُْ اللَّهِ وَ مَشِیَّتُهُ فِیهَا الْأَمْرُ بِهَا وَ الرِّضَا لَهَا وَ الْمُعَاوَنَهًُْ عَلَیْهَا وَ إِرَادَتُهُ وَ مَشِیَّتُهُ فِی الْمَعَاصِی النَّهْیُ عَنْهَا وَ السَّخَطُ لَهَا وَ الْخِذْلَانُ عَلَیْهَا قُلْتُ فَلِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهَا الْقَضَاءُ قَالَ نَعَمْ مَا مِنْ فِعْلٍ یَفْعَلُهُ الْعِبَادُ مِنْ خَیْرٍ وَ شَرٍّ إِلَّا وَ لِلَّهِ فِیهِ قَضَاءٌ قُلْتُ فَمَا مَعْنَی هَذَا الْقَضَاءِ قَالَ الْحُکْمُ عَلَیْهِمْ بِمَا یَسْتَحِقُّونَهُ عَلَی أَفْعَالِهِمْ مِنَ الثَّوَابِ وَ الْعِقَابِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ.
امام رضا (علیه السلام)- یزیدبن‌عمیربن معاویه شامی گوید: در مرو به خدمت امام رضا (علیه السلام) رسیدم و به آن حضرت (علیه السلام) عرض کردم: از امام صادق (علیه السلام) حدیثی برای ما روایت شده که آن حضرت (علیه السلام) فرموده است: «نه جبر است، نه تفویض، بلکه چیزیست بین دو امر؛ معنای این حدیث چیست»؟ فرمود: «هرکس پندارد که خداوند کارهای ما را انجام می‌دهد و سپس به‌خاطر آنها ما را عذاب می‌کند قائل به جبر شده و کسی که پندارد خداوند مسأله خلق و رزق و روزی‌دادن به مخلوقات را به امامان (واگذار نموده است، قائل به تفویض شده و قائل به جبر کافر است و قائل به تفویض مشرک». عرض کردم: «ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! چیزی بین دو امر یعنی چه»؟ فرمود: «یعنی راه باز است که آنچه را خدا دستور داده انجام دهند و آنچه را نهی فرموده ترک کنند». پرسیدم: «مگر در این مورد (اعمال بندگان) مشیّت و اراده‌ی خداوند جاری نیست»؟ فرمود: «امّا در مورد طاعات، عبارت است از؛ دستور و رضایت خداوند به آن عمل و یاری‌نمودن ایشان در انجام آن. و اراده و مشیّت خدا درمورد معاصی عبارت از نهی‌کردن و خشمگین‌بودن از آن عمل و یاری‌نکردن بندگان در انجام آن است». پرسیدم: «آیا خداوند در مورد اعمال بندگان قضاء دارد»؟ فرمود: «آری! هیچ فعلی را بندگان از خیر و شرّ انجام نمی‌دهند مگر اینکه خداوند درمورد آن کار، قضایی دارد». پرسیدم: «معنی این قضاء چیست»؟ فرمود: «اینکه خداوند حکم می‌کند آن ثواب و عقابی که در دنیا و آخرت به‌خاطر اعمالشان مستحقّ آن هستند به ایشان داده شود».
الباقر ( وَکَانَ الَّذِی جَاءَ بِهِ النَّبِیُّونَ جَمِیعاً أَنْ لَا یُشْرِکُوا بِاللَّهِ شَیْئاً ثُمَّ بَعَثَ اللَّهُ مُحَمَّداً (وَ هُوَ بِمَکَّهًَْ عَشْرَ سِنِینَ فَلَمْ یَمُتْ بِمَکَّهًَْ فِی تِلْکَ الْعَشْرِ سِنِینَ أَحَدٌ یَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً (رَسُولُ اللَّهِ إِلَّا أَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّهًَْ بِإِقْرَارِهِ وَ هُوَ إِیمَانُ التَّصْدِیقِ وَ لَمْ یُعَذِّبِ اللَّهُ أَحَداً مِمَّنْ مَاتَ وَ هُوَ مُتَّبِعٌ لِمُحَمَّدٍ (عَلَی ذَلِکَ إِلَّا مَنْ أَشْرَکَ بِالرَّحْمَنِ وَ تَصْدِیقُ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ عزّوجلّ أَنْزَلَ عَلَیْهِ فِی سُورَهًِْ بَنِی إِسْرَائِیلَ بِمَکَّهًَْ وَ قَضی رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً إِلَی قَوْلِهِ تَعَالَی إِنَّهُ کانَ بِعِبادِهِ خَبِیراً بَصِیراً أَدَبٌ وَ عِظَهًٌْ وَ تَعْلِیمٌ وَ نَهْیٌ خَفِیفٌ وَ لَمْ یَعِدْ عَلَیْهِ وَ لَمْ یَتَوَاعَدْ عَلَی اجْتِرَاحِ شَیْءٍ مِمَّا نَهَی عَنْهُ وَ أَنْزَلَ نَهْیاً عَنْ أَشْیَاءَ حَذَّرَ عَلَیْهَا وَ لَمْ یُغَلِّظْ فِیهَا وَ لَمْ یَتَوَاعَدْ عَلَیْهَاوَ قَالَ وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِیَّاکُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ کانَ خِطْأً کَبِیراً* وَ لا تَقْرَبُوا الزِّنی إِنَّهُ کانَ فاحِشَةً وَ ساءَ سَبِیلًا* وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً* وَ لا تَقْرَبُوا مالَ الْیَتِیمِ إِلَّا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ حَتَّی یَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَ أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ کانَ مَسْؤُلًا* وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ إِذا کِلْتُمْ وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقِیمِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِیلًا* وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا* وَ لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّکَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَ لَنْ تَبْلُغَ الْجِبالَ طُولًا کُلُّ ذلِکَ کانَ سَیِّئُهُ عِنْدَ رَبِّکَ مَکْرُوهاً ذلِکَ مِمَّا أَوْحی إِلَیْکَ رَبُّکَ مِنَ الْحِکْمَهًِْ وَ لا تَجْعَلْ مَعَ اللهِ إِلهاً آخَرَ فَتُلْقی فِی جَهَنَّمَ مَلُوماً مَدْحُورا.
امام باقر (علیه السلام)- مطلبی را که همه‌ی پیامبران (آوردند این بود که چیزی را شریک خدا نگیرند [یعنی این مطلب در زمان هیچ پیغمبری برهم نخورد]. سپس خدا محمّد (صلی الله علیه و آله) را مبعوث فرمود و او ده سال در مکّه بود، در آن ده سال هیچ‌کس با شهادت به یکتایی خدا و رسالت محمّد (صلی الله علیه و آله) نمرد، جز آنکه خدا او را به‌سبب اقرارش به بهشت داخل کرد و آن ایمان باور و تصدیق بود و هیچ‌یک از پیروان محمّد (صلی الله علیه و آله) را که مردند عذاب نفرمود، جز آنکه به خدای رحمان مشرک شد و تصدیق این مطلب را خدای عزّوجلّ در سوره‌ی بنی‌اسرائیل در مکّه بر پیغمبر (صلی الله علیه و آله) نازل کرد؛ وَ قَضی رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً کَریما در این آیات ادب است و پند و آموزش و نهی سبک و بر آنها وعده نداد و نسبت به ارتکاب آنچه نهی فرموده وعیدی (انذار و تهدیدی) نفرمود و نیز از چیزهایی نهی نمود و بیم داد، ولی نسبت به آنها سخت‌گیری نکرد و تهدید ننمود و فرمود: وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِیَّاکُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ کانَ خِطْأً کَبِیراً* وَ لا تَقْرَبُوا الزِّنی إِنَّهُ کانَ فاحِشَةً وَ ساءَ سَبِیلًا* وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللهُ إِلَّا بِالحَقِّ وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً* وَ لا تَقْرَبُوا مالَ الْیَتِیمِ إِلَّا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ حَتَّی یَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَ أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ کانَ مَسْؤُلًا* وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ إِذا کِلْتُمْ وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقِیمِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِیلًا* وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا* وَ لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّکَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَ لَنْ تَبْلُغَ الْجِبالَ طُولًا بدی همه‌ی این‌ها نزد پروردگارت ناپسند است، این‌ها برخی حکمت است که پروردگارت به تو وحی کرد: و لا تَجْعَلْ مَعَ اللهِ إِلهاً آخَرَ فَتُلْقی فِی جَهَنَّمَ مَلُوماً مَدْحُورا.
الصّادق ( عن أَبِی‌وَلَّادٍ الْحَنَّاطِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً مَا هَذَا الْإِحْسَانُ فَقَالَ الْإِحْسَانُ أَنْ تُحْسِنَ صُحْبَتَهُمَا وَ أَنْ لَا تُکَلِّفَهُمَا أَنْ یَسْأَلَاکَ شَیْئاً مِمَّا یَحْتَاجَانِ إِلَیْهِ وَ إِنْ کَانَا مُسْتَغْنِیَیْنِ أَلَیْسَ یَقُولُ اللَّهُ عزّوجلّ لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ.
امام صادق (علیه السلام)- ابوولاد حناط گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «در کلام خدای عزّوجلّ: وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً؛ منظور از احسان چیست»؟ فرمود: «خوش‌رفتاری با آنها است و اینکه آنان را به تکلّف نیندازی تا از تو آنچه را به آن نیاز دارند بخواهند، اگرچه ثروتمند باشند آیا چنین نیست که خدای عزّوجلّ می‌فرماید: هرگز به [حقیقت] نیکوکاری نمی‌رسید مگر اینکه از آنچه دوست می‌دارید. (آل عمران/۹۲)».
الصّادق ( عَنْ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌مُسْکَانَ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (قَالَ قَالَ وَ أَنَا عِنْدَهُ لِعَبْدِ الْوَاحِدِ الْأَنْصَارِیِّ فِی بِرِّ الْوَالِدَیْنِ فِی قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً فَظَنَنَّا أَنَّهَا الْآیَهًُْ الَّتِی فِی بَنِی‌إِسْرَائِیلَ وَ قَضی رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً فَلَمَّا کَانَ بَعْدُ سَأَلْتُهُ فَقَالَ هِیَ الَّتِی فِی لُقْمَانَ وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ حُسْناً وَ إِنْ جاهَداکَ عَلی أَنْ تُشْرِکَ بِی ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما فَقَالَ إِنَّ ذَلِکَ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ یَأْمُرَ بِصِلَتِهِمَا وَ حَقِّهِمَا عَلَی کُلِّ حَالٍ وَ إِنْ جاهَداکَ عَلی أَنْ تُشْرِکَ بِی ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَقَالَ لَا بَلْ یَأْمُرُ بِصِلَتِهِمَا وَ إِنْ جَاهَدَاهُ عَلَی الشِّرْکِ مَا زَادَ حَقَّهُمَا إِلَّا عِظَماً.
امام صادق (علیه السلام)- عبدالله‌بن‌مسکان از کسی که از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است نقل می‌کند: خدمت امام صادق (علیه السلام) بودم که آن حضرت (علیه السلام) به عبدالواحد انصاری درباره‌ی نیکی به پدر و مادر که در کلام خدای عزّوجلّ: وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً آمده است، مطالبی می‌فرمود، ما گمان کردیم سخن حضرت (علیه السلام) درباره‌ی آیه‌ای در سوره‌ی بنی‌اسرائیل است که می‌فرماید: وَ قَضی رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً. و چون پس از آن به دیدارش رسیدم، از آن حضرت درباره آیه پرسیدم. [این سؤال کننده زراره بوده است.] فرمود: «مقصود من آیه سوره‌ی لقمان است که فرماید: ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند، و اگر آن دو [مشرک باشند و] تلاش کنند که برای من همتایی قائل شوی که به آن علم نداری، از آنها پیروی مکن! (عنکبوت/۸)». زراره گفت: «همانا آن سفارش سوره بنی اسرائیل، بالاتر است، چون به صله‌ی پدر و مادر و رعایت حقشان در هر حال فرمان داده است، وَ إِنْ جاهَداکَ عَلی أَنْ تُشْرِکَ بِی ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ». امام (علیه السلام) فرمود: «نه! بالاتر نیست، بلکه در آیه لقمان؛ هم فرمان داده به صله‌ی آنها و افزوده اگر با او برای شرک درافتند. و در حق آنان جز عظمت و والایی نیفزوده است».
الرّسول ( عَنْ هِشَامِ‌بْنِ‌سَالِمٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (قَالَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَی النَّبِیِّ (فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (مَنْ أَبَرُّ قَالَ أُمَّکَ قَالَ ثُمَّ مَنْ قَالَ أُمَّکَ قَالَ ثُمَّ مَنْ قَالَ أُمَّکَ قَالَ ثُمَّ مَنْ قَالَ أَبَاکَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هشام‌بن‌سالم گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: مردی نزد پیغمبر (صلی الله علیه و آله) آمد و گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! به چه‌کسی احسان کنم»؟ فرمود: «مادرت». گفت: «پس [از آن] چه کسی را»؟ فرمود: «مادرت را». آن مرد گفت: «پس [از آن] چه کسی را»؟ فرمود: «مادرت را». گفت: «پس از آن چه کسی را»؟ فرمود: «پدرت را».
السّجّاد ( عَنْ ثَابِتِ‌بْنِ‌دِینَارٍ عَنْ سَیِّدِ الْعَابِدِینَ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (قَال ... وَ أَمَّا حَقُّ أُمِّکَ أَنْ تَعْلَمَ أَنَّهَا حَمَلَتْکَ حَیْثُ لَا یَحْمِلُ أَحَدٌ أَحَداً وَ أَعْطَتْکَ مِنْ ثَمَرَهًِْ قَلْبِهَا مَا لَا یُعْطِی أَحَدٌ أَحَداً وَ وَقَتْکَ بِجَمِیعِ جَوَارِحِهَا وَ لَمْ تُبَالِ أَنْ تَجُوعَ وَ تُطْعِمَکَ وَ تَعْطَشَ وَ تَسْقِیَکَ وَ تَعْرَی وَ تَکْسُوَکَ وَ تَضْحَی وَ تُظِلَّکَ وَ تَهْجُرَ النَّوْمَ لِأَجْلِکَ وَ وَقَتْکَ الْحَرَّ وَ الْبَرْدَ لِتَکُونَ لَهَا وَ أَنَّکَ لَا تُطِیقُ شُکْرَهَا إِلَّا بِعَوْنِ اللَّهِ وَ تَوْفِیقِهِ وَ أَمَّا حَقُّ أَبِیکَ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنَّهُ أَصْلُکَ فَإِنَّهُ لَوْلَاهُ لَمْ تَکُنْ فَمَهْمَا رَأَیْتَ مِنْ نَفْسِکَ مَا یُعْجِبُکَ فَاعْلَمْ أَنَّ أَبَاکَ أَصْلُ النِّعْمَهًِْ عَلَیْکَ فِیهِ فَاحْمَدِ اللَّهَ وَ اشْکُرْهُ عَلَی قَدْرِ ذَلِکَ وَ لَا قُوَّهًَْ إِلَّا بِاللَّهِ.
امام سجّاد (علیه السلام)- ثابت‌بن‌دینار نقل می‌کند: امام سجّاد (علیه السلام) فرمود: حق مادرت بر تو این است که بدانی او تو را در جایی که هیچ کس کسی را حمل نمی‌کند، حمل کرده و از ثمره دلش (مهر) به تو چندان عطا کرده است که هیچ کس به کسی چنان عطا نمی‌کند و با همه وجود خویش تو را نگهداری کرده است و اهمیّت نمی‌داده که خود گرسنه و تشنه بماند، ولی تو را سیر و سیراب کند و خود برهنه بماند و تو را بپوشاند و خود در آفتاب باشد ولی بر تو سایه افکند و برای تو خواب نوشین را رها کرده و تو را از گرما و سرما حفظ کرده است تا تو برای او باقی بمانی و تو نمی‌توانی از عهده شکرش بیرون آیی مگر به یاری و توفیق خداوند.
الرّضا ( وَ حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عُقُوقَ الْوَالِدَیْنِ لِمَا فِیهِ مِنَ الْخُرُوجِ عَنِ التَّوْقِیرِ لِطَاعَهًِْ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ التَّوْقِیرِ لِلْوَالِدَیْنِ وَ تَجَنُّبِ کُفْرِ النِّعْمَهًِْ وَ إِبْطَالِ الشُّکْرِ وَ مَا یَدْعُو مِنْ ذَلِکَ إِلَی قِلَّهًِْ النَّسْلِ وَ انْقِطَاعِهِ لِمَا فِی الْعُقُوقِ مِنْ قِلَّهًِْ تَوْقِیرِ الْوَالِدَیْنِ وَ الْعِرْفَانِ بِحَقِّهِمَا وَ قَطْعِ الْأَرْحَامِ وَ الزُّهْدِ مِنَ الْوَالِدَیْنِ فِی الْوَلَدِ وَ تَرْکِ التَّرْبِیَهًِْ لِعِلَّهًِْ تَرْکِ الْوَلَدِ بِرَّهُمَا.
امام رضا (علیه السلام)- عقوق والدین را خدا از این جهت حرام کرد که در عقوق والدین است: بیرون رفتن از اطاعت خدا و از احترام کردن والدین و از اجتناب کردن از کفران نعمت، از این جهت که به باطل کردن شکر و قلّت نسل منجر میشود، چراکه در عقوق احترام نداشتن والدین و عارف نبودن به حق آنها و قطع ارحام، و ترسیدن والدین در پس انداختن ولد و ترک کردن تربیت، به جهت اینکه آنها را ولد نیکوئی ترک کرده است، می‌باشد.
الرّسول ( دُرُسْتَ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ مُوسَی (قَالَ سَأَلَ رَجُلٌ رَسُولَ اللَّه (مَا حَقُّ الْوَالِدِ عَلَی وَلَدِهِ قَالَ لَا یُسَمِّیهِ بِاسْمِهِ وَ لَا یَمْشِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَ لَا یَجْلِسُ قَبْلَهُ وَ لَا یَسْتَسِبُّ لَهُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- از امام کاظم (علیه السلام) روایت است: مردی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پرسید: «حقّ پدر بر فرزندش چیست»؟ فرمود: «آن که پدر را به نام نخواند و جلو او راه نرود و پیش او ننشیند و دشنام‌گیرش نکند».
الرّسول ( رَوَی أَبُو أُسَیْدٍ الْأَنْصَارِیُّ قَالَ: بَیْنَا نَحُنُ عِنْدَ رَسُولِ اللهِ (إِذْ جَاءَهُ رَجُلٌ مِنْ بَنِی سَلْمَهًَْ، فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللهِ (هَلْ بَقِیَ مِنْ بِرِّ أَبَوَیَّ شَیْءٌ أَبِرُّهُمَا بِهِ بَعْدَ مَوْتِهِمَا؟ قَالَ: نَعَمِ، الصَّلَاهًُْ عَلَیْهِمَا وَ الِاسْتِغْفَارُ لَهُمَا وَ إِنْفُاذُ عَهْدِهِمَا مِنْ بَعْدِهِمَا وَ إِکْرَامُ صَدِیقِهِمَا وَ صِلَهًُْ الرَّحِمِ الَّتِی لَا تُوصَلُ إِلَّا بِهِمَا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- از ابو اسید انصاری روایت است: نزد رسول خدا بودیم که مردی از بنی‌سلمه سؤال کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آیا از نیکی به پدر و مادرِ من چیزی باقی مانده است که بعد از مرگشان برای آنها انجام دهم»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آری! درود فرستادن بر آنها، آمرزش‌خواستن برای آنها، وفاکردن به عهد و پیمان آنها بعد از ایشان، گرامی‌داشتن دوست آنها و صله‌ی رحم با خویشاوندانی که از آن دو داری».
الرّضا ( عن مُعَمَّرِ‌بْنِ‌خَلَّادٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌الْحَسَنِ الرِّضَا (أَدْعُو لِوَالِدَیَّ إِذَا کَانَا لَا یَعْرِفَانِ الْحَقَّ قَالَ ادْعُ لَهُمَا وَ تَصَدَّقْ عَنْهُمَا وَ إِنْ کَانَا حَیَّیْنِ لَا یَعْرِفَانِ الْحَقَّ فَدَارِهِمَا فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (قَالَ إِنَّ اللَّهَ بَعَثَنِی بِالرَّحْمَهًِْ لَا بِالْعُقُوقِ.
امام رضا (علیه السلام)- معمربن‌خلاد گوید: به امام رضا (علیه السلام) عرض کردم: «اگر پدر و مادرم شیعه نباشند، می‌توانم برای آنان دعا کنم»؟ گفت: «آری! دعا کن و به نیابت آنان صدقه بده و اگر زنده‌اند و از مذهب حق بی‌اطّلاع می‌باشند با آنان مدارا کن، زیرا که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: خداوند مرا با پیام مهر و شفقت مبعوث کرد نه بریدن از پدر و مادر و خویشان».
الکاظم ( عن مُوسَی‌بْنِ‌بَکْرٍ الْوَاسِطِیِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌الْحَسَنِ مُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَرٍ (الرَّجُلُ یَقُولُ لِابْنِهِ أَوْ لِابْنَتِهِ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی أَوْ بِأَبَوَیَّ أَ تَرَی بِذَلِکَ بَأْساً فَقَالَ إِنْ کَانَ أَبَوَاهُ حَیَّیْنِ فَأَرَی ذَلِکَ عُقُوقاً وَ إِنْ کَانَا قَدْ مَاتَا فَلَا بَأْس.
امام کاظم (علیه السلام)- موسی‌بن‌بکر واسطی گوید: به امام کاظم (علیه السلام) گفتم: «مردی به پسرش یا دخترش می‌گوید: «پدر و مادرم به قربانت»! آیا در این اشکالی می‌بینی»؟ فرمود: «اگر پدر و مادر زنده باشد ناسپاسی به آنهاست و اگر مرده‌اند، اشکالی ندارد». سپس فرمود: «[امام] جعفر (علیه السلام) می‌فرمود: «خوشبخت است مردی که نمیرد تا جانشین پس از خود را بیند و البتّه به خدا قسم که خداوند جانشین پس از خودم را به من نشان داد».
الرّسول ( عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ (عَنْ آبَائِهِ (قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (یَلْزَمُ الْوَالِدَیْنِ مِنَ الْعُقُوقِ لِوَلَدِهِمَا إِذَا کَانَ الْوَلَدُ صَالِحاً مَا یَلْزَمُ الْوَلَدَ لَهُمَا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- سکونی از امام صادق (علیه السلام) از قول پدرانش روایت نمود: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: برگردن پدر و مادر عقوق و ناسپاسی برای فرزندشان قرار داده می شود، اگرچه، همانند آنچه به گردن فرزند است برای آنان، شایسته باشد.
الصّادق ( ثَلَاثَهًٌْ مَنْ عَازَّهُمْ ذَلَّ الْوَالِدُ وَ السُّلْطَانُ وَ الْغَرِیم.
امام صادق (علیه السلام)- سه نفر می‌باشند که هرکس با آنها درافتد، خوار شود؛ پدر و سلطان و بستانکار.
الصّادق ( ثَلَاثٌ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لِأَحَدٍ مِنَ النَّاسِ فِیهِنَّ رُخْصَهًًْ بِرُّ الْوَالِدَیْنِ بَرَّیْنِ کَانَا أَوْ فَاجِرَیْنِ وَ وَفَاءٌ بِالْعَهْدِ بِالْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ وَ أَدَاءُ الْأَمَانَهًِْ إِلَی الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ.
امام صادق (علیه السلام)- خداوند در سه‌چیز به هیچ‌کس اجازه‌ی برکناری نداده است: ۱ نیکی نمودن به پدر و مادر، چه خوب باشند و چه بد ۲ وفا نمودن به عهد، چه برای نیکوکار و چه برای تبهکار ۳ پس دادن امانت به صاحبش، چه خوب باشد و چه بد.
الصّادق ( بِرُّ الْوَالِدَیْنِ مِنْ حُسْنِ مَعْرِفَهًِْ الْعَبْدِ بِاللَّهِ إِذْ لَا عِبَادَهًَْ أَسْرَعُ بُلُوغاً بِصَاحِبِهَا إِلَی رِضَی اللَّهِ مِنْ بِرِّ الْوَالِدَیْنِ الْمُسْلِمَیْنِ لِوَجْهِ اللَّهِ لِأَنَّ حَقَّ الْوَالِدَیْنِ مُشْتَقٌّ مِنْ حَقِّ اللَّهِ إِذَا کَانَا عَلَی مِنْهَاجِ الدِّینِ وَ السُّنَّهًِْ وَ لَا یَکُونَانِ یَمْنَعَانِ الْوَلَدَ مِنْ طَاعَهًِْ اللَّهِ إِلَی مَعْصِیَتِهِ وَ مِنَ الْیَقِینِ إِلَی الشَّکِّ وَ مِنَ الزُّهْدِ إِلَی الدُّنْیَا وَ لَا یَدْعُوَانِهِ إِلَی خِلَافِ ذَلِکَ فَإِذَا کَانَا کَذَلِکَ فَمَعْصِیَتُهُمَا طَاعَهًٌْ وَ طَاعَتُهُمَا مَعْصِیَهًٌْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ إِنْ جاهَداکَ عَلی أَنْ تُشْرِکَ بِی ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما وَ صاحِبْهُما فِی الدُّنْیا مَعْرُوفاً وَ اتَّبِعْ سَبِیلَ مَنْ أَنابَ إِلَیَّ ثُمَّ إِلَیَّ مَرْجِعُکُمْ وَ أَمَّا فِی الْعِشْرَهًِْ فَدَارِهِمَا وَ ارْفُقْ بِهِمَا وَ احْتَمِلْ أَذَاهُمَا بِحَقِّ مَا احْتَمَلَا عَنْکَ فِی حَالِ صِغَرِکَ {وَ لَا تُضَیِّقْ عَلَیْهِمَا} فِیمَا قَدْ وَسَّعَ اللَّهُ عَلَیْکَ مِنَ الْمَأْکُولِ وَ الْمَلْبُوسِ وَ لَا تُحَوِّلْ وَجْهَکَ عَنْهُمَا وَ لَا تَرْفَعْ صَوْتَکَ فَوْقَ {صَوْتِهِمَا فَإِنَّهُ مِنَ التَّعْظِیمِ لِأَمْرِ} اللَّهِ وَ قُلْ لَهُمَا أَحْسَنَ الْقَوْلِ {وَ الْطُفْ بِهِمَا} فَإِنَّ اللهَ لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِین.
امام صادق (علیه السلام)- برّ والدین از شناخت درست بنده نسبت به خدا مایه می‌گیرد؛ زیرا هیچ عبادتی زودتر از احترام به پدر و مادر مسلمان به رضای خدا نمی‌رسد؛ زیرا حقّ والدین از حقّ خدای تعالی باز گرفته شده است که اگر در راه دین و سنّت باشند و جلوی فرزند را نگیرند از طاعت خدا به معصیت او و از یقین به شک و از زهد به دنیاپرستی و او را برخلاف دین و سنّت نخوانند، که اگر چنین باشند نافرمانی ایشان طاعت خداست و طاعتشان گناه است، خدای عزّوجلّ فرموده است: و هر گاه آن دو، تلاش کنند که تو چیزی را همتای من قرار دهی، که از آن آگاهی نداری (بلکه می‌دانی باطل است)، از ایشان اطاعت مکن، ولی با آن دو، در دنیا به طرز شایسته‌ای رفتار کن و از راه کسانی پیروی کن که توبه‌کنان به سوی من آمده‌اند سپس بازگشت همه شما به سوی من است و من شما را از آنچه عمل می‌کردید آگاه می‌کنم (لقمان/۱۵) و امّا در معاشرت با آنها مدارا کن و مدارا کن؛ آزارشان را به عوض زحمتی که در خردسالی برای تو کشیده اند، تحمل کن؛ خوراک و جامه‌ای را که خدا برایت فراهم کرده، از آنها دریغ مکن؛ روی از آنها برنگردان؛ صدایت را بالای صدای ایشان نیاور، که این احترام به فرمان خدا است؛ با خوش ترین وجه و هر چه لطیف‌تر با آنها سخن بگو؛ که خداوند پاداش نیکوکاران را ضایع نخواهد کرد! (هود/۱۱۵)
الصّادق ( وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْسَاناً قَالَ: الْوَالِدَیْنِ مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ (.
امام صادق (علیه السلام)- خداوند فرموده است: و بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً. والدین، محمّد و علی (علیها السلام) هستند.