آیه وَ جَعَلْنَا الَّيْلَ وَ النَّهارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنا آيَةَ الَّيْلِ وَ جَعَلْنا آيَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّكُمْ وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَ الْحِسابَ وَ كُلَّ شَيْءٍ فَصَّلْناهُ تَفْصِيلاً [12]
ما شب و روز را دو نشانه [عظمت و رحمت خود] قرار داديم، سپس نشانه‌ی شب را محو كرده و نشانه‌ی روز را روشنى‌بخش ساختيم تا [در پرتو آن] فضل پروردگارتان را بطلبيد [و به تلاش براى زندگى برخيزيد] و عدد سال‌ها و حساب را بدانيد و هرچيزى را به‌طور مشخّص [و آشكار] بيان كرديم.
أمیرالمومنین ( ثُمَّ خَلَقَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ فَجَعَلَهُمَا شَمْسَیْنِ فَلَوْ تَرَکَهُمَا تَبَارَکَ وَ تَعَالَی کَمَا کَانَ ابْتَدَأَهُمَا فِی أَوَّلِ مَرَّهًٍْ لَمْ یُعْرَفْ خِلْقَهًُْ اللَّیْلِ مِنَ النَّهَارِ وَ لَا عُرِفَ الشَّهْرُ وَ لَا السَّنَهًُْ وَ لَا عُرِفَ الشِّتَاءُ مِنَ الصَّیْفِ وَ لَا عُرِفَ الرَّبِیعُ مِنَ الْخَرِیفِ وَ لَا عَلِمَ أَصْحَابُ الدَّیْنِ مَتَی یَحُلُّ دَیْنُهُمْ وَ لَا عَلِمَ الْعَامِلُ مَتَی یَتَصَرَّفُ فِی مَعِیشَتِهِ وَ مَتَی یَسْکُنُ لِرَاحَهًِْ بَدَنِهِ فَکَانَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِرَأْفَتِهِ بِعِبَادِهِ نَظَرَ لَهُمْ فَبَعَثَ جَبْرَئِیلَ (إِلَی إِحْدَی الشَّمْسَیْنِ فَمَسَحَ بِهَا جَنَاحَهُ فَأَذْهَبَ مِنْهَا الشُّعَاعَ وَ النُّورَ وَ تَرَکَ فِیهَا الضَّوْءَ فَذَلِکَ قَوْلُهُ وَجَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِینَ وَ الْحِسابَ وَ کُلَّ شَیْءٍ فَصَّلْناهُ تَفْصِیلًا.
امام علی (علیه السلام)- سپس خورشید و ماه را آفرید و هر دو را تابنده ساخت و اگر خدای تعالی آن دو را وانهاده بود چنانچه نخستین‌بار آفرینش خود بودند، شناخته نمی‌شد. شب از روز و ماه و سال و زمستان و تابستان و بهار و پاییز از هم شناخته نمی‌شدند و دین‌داران وقت وظایف دینی خود را نمی‌دانستند و کارگر نمی‌دانست کِی به‌دنبال زندگانی خود رود و کِی آسایش کند و خدا از مهری که به بنده‌های خود داشت، برای آن‌ها پیش‌بینی کرد و جبرئیل را فرستاد تا به پرش یکی از دو خورشید را مسح کرد و پرتو آن را برد و روشنی آن را به‌جا نهاد و این است کلام خداوند عزّوجلّ: وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِینَ وَ الْحِسابَ وَ کُلَّ شَیْءٍ فَصَّلْناهُ تَفْصِیلًا.
الرّسول ( عَلِیِّ‌بْنِ‌إِبْرَاهِیمَ‌بْنِ‌هَاشِمٍ قَال مِنْ آدَابِ رَسُولِ اللَّهِ (فَإِذَا أَرَادَ الْبَوْلَ وَ الْغَائِطَ فَلَا یَجُوزُ لَهُ أَنْ یَسْتَقْبِلَ الْقِبْلَهًَْ بِقُبُلٍ وَ لَادُبُرٍ وَ الْعِلَّهًُْ فِی ذَلِکَ أَنَّ الْکَعْبَهًَْ أَعْظَمُ آیَهًًْ لِلَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ أَجَلُّ حُرْمَهًًْ فَلَا تَسْتَقْبِلْ بِالْعَوْرَتَیْنِ الْقُبُلِ وَ الدُّبُرِ لِتَعْظِیمِ آیَهًِْ اللَّهِ وَ حَرَمِ اللَّهِ وَ بَیْتِ اللَّهِ وَ لَا یَسْتَقْبِلُ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ لِأَنَّهُمَا آیَتَانِ مِنْ آیَاتِ اللَّهِ لَیْسَ فِی السَّمَاءِ أَعْظَمُ مِنْهُمَا لِقَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَهُوَ السَّوَادُ الَّذِی فِی الْقَمَرِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً الْآیَهًَْ وَ عِلَّهًٌْ أُخْرَی أَنَّ فِیهَا نُوراً مُرَکَّباً فَلَا یَجُوزُ أَنْ یَسْتَقْبِلَ بِقُبُلٍ وَ لَا دُبُرٍ إِذْ کَانَتْ مِنْ آیَاتِ اللَّهِ وَ فِیهَا نُورٌ مِنْ نُورِ اللَّهِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- علی‌بن‌ابراهیم‌بن‌هاشم گوید: از جمله آداب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) این است؛ هنگامی‌که کسی می‌خواهد قضای حاجت کند نباید رو به قبله یا پشت به قبله باشد و دلیلش این است که کعبه بزرگ‌ترین نشانه‌ی خداوند روی زمین و دارای بیشترین حرمت است، بنابراین به‌خاطر بزرگداشت نشانه‌ی خدا و حَرم و خانه‌ی خدا نباید رو به قبله یا پشت به قبله باشد. و [همچنین] نباید رو به خورشید و ماه باشد چون خورشید و ماه دو نشانه از نشانه‌های خداوند هستند که در آسمان از آن دو عظیم‌تر وجود ندارد به دلیل این کلام خداوند که فرموده است: وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ؛ که مراد از نشانه‌ی شب، سیاهی موجود در ماه است. وَجَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِینَ وَ الْحِسابَ وَ کُلَّ شَیْءٍ فَصَّلْناهُ تَفْصِیلًا و دلیل دیگر این است که در آن، نوری است که از چند جزء تشکیل شده است و به‌همین‌خاطر نباید رو به آن یا پشت به آن باشد چرا که از نشانه‌های خداوند است و در آن، پرتوی از نور خدا وجود دارد.
الصّادق ( فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ قَالَ: الْمَحْوُ فِی الْقَمَرِ.
امام صادق (علیه السلام)- فَمَحَوْنَا آیَةَ اللَّیْلِ، این محو در ماه اتّفاق افتاده [و از نورش کاسته شده است].
الصّادق ( عن أَبِی‌بَصِیرٍ عَنِ ألصّادق (فِی قَوْلِهِ تَعَالَی فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ قَالَ هُوَ السَّوَادُ الَّذِی فِی جَوْفِ الْقَمَرِ.
امام صادق (علیه السلام)- ابوبصیر گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «فَمَحَوْنَا آیَةَ اللَّیْلِ، منظور، لکّه‌ی سیاهی است که بر روی ماه وجود دارد».
أمیرالمومنین ( عَنْ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (فِی مَرَضِهِ الَّذِی تُوُفِّیَ فِیهِ ادْعُوا لِی أَخِی قَالَ فَأَرْسَلُوا إِلَی عَلِیٍّ (... فَخَرَجَ عَلِیٌّ (فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنَ النَّاسِ أَسَرَّ إِلَیْکَ نَبِیُّ اللَّهِ شَیْئاً قَالَ نَعَمْ أَسَرَّ إِلَیَّ أَلْفَ بَابٍ فِی کُلِّ بَابٍ أَلْفُ بَابٍ فَقَالَ وَعَیْتَهُ قَالَ نَعَمْ وَ عَقَلْتُهُ قَالَ فَمَا السَّوَادُ الَّذِی فِی الْقَمَرِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عزّوجلّ قَالَ وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً.
امام علی (علیه السلام)- عبدالله‌بن عمر نقل می‌کند: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: هنگامی‌که علی (علیه السلام) بیرون آمد. مردی به او گفت: «آیا پیغمبر خدا (صلی الله علیه و آله) به تو رازی را گفت»؟ فرمود: «آری هزار باب دانش را به من گفت که در هر بابی هزار باب دیگر بود». گفت: «همه را حفظ کردی»؟ فرمود: «آری و فهمیدم». آن مرد گفت: «این سیاهی که در چهره‌ی ماه است چیست»؟ فرمود: «سیاهی چهره‌ی ماه این کلام خداست: وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً».
الصّادق ( السَّوَادُ الَّذِی فِی الْقَمَرِ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّه (.
امام صادق (علیه السلام)- [لکّه‌ی] سیاهی که بر روی ماه است، محمّد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌باشد.
الصّادق ( لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْقَمَرَ کَتَبَ عَلَیْهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ هُوَ السَّوَادُ الَّذِی تَرَوْنَهُ.
امام صادق (علیه السلام)- چون خدا ماه را آفرید بر آن نوشت :لا اله الا اللَّه، محمّد رسول‌اللَّه (صلی الله علیه و آله)، علی امیرالمؤمنین (علیه السلام)) و آن سیاهی که در چهره‌ی ماه می‌نگرید، همان است.
الحسن ( وَ أَمَّا الْمَحْوُ الَّذِی فِی الْقَمَرِ فَإِنَّ ضَوْءَ الْقَمَرِ کَانَ مِثْلَ ضَوْءِ الشَّمْسِ فَمَحَاهُ اللَّهُ وَ قَالَ فِی کِتَابِهِ فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً.
امام حسن (علیه السلام)- امّا آن لکّه‌ها که در ماه است؛ به‌راستی پرتو ماه همچون نور خورشید بود و خداوندش محو و مات کرده و در قرآن فرمود است: فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً.
أمیرالمومنین ( عن الْأَصْبَغِ‌بْنِ‌نُبَاتَهًَْ قَالَ خَطَبَنَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (عَلَی مِنْبَرِ الْکُوفَهًْ ... فَقَامَ إِلَیْهِ ابْنُ الْکَوَّاءِ فَقَال‌یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِین (... أَخْبِرْنِی عَنِ الْمَحْوِ الَّذِی یَکُونُ فِی الْقَمَرِ قَالَ (اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ رَجُلٌ أَعْمَی یَسْأَلُ عَنْ مَسْأَلَهًٍْ عَمْیَاءَ أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً.
امام علی (علیه السلام)- اصبغ‌بن‌نباته گوید: امام علی (علیه السلام) بر منبر کوفه برایمان خطبه خواند ... ابن‌کوّاء به سوی ایشان رفت و گفت: «یا امیرالمؤمنین (علیه السلام)! سیاهی‌ای که در قمر بیّن و ظاهر است چیست»؟ امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «اللهُ اکبر اللهُ اکبر اللهُ اکبر، این مرد کور و بی‌دلِ بی‌بصر مسائل کورکورانه می‌پرسد. ای ابن‌الکواء نشنیدی که حق تعالی در قرآن می‌فرماید: وَجَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً».
أمیرالمومنین ( عن أَبِی‌عِمْرَانَ الْکُنْدُرِیِّ قَال سَأَلَ ابْنُ الْکَوَّاءِ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (عَنِ السَّوَادِ الَّذِی فِی جَوْفِ الْقَمَرِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عزّوجلّ یَقُولُ وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنا آیَهًَْ اللَّیْلِ السَّوَادَ الَّذِی فِی جَوْفِ الْقَمَرِ قَالَ فَکَمْ بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ قَالَ مَسِیرَهًُْ یَوْمٍ لِلشَّمْسِ تَطْلُعُ مِنْ مَطْلَعِهَا فَتَأْتِی مَغْرِبَهَا مَنْ حَدَّثَکَ غَیْرَ ذَلِکَ کَذَبَکَ.
امام علی (علیه السلام)- ابوعمران کندری گوید: [ابن‌کواء] در مورد سیاهی چهره‌ی ماه از امیرالمؤمنین (علیه السلام) پرسید. ایشان فرمود: «خدای عزّوجلّ فرماید: وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنا، این سیاهی چهره‌ی ماه است». گفت: «میان مشرق و مغرب چه اندازه است»؟ فرمود: «به‌اندازه‌ی سیر یک روز خورشید که از مشرقش طلوع می‌کند و به مغرب غروب می‌کند، هرکس جز این مطلب را به تو گفت، سخنش را دروغ بشمار».
أمیرالمومنین ( عن کِتَابِ ابْنِ جُمْهُورٍ أَیْضاً بِإِسْنَادِهِ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (لَمَّا صَعِدَ الْمِنْبَرَ وَ قَال أَمَا سَمِعْتَ اللَّهَ عزّوجلّ یَقُولُ فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً وَ السَّوَادُ الَّذِی تَرَاهُ فِی الْقَمَرِ إِنَّ اللَّهَ عزّوجلّ خَلَقَ مِنْ نُورِ عَرْشِهِ شَمْسَیْنِ فَأَمَرَ جَبْرَئِیلَ فَأَمَرَّ جَنَاحَهُ الَّذِی سَبَقَ مِنْ عِلْمِ اللَّهِ جَلَّتْ عَظَمَتُهُ لَمَّا أَرَادَ أَنْ یَکُونَ مِنِ اخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ عَدَدِ السَّاعَاتِ وَ الْأَیَّامِ وَ الشُّهُورِ وَ السِّنِینَ وَ الدُّهُورِ وَ الِارْتِحَالِ وَ النُّزُولِ وَ الْإِقْبَالِ وَ الْإِدْبَارِ وَ الْحَجِّ وَ الْعُمْرَهًِْ وَ مَحَلِّ الدَّیْنِ وَ أَجْرِ الْأَجِیرِ وَ عَدَدِ أَیَّامِ الْحَبَلِ وَ الْمُطَلَّقَهًِْ وَ الْمُتَوَفَّی عَنْهَا زَوْجُهَا وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ.
امام علی (علیه السلام)- در کتاب ابن‌جمهور با سندش آمده است: امیرالمؤمنین (علیه السلام) بر فراز منبر رفت و فرمود: ... مگر کلام خدای عزّوجلّ را نشنیده‌ای که می‌فرماید: فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً سیاهی‌ای که در ماه می‌بینی؛ به این دلیل این است که خدای عزّوجلّ از نور عرش خود دو خورشید را آفرید، و به جبرئیل دستور داد تا آن را که در علم خدا گذشته بود، بال کشید و محو نمود. چون می‌خواست شب و روز و خورشید و ماه و ساعات و روزها و ماه‌ها و سال‌ها و روزگارها و کوچ و فرودشدن و پیش‌آمدن و پس رفتن و حجّ و عمره و موعد وام و پرداخت مزد اجیر و شماره ایّام آبستنی، و عدّه‌ی مطلّقه و زنی‌که شوهرش مرده و مانند آن‌ها از هم جدا و مشخّص باشند».
الرّسول ( عن یَزِیدَ‌بْنِ‌سَلَّامٍ أَنَّهُ سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ فَقَال ... سَأَلَ النَّبِیَّ (مَا بَالُ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ لَا یَسْتَوِیَانِ فِی الضَّوْءِ وَ النُّورِ قَالَ لَمَّا خَلَقَهُمَا اللَّهُ عزّوجلّ أَطَاعَا وَ لَمْ یَعْصِیَا شَیْئاً فَأَمَرَ اللَّهُ عزّوجلّ جَبْرَئِیلَ أَنْ یَمْحُوَ ضَوْءَ الْقَمَرِ فَمَحَاهُ فَأَثَّرَ الْمَحْوُ فِی الْقَمَرِ خُطُوطاً سَوْدَاءَ وَ لَوْ أَنَّ الْقَمَرَ تُرِکَ عَلَی حَالِهِ بِمَنْزِلَهًِْ الشَّمْسِ لَمْ یُمْحَ لَمَا عُرِفَ اللَّیْلُ مِنَ النَّهَارِ وَ لَا النَّهَارُ مِنَ اللَّیْلِ وَ لَا عَلِمَ الصَّائِمُ کَمْ یَصُومُ وَ لَا عَرَفَ النَّاسُ عَدَدَ السِّنِینَ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عزّوجلّ وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِینَ وَ الْحِسابَ قَالَ صَدَقْتَ یَا مُحَمَّد (.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- یزیدبن‌سلام از پیامبر (صلی الله علیه و آله) پرسید: «چرا نور ماه و خورشید با هم برابر و یکسان نیست»؟ فرمود: «وقتی خداوند آن دو را آفرید، هر دو خدا را اطاعت کرده و در هیچ امری از فرمان خدا سرپیچی ننمودند، خداوند به جبرئیل امر کرد نور ماه را محو کند و او چنین کرد این پاک کردن و محوکردن نور ماه، لکّه‌های سیاهی در روی آن به‌جا گذاشت، اگر ماه به همان حالت نورانی و درخشندگی باقی می‌ماند و نور آن محو نمی‌شد، شب از روز شناخته نمی‌شد و روز از شب، روزه‌دار نمی‌فهمید چه تعداد روزه گرفته و مردم تعداد سال‌ها و حساب [ایّام] را نمی‌دانستند و این کلام خداوند است که می‌فرماید: وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنَا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنَا آیَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُواْ فَضْلًا مِّن رَّبِّکُمْ وَ لِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِینَ وَ الْحِسَابَ». [یزیدبن‌سَلّام] عرض کرد: «راست گفتی، ای محمّد (صلی الله علیه و آله)»!
أمیرالمومنین ( وَ جَعَلَ شَمْسَهَا آیَهًًْ مُبْصِرَهًًْ لِنَهَارِهَا وَ قَمَرَهَا آیَهًًْ مَمْحُوَّهًًْ مِنْ لَیْلِهَا وَ أَجْرَاهُمَا فِی مَنَاقِلِ مَجْرَاهُمَا وَ قَدَّرَ مَسِیرَهُمَا فِی مَدَارِجِ دَرَجِهِمَا لِیُمَیِّزَ بَیْنَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ بِهِمَا وَ لِیُعْلَمَ عَدَدُ السِّنِینَ وَ الْحِسَابُ بِمَقَادِیرِهَا.
امام علی (علیه السلام)- خورشید آن‌ها را نشانی بینای روز ساخت و ماهشان را نشانه‌ی زدوده‌ی شب و این دو را در منازل دائره‌ی خود روان کرد و در هر پایه از گردش آن‌ها سرشان را اندازه گرفت تا بدان‌ها شب و روز را از هم ممتاز کند و شماره‌ی سال‌ها و حساب کارها به‌اندازه دانسته شود.