آیه ۳۳ - سوره اسراء

آیه وَ لاتَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللهُ إِلّا بِالْحَقِّ وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كانَ مَنْصُوراً [33]

و كسى را كه خداوند خونش را حرام شمرده، جز به‌حقّ به قتل نرسانيد و آن كس ‌كه مظلوم كشته‌شده، براى وليّش سلطه [و حقّ قصاص] قرار داديم، امّا ‌در قتل زياده‌روى نكند، چرا كه او مورد حمايت است.

و کسی را که خداوند خونش را حرام شمرده، جز به‌حقّ به قتل نرسانید

۱ -۱
(اسراء/ ۳۳)

أمیرالمومنین ( فِی نَهْجِ الْبَلَاغَهًِْ عَنْ أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (فِی عَهْدِهِ إِلَی مَالِکٍ الْأَشْتَرِ قَالَ إِیَّاکَ وَ الدِّمَاءَ وَ سَفْکَهَا بِغَیْرِ حِلِّهَا فَإِنَّهُ لَیْسَ شَیْءٌ أَدْعَی لِنَقِمَهًٍْ وَ لَا أَعْظَمَ لِتَبِعَهًٍْ وَ لَا أَحْرَی لِزَوَالِ نِعْمَهًٍْ وَ انْقِطَاعِ مُدَّهًٍْ مِنْ سَفْکِ الدِّمَاءِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَ اللَّهُ مُبْتَدِئٌ بِالْحُکْمِ بَیْنَ الْعِبَادِ فِیمَا یَتَسَافَکُونَ مِنَ الدِّمَاءِ فَلَا تَصُونَنَّ سُلْطَانَکَ بِسَفْکِ دَمٍ حَرَامٍ فَإِنَّ ذَلِکَ یُخْلِقُهُ وَ یُزِیلُهُ فَإِیَّاکَ وَ التَّعَرُّضَ لِسَخَطِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْجَعَلَ لِوَلِیِّ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً سُلْطَاناً قَالَ اللَّهُ وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً وَ لَاعُذْرَ لَکَ عِنْدَ اللَّهِ وَ لَا عِنْدِی فِی قَتْلِ الْعَمْدِ لِأَنَّ فِیهِ قَوَدَ الْبَدَنِ فَإِنِ ابْتُلِیتَ بِخَطَإٍ وَ فَرَّطَ عَلَیْهِ سَوْطُکَ أَوْ یَدُکَ لِعُقُوبَهًٍْ فَإِنَّ فِی الْوَکْزَهًِْ فَمَا فَوْقَهَا مَقْتَلَهًًْ فَلَا تَطْمَحَنَّ بِکَ نَخْوَهًُْ سُلْطَانِکَ عَنْ أَنْ تُؤَدِّیَ إِلَی أَهْلِ الْمَقْتُولِ حَقَّهُمْ دِیَهًًْ مُسَلَّمَهًًْ یُتَقَرَّبُ بِهَا إِلَی اللهِ زُلْفَی.

امام علی (علیه السلام)- در نهج‌البلاغه در عهدی که امیرالمؤمنین (علیه السلام) با مالک دارد، آمده است: از خونریزی بپرهیز و از خون ناحقّ پروا کن، که هیچ چیز همانند خون ناحقّ کیفر الهی را نزدیک و مجازات را بزرگ نمی‌کند، نابودی نعمت‌ها را سرعت نمی‌بخشد و زوال حکومت را نزدیک نمی‌گرداند. روز قیامت خدای سبحان قبل از رسیدگی اعمال بندگان، نسبت به خون‌های ناحقّ ریخته شده داوری خواهد کرد پس با ریختن خونی حرام، حکومت خود را تقویت مکن. زیرا خون ناحقّ، پایه‌های حکومت را سست و پست می‌کند و بنیاد آن را برکنده به دیگری منتقل سازد. خداوند می‌فرماید: وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً. تو، نه در نزد من، و نه در پیشگاه خداوند، عذری در خون ناحقّ نخواهی داشت، چرا که کیفر آن قصاص است و از آن گریزی نیست. اگر به خطا خون کسی ریختی، با تازیانه یا شمشیر، یا دستت دچار تندروی شد که گاه مشتی سبب کشتن کسی می‌گردد، چه رسد به بیش از آن  مبادا غرور قدرت تو را از پرداخت خونبها به بازماندگان مقتول بازدارد!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۱۶۲
بحارالأنوار، ج۷۶، ص۲۶۵/ تحف العقول، ص۱۴۶

و آن کس‌که مظلوم کشته شده، برای ولیّش سلطه [و حقّ قصاص] قرار دادیم

۲ -۱
(اسراء/ ۳۳)

علی‌بن‌إبراهیم ( وَلاتَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً أیْ سُلْطَاناً عَلَی الْقَاتِلِ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ لاَ تَقْتُلُواْ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللهُ إِلاَّ بِالحَقِّ وَ مَن قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیِّهِ سُلْطَانًا، یعنی تسلّط بر قاتل.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۱۶۲
القمی، ج۲، ص۱۹/ البرهان
۲ -۲
(اسراء/ ۳۳)

أمیرالمومنین ( قَدِمَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (عَنِ الْبَصْرَهًِْ إِلَی الْکُوفَهًِْ لِاثْنَتَیْ عَشْرَهًَْ لَیْلَهًًْ خَلَتْ مِنْ رَجَبٍ فَأَقْبَلَ حَتَّی صَعِدَ الْمِنْبَرَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَال ... أَمَّا بَعْدُ فَالْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی نَصَرَ وَلِیَّهُ وَ خَذَلَ عَدُوَّهُ وَ أَعَزَّ ألصّادق الْمُحِقَّ وَ أَذَلَّ الْکَاذِبَ الْمُبْطِلَ عَلَیْکُمْ ... فَقَامَ إِلَیْهِ مَالِکُ‌بْنُ‌حَبِیبٍ التَّمِیمِیُّ ثُمَّ الْیَرْبُوعِیُّ وَ کَانَ صَاحِبَ شُرْطَتِهِ فَقَالَ وَاللَّهِ إِنِّی لَأَرَی الْهَجْرَ وَ إِسْمَاعَ الْمَکْرُوهِ لَهُمْ قَلِیلًا وَ اللَّهِ لَئِنْ أَمَرْتَنَا لَنَقْتُلَنَّهُمْ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (یَا مَالِ جُزْتَ الْمَدَی وَ عَدَوْتَ الْحَقَّ وَ أَغْرَقْتَ فِی النَّزْعِ فَقَالَ یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (لَبَعْضُ الْغَشْمِ أَبْلَغُ فِی أُمُورٍ تَنُوبُکَ مِنْ مُهَادَنَهًِْ الْأَعَادِی فَقَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (لَیْسَ هَکَذَا قَضَاءَ اللَّهِ یَا مَالِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی النَّفْسَ بِالنَّفْسِ فَمَا بَالُ بَعْضِ الْغَشْمِ وَ قَالَ سُبْحَانَهُ وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُورا.

امام علی (علیه السلام)- دوازده شب از ماه رجب سپری شده بود که امیرالمؤمنین علیّ‌بن‌ابیطالب (علیه السلام) از بصره وارد کوفه شد. حضرت (علیه السلام) پیش آمد تا بر فراز منبر قرار گرفت، حمد و ثنای الهی به‌جای آورد سپس فرمود: «امّا بعد، سپاس خدایی راست که دوست خود را یاری داد و دشمن خویش را خوار و رها ساخت و راستگوی حقّ به جانب را عزّت بخشید و دروغگوی باطل‌گرا را ذلیل نمود». مالک‌بن‌حبیب تمیمی‌یربوعی که یکی از افراد انتظامی بود. گفت: «به‌خداسوگند! من خود بد گفتن و سخن ناپسند و زننده گفتن به آنان را اندک می‌دانم، به‌خدا قسم! اگر فرمان دهی همه‌ی آنان را بکشیم». امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «ای مالک! از اندازه گذشتی و پا از حد فراتر نهادی و کمان کین را تا آخر کشیدی»! عرض کرد: «ای امیرمؤمنان (علیه السلام)! اندکی ستم در پاره‌ای از امورکه به شما رسیده از کوتاه آمدن و مصالحت با دشمنان کارسازتر است». امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «ای مالک خداوند چنین فرمانی نداده و فرمان او چنین نیست، خدای متعال فرموده: جان در مقابل جان. (مائده/۴۵) با این فرمان دیگر چه جای اندکی ستم؟ و خدای سبحان فرموده: وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُورا».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۱۶۲
بحارالأنوار، ج۳۲، ص۳۵۲/ الأمالی للمفید، ص۱۲۸/ وقعهًْ صفین، ص۴

امّا در قتل زیاده‌روی نکند

۳ -۱
(اسراء/ ۳۳)

الصّادق ( إِذَا اجْتَمَعَتِ الْعِدَّهًُْ عَلَی قَتْلِ رَجُلٍ وَاحِدٍ حَکَمَ الْوَالِی أَنْ یُقْتَلَ أَیُّهُمْ شَاءُوا وَ لَیْسَ لَهُمْ أَنْ یَقْتُلُوا أَکْثَرَ مِنْ وَاحِدٍ إِنَّ اللَّهَ عزّوجلّ یَقُولُ وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ.

امام صادق (علیه السلام)- اگر چند نفر در کشتن کسی مشارکت داشته باشند، ولیّ دَم مقتول می‌تواند هریک از آن‌ها را که بخواهد بکشد، امّا نمی‌تواند بیشتر از یک نفر را بکشد؛ زیرا خداوند می‌فرماید: وَ مَن قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیِّهِ سُلْطَانًا فَلاَ یُسْرِف فِّی الْقَتْلِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۱۶۴
الکافی، ج۷، ص۲۸۴/ تهذیب الأحکام، ج۱۰، ص۲۱۸/ الإستبصار، ج، ج۴، ص۲۸۲/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۹، ص۴۳/ مستدرک الوسایل، ج۱۸، ص۲۲۵/ نورالثقلین/ البرهان
۳ -۲
(اسراء/ ۳۳)

الصّادق ( عَنْ أَبِی‌الْعَبَّاسِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (عَنْ رَجُلَیْنِ قَتَلَا رَجُلًا فَقَالَ یُخَیَّرُ وَلِیُّهُ أَنْ یَقْتُلَ أَیَّهُمَا شَاءَ وَ یُغَرَّمُ الْبَاقِی نِصْفَ الدِّیَهًِْ أَعْنِی دِیَهًَْ الْمَقْتُولِ فَیُرَدُّ عَلَی ذُرِّیَّتِهِ وَ کَذَلِکَ إِنْ قَتَلَ رَجُلٌ امْرَأَهًًْ إِنْ قَبِلُوا الدِّیَهًَْ فَذَاکَ وَ إِنْ أَبَی أَوْلِیَاؤُهَا إِلَّا قَتْلَ قَاتِلِهَا غَرِمُوا نِصْفَ دِیَهًِْ الرَّجُلِ الَّذِی قَتَلُوهُ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ.

امام صادق (علیه السلام)- ابوعباس گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی حکم دو نفری که یکی را به قتل برسانند پرسیدم. ایشان فرمود: «ولیّ دَمِ او مخیّر است هرکدام از آن‌ها را که خواست بکشد و دیگری نصف دیه‌ی او را به ورثه‌اش می‌دهد و نیز اگر مردی زنی را بکشد و اولیای دم زن، دیه‌ی او را بپذیرند، دیه می‌دهد وگرنه، اولیای دم زن باید نصف دیه‌ی مرد را بدهند و سپس او را بکشند و این معنی کلام خداوند است که می‌فرماید: فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیِّهِ سُلْطَانًا فَلاَ یُسْرِف فِّی الْقَتْلِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۱۶۴
بحارالأنوار، ج۱۰۱، ص۳۸۷/ العیاشی، ج۲، ص۲۹۱/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۹، ص۸۷/ نورالثقلین/ البرهان
۳ -۳
(اسراء/ ۳۳)

الکاظم ( عَنْ إِسْحَاقَ‌بْنِ‌عَمَّارٍ قُلْتُ لِأَبِی‌الْحَسَنِ (إِنَّ اللَّهَ عزّوجلّ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً فَمَا هَذَا الْإِسْرَافُ الَّذِی نَهَی اللَّهُ عزّوجلّ عَنْهُ قَالَ نَهَی أَنْ یَقْتُلَ غَیْرَ قَاتِلِهِ أَوْ یُمَثِّلَ بِالْقَاتِلِ قُلْتُ فَمَا مَعْنَی قَوْلِهِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً قَالَ وَ أَیُّ نُصْرَهًٍْ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ یُدْفَعَ الْقَاتِلُ إِلَی أَوْلِیَاءِ الْمَقْتُولِ فَیَقْتُلَهُ وَ لَا تَبِعَهًَْ تَلْزَمُهُ مِنْ قَتْلِهِ فِی دِینٍ وَ لَا دُنْیَا.

امام کاظم (علیه السلام)- اسحاق‌بن‌عمار گوید: از امام کاظم (علیه السلام) پرسیدم: «خداوند عزّوجلّ در کتاب خود می‌فرماید: وَ مَن قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیِّهِ سُلْطَانًا فَلاَ یُسْرِف فِّی الْقَتْلِ إِنَّهُ کَانَ مَنْصُورًا، این اسراف که خدا از آن نهی کرده چیست»؟ فرمود: «خداوند از اینکه کسی غیر از قاتل را بکشند یا قاتل را مُثله کنند، نهی فرموده است». پرسیدم: «پس معنی إِنَّهُ کَانَ مَنْصُورًا چیست»؟ فرمود: «کدام یاری و مساعدتی بزرگ‌تر از اینکه قاتل را به اولیای دَم مقتول بسپارند تا او را بکشند و در دنیا و در آخرت هیچ‌کس او را بابت این کشتن مؤاخذه نمی‌کند»؟.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۱۶۴
الکافی، ج۷، ص۳۷۰/ نورالثقلین/ البرهان
۳ -۴
(اسراء/ ۳۳)

الباقر ( بَعَثَ اللَّهُ مُحَمَّداً (وَ هُوَ بِمَکَّهًَْ عَشْرَ سِنِینَ فَلَمْ یَمُتْ بِمَکَّهًَْ فِی تِلْکَ الْعَشْرِ سِنِینَ أَحَدٌ یَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً (رَسُولُ اللَّهِ إِلَّا أَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّهًَْ بِإِقْرَارِهِ وَ هُوَ إِیمَانُ التَّصْدِیقِ وَ لَمْ یُعَذِّبِ اللَّهُ أَحَداً مِمَّنْ مَاتَ وَ هُوَ مُتَّبِعٌ لِمُحَمَّدٍ (عَلَی ذَلِکَ إِلَّا مَنْ أَشْرَکَ بِالرَّحْمَنِ وَ تَصْدِیقُ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ عزّوجلّ أَنْزَلَ عَلَیْهِ فِی سُورَهًِْ بَنِی‌إِسْرَائِیلَ بِمَکَّهًَْ وَ قَضی رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً إِلَی قَوْلِهِ تَعَالَی إِنَّهُ کانَ بِعِبادِهِ خَبِیراً بَصِیراً أَدَبٌ وَ عِظَهًٌْ وَ تَعْلِیمٌ وَ نَهْیٌ خَفِیفٌ وَ لَمْ یَعِدْ عَلَیْهِ وَ لَمْ یَتَوَاعَدْ عَلَی اجْتِرَاحِ شَیْءٍ مِمَّا نَهَی عَنْهُ وَ أَنْزَلَ نَهْیاً عَنْ أَشْیَاءَ حَذَّرَ عَلَیْهَا وَ لَمْ یُغَلِّظْ فِیهَا وَ لَمْ یَتَوَاعَدْ عَلَیْهَا وَ قَالَ وَ لاتَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِیَّاکُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ کانَ خِطْأً کَبِیراً* وَ لا تَقْرَبُوا الزِّنی إِنَّهُ کانَ فاحِشَةً وَ ساءَ سَبِیلًا* وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً* وَ لا تَقْرَبُوا مالَ الْیَتِیمِ إِلَّا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ حَتَّی یَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَ أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ کانَ مَسْؤُلًا* وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ إِذا کِلْتُمْ وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقِیمِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِیلًا* وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا* وَ لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّکَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَ لَنْ تَبْلُغَ الْجِبالَ طُولًا* کُلُّ ذلِکَ کانَ سَیِّئُهُ عِنْدَ رَبِّکَ مَکْرُوهاً* ذلِکَ مِمَّا أَوْحی إِلَیْکَ رَبُّکَ مِنَ الْحِکْمَةِ وَ لا تَجْعَلْ مَعَ اللهِ إِلهاً آخَرَ فَتُلْقی فِی جَهَنَّمَ مَلُوماً مَدْحُوراً.

امام باقر (علیه السلام)- خداوند محمّد (صلی الله علیه و آله) را در مکّه به رسالت مبعوث کرد، و تا مدّت ده سال اعتقاد پیروان حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) این بود که خداوند یکی است و شریکی ندارد و اینکه محمّد رسول (صلی الله علیه و آله) او می‌باشد، هرکس به این دو اعتقاد داشت و از دنیا می‌رفت وارد بهشت می‌شد و همه‌ی پیروان محمّد (صلی الله علیه و آله) که به این عقیده مردند از پیروان او به‌حساب می‌آیند، مگر آنهایی‌که مشرک مرده باشند؛ گواه بر این مطلب این است که خداوند عزّوجلّ در سوره‌ی بنی‌اسرائیل که در مکّه فرود آمده گفته است: وَ قَضی رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناًً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً کَریما در اینجا فقط به موعظه و نصیحت و تعلیم و نهی خفیفی اکتفا کرده است و برای کسانی که مرتکب منهیّات می‌شوند وعده و وعیدی در نظر گرفته نشده است. درجایی دیگر از کاری نهی‌کرده و تحذیر نموده ولی شدّت عمل به خرج نداده است و تهدید به عذاب هم ننموده است، خداوند در قرآن فرموده: وَ لاتَقْتُلُوا اولادکُمْ خَشْیَةَ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِیَّاکُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ کانَ خِطْأً کَبِیراً* وَ لا تَقْرَبُوا الزِّنی إِنَّهُ کانَ فاحِشَةً وَ ساءَ سَبِیلًا* وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً* وَ لا تَقْرَبُوا مالَ الْیَتِیمِ إِلَّا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ حَتَّی یَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَ أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ کانَ مَسْؤُلًا* وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ إِذا کِلْتُمْ وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقِیمِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِیلًا* وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ اولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا* وَ لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّکَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَ لَنْ تَبْلُغَ الْجِبالَ طُولًا؛ و همه‌ی این‌ها نزد خداوند مکروه می‌باشند. این مطالب از آنهایی است که خداوند به شما وحی‌کرد و همه‌ی آن‌ها حکمت و دانش بود. هرگز معبودی با خدا قرار مده، که در جهنّم افکنده می‌شوی، درحالی‌که سرزنش شده، و رانده‌ی [درگاه خدا] خواهی بود!. (اسراء/۳۹)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۱۶۴
الکافی، ج۲، ص۳۰
۳ -۵
(اسراء/ ۳۳)

الصّادق ( عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (قَال فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ قَالَ نَزَلَتْ فِی الْحُسَیْنِ (لَوْ قُتِلَ أَهْلُ الْأَرْضِ بِهِ مَا کَانَ سَرَفاً.

امام صادق (علیه السلام)- حجّال از یکی از یارانش نقل می‌کند: امام صادق (علیه السلام) در مورد فَلاَ یُسْرِف فِّی الْقَتْلِ، فرمود: «درباره‌ی امام حسین (علیه السلام) نازل شده است که اگر تمام اهل زمین به قصاص قتل حسین (علیه السلام) کشته شوند، اسراف و زیاده‌روی نیست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۱۶۶
الکافی، ج۸، ص۲۵۵/ بحارالأنوار، ج۴۴، ص۲۱۹/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۲۷۴/ نورالثقلین/ البرهان
۳ -۶
(اسراء/ ۳۳)

الباقر ( عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (قَال نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ فِی الْحُسَیْنِ (وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ قَاتِلِ الْحُسَیْنِ (إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً قَالَ الْحُسَیْنُ (.

امام باقر (علیه السلام)- جابر گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: «این آیه: وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً در شأن امام حسین (علیه السلام) نازل شده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۱۶۶
بحارالأنوار، ج۴۴، ص۲۱۸/ العیاشی، ج۲، ص۲۹۰/ نورالثقلین/ البرهان
۳ -۷
(اسراء/ ۳۳)

الباقر ( جَعْفَرُ‌بْنُ‌مُحَمَّدٍ الْفَزَارِیُّ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (فِی قَوْلِهِ تَعَالَیوَمَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً قَالَ الْحُسَیْنُ (فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً قَالَ سَمَّی اللَّهُ الْمَهْدِیَّ الْمَنْصُورَ کَمَا سُمِّیَ أَحْمَدُ وَ مُحَمَّدٌ ({مَحْمُوداً} و محمود وَ کَمَا سُمِّیَ عِیسَی الْمَسِیحَ (.

امام باقر (علیه السلام)- جعفربن‌محمّد فزاری به ترتیب از امام باقر (علیه السلام) نقل می‌کند که در مورد آیه: وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً، فرمود: «او حسین‌بن‌علی (علیه السلام) است و بقیّه‌ی آیه: فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً؛ مقصود امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است که نامش در آیه منصور می‌باشد چنان‌که خداوند احمد و محمّد (صلی الله علیه و آله) را محمود و عیسی (علیه السلام) را مسیح خوانده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۱۶۶
بحارالأنوار، ج۵۱، ص۳۰/ فرات الکوفی، ص۲۴۰
۳ -۸
(اسراء/ ۳۳)

الباقر ( عَنْ جَابِرِ عَنْ أبِی جَعْفَرٍ (قَالَ نَزَلَتْ فِی قَتْلِ الْحُسَیْنِ (أَیْ وَلِیُّ الْحُسَیْنِ (کَانَ مَنْصُوراً.

امام باقر (علیه السلام)- جابر گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: این آیه در مورد کشتن امام حسین (علیه السلام) نازل شده است؛ یعنی ولیّ حسین (علیه السلام) حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) یاری شده [از طرف خدا] است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۱۶۶
تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۲۷۴/ البرهان؛ «بتفاوت لفظی»
۳ -۹
(اسراء/ ۳۳)

الصّادق ( مَنْ قَتَلَ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللهُ فَقَدْ قَتَلُوا الْحُسَیْنَ (فِی أَهْلِ بَیْتِهِ.

امام صادق (علیه السلام)- آن نفسی را که خدا قتل او را حرام کرده امام حسین (علیه السلام) بود که وی را در میان اهل بیتش شهید نمودند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۱۶۶
نورالثقلین/ البرهان
۳ -۱۰
(اسراء/ ۳۳)

الصّادق ( عَنْ مُعَاذِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (قَالَ یَا مُعَاذُ، إِنَّ الْکَبَائِرَ سَبْعٌ فِینَا أُنْزِلَتْ وَ مِنَّا اسْتُحِلَّتْ ... وَ أَمَّا قَتْلُ النَّفْسِ الَّتِی حَرَّمَ اللهُ فَقَدْ قَتَلُوا الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ (وَ أَصْحَابَهُ.

امام صادق (علیه السلام)- معاذبن‌کثیر نقل می‌کند: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «ای معاذ! گناهان کبیره هفت تاست که دستور آن‌ها درباره‌ی ما نازل شده و ازجهت مخالفت و هتک حرمت ما تحقّق پیدا می‌کنند، ... [یکی از] آن‌ها قتل نفسی است که خداوند حرام نموده است. اینان حسین‌بن‌علی (علیه السلام) را با یارانش کشتند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۱۶۸
من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۵۶۲/ نورالثقلین
۳ -۱۱
(اسراء/ ۳۳)

الباقر ( وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً نَحْنُ أَوْلِیَاءُ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (وَ عَلَی دِینِهِ.

امام باقر (علیه السلام)- وَ مَن قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیِّهِ سُلْطَانًا، ما اولیاء و ولیّ دم حسین‌بن‌علی (علیه السلام) هستیم و بر دین او هستیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۱۶۸
بحارالأنوار، ج۲۹، ص۴۵۲/ العیاشی، ج۲، ص۲۹۱/ البرهان
۳ -۱۲
(اسراء/ ۳۳)

الباقر ( وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً قَالَ هُوَ الْحُسَیْنُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (قُتِلَ مَظْلُوماً وَ نَحْنُ أَوْلِیَاؤُهُ وَ الْقَائِمُ (مِنَّا إِذَا قَامَ طَلَبَ بِثَأْرِ الْحُسَیْنِ (فَیَقْتُلُ حَتَّی یُقَالَ قَدْ أَسْرَفَ فِی الْقَتْلِ وَ قَالَ الْمَقْتُولُ الْحُسَیْنُ (وَ وَلِیُّهُ الْقَائِمُ وَ الْإِسْرَافُ فِی الْقَتْلِ أَنْ یَقْتُلَ غَیْرَ قَاتِلِهِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً فَإِنَّهُ لَا یَذْهَبُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یُنْتَصَرَ بِرَجُلٍ مِنْ آلِ رَسُولِ اللَّهِ (یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً.

امام باقر (علیه السلام)- وَ مَن قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیِّهِ سُلْطَانًا فَلاَ یُسْرِف فِّی الْقَتْلِ إِنَّهُ کَانَ مَنْصُورًا، منظور حسین‌بن‌علی (علیه السلام) است که مظلومانه کشته شد و ما ولیّ دم او هستیم و قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وقتی ظهور کند، انتقام خون حسین (علیه السلام) را می‌گیرد و آنقدر می‌کشد تا گفته شود در کشتن زیاده‌روی‌کرد. مقتول؛ حسین (علیه السلام) است و ولیّ او قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و اسراف در قتل یعنی کشتن کسی غیر از قاتل. إِنَّهُ کَانَ مَنْصُورًا. یعنی؛ دنیا به پایان نمی‌رسد تا اینکه مردی از خاندان پیامبر (صلی الله علیه و آله) به پیروزی می‌رسد و زمین را پر از عدل‌وداد می‌کند، همان‌گونه که از ظلم و جور پر شده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۱۶۸
بحارالأنوار، ج۴۴، ص۲۱۸/ العیاشی، ج۲، ص۲۹۰/ نورالثقلین/ البرهان
۳ -۱۳
(اسراء/ ۳۳)

الصّادق ( عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌سِنَانٍ عَنْ رَجُلٍ قَالَ سَأَلْتُ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ قَالَ ذَلِکَ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ (یَخْرُجُ فَیَقْتُلُ بِدَمِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (فَلَوْ قَتَلَ أَهْلَ الْأَرْضِ لَمْ یَکُنْ سَرَفاً وَ قَوْلِهِ تَعَالَی فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ لَمْ یَکُنْ لِیَصْنَعَ شَیْئاً یَکُونُ سَرَفاً ثُمَّ قَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (یَقْتُلُ وَ اللَّهِ ذَرَارِیَّ قَتَلَهًِْ الْحُسَیْنِ (بِفِعَالِ آبَائِهَا.

امام صادق (علیه السلام)- محمدبن‌سنان از شخصی نقل می‌کند: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی این آیه: وَ مَن قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیِّهِ سُلْطَانًا فَلاَ یُسْرِف فِّی الْقَتْلِ إِنَّهُ کَانَ مَنْصُورًا پرسیدم، فرمود: «منظور قائم آل محمّد (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است که قیام می‌کند و قصاص خون حسین (علیه السلام) را می‌گیرد و اگر تمام اهل زمین را به این قصاص بکشد، اسراف و زیاده‌روی نکرده است. و آیه: فَلاَ یُسْرِف فِّی الْقَتْلِ، کاری انجام نداده است که اسراف باشد». سپس امام (علیه السلام) فرمود: «به‌خدا سوگند! قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرزندان و ذرّیّه‌ی قاتلان حسین (علیه السلام) را به قصاص جُرم پدرانشان می‌کشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۱۶۸
بحارالأنوار، ج۴۵، ص۲۹۸/ کامل الزیارات، ص۶۳/ البرهان
۳ -۱۴
(اسراء/ ۳۳)

الرّضا ( عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ صَالِحٍ الْهَرَوِیِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا (یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِی حَدِیثٍ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ (أَنَّهُ قَالَ إِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ قَتَلَ ذَرَارِیَّ قَتَلَهًِْ الْحُسَیْنِ (بِفِعَالِ آبَائِهَا فَقَالَ (هُوَ کَذَلِکَ فَقُلْتُ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری مَا مَعْنَاهُ فَقَالَ صَدَقَ اللَّهُ فِی جَمِیعِ أَقْوَالِهِ لَکِنَ ذَرَارِیَ قَتَلَهًِْ الْحُسَیْنِ یَرْضَوْنَ أَفْعَالَ آبَائِهِمْ وَ یَفْتَخِرُونَ بِهَا وَ مَنْ رَضِیَ شَیْئاً کَانَ کَمَنْ أَتَاهُ وَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا قُتِلَ فِی الْمَشْرِقِ فَرَضِیَ بِقَتْلِهِ رَجُلٌ فِی الْمَغْرِبِ لَکَانَ الرَّاضِی عِنْدَ اللَّهِ شَرِیکَ الْقَاتِلِ وَ إِنَّمَا یَقْتُلُهُمُ الْقَائِمُ إِذَا خَرَجَ لِرِضَاهُمْ بِفِعْلِ آبَائِهِمْ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ بِأَیِّ شَیْءٍ یَبْدَأُ الْقَائِمُ فِیهِمْ إِذَا قَامَ قَالَ یَبْدَأُ بِبَنِی شَیْبَهًَْ وَ یَقْطَعُ أَیْدِیَهُمْ لِأَنَّهُمْ سُرَّاقُ بَیْتِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل.

امام رضا (علیه السلام)- عبدالسلام‌بن‌صالح هروی گوید: از امام رضا (علیه السلام) پرسیدم: «ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! حدیثی از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است؛ وقتی که قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) قیام‌کند، فرزندان و ذرّیّه قاتلان امام حسین (علیه السلام) را به قصاص جُرم پدرانشان می‌کشد. شما دراین‌باره چه می‌فرمایید»؟ فرمود: «همین‌طور است». پرسیدم: «پس اینکه خداوند می‌فرماید: وَ لاَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَی؛ یعنی چه»؟ فرمود: «همه‌ی آنچه خداوند فرموده است، راست و حقیقت است، امّا فرزندان قاتلان حسین (علیه السلام) از عمل پدران خود خشنودند و به آن افتخار می‌کنند و هرکس از وقوع فعلی راضی باشد، مانند کسی است که آن را انجام داده است. اگر کسی در شرق کشته شود و کسی در غرب از مرگ او خشنود باشد، در نزد خداوند، شریک عمل قاتل محسوب می‌شود. قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) تنها به این دلیل آن‌ها را می‌کشد که آن‌ها از کار و فعل پدرانشان راضی و خشنودند». پرسیدم: «اوّلین کاری‌که قائم شما (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بعد از قیام انجام می‌دهد، چیست»؟ فرمود: «از بنی‌شَیبه شروع می‌کند و دستان آن‌ها را قطع می‌کند، زیرا آن‌ها سارقان خانه کعبه هستند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۱۶۸
علل الشرایع، ج۱، ص۲۲۹/ البرهان

چرا که او مورد حمایت است

۴ -۱
(اسراء/ ۳۳)

علی‌بن‌إبراهیم ( فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً یَعْنِی یَنْصُرُ وَلَدُ الْمَقتُولِ عَلَی الْقَاتِلِ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- فَلاَ یُسْرِف فِّی الْقَتْلِ إِنَّهُ کَانَ مَنْصُورًا، فرزند مقتول، علیه قاتل یاری و مساعدت می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۱۷۰
القمی، ج۲، ص۱۹/ البرهان
بیشتر