آیه وَكَتَبْنا عَلَيْهِمْ فيها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَيْنَ بِالْعَيْنِ وَ الْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَ الْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَ السِّنَّ بِالسِّنِّ وَ الْجُرُوحَ قِصاصٌ فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ كَفَّارَةٌ لَهُ وَ مَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِما أَنْزَلَ اللهُ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ [45]
و بر آنها (بنىاسرائيل ) در آن (تورات)، مقرّر داشتيم كه جان در مقابل جان، و چشم در مقابل چشم، و بينى در برابر بينى، و گوش در مقابل گوش، و دندان در برابر دندان، قصاص مىشود؛ و جراحات نيز، قصاص دارد؛ و اگر كسى از قصاص، درگذرد، كفّاره [گناهان] او محسوب مىشود؛ و هركس به آنچه خدا نازل كرده حكم نكند، ستمكار است.
الصّادقین ( عَنْ أَحَدِهِمَا (فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ: النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَیْنَ بِالْعَیْنِ وَ الْأَنْفَ بِالْأَنْفِ ... قَالَ هِیَ مُحْکَمَهًٌْ.
امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام)- از یکی از ایشان (در مورد آیه: النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَالْعیْنَ بِالْعیْنِ وَالأَنفَ بِالأَنفِ روایت شده است که این آیه محکم است.
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- قَوْلُهُ وَکَتَبْنا عَلَیْهِمْ فِیها یَعْنِی فِی التَّوْرَاهًِْ أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَیْنَ بِالْعَیْنِ وَ الْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَ الْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَ السِّنَّ بِالسِّنِّ وَ الْجُرُوحَ قِصاصٌ فَهُوَ مَنْسُوخٌ بِقَوْلِهِ تَعَالَی: کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصاصُ فِی الْقَتْلی الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثی بِالْأُنْثی وَ قَوْلُهُ: وَ الْجُرُوحَ قِصاصٌ لَمْ تُنْسَخْ.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- وَکَتَبْنا عَلَیْهِمْ فیها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَیْنَ بِالْعَیْنِ وَ الْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَ الْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَ السِّنَّ بِالسِّنِّ وَ الْجُرُوحَ قِصاصٌ. این آیه با این سخن خداوند: حکم قصاص در مورد کشتگان بر شما نوشتهشده است: آزاد در برابر آزاد، برده در برابر برده، زن در برابر زن. (بقره/۱۷۸) نسخ شده است. ولی فرمودهی خداوند: وَ الْجُرُوحَ قِصاصٌ، نسخ نشده است.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَمِنْ ذَلِکَ الناسخ مَا کَانَ مُثْبَتاً فِی التَّوْرَاهًِْ مِنَ الْفَرَائِضِ فِی الْقِصَاصِ وَ هُوَ قَوْلُهُ: وَ کَتَبْنا عَلَیْهِمْ فِیها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَیْنَ بِالْعَیْنِ ... فَکَانَ الذَّکَرُ وَ الْأُنْثَی وَ الْحُرُّ وَ الْعَبْدُ شِرْعاً سَوَاءً فَنَسَخَ اللَّهُ تَعَالَی مَا فِی التَّوْرَاهًِْ بِقَوْلِهِ: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصاصُ فِی الْقَتْلی الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثی بِالْأُنْثی فَنَسَخَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ وَکَتَبْنا عَلَیْهِمْ فِیها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ.
امام علی (علیه السلام)- یک نمونه ناسخ، همان است که در تورات فرایضی در باب قصاص ثبت شده و آن همان فرمودهی خداوند متعال است: وَکَتَبْنا عَلَیْهِمْ فِیها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَیْنَ بِالْعَیْنِ... در نتیجه مرد و زن، آزاد و برده یکسان هستند. پس از آن، خداوند آنچه در تورات بود با فرمودهاش: ای کسانی که ایمان آوردهاید، دربارهی کشتگان بر شما قصاص مقرّر شد: آزاد در برابر آزاد و بنده در برابر بنده و زن در برابر زن. (بقره/۱۷۸) نسخ کرد؛ بنابراین این آیه: وَکَتَبْنا عَلَیْهِمْ فِیها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ نسخ شده است.
الباقر (علیه السلام)- بَعَثَ اللَّهُ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) بِخَمْسَهًِْ أَسْیَافٍ ثَلَاثَهًٌْ مِنْهَا شَاهِرَهًٌْ ... وَأَمَّا السَّیْفُ الْمَغْمُودُ فَالسَّیْفُ الَّذِی یَقُومُ بِهِ الْقِصَاصُ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَیْنَ بِالْعَیْنِ فَسَلُّهُ إِلَی أَوْلِیَاءِ الْمَقْتُولِ وَ حُکْمُهُ إِلَیْنَا فَهَذِهِ السُّیُوفُ الَّتِی بَعَثَ اللَّهُ بِهَا مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) فَمَنْ جَحَدَهَا أَوْ جَحَدَ وَاحِداً مِنْهَا أَوْ شَیْئاً مِنْ سِیَرِهَا وَ أَحْکَامِهَا فَقَدْ کَفَرَ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله).
امام باقر (علیه السلام)- خداوند محمّد مصطفی (صلی الله علیه و آله) را برانگیخت با پنج شمشیر؛ که سه شمشیر از آنها آخته است... و امّا شمشیریکه در نیام است شمشیری است که با آن حکم قصاص اجرا میشود؛ خدای عزّوجلّ فرموده است: النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَیْنَ بِالْعَیْنِ اختیارکشیدن این شمشیر به دست اولیاء مقتول است ولی صدور حکمش به دست ماست. این بود شمشیرهایی که خدای عزّوجلّ پیغمبرش را با آنها برانگیخت کسی که یکی از آنها را انکار کند و یا چیزی از روش و احکام آنها را انکار کند همانا بر قرآنی که خدا بر محمّد (صلی الله علیه و آله) فرو فرستاده کافر شده است.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَن عَبْدِ الرَّحْمَنِبْنِعُبَیْدٍ أَبِیالْکَنُودِ قَالَ: قَدِمَ أَمِیرُالمُؤمِنِینَ (علیه السلام) عَنِ الْبَصْرَهًِْ إِلَی الْکُوفَهًِْ لِاثْنَتَیْ عَشْرَهًَْ لَیْلَهًًْ خَلَتْ مِنْ رَجَبٍ فَأَقْبَلَ حَتَّی صَعِدَ الْمِنْبَرَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَمَّا بَعْدُ فَالْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی نَصَرَ وَلِیَّهُ وَ خَذَلَ عَدُوَّهُ وَ أَعَزَّ الصَّادِقَ الْمُحِقَّ وَ أَذَلَّ الْکَاذِبَ الْمُبْطِلَ عَلَیْکُمْ یَا أَهْلَ هَذَا الْمِصْرِ بِتَقْوَی اللَّهِ وَ طَاعَهًِْ مَنْ أَطَاعَ اللَّهَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّکُمْ (صلی الله علیه و آله) الَّذِینَ هُمْ أَوْلَی بِطَاعَتِکُمْ فِیمَا أَطَاعُوا اللَّهَ فِیهِ مِنَ الْمُنْتَحِلِینَ الْمُدَّعِینَ الْغَالِینَ الَّذِینَ یَتَفَضَّلُونَ بِفَضْلِنَا وَ یُجَاحِدُونَّاهُ وَ یُنَازِعُونَّا حَقَّنَا وَ یَدْفَعُونَّا عَنْهُ وَ قَدْ ذَاقُوا وَبَالَ مَا اجْتَرَمُوا فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا إِنَّهُ قَدْ قَعَدَ عَنْ نَصْرِی رِجَالٌ مِنْکُمْ فَأَنَا عَلَیْهِمْ عَاتِبٌ زَارٍ فَاهْجُرُوهُمْ وَ أَسْمِعُوهُمْ مَا یَکْرَهُونَ حَتَّی یُعْتِبُوا أَوْ نَرَی مِنْهُمْ مَا نَرْضَی قَالَ فَقَامَ إِلَیْهِ مَالِکُبْنُحَبِیبٍ التَّمِیمِیُّ ثُمَّ الْیَرْبُوعِیُّ وَ کَانَ صَاحِبَ شُرْطَتِهِ فَقَالَ وَ اللَّهِ إِنِّی لَأَرَی الْهَجْرَ وَ إِسْمَاعَ الْمَکْرُوهِ لَهُمْ قَلِیلًا وَ اللَّهِ لَئِنْ أَمَرْتَنَا لَنَقْتُلَنَّهُمْ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُالمُؤمِنِینَ (علیه السلام) یَا مَالِ جُزْتَ الْمَدَی وَ عَدَوْتَ الْحَقَّ وَ أَغْرَقْتَ فِیالنَّزْعِ فَقَالَ یَا أَمِیرَالمُؤمِنِینَ (علیه السلام) لَبَعْضُ الْغَشْمِ أَبْلَغُ فِی أُمُورٍ تَنُوبُکَ مِنْ مُهَادَنَهًِْ الْأَعَادِی فَقَالَ أَمِیرُالمُؤمِنِینَ (علیه السلام) لَیْسَ هَکَذَا قَضَاءَ اللَّهِ یَا مَالِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی النَّفْسَ بِالنَّفْسِ فَمَا بَالُ بَعْضِ الْغَشْمِ وَ قَالَ سُبْحَانَهُ: وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُورا.
امام علی (علیه السلام)- عبدالرحمانبنعبید گوید: دوازده شب از ماه رجب سپری شده بود که امیرالمؤمنین (علیه السلام) از بصره وارد کوفه شدند. حضرت پیشآمد تا بر فراز منبر شد، حمد و ثنای الهی بهجای آورد سپس فرمود: امّا بعد، سپاس خدایی راست که دوست خود را یاری داد، و دشمن خویش را خوار و رها ساخت، و راستگوی حقّ بهجانب را عزّت بخشید، و دروغگوی باطلگرا را ذلیل نمود. ای ساکنان این شهر تقوای الهی پیشه کنید، و از طاعت آن گروه از اهل بیت پیامبرتان (صلی الله علیه و آله) که خودشان خدا را اطاعت نمودهاند جدا نشوید، آنانکه در فرمانبری از ایشان در آنچه که خودشان نیز خدا را فرمان بردهاند سزاوارترند از آن گروه افرادی که خود را به حقّ میبندند و مدّعی آن هستند و غلو میکنند. با فضل و داراییهای ما خود را صاحب فضل جلوه میدهند و همان فضل را دربارهی ما انکار میکنند، و در حقّ خودمان با ما میستیزند و ما را از آن کنار میزنند، و البتّه وبال و گرفتاری اعمال زشت خود را چشیدند و بهزودی به کیفر این تبهکاری [در آخرت] خواهند رسید. همانا مردانی چند از شما دست از یاری من برداشتند که من این کار زشت را بر آنان خرده میگیرم و آنان را مورد ملامت و سرزنش قرار میدهم، شما نیز بآنان بدگویید، و سخنان زنندهای به گوششان برسانید تا به جلب رضایت ما تن در دهند یا کاری که مورد خشنودی ماست از آنان مشاهده کنیم. مالکبنحبیب تمیمی یربوعی که یکی از افراد انتظامی بود گفت: «به خدا سوگند من خود بدگفتن و سخن ناپسند و زنندهگفتن به آنان را اندک میدانم، به خدا قسم اگر فرمان دهی همهی آنان را بکشیم». امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «ای مالک از اندازه گذشتی و پا از حقّ فراتر نهادی، و کمان کین را تا آخر کشیدی»! عرض کرد: «ای امیرمؤمنان (علیه السلام) اندکی ستم در پارهای از امور که به شما رسیده از کوتاهآمدن و مصالحت با دشمنان کارسازتر است». امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «ای مالک خداوند چنین فرمانی نداده و فرمان او چنین نیست، خدای متعال فرموده: النَّفْسَ بِالنَّفْسِ، با این فرمان دیگر چه جای اندکی ستم؟ و خدای سبحان فرمود: هر کس که به ستم کشته شود، به طلبکننده خون او قدرتی دادهایم. ولی در انتقام از حد نگذرد، که او پیروزمند است. (اسراء/۳۳)».
الکاظم (علیه السلام)- فَمَنْ أَهْرَقَ دَماً مِنْ غَیْرِ حَقٍّ وَجَبَ إِهْرَاقُ دَمِهِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی النَّفْسَ بِالنَّفْسِ.
امام کاظم (علیه السلام)- هرکس خون کسی را به نا حقّ بریزد باید کشته شود؛ خداوند میفرماید: النَّفْسَ بِالنَّفْسِ.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- {عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ} عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: قَضَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فِیمَا کَانَ مِنْ جِرَاحَاتِ الْجَسَدِ أَنَ فِیهَا الْقِصَاصَ أَوْ یَقْبَلَ الْمَجْرُوحُ دِیَهًَْ الْجِرَاحَهًِْ فَیُعْطَاهَا.
امام علی (علیه السلام)- از امام صادق (علیه السلام) روایت است: امیرالمؤمنین (علیه السلام) درمورد هر جراحتی در بدن حکم به قصاص میکرد مگر اینکه مجروح، دیهی جراحت را بپذیرد و دیه به او داده شود.
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: فِی رَجُلٍ یَقْتُلُ الْمَرْأَهًَْ مُتَعَمِّداً فَأَرَادَ أَهْلُ الْمَرْأَهًِْ أَنْ یَقْتُلُوهُ قَالَ ذَلِکَ لَهُمْ إِذَا أَدَّوْا إِلَی أَهْلِهِ نِصْفَ الدِّیَهًِْ وَ إِنْ قَبِلُوا الدِّیَهًَْ فَلَهُمْ نِصْفُ دِیَهًِْ الرَّجُلِ وَ إِنْ قَتَلَتِ الْمَرْأَهًُْ الرَّجُلَ قُتِلَتْ بِهِ وَ لَیْسَ لَهُمْ إِلَّا نَفْسُهَا وَ قَالَ جِرَاحَاتُ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ سَوَاءٌ سِنُّ الْمَرْأَهًِْ بِسِنِّ الرَّجُلِ وَ مُوضِحَهًُْ الْمَرْأَهًِْ بِمُوضِحَهًِْ الرَّجُلِ وَ إِصْبَعُ الْمَرْأَهًِْ بِإِصْبَعِ الرَّجُلِ حَتَّی تَبْلُغَ الْجِرَاحَهًُْ ثُلُثَ الدِّیَهًِْ فَإِذَا بَلَغَتْ ثُلُثَ الدِّیَهًِْ أُضْعِفَتْ دِیَهًُْ الرَّجُلِ عَلَی دِیَهًِْ الْمَرْأَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام)- حلبی نقل میکند: امام صادق (علیه السلام) در مورد مردی که زنی را عمداً کشته بود و اولیای زن، خواستار قتل آن مرد بودند، فرمود: «این امر به آنها بستگیدارد، اگر آنها نصف دیه را به اولیای مقتول دادند و آنها پذیرفتند، نصف دیهی مرد از آن آنهاست و اگر زن، مرد را کشته بود، میبایست به دلیل قتل، کشته میشد و قصاص به نفس تنها راه برای آنها بود». و فرمود: «دیهی جراحات مردان و زنان یکسان است؛ دندان زن با دندان مرد، زخم موضحه زن با زخم موضحه مرد، انگشت زن با انگشت مرد قصاص میشود و این در صورتی است که جراحت، کمتر از ثلث دیه باشد، و اگر از ثلث دیه بیشتر شد، دیه مرد، دو برابر دیه زن میشود».
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سُئِلَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنْ جِرَاحَاتِ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ فِی الدِّیَاتِ وَ الْقِصَاصِ فَقَالَ الرِّجَالُ وَ النِّسَاءُ فِی الْقِصَاصِ سَوَاءٌ السِّنُّ بِالسِّنِّ وَ الشَّجَّهًُْ بِالشَّجَّهًِْ وَ الْإِصْبَعُ بِالْإِصْبَعِ سَوَاءً حَتَّی تَبْلُغَ الْجِرَاحَاتُ ثُلُثَ الدِّیَهًِْ فَإِذَا جَاوَزَتِ الثُّلُثَ صُیِّرَتْ دِیَهًُْ الرَّجُلِ فِی الْجِرَاحَاتِ ثُلُثَیِ الدِّیَهًِْ وَ دِیَهًُْ النِّسَاءِ ثُلُثَ الدِّیَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام)- حلبی گوید: «از امام صادق (علیه السلام) دربارهی جراحتهای مردان و زنان در مورد دیات و قصاص سؤال شد». حضرت فرمود: «مردان و زنان در قصاص مساویاند؛ دندان در برابر دندان و جراحت در برابر جراحت و انگشت در برابر انگشت، برابر و مساوی است. تا آنکه جراحتها به یک سوّم دیه برسد و چون از یک سوّم دیه فراتر رود، دیه مرد در جراحتها دو سوّم دیه و دیه زنان یک سوّم دیه میشود».
الصّادق (علیه السلام)- عَن أبی بَصیر قال سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ: فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَکَفَّارَةٌ لَهُ قَالَ یُکَفَّرُ عَنْهُ مِنْ ذُنُوبِهِ بِقَدْرِ مَا عَفَا مِنْ جِرَاحٍ أَوْ غَیْرِه.
امام صادق (علیه السلام)- ابوبصیر گوید: از امام صادق (علیه السلام) دربارهی آیه: فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ کَفَّارَةٌ لَهُ پرسیدم، فرمود: «کسی که به دیه راضی شود و جراحات یا غیر آن را عفو کند، به همان اندازه از گناهانش بخشیده میشود».
الصّادق (علیه السلام)- عَن مُعَلًّی أَبِیعُثْمَانَ عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ: فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ کَفَّارَةٌ لَهُ قَالَ یُکَفَّرُ عَنْهُ مِنْ ذُنُوبِهِ عَلَی قَدْرِ مَا عَفَا عَنِ الْعَمْدِ.
امام صادق (علیه السلام)- معلّیبنابیعثمان گوید: از امام صادق (علیه السلام) دربارهی کلام خداوند عزّوجلّ: فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ کَفَّارَةٌ لَهُ پرسیدم. حضرت فرمود: «به مقداری که در مورد عمد عفو کند، خداوند گناهانش را میبخشاید».