آیه يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ إِلَى اللهِ مَرْجِعُكُمْ جَميعاً فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ [105]
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! مراقب خود باشيد. اگر شما هدايت يافته‌باشيد، گمراهى كسانى كه گمراه شده‌اند، به شما زيانى نمى‌رساند. بازگشت همه‌ی شما به‌سوى خداست؛ و شما را به آنچه انجام مى‌داديد، آگاه مى‌سازد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَال الصّادِق (علیه السلام) أَنَّ ثَعْلَبَهًَْ الْخُشَنِیَّ سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَنْ هَذِهِ الْآیَهًِْ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ لا یَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ فَقَالَ (علیه السلام) وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ اصْبِرْ عَلَی مَا أَصَابَکَ حَتَّی إِذَا رَأَیْتَ شُحّاً مُطَاعاً وَ هَوًی مُتَّبَعاً وَ إِعْجَابَ کُلِّ ذِی رَأْیٍ بِرَأْیِهِ فَعَلَیْکَ بِنَفْسِکَ وَ دَعْ أَمْرَ الْعَامَّهًْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- از امام صادق (علیه السلام) روایت است: ثعلبه خُشَنی از حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) پرسید: «تفسیر این آیه: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ لا یَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ چیست»؟ رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) پاسخ داد: «به معروف امر کن و از منکر نهی کن و به آنچه از ناملایمات به تو می‌رسد، صبر کن. و در انجام این وظیفه‌ی مهّم تا می‌توانی استقامت داشته باش، تا جایی که به افرادی که حرص شدید به دنیا و زینت‌های دنیوی داشته و پیروی سخت از هوی و هوس‌کرده و در عین حال مغرور و فریفته آراء و افکار خود باشند، برخورد کنی. در این‌صورت این وظیفه از عهده‌ی تو ساقط شده، و بر تو است که متوجّه اصلاح امور و تهذیب نفس خود بوده، و از امر به معروف و دعوت و نصیحت و موعظت خودداری کنی».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- وَ لَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) أَیُّهَا النَّاسُ عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ لایَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) نَفْسِی وَ أَخِی أَطِیعُوا عَلِیّاً فَإِنَّهُ مُطَهَّرٌ مَعْصُومٌ لَا یَضِلُّ وَ لَا یَشْقَی ثم تلا هذه الآیهًْ قُلْ أَطِیعُوا اللهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّما عَلَیْهِ ما حُمِّلَ وَ عَلَیْکُمْ ما حُمِّلْتُمْ وَ إِنْ تُطِیعُوهُ تَهْتَدُوا وَ ما عَلَی الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلاغُ الْمُبِین.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- وقتی خداوند بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل کرد: عَلَیْکُمْ أَنفُسَکُمْ پیامبر (صلی الله علیه و آله) به آن‌ها فرمود: «ای مردم! خود را محکم نگه دارید، اگر شما راه هدایت را بیابید، آنان‌که گمراه شده‌اند هیچ ضرری به شما نمی‌رسانند. علی (علیه السلام) جانِ من و برادر من است، از علی (علیه السلام) پیروی کنید که او معصوم و مطهّر است، گمراه نمی‌شود و ظلم و ستم نمی‌کند؛ پس این آیه را تلاوت فرمود: بگو: «خدا را اطاعت کنید، و از پیامبرش فرمان برید! و اگر سرپیچی نمایید، پیامبر مسئول اعمال خویش است و شما مسئول اعمال خود! امّا اگر از او اطاعت کنید، هدایت خواهید شد و بر پیامبر چیزی جز رساندن آشکار نیست. (نور/۵۴)».
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ قَوْلُهُ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ لا یَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ قَالَ: أَصْلِحُوا أَنْفُسَکُمْ وَ لَا تَتَّبِعُوا عَوْرَاتِ النَّاسِ وَ لَا تَذْکُرُوهُمْ فَإِنَّهُ لا یَضُرُّکُمْ ضَلَالَتُهُمْ إِذَا کُنْتُمْ أَنْتُمْ صَالِحِینَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ لا یَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُم؛ خود را اصلاح کنید و از دیگران عیب‌جویی نکنید و از آن‌ها به بدی یاد نکنید. اگر شما صالح باشید، گمراهی آنان ضرری به شما نمی‌رساند.
الصّادق (علیه السلام)- نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ فِی التَّقِیَّهًِْ.
امام صادق (علیه السلام)- این آیه در مورد تقیّه نازل شده است.