آیه وَ إِذْ قالَ اللهُ يا عيسَىابْنَمَرْيَمَ أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُوني وَ أُمِّيَ إِلهَيْنِ مِنْ دُونِ اللهِ قالَ سُبْحانَكَ ما يَكُونُ لي أَنْ أَقُولَ ما لَيْسَ لي بِحَقٍّ إِنْ كُنْتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُ تَعْلَمُ ما في نَفْسي وَ لا أَعْلَمُ ما في نَفْسِكَ إِنَّكَ أَنْتَ عَلاَّمُ الْغُيُوبِ [116]
و [به ياد آوريد] آنگاه كه خداوند به عيسىبنمريم مىگويد: «آيا تو به مردم گفتى كه من و مادرم را بهعنوان دو معبود در برابر خداى يكتا انتخاب كنيد»؟!، او مىگويد: «منزّهى تو! من حق ندارم آنچه را كه شايستهی من نيست، بگويم! اگر چنين سخنى را گفته باشم، تو مىدانى. تو از آنچه در روح و جان من است، آگاهى؛ و من از آنچه در ذات [پاك] توست، آگاه نيستم. بهيقين تنها تو داناى همهی اسرار نهان هستى.
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ إِذْ قالَ اللهُ یا عِیسَیابْنَمَرْیَمَ أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِی وَ أُمِّی إِلهَیْنِ مِنْ دُونِ اللهِ فَلَفْظُ الْآیَهًِْ مَاضٍ وَ مَعْنَاهُ مُسْتَقْبِلٌ وَ لَمْ یَقُلْهُ بَعْدُ وَ سَیَقُولُهُ وَ ذَلِکَ أَنَّ النَّصَارَی زَعَمُوا أَنَّ عِیسَی (علیه السلام) قَالَ لَهُمْ إِنِّی وَ أُمِّی إِلَهَانِ مِنْ دُونِ اللهِ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ یَجْمَعُ اللَّهُ بَیْنَ النَّصَارَی وَ بَیْنَ عِیسَی (علیه السلام) فَیَقُولُ لَهُ أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِی وَ أُمِّی إِلهَیْنِ فَیَقُولُ عِیسَی (علیه السلام) سُبْحانَکَ ما یَکُونُ لِی أَنْ أَقُولَ ما لَیْسَ لِی بِحَقٍّ إِنْ کُنْتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُ تَعْلَمُ ما فِی نَفْسِی وَ لا أَعْلَمُ ما فِی نَفْسِکَ إِنَّکَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ إِلَی قَوْلِهِ وَ أَنْتَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ وَ الدَّلِیلُ عَلَی أَنَّ عِیسَی (علیه السلام) لَمْ یَقُلْ لَهُمْ ذَلِکَ قَوْلُهُ هذا یَوْمُ یَنْفَعُ الصَّادِقِینَ صِدْقُهُمْ.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- وَإِذْ قَالَ الله یَا عیسَی ابْنَ مَرْیَمَ أَأَنتَ قُلتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِی وَأُمِّیَ إِلَهَیْنِ مِن دُونِ الله؛ لفظ آیه، ماضی است و معنای آن مستقبل؛ یعنی هنوز آن را نگفته است و بهزودی خواهد گفت. چرا که نصرانیها گمان میکردند که عیسی (علیه السلام) به آنان گفته است: «من و مادرم را به جای الله، خدای خود قرار دهید. و چون روز قیامت فرا رسد، خداوند، نصاری و حضرت عیسیبنمریم (علیه السلام) را در یک جا جمع میکند و به او میگوید: «آیا چیزی را که در مورد تو ادّعا میکنند، تو به آنها گفتی»؟ آنان چنین ادعا میکنند: اتَّخِذُونِی وَأُمِّیَ إِلَهَیْنِ و عیسی (علیه السلام) میگوید: سُبْحَانَکَ مَا یَکُونُ لِی أَنْ أَقُولَ مَا لَیْسَ لِی بِحَقٍّ إِن کُنتُ قُلْتُهُ فَقَدْ علِمْتَهُ تَعلَمُ مَا فِی نَفْسِی وَلاَ أَعلَمُ مَا فِی نَفْسِکَ إِنَّکَ أَنتَ علاَّمُ الْغُیُوبِ * مَا قُلْتُ لَهُمْ إِلاَّ مَا أَمَرْتَنِی بِهِ أَنِ اعبُدُواْ الله رَبِّی وَرَبَّکُمْ وَکُنتُ علَیْهِمْ شَهِیدًا مَّا دُمْتُ فِیهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّیْتَنِی کُنتَ أَنتَ الرَّقِیبَ علَیْهِمْ وَأَنتَ علَی کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ؛ و شاهد اینکه عیسی (علیه السلام) چنین چیزی به آنها نگفته است، این آیه است: هَذَا یَوْمُ یَنفَع الصَّادِقِینَ صِدْقُهُمْ».
الباقر (علیه السلام)- عَن جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِیجَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعْلَمُ ما فِی نَفْسِی وَ لا أَعْلَمُ ما فِی نَفْسِکَ إِنَّکَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ قَالَ إِنَّ الِاسْمَ الْأَکْبَرَ ثَلَاثَهًٌْ وَ سَبْعُونَ حَرْفاً فَاحْتَجَبَ الرَّبُّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مِنْهَا بِحَرْفٍ فَمِنْ ثَمَّ لَا یَعْلَمُ أَحَدٌ مَا فِی نَفْسِهِ عَزَّوَجَلَّ أَعْطَی آدَمَ (علیه السلام) اثْنَیْنِ وَ سَبْعِینَ حَرْفاً مِنَ الِاسْمِ تَوَارَثَتْهَا الْأَنْبِیَاءُ (علیهم السلام) حَتَّی صَارَتْ إِلَی عِیسَی (علیه السلام) فَذَلِکَ قَوْلُ عِیسَی (علیه السلام) تَعْلَمُ ما فِی نَفْسِی یَعْنِی اثْنَیْنِ وَ سَبْعِینَ حَرْفاً مِنَ الِاسْمِ الْأَکْبَرِ یَقُولُ أَنْتَ عَلَّمْتَنِیهَا فَأَنْتَ تَعْلَمُهَا وَ لا أَعْلَمُ ما فِی نَفْسِکَ یَقُولُ لِأَنَّکَ احْتَجَبْتَ مِنْ خَلْقِکَ بِذَلِکَ الْحَرْفِ فَلَا یَعْلَمُ أَحَدٌ مَا فِی نَفْسِکَ.
امام باقر (علیه السلام)- جابر جعفی نقل میکند: امام باقر (علیه السلام) در تفسیر آیه: تَعلَمُ مَا فِی نَفْسِی وَلاَ أَعلَمُ مَا فِی نَفْسِکَ إِنَّکَ أَنتَ علاَّمُ الْغُیُوبِ فرمود: «اسم اعظم خداوند، هفتاد و سه حرف دارد که خداوند تبارکوتعالی یکی از حرفهای آن را پنهانکرده است و بههمین دلیل، کسی از آنچه در وجود اوست، آگاه نیست. آن هفتاد و دو حرف را به آدم (علیه السلام) یاد داد و انبیاء (علیهم السلام) آن را به ارث بردند تا به عیسی (علیه السلام) رسید و این گفته عیسی (علیه السلام): تَعلَمُ مَا فِی نَفْسِی آنچه در درون من است؛ یعنی همان هفتاد و دو حرف از اسم اعظم. میگوید: «تو به من این حروف را یاد دادی و تو از آن آگاهی وَلاَ أَعلَمُ مَا فِی نَفْسِکَ میگوید: «چون تو آن حرف را از خلق خود پنهان داشتی، کسی نمیداند در وجود تو چیست».
الباقر (علیه السلام)- عَن ثَعْلَبَهًَْ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِیجَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِعِیسَی أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِی وَ أُمِّی إِلهَیْنِ مِنْ دُونِ اللهِ قَالَ لَمْ یَقُلْهُ وَ سَیَقُولُهُ إِنَّ اللَّهَ إِذَا عَلِمَ أَنَّ شَیْئاً کَائِنٌ أَخْبَرَ عَنْهُ خَبَرَ مَا کَانَ.
امام باقر (علیه السلام)- ثعلبه از یکی از شیعیان نقل میکند: امام باقر (علیه السلام) فرمود: در آیه: أَأَنتَ قُلتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِی وَأُمِّیَ إِلَهَیْنِ مِن دُونِ الله که خطاب به عیسی (علیه السلام) گفته شده، مفهوم این است که: آن را نگفته است و بهزودی خواهد گفت. خداوند اگر بداند که چیزی اتّفاق خواهد افتاد، بهگونهای از آن خبر میدهد، انگار که قبلاً اتّفاق افتاده است.
الصّادق (علیه السلام)- عَن سُلَیْمَانَبْنِخَالِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِیعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَوْلَ اللَّهِ لِعِیسَی أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِی وَ أُمِّی إِلهَیْنِ مِنْ دُونِ اللهِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ أَمْراً أَنْ یَکُونَ قَصَّهُ قَبْلَ أَنْ یَکُونَ کَأَنْ قَدْ کَانَ.
امام صادق (علیه السلام)- سلیمانبنخالد گوید: از امام صادق (علیه السلام) دربارهی این سخن خدا به عیسی (علیه السلام) أَأَنتَ قُلتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِی وَأُمِّیَ إِلَهَیْنِ مِن دُونِ الله پرسیدم: «آیا خداوند، چنین چیزی را گفته است»؟ فرمود: «خداوند اگر بخواهد که چیزی وجود داشته باشد، قبل از اینکه بهوجود بیاید، آن را بیان میدارد؛ انگار از قبل بوده است».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) یَهْلِکُ فِیَّ اثْنَانِ وَ لَا ذَنْبَ لِی مُحِبٌّ مُفْرِطٌ وَ مُبْغِضٌ مُفْرِطٌ وَ إِنَّا لَنَبْرَأُ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مِمَّنْ یَغْلُو فِینَا فَیَرْفَعُنَا فَوْقَ حَدِّنَا کَبَرَاءَهًِْ عِیسَیابْنِمَرْیَمَ (علیه السلام) مِنَ النَّصَارَی قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ إِذْ قالَ اللهُ یا عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِی وَ أُمِّی إِلهَیْنِ مِنْ دُونِ اللهِ قالَ سُبْحانَکَ ما یَکُونُ لِی أَنْ أَقُولَ ما لَیْسَ لِی بِحَقٍّ إِنْ کُنْتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُ تَعْلَمُ ما فِی نَفْسِی وَ لا أَعْلَمُ ما فِی نَفْسِکَ إِنَّکَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ ما قُلْتُ لَهُمْ إِلَّا ما أَمَرْتَنِی بِهِ أَنِ اعْبُدُوا اللهَ رَبِّی وَ رَبَّکُمْ وَ کُنْتُ عَلَیْهِمْ شَهِیداً ما دُمْتُ فِیهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّیْتَنِی کُنْتَ أَنْتَ الرَّقِیبَ عَلَیْهِمْ وَ أَنْتَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ لَنْ یَسْتَنْکِفَ الْمَسِیحُ أَنْ یَکُونَ عَبْداً لِلهِ وَ لَا الْمَلائِکَةُ الْمُقَرَّبُونَ وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ مَا الْمَسِیحُابْنُمَرْیَمَ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَ أُمُّهُ صِدِّیقَةٌ کانا یَأْکُلانِ الطَّعام.
امام علی (علیه السلام)- علی (علیه السلام) فرموده است: «دو دسته در مورد من به هلاکت میرسند و مرا گناهی نیست: دوستداری که زیادهروی میکند و کینه ورزی که زیادهروی میکند. و ما در پیشگاه خداوند عزّوجلّ از کسانی که درباره ما غلو دارند و ما را بیش از حد بلند میکنند بیزاری میجوییم، همانطور که عیسیبنمریم از نصاری بیزاری جست. خداوند عزّوجلّ فرمود: «وَ إِذْ قَالَ الله یَاعِیسیَ ابْنَ مَرْیَمَ ءَ أَنتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتخَّذُونی وَ أُمِّی إِلَاهَینِْ مِن دُونِ الله قَالَ سُبْحَانَکَ مَا یَکُونُ لی أَنْ أَقُولَ مَا لَیْسَ لی بِحَقٍّ إِن کُنتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُ تَعْلَمُ مَا فی نَفْسی وَ لَا أَعْلَمُ مَا فی نَفْسِکَ إِنَّکَ أَنتَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ* مَا قُلْتُ لهَمْ إِلَّا مَا أَمَرْتَنی بِهِ أَنِ اعْبُدُواْ الله رَبیِ وَ رَبَّکُمْ وَ کُنتُ عَلَیهْمْ شهَیدًا مَّا دُمْتُ فِیهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّیْتَنی کُنتَ أَنتَ الرَّقِیبَ عَلَیهْمْ وَ أَنتَ عَلیَ کلُِّ شیْءٍ شهَیدٌ؛ و نیز خداوند عزّوجلّ فرموده است: مسیح ابایی نداشت که یکی از بندگان خدا باشد و ملائکه مقرّب نیز ابایی ندارند. (نساء/۱۷۲) و باز در آیهی دیگر میفرماید: «مَا الْمَسِیحُ ابْنُ مَرْیَمَ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَ أُمُّهُ صِدِّیقَةٌ کانا یَأْکُلانِ الطَّعامَ».
الصّادق (علیه السلام)- کَانَ مَعَ عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ (علیه السلام) حَرْفَانِ یَعْمَلُ بِهِمَا وَ کَانَ مَعَ مُوسَی (علیه السلام) أَرْبَعَهًُْ أَحْرُفٍ وَ کَانَ مَعَ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) سِتَّهًُْ أَحْرُفٍ وَ کَانَ مَعَ آدَمَ (علیه السلام) خَمْسَهًٌْ وَ عِشْرُونَ حَرْفاً وَ کَانَ مَعَ نُوحٍ (علیه السلام) ثَمَانِیَهًٌْ وَ جُمِعَ ذَلِکَ کُلُّهُ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ اسْمَ اللَّهِ ثَلَاثَهًٌْ وَ سَبْعُونَ حَرْفاً وَ حَجَبَ عَنْهُ (صلی الله علیه و آله) وَاحِداً.
امام صادق (علیه السلام)- عیسی (علیه السلام) دو حرف از آن هفتاد و دو حرف را داشت و با آن کار میکرد و موسی (علیه السلام) چهار حرف و ابراهیم (علیه السلام) شش حرف و نوح (علیه السلام) هشت حرف و آدم (علیه السلام) بیست و پنج حرف داشت و تمام این حروف برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) جمع شد. تعداد حروف اسم خداوند، هفتاد و سه حرف است که هفتاد و دو حرف آن نزد رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) بود و یک حرف از او پنهان ماند.
ابنعبّاس (رحمة الله علیه)- لَا أَعْلَمُ مَا فِی نَفْسِکَ أَیْ تَعْلَمُ غَیْبِی وَ سِرِّی وَ لَا أَعْلَمُ غَیْبَکَ وَ سِرَّکَ.
ابنعبّاس (رحمة الله علیه)- لا أَعْلَمُ ما فِی نَفْسِکَ یعنی تو راز پنهان مرا میدانی و من سر نهان تو را نمیدانم.