آیه ۱۱۶ - سوره مائده

آیه وَ إِذْ قالَ اللهُ يا عيسَى‌ابْنَ‌مَرْيَمَ أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُوني وَ أُمِّيَ إِلهَيْنِ مِنْ دُونِ اللهِ قالَ سُبْحانَكَ ما يَكُونُ لي أَنْ أَقُولَ ما لَيْسَ لي بِحَقٍّ إِنْ كُنْتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُ تَعْلَمُ ما في نَفْسي وَ لا أَعْلَمُ ما في نَفْسِكَ إِنَّكَ أَنْتَ عَلاَّمُ الْغُيُوبِ [116]

و [به ياد آوريد] آنگاه كه خداوند به عيسى‌بن‌مريم مى‌گويد: «آيا تو به مردم گفتى كه من و مادرم را به‌عنوان دو معبود در برابر خداى يكتا انتخاب كنيد»؟!، او مى‌گويد: «منزّهى تو! من حق ندارم آنچه را كه شايسته‌ی من نيست، بگويم! اگر چنين سخنى را گفته ‌باشم، تو مى‌دانى. تو از آنچه در روح و جان من است، آگاهى؛ و من از آنچه در ذات [پاك] توست، آگاه نيستم. به‌يقين تنها تو داناى همه‌ی اسرار نهان هستى.

۱
(مائده/ ۱۱۶)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ إِذْ قالَ اللهُ یا عِیسَی‌ابْنَ‌مَرْیَمَ أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِی وَ أُمِّی إِلهَیْنِ مِنْ دُونِ اللهِ فَلَفْظُ الْآیَهًِْ مَاضٍ وَ مَعْنَاهُ مُسْتَقْبِلٌ وَ لَمْ یَقُلْهُ بَعْدُ وَ سَیَقُولُهُ وَ ذَلِکَ أَنَّ النَّصَارَی زَعَمُوا أَنَّ عِیسَی (علیه السلام) قَالَ لَهُمْ إِنِّی وَ أُمِّی إِلَهَانِ مِنْ دُونِ اللهِ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ یَجْمَعُ اللَّهُ بَیْنَ النَّصَارَی وَ بَیْنَ عِیسَی (علیه السلام) فَیَقُولُ لَهُ أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِی وَ أُمِّی إِلهَیْنِ فَیَقُولُ عِیسَی (علیه السلام) سُبْحانَکَ ما یَکُونُ لِی أَنْ أَقُولَ ما لَیْسَ لِی بِحَقٍّ إِنْ کُنْتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُ تَعْلَمُ ما فِی نَفْسِی وَ لا أَعْلَمُ ما فِی نَفْسِکَ إِنَّکَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ إِلَی قَوْلِهِ وَ أَنْتَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ وَ الدَّلِیلُ عَلَی أَنَّ عِیسَی (علیه السلام) لَمْ یَقُلْ لَهُمْ ذَلِکَ قَوْلُهُ هذا یَوْمُ یَنْفَعُ الصَّادِقِینَ صِدْقُهُمْ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَإِذْ قَالَ الله یَا عیسَی ابْنَ مَرْیَمَ أَأَنتَ قُلتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِی وَأُمِّیَ إِلَهَیْنِ مِن دُونِ الله؛ لفظ آیه، ماضی است و معنای آن مستقبل؛ یعنی هنوز آن را نگفته است و به‌زودی خواهد گفت. چرا که نصرانی‌ها گمان می‌کردند که عیسی (علیه السلام) به آنان گفته است: «من و مادرم را به جای الله، خدای خود قرار دهید. و چون روز قیامت فرا رسد، خداوند، نصاری و حضرت عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) را در یک جا جمع می‌کند و به او می‌گوید: «آیا چیزی را که در مورد تو ادّعا می‌کنند، تو به آن‌ها گفتی»؟ آنان چنین ادعا میکنند: اتَّخِذُونِی وَأُمِّیَ إِلَهَیْنِ و عیسی (علیه السلام) می‌گوید: سُبْحَانَکَ مَا یَکُونُ لِی أَنْ أَقُولَ مَا لَیْسَ لِی بِحَقٍّ إِن کُنتُ قُلْتُهُ فَقَدْ علِمْتَهُ تَعلَمُ مَا فِی نَفْسِی وَلاَ أَعلَمُ مَا فِی نَفْسِکَ إِنَّکَ أَنتَ علاَّمُ الْغُیُوبِ * مَا قُلْتُ لَهُمْ إِلاَّ مَا أَمَرْتَنِی بِهِ أَنِ اعبُدُواْ الله رَبِّی وَرَبَّکُمْ وَکُنتُ علَیْهِمْ شَهِیدًا مَّا دُمْتُ فِیهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّیْتَنِی کُنتَ أَنتَ الرَّقِیبَ علَیْهِمْ وَأَنتَ علَی کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ؛ و شاهد اینکه عیسی (علیه السلام) چنین چیزی به آن‌ها نگفته است، این آیه است: هَذَا یَوْمُ یَنفَع الصَّادِقِینَ صِدْقُهُمْ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۳۰۰
بحارالأنوار، ج۹، ص۲۰۰/ القمی، ج۱، ص۱۹۰/ البرهان
۲
(مائده/ ۱۱۶)

الباقر (علیه السلام)- عَن جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعْلَمُ ما فِی نَفْسِی وَ لا أَعْلَمُ ما فِی نَفْسِکَ إِنَّکَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ قَالَ إِنَّ الِاسْمَ الْأَکْبَرَ ثَلَاثَهًٌْ وَ سَبْعُونَ حَرْفاً فَاحْتَجَبَ الرَّبُّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مِنْهَا بِحَرْفٍ فَمِنْ ثَمَّ لَا یَعْلَمُ أَحَدٌ مَا فِی نَفْسِهِ عَزَّوَجَلَّ أَعْطَی آدَمَ (علیه السلام) اثْنَیْنِ وَ سَبْعِینَ حَرْفاً مِنَ الِاسْمِ تَوَارَثَتْهَا الْأَنْبِیَاءُ (علیهم السلام) حَتَّی صَارَتْ إِلَی عِیسَی (علیه السلام) فَذَلِکَ قَوْلُ عِیسَی (علیه السلام) تَعْلَمُ ما فِی نَفْسِی یَعْنِی اثْنَیْنِ وَ سَبْعِینَ حَرْفاً مِنَ الِاسْمِ الْأَکْبَرِ یَقُولُ أَنْتَ عَلَّمْتَنِیهَا فَأَنْتَ تَعْلَمُهَا وَ لا أَعْلَمُ ما فِی نَفْسِکَ یَقُولُ لِأَنَّکَ احْتَجَبْتَ مِنْ خَلْقِکَ بِذَلِکَ الْحَرْفِ فَلَا یَعْلَمُ أَحَدٌ مَا فِی نَفْسِکَ.

امام باقر (علیه السلام)- جابر جعفی نقل می‌کند: امام باقر (علیه السلام) در تفسیر آیه: تَعلَمُ مَا فِی نَفْسِی وَلاَ أَعلَمُ مَا فِی نَفْسِکَ إِنَّکَ أَنتَ علاَّمُ الْغُیُوبِ فرمود: «اسم اعظم خداوند، هفتاد و سه حرف دارد که خداوند تبارک‌وتعالی یکی از حرف‌های آن را پنهان‌کرده است و به‌همین دلیل، کسی از آنچه در وجود اوست، آگاه نیست. آن هفتاد و دو حرف را به آدم (علیه السلام) یاد داد و انبیاء (علیهم السلام) آن را به ارث بردند تا به عیسی (علیه السلام) رسید و این گفته عیسی (علیه السلام): تَعلَمُ مَا فِی نَفْسِی آنچه در درون من است؛ یعنی همان هفتاد و دو حرف از اسم اعظم. می‌گوید: «تو به من این حروف را یاد دادی و تو از آن آگاهی وَلاَ أَعلَمُ مَا فِی نَفْسِکَ می‌گوید: «چون تو آن حرف را از خلق خود پنهان داشتی، کسی نمی‌داند در وجود تو چیست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۳۰۰
بحارالأنوار، ج۹، ص۲۰۰/ العیاشی، ج۱، ص۳۵۱/ الثقلین/ البرهان
۳
(مائده/ ۱۱۶)

الباقر (علیه السلام)- عَن ثَعْلَبَهًَْ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِعِیسَی أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِی وَ أُمِّی إِلهَیْنِ مِنْ دُونِ اللهِ قَالَ لَمْ یَقُلْهُ وَ سَیَقُولُهُ إِنَّ اللَّهَ إِذَا عَلِمَ أَنَّ شَیْئاً کَائِنٌ أَخْبَرَ عَنْهُ خَبَرَ مَا کَانَ.

امام باقر (علیه السلام)- ثعلبه از یکی از شیعیان نقل می‌کند: امام باقر (علیه السلام) فرمود: در آیه: أَأَنتَ قُلتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِی وَأُمِّیَ إِلَهَیْنِ مِن دُونِ الله که خطاب به عیسی (علیه السلام) گفته شده، مفهوم این است که: آن را نگفته است و به‌زودی خواهد گفت. خداوند اگر بداند که چیزی اتّفاق خواهد افتاد، به‌گونه‌ای از آن خبر می‌دهد، انگار که قبلاً اتّفاق افتاده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۳۰۲
بحارالأنوار، ج۹، ص۲۰۰/ العیاشی، ج۱، ص۳۵۱/ الثقلین/ البرهان
۴
(مائده/ ۱۱۶)

الصّادق (علیه السلام)- عَن سُلَیْمَانَ‌بْنِ‌خَالِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَوْلَ اللَّهِ لِعِیسَی أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِی وَ أُمِّی إِلهَیْنِ مِنْ دُونِ اللهِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ أَمْراً أَنْ یَکُونَ قَصَّهُ قَبْلَ أَنْ یَکُونَ کَأَنْ قَدْ کَانَ.

امام صادق (علیه السلام)- سلیمان‌بن‌خالد گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی این سخن خدا به عیسی (علیه السلام) أَأَنتَ قُلتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِی وَأُمِّیَ إِلَهَیْنِ مِن دُونِ الله پرسیدم: «آیا خداوند، چنین چیزی را گفته است»؟ فرمود: «خداوند اگر بخواهد که چیزی وجود داشته باشد، قبل از اینکه به‌وجود بیاید، آن را بیان می‌دارد؛ انگار از قبل بوده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۳۰۲
بحارالأنوار، ج۱۴، ص۲۳۶/ العیاشی، ج۱، ص۳۵۱/ الثقلین/ البرهان
۵
(مائده/ ۱۱۶)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) یَهْلِکُ فِیَّ اثْنَانِ وَ لَا ذَنْبَ لِی مُحِبٌّ مُفْرِطٌ وَ مُبْغِضٌ مُفْرِطٌ وَ إِنَّا لَنَبْرَأُ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مِمَّنْ یَغْلُو فِینَا فَیَرْفَعُنَا فَوْقَ حَدِّنَا کَبَرَاءَهًِْ عِیسَی‌ابْنِ‌مَرْیَمَ (علیه السلام) مِنَ النَّصَارَی قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ إِذْ قالَ اللهُ یا عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِی وَ أُمِّی إِلهَیْنِ مِنْ دُونِ اللهِ قالَ سُبْحانَکَ ما یَکُونُ لِی أَنْ أَقُولَ ما لَیْسَ لِی بِحَقٍّ إِنْ کُنْتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُ تَعْلَمُ ما فِی نَفْسِی وَ لا أَعْلَمُ ما فِی نَفْسِکَ إِنَّکَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ ما قُلْتُ لَهُمْ إِلَّا ما أَمَرْتَنِی بِهِ أَنِ اعْبُدُوا اللهَ رَبِّی وَ رَبَّکُمْ وَ کُنْتُ عَلَیْهِمْ شَهِیداً ما دُمْتُ فِیهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّیْتَنِی کُنْتَ أَنْتَ الرَّقِیبَ عَلَیْهِمْ وَ أَنْتَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ لَنْ یَسْتَنْکِفَ الْمَسِیحُ أَنْ یَکُونَ عَبْداً لِلهِ وَ لَا الْمَلائِکَةُ الْمُقَرَّبُونَ وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ مَا الْمَسِیحُ‌ابْنُ‌مَرْیَمَ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَ أُمُّهُ صِدِّیقَةٌ کانا یَأْکُلانِ الطَّعام.

امام علی (علیه السلام)- علی (علیه السلام) فرموده است: «دو دسته در مورد من به هلاکت میرسند و مرا گناهی نیست: دوستداری که زیاده‌روی میکند و کینه ورزی که زیاده‌روی میکند. و ما در پیشگاه خداوند عزّوجلّ از کسانی که درباره ما غلو دارند و ما را بیش از حد بلند میکنند بیزاری میجوییم، همانطور که عیسی‌بن‌مریم از نصاری بیزاری جست. خداوند عزّوجلّ فرمود: «وَ إِذْ قَالَ الله یَاعِیسیَ ابْنَ مَرْیَمَ ءَ أَنتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتخَّذُونی وَ أُمِّی إِلَاهَینْ‌ِ مِن دُونِ الله قَالَ سُبْحَانَکَ مَا یَکُونُ لی أَنْ أَقُولَ مَا لَیْسَ لی بِحَقّ‌ٍ إِن کُنتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُ تَعْلَمُ مَا فی نَفْسی وَ لَا أَعْلَمُ مَا فی نَفْسِکَ إِنَّکَ أَنتَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ* مَا قُلْتُ لهَمْ إِلَّا مَا أَمَرْتَنی بِهِ أَنِ اعْبُدُواْ الله رَبی‌ِ وَ رَبَّکُمْ وَ کُنتُ عَلَیهْمْ شهَیدًا مَّا دُمْتُ فِیهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّیْتَنی کُنتَ أَنتَ الرَّقِیبَ عَلَیهْمْ وَ أَنتَ عَلیَ کلُ‌ِّ شی‌ْءٍ شهَیدٌ؛ و نیز خداوند عزّوجلّ فرموده است: مسیح ابایی نداشت که یکی از بندگان خدا باشد و ملائکه مقرّب نیز ابایی ندارند. (نساء/۱۷۲) و باز در آیه‌ی دیگر می‌فرماید: «مَا الْمَسِیحُ ابْنُ مَرْیَمَ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَ أُمُّهُ صِدِّیقَةٌ کانا یَأْکُلانِ الطَّعامَ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۳۰۲
بحارالأنوار، ج۲۵، ص۱۳۴/ عیون أخبار الرضا (ج۲، ص۲۰۰/ الثقلین
۶
(مائده/ ۱۱۶)

الصّادق (علیه السلام)- کَانَ مَعَ عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ (علیه السلام) حَرْفَانِ یَعْمَلُ بِهِمَا وَ کَانَ مَعَ مُوسَی (علیه السلام) أَرْبَعَهًُْ أَحْرُفٍ وَ کَانَ مَعَ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) سِتَّهًُْ أَحْرُفٍ وَ کَانَ مَعَ آدَمَ (علیه السلام) خَمْسَهًٌْ وَ عِشْرُونَ حَرْفاً وَ کَانَ مَعَ نُوحٍ (علیه السلام) ثَمَانِیَهًٌْ وَ جُمِعَ ذَلِکَ کُلُّهُ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ اسْمَ اللَّهِ ثَلَاثَهًٌْ وَ سَبْعُونَ حَرْفاً وَ حَجَبَ عَنْهُ (صلی الله علیه و آله) وَاحِداً.

امام صادق (علیه السلام)- عیسی (علیه السلام) دو حرف از آن هفتاد و دو حرف را داشت و با آن کار می‌کرد و موسی (علیه السلام) چهار حرف و ابراهیم (علیه السلام) شش حرف و نوح (علیه السلام) هشت حرف و آدم (علیه السلام) بیست و پنج حرف داشت و تمام این حروف برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) جمع شد. تعداد حروف اسم خداوند، هفتاد و سه حرف است که هفتاد و دو حرف آن نزد رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) بود و یک حرف از او پنهان ماند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۳۰۲
بصایر الدرجات، ج۱، ص۲۰۹/ البرهان
۷
(مائده/ ۱۱۶)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- لَا أَعْلَمُ مَا فِی نَفْسِکَ أَیْ تَعْلَمُ غَیْبِی وَ سِرِّی وَ لَا أَعْلَمُ غَیْبَکَ وَ سِرَّکَ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- لا أَعْلَمُ ما فِی نَفْسِکَ یعنی تو راز پنهان مرا می‌دانی و من سر نهان تو را نمی‌دانم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۳۰۲
بحرالعرفان، ج۶، ص۲۵۴
بیشتر