آیه لَيْسَ عَلَى الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جُناحٌ فيما طَعِمُوا إِذا مَا اتَّقَوْا وَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ ثُمَّ اتَّقَوْا وَ آمَنُوا ثُمَّ اتَّقَوْا وَ أَحْسَنُوا وَ اللهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنينَ [93]
بر كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‌اند، گناهى در آنچه [قبل از نزول حكم تحريم شراب] خورده‌اند نيست؛ هرگاه تقوا پيشه‌كنند، و ايمان آورند، و اعمال صالح انجام دهند؛ سپس تقوا پيشه كنند و ايمان آورند؛ سپس تقوا پيشه كنند و نيكى نمايند. و خداوند، نيكوكاران را دوست مى‌دارد.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- لَمَّا نَزَلَتْ تَحْرِیمُ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ قَالَتِ الصَّحَابَهًُْ: یَا رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) مَا تَقُولُ فِی إِخْوَانِنَا الَّذِینَ مَضَوْا وَ هُمْ یَشْرَبُونَ الْخَمْرَ وَ یَأْکُلُونَ الْمَیْسِرَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی هَذِهِ الْآیَهًَْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- چون حرمت می و قمار فرو آمد، صحابه گفتند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی برادران ما که درگذشتند و می می‌خوردند و از قمار غذا می‌خوردند، چه می‌گویی»؟ پس این آیه نازل شد.
الصّادق (علیه السلام)- عَن عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌سِنَانٍ قَال قَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) الْحَدُّ فِی الْخَمْرِ إِنْ شُرِبَ مِنْهَا قَلِیلًا أَوْ کَثِیراً قَالَ ثُمَّ قَالَ أُتِیَ عُمَرُ بِقُدَامَهًَْ‌بْنِ‌مَظْعُونٍ وَ قَدْ شَرِبَ الْخَمْرَ وَ قَامَتْ عَلَیْهِ الْبَیِّنَهًُْ فَسَأَلَ عَلِیّاً (علیه السلام) فَأَمَرَهُ أَنْ یَجْلِدَهُ ثَمَانِینَ فَقَالَ قُدَامَهًُْ یَا أَمِیرَالمُؤمِنِینَ (علیه السلام) لَیْسَ عَلَیَّ حَدٌّ أَنَا مِنْ أَهْلِ هَذِهِ الْآیَهًِْ لَیْسَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جُناحٌ فِیما طَعِمُوا قَالَ فَقَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) لَسْتَ مِنْ أَهْلِهَا إِنَّ طَعَامَ أَهْلِهَا لَهُمْ حَلَالٌ لَیْسَ یَأْکُلُونَ وَ لَا یَشْرَبُونَ إِلَّا مَا أَحَلَّهُ اللَّهُ لَهُمْ ثُمَّ قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) إِنَّ الشَّارِبَ إِذَا شَرِبَ لَمْ یَدْرِ مَا یَأْکُلُ وَ لَا مَا یَشْرَبُ فَاجْلِدُوهُ ثَمَانِینَ جَلْدَهًًْ.
امام صادق (علیه السلام)- عبدالله‌بن‌سنان گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «حدّ خَمر، شامل کسی می شود که چه کم و چه زیاد، از آن بنوشد». پس فرمود: «عمر، قدامهًْ‌بن‌مطعون را آورد، درحالی‌که شرب خمر کرده بود و علیه او اقامه دلیل شد، عمر از علی (علیه السلام) درباره‌ی او سؤال کرد و حضرت دستور داد که او را هشتاد ضربه بزنند». قدامه گفت: «ای امیرالمؤمنین (علیه السلام)! مجازات حدّ برای من نیست، چرا که من از اهل این آیه هستم: لَیْسَ علَی الَّذِینَ آمَنُواْ وَعمِلُواْ الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ فِیمَا طَعمُواْ. گفت: علی (علیه السلام) فرمود: «تو از اهل این آیه نیستی، چرا که غذای اهل این آیه حلال است و فقط آنچه را که خداوند بر ایشان حلال کرده را می‌خورند و می‌نوشند». پس حضرت فرمود: «اگر کسی که شرب خمر کرده است، آن قدر نوشید که نفهمید چه چیز را می‌خورد و می‌نوشد، او را هشتاد ضربه شلاّق بزنید».
الصّادق (علیه السلام)- عَن أَبِی‌الرَّبِیعِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) إِنَّ النَّبِیذَ لَیْسَتْ بِمَنْزِلَهًِْ الْخَمْرِ إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ الْخَمْرَ بِعَیْنِهَا فَقَلِیلُهَا وَ کَثِیرُهَا حَرَامٌ کَمَا حَرَّمَ الْمَیْتَهًَْ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنْزِیرِ وَ حَرَّمَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الشَّرَابَ مِنْ کُلِّ مُسْکِرٍ فَمَا حَرَّمَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَدْ حَرَّمَهُ اللَّهُ قُلْتُ فَکَیْفَ کَانَ یَضْرِبُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی الْخَمْرِ فَقَالَ کَانَ یَضْرِبُ بِالنَّعْلِ وَ یَزِیدُ وَ یَنْقُصُ وَ کَانَ النَّاسُ بَعْدَ ذَلِکَ یَزِیدُونَ وَ یَنْقُصُونَ لَیْسَ بِحَدٍّ مَحْدُودٍ حَتَّی وَقَفَ علیبنابیطالب (علیه السلام) فِی شَارِبِ الْخَمْرِ عَلَی ثَمَانِینَ جَلْدَهًًْ حَیْثُ ضَرَبَ قُدَامَهًَْ‌بْنَ‌مَظْعُونٍ قَالَ فَقَالَ قُدَامَهًُْ لَیْسَ عَلَیَّ جَلْدٌ أَنَا مِنْ أَهْلِ هَذِهِ الْآیَهًِْ لَیْسَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحات ِجُناحٌ فِیما طَعِمُوا إِذا مَا اتَّقَوْا وَ آمَنُوا فَقَالَ (علیه السلام) لَهُ کَذَبْتَ مَا أَنْتَ مِنْهُمْ إِنَّ أُولَئِکَ کَانُوا لَا یَشْرَبُونَ حَرَاماً ثُمَّ قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) إِنَّ الشَّارِبَ إِذَا شَرِبَ فَسَکِرَ لَمْ یَدْرِ مَا یَقُولُ وَ مَا یَصْنَعُ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِذَا أُتِیَ بِشَارِبِ الْخَمْرِ ضَرَبَهُ فَإِذَا أُتِیَ بِهِ ثَانِیَهًًْ ضَرَبَهُ فَإِذَا أُتِیَ بِهِ ثَالِثَهًًْ ضَرَبَ عُنُقَهُ قُلْتُ فَإِنْ أُخِذَ شَارِبُ نَبِیذٍ مُسْکِرٍ قَدِ انْتَشَی مِنْهُ قَالَ یُضْرَبُ ثَمَانِینَ جَلْدَهًًْ فَإِنْ أُخِذَ ثَالِثَهًًْ قُتِلَ کَمَا یُقْتَلُ شَارِبُ الْخَمْرِ قُلْتُ إِنْ أُخِذَ شَارِبُ الْخَمْرِ نَبِیذٍ مُسْکِرٍ سَکِرَ مِنْهُ أَ یُجْلَدُ ثَمَانِینَ قَالَ لَا دُونَ ذَلِکَ کُلُّ مَا أَسْکَرَ کَثِیرُهُ فَقَلِیلُهُ حَرَامٌ.
امام صادق (علیه السلام)- ابوربیع نقل می‌کند: امام صادق (علیه السلام) فرمود: نبیذ به منزله‌ی خَمْر نیست. خداوند، خمر را چه زیاد و چه کم، حرام کرده است، همان‌گونه که میته و خون و گوشت خوک را حرام کرد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نوشیدن هر مُسْکِری را حرام کرد. بی‌تردید آنچه که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) حرام کرده، چیزی است که خداوند آن را حرام کرده است. گفتم: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی خمر چگونه مجازات می‌کرد»؟ حضرت فرمود: «با کفش می‌زد و تعداد آن را کم و زیاد می‌کرد، پس از آن نیز مردم تعداد آن را کم و زیاد می‌کردند و برای آن حدود معینی نبود تا اینکه علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) برای مجازات شرب خمر، هشتاد ضربه شلاق تعیین کرد. زمانی که قدامهًْ‌بن‌مظعون را زد، قدّامه به حضرت گفت: «مجازات حدّ و تازیانه برای من نیست؛ چرا که من از اهل این آیه هستم: لَیْسَ علَی الَّذِینَ آمَنُواْ وَعمِلُواْ الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ فِیمَا طَعمُواْ إِذَا مَا اتَّقَواْ وَّآمَنُواْ وَعمِلُواْ الصَّالِحَاتِ ثُمَّ اتَّقَواْ وَّآمَنُواْ حضرت خطاب به او فرمود: «اشتباه کردی، تو از آن‌ها نیستی؛ چرا که آن‌ها حرام را نمی‌نوشیدند». سپس حضرت فرمود: «شارب خمر کسی است که مست شود، آن‌قدر که نفهمد چه می‌گوید و چه کار می‌کند». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) اگر با چنین شخصی مواجه می‌شد، او را حدّ می‌زد. برای بار دوّم نیز حدّ می‌زد و اگر بار سوّم اتّفاق می‌افتاد، گردنش را می‌زد». گفتم: «اگر کسی نبیذ مُسکِری را نوشیده و از آن مست شده باشد، در مورد آن چگونه حکم میشود»؟ فرمود: «هشتاد ضربه شلّاق زده میشود و اگر برای بار سوّم گرفته شد، مانند کسی که شرب خمر کرده باشد، کشته میشود». گفتم: «اگر شارب خمر، نبیذ مسکری بیابد و از آن مست شود، آیا هشتاد ضربه شلّاق‌زده میشود»؟ فرمود: «نه، کمتر از این. هرچه مست کند، حرام است چه زیاد و چه کم. [هر چیزی که زیاد آن مست‌کننده باشد کم آن هم حرام است].
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌إِبْرَاهِیمَ (رحمة الله علیه) فَلَمَّا نَزَلَ تَحْرِیمُ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ وَ التَّشْدِیدِ فِی أَمْرِهِمَا قَالَ النَّاسُ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ: یَا رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) قُتِلَ أَصْحَابُنَا وَ هُمْ یَشْرَبُونَ الْخَمْرَ وَ قَدْ سَمَّاهُ اللَّهُ رِجْساً وَ جَعَلَهُ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ وَ قَدْ قُلْتَ مَا قُلْتَ، أَ فَیَضُرُّ أَصْحَابَنَا ذَلِکَ شَیْئاً بَعْدَ مَا مَاتُوا؟ فَأَنْزَلَ اللَّهُ لَیْسَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جُناحٌ فِیمَا طَعِمُوا الْآیَهًَْ. فَهَذَا لِمَنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ قَبْلَ تَحْرِیمِ الْخَمْرِ وَ الْجُنَاحُ هُوَ الْإِثْمُ وَ هُوَ عَلَی مَنْ شَرِبَهَا بَعْدَ التَّحْرِیمِ. وَ قِیلَ: فِیمَا طَعِمُوا أَیْ مِمَّا لَمْ یُحَرَّمْ عَلَیْهِمْ إِذَا مَا اتَّقَوْا أَیِ الْمُحَرَّمَ وَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أَیْ ثَبَتُوا عَلَی الْإِیمَانِ وَ الْأَعْمَالِ الصَّالِحَهًِْ ثُمَّ اتَّقَوْا أَیْ مَا حُرِّمَ عَلَیْهِمْ بَعْدُ کَالْخَمْرِ وَ آمَنُوا بِتَحْرِیمِهِ ثُمَّ اتَّقَوْا أَیِ اسْتَمَرُّوا وَ ثَبَتُوا عَلَی اتِّقَاءِ الْمَعَاصِی وَ أَحْسَنُوا أَیْ وَ تَحَرَّوُا الْأَعْمَالَ الْجَمِیلَهًَْ فَاشْتَغِلُوا بِهَا.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- هنگامی که فرمان حرام‌دانستن خمر و قُمار نازل شد و تحریم این دو امر شدّت گرفت، گروهی از مهاجرین و انصار گفتند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! یاران ما کشته شدند درحالی‌که آن‌ها نیز می‌نوشیدند و خداوند، آن را پلید نامید و آن را جزء اعمال شیطانی قرار داد. شما نیز سخنان بسیاری فرمودی. آیا یاران ما بعد از اینکه مُردند، از انجام این عمل ضرری متحمّل می‌شوند»؟ سپس خداوند، این آیه را نازل کرد: لَیْسَ علَی الَّذِینَ آمَنُواْ وَعمِلُواْ الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ فِیمَا طَعمُواْ... این برای کسی است که قبل از تحریم خَمْر، مرده یا کشته شده است و منظور از جناح همان گناهی است که شخص پس از تحریم خمر اقدام به نوشیدن آن کند. و گفته شده: فِیمَا طَعمُواْ؛ یعنی از چیزهایی که بر آن‌ها حرام نشده است. إِذا مَا اتَّقَوْا؛ یعنی از حرام. وَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ؛ یعنی بر ایمان و عمل صالح استوار بمانند. ثُمَّ اتَّقَوْا؛ یعنی از آنچه مانند شراب بعد از این بر آن‌ها حرام شده است [بپرهیزند]. وَ آمَنُوا؛ به حرام‌بودن آن [ایمان بیاورند]. ثُمَّ اتَّقَوْا؛ یعنی بر پرهیز از گناهان استمرار و ثبات قدم داشته باشند. وَ أَحْسَنُوا؛ یعنی کارهای زیبا را برگزینند و به آن‌ها مشغول باشند.