آیه يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَ إِنْ كُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا وَ إِنْ كُنْتُمْ مَرْضى أَوْ عَلى سَفَرٍ أَوْ جاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغائِطِ أَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَ فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَيَمَّمُوا صَعيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَ أَيْديكُمْ مِنْهُ ما يُريدُ اللهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَ لكِنْ يُريدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَ لِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ [6]
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! هنگامى كه براى نماز بر مى‌خيزيد، صورت و دستها را تا آرنج بشوييد؛ و سر‌و‌پاها را تا برآمدگى روى پا مسح‌كنيد. و اگر جنب باشيد، خود را بشوييد [و غسل‌كنيد]. و اگر بيمار يا مسافر باشيد، يا يكى از شما از محل پستى آمده [و قضاى حاجت كرده]، يا با زنان آميزش جنسى داشته‌ايد، و آب [براى غسل يا وضو] نيافتيد، بر زمين پاكى تيمّم كنيد؛ [به اين طريق كه] صورت (پيشانى) و دست‌هايتان را با آن مسح كنيد، خداوند نمى‌خواهد شما را در تنگنا قرار دهد؛ بلكه مى‌خواهد شما را پاك سازد و نعمتش را بر شما تمام نمايد؛ شايد شكر به‌جا آوريد.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ الْمُحْکَمُ مِمَّا ذَکَرْتُهُ فِی الْأَقْسَامِ مِمَّا تَأْوِیلُهُ فِی تَنْزِیلِهِ مِنْ تَحْلِیلِ مَا أَحَلَّ اللَّهُ سُبْحَانَهُ فِی کِتَابِهِ وَ تَحْرِیمِ مَا حَرَّمَ اللَّهُ مِنَ الْمَآکِلِ وَ الْمَشَارِبِ وَ الْمَنَاکِحِ وَ مِنْهُ مَا فَرَضَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مِنَ الصَّلَاهًِْ وَ الزَّکَاهًِْ وَ الصِّیَامِ وَ الْحَجِّ وَ الْجِهَادِ وَ مِمَّا دَلَّهُمْ بِهِ مِمَّا لَا غِنَا بِهِمْ عَنْهُ فِی جَمِیعِ تَصَرُّفَاتِهِمْ مِثْلُ قَوْلِهِ تَعَالَی: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْنِ ... وَ هَذَا مِنَ الْمُحْکَمِ الَّذِی تَأْوِیلُهُ فِی تَنْزِیلِهِ لَا یَحْتَاجُ فِی تَأْوِیلِهِ إِلَی أَکْثَرَ مِنَ التَّنْزِیلِ.
امام علی (علیه السلام)- در دسته‌بندی آیات که بیان کردم، آیات محکم از مواردی است که تأویل آن در نزول آن است؛ مانند حلال‌نمودن آنچه خداوند سبحانه در کتابش حلال کرد و حرام‌کردن خوردنی‌ها، آشامیدنی‌ها و ازدواج‌هایی که خداوند حرام کرد و از جمله آن [آیات محکم] نماز، زکات، روزه، حج و جهادی است که خدای عزّوجلّ واجب کرد و از جمله آیاتی‌که آن‌ها را به آن [آیات محکم] راهنمایی کرد از آیاتی‌که در همه‌ی کارهایشان از آن بی‌نیاز نیستند مانند این کلام خداوند تعالی است: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْنِ... و این [آیه] از آیات محکمی است که تأویل آن در نزول آن است و تأویلش [روشن است و] به بیشتر از نزول نیاز ندارد».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- رُوِیَ أَنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) کَانَ إِذَا أَحْدَثَ امْتَنَعَ مِنْ الْأَعْمَالِ کُلِّهَا حَتَّی أَنَّهُ لَا یَرُدُّ جَوَابَ السَّلَامِ حَتَّی یَتَطَهَّرَ لِلصَّلَاهًِْ ثُمَّ یُجِیبُ حَتَّی نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ: فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- روایت شده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) هنگامی که قضای حاجت می‌کرد، از همه‌ی کارها خودداری می‌کرد حتی جواب سلام را نمی‌داد تا برای نماز وضو بگیرد و سپس جواب دهد تا اینکه این آیه نازل شد.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌عَمْرٍو الزُّبَیْرِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: قُلْتُ إِنَّ الْإِیمَانَ لَیَتِمُّ وَ یَنْقُصُ وَ یَزِیدُ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ کَیْفَ ذَلِکَ قَالَ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَرَضَ الْإِیمَانَ عَلَی جَوَارِحِ ابْنِ آدَمَ (علیه السلام) وَ قَسَّمَهُ عَلَیْهَا وَ فَرَّقَهُ فِیهَا فَلَیْسَ مِنْ جَوَارِحِهِ جَارِحَهًٌْ إِلَّا وَ قَدْ وُکِّلَتْ مِنَ الْإِیمَانِ بِغَیْرِ مَا وُکِّلَتْ بِهِ أُخْتُهَا ... وَ فَرَضَ اللَّهُ عَلَی الْیَدَیْنِ أَنْ لَا یَبْطِشَ بِهِمَا إِلَی مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَ أَنْ یَبْطِشَ بِهِمَا إِلَی مَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ فَرَضَ عَلَیْهِمَا مِنَ الصَّدَقَهًِْ وَ صِلَهًِْ الرَّحِمِ وَ الْجِهَادِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ الطَّهُورِ لِلصَّلَاهًِْ فَقَالَ: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْن.
امام صادق (علیه السلام)- ابوعمرو زبیری گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «آیا ایمان هم در حد کمال است و هم نقصان‌پذیر می‌باشد و هم در حال تزاید»؟، فرمود: «آری»! گفتم: «چگونه است»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «خداوند متعال ایمان را بر جوارح فرزندان آدم واجب گردانید و آن را بر اعضاء تقسیم فرمود و برای هر یک سهمی معیّن کرد. هریک از وظایف آدمیان را به یکی از جوارح اختصاص‌داده، و هر عضوی تکلیف مخصوصی دارد که عضو دیگرش به آن مکلّف نیست... و باز بر دست‌های انسان واجب کرده که در آنچه خداوند حرام گردانیده، به کار نبرد و در آنچه خدا فرمان‌داده است به کار برد، و واجب کرده خدا بر آن‌ها صدقه و احسان و صله‌ی رحم و جهاد در راه خدا و پاکیزگی برای نمازها را، و می‌گوید: یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْن».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- مَا فَرَضَ الْإِیمَانَ عَلَی جَارِحَهًٍْ مِنْ جَوَارِحِ الْإِنْسَانِ إِلَّا وَ قَدْ وُکِلَتْ بِغَیْرِ مَا وُکِلَتْ بِهِ الْأُخْرَی ... وَ أَمَّا مَا فَرَضَ سُبْحَانَهُ عَلَی الْیَدَیْنِ فَالطَّهُورُ وَ هُوَ قَوْلُهُ: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْنِ.
امام علی (علیه السلام)- خداوند متعال برای هر یک از اعضاء و جوارح انسانی وظیفه‌ای را معیّن کرده است که این وظیفه به عضوی دیگر ارتباط ندارد... امّا واجبات دست؛ یکی از آن‌ها وضوگرفتن است؛ در قرآن مجید می‌فرماید: یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْن.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ فَرَضَ عَلَی الْیَدَیْنِ أَنْ لَا تَمُدَّهُمَا إِلَی مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَیْکَ وَ أَنْ تَسْتَعْمِلَهُمَا بِطَاعَتِهِ فَقَالَ عَزَّوَجَلَّ: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْنِ.
امام علی (علیه السلام)- و بر دستها فرض کرده است که آن دو را به سوی چیزی که خدای عزّوجلّ آن را حرام کرده است دراز نکنی، و آن‌ها را در طاعت او بکار بری، و در این باره فرموده است: یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْن.
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَوْلُهُ تَعَالَی: إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ مَا یَعْنِی بِذَلِکَ إِذَا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلَاةِ قَالَ: إِذَا قُمْتُمْ مِنَ النَّوْمِ قُلْتُ یَنْقُضُ النَّوْمُ الْوُضُوءَ فَقَالَ نَعَمْ إِذَا کَانَ یَغْلِبُ عَلَی السَّمْعِ وَ لَا یَسْمَعُ الصَّوْتَ.
امام صادق (علیه السلام)- ابن‌بکیر گوید: درباره‌ی آیه: إِذَا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم و گفتم: «منظور از: إِذَا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلَاةِ چیست»؟ فرمود: «یعنی آنگاه که از خواب برخاستید». گوید: «گفتم آیا خواب وضو را باطل می‌کند»؟ فرمود: «بله، اگر بر گوش غلبه کند و صدا را نشنوی».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ بُکَیْرِ‌بْنِ‌أَعْیَنَ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ قُلْتُ مَا عَنَی بِهَا قَالَ مِنَ النَّوْمِ.
امام باقر (علیه السلام)- بکیربن‌اعین نقل می‌کند: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِذَا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ پرسیدم: «معنای آن چیست»؟ فرمود: «یعنی از خواب».
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا أَقَمْتُمْ إِلَی الصَّلَاةِ مَعْنَاهُ إِذَا أَرَدْتُمْ الْقِیَامَ إِلَی الصَّلَاهًِْ وَ أَنْتُمْ عَلَی غَیْرِ طُهْر.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ معنایش این است که وقتی خواستید به نماز برخیزید و شما وضو نداشتید.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ فَرَضَ الْوُضُوءَ عَلَی عِبَادِهِ بِالْمَاءِ الطَّاهِرِ وَ کَذَلِکَ الْغُسْلُ مِنَ الْجَنَابَهًِْ فَقَالَ تَعَالَی: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ إِلَی قَوْلِهِ تَعَالَی فَتَیَمَّمُوا صَعِیداً طَیِّباً فَالْفَرِیضَهًُْ مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ الْغُسْلُ بِالْمَاءِ عِنْدَ وُجُودِهِ لَایَجُوزُ غَیْرُهُ وَ الرُّخْصَهًُْ فِیهِ إِذَا لَمْ یَجِدِ الْمَاءَ الطَّاهِرَ التَّیَمُّمُ بِالتُّرَابِ مِنَ الصَّعِیدِ الطَّیِّبِ.
امام علی (علیه السلام)- خداوند وضوی با آب پاک را بر بندگانش واجب کرد و همین‌طور است غسل جنابت. خدای تعالی فرمود: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ... فَتَیَمَّمُوا صَعِیداً طَیِّباً؛ پس واجب از طرف خدای عزّوجلّ غسل‌کردن با آب است و هنگام وجود آب، غیر آن جایز نیست و هنگامی که آب پاک پیدا نکرد، به‌جای آن، تیمّم بر خاک از زمین پاکیزه اجازه داده شده است.
الصّادق (علیه السلام)- جَاءَ نَفَرٌ مِنَ الْیَهُودِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَسَأَلُوهُ عَنْ مَسَائِلَ فَکَانَ فِیمَا سَأَلُوهُ أَخْبِرْنَا یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) لِأَیِّ عِلَّهًٍْ تُوَضَّأُ هَذِهِ الْجَوَارِحُ الْأَرْبَعُ وَ هِیَ أَنْظَفُ الْمَوَاضِعِ فِی الْجَسَدِ؟ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا أَنْ وَسْوَسَ الشَّیْطَانُ إِلَی آدَمَ (علیه السلام) دَنَا مِنَ الشَّجَرَهًِْ فَنَظَرَ إِلَیْهَا فَذَهَبَ مَاءُ وَجْهِهِ ثُمَّ قَامَ وَ مَشَی إِلَیْهَا وَ هِیَ أَوَّلُ قَدَمٍ مَشَتْ إِلَی الْخَطِیئَهًِْ ثُمَّ تَنَاوَلَ بِیَدِهِ مِنْهَا مَا عَلَیْهَا فَأَکَلَ فَطَارَ الْحُلِیُّ وَ الْحُلَلُ مِنْ جَسَدِهِ فَوَضَعَ آدَمُ (علیه السلام) یَدَهُ عَلَی أُمِّ رَأْسِهِ وَ بَکَی فَلَمَّا تَابَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ فَرَضَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَی ذُرِّیَّتِهِ تَطْهِیرَ هَذِهِ الْجَوَارِحِ الْأَرْبَعِ فَأَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِغَسْلِ الْوَجْهِ لِمَا نَظَرَ إِلَی الشَّجَرَهًِْ وَ أَمَرَهُ بِغَسْلِ الْیَدَیْنِ إِلَی الْمِرْفَقَیْنِ لِمَا تَنَاوَلَ بِهِمَا وَ أَمَرَهُ بِمَسْحِ الرَّأْسِ لِمَا وَضَعَ یَدَهُ عَلَی أُمِّ رَأْسِهِ وَ أَمَرَهُ بِمَسْحِ الْقَدَمَیْنِ لِمَا مَشَی بِهِمَا إِلَی الْخَطِیئَهًْ.
امام صادق (علیه السلام)- جماعتی از یهود نزد پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) آمده و از آن حضرت سؤالاتی کردند و یکی از سؤالات این بود که: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله) به چه سبب این چهار عضو را در وضو باید شست. درحالی‌که این اعضا پاکیزه‌ترین عضوهاست»؟ [منظور از چهار عضو صورت و دو دست و سر و پاهاست که به ترتیب مورد شستن و مسح قرار می‌گیرد]. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هنگامی‌که شیطان آدم (علیه السلام) را وسوسه کرد حضرت آدم (علیه السلام) نزدیک آن درخت رفته و به آن درخت نگریست پس آبروی او رفت (شاید منظور این باشد که آب و رنگ او دگرگون شد چون خود را باخت)، سپس برخاست و به‌سوی آن درخت رفت و این نخستین گامی بود که به راه خطا برداشته شد، پس با دست از میوه‌ی آن چید و خورد و زیورها و جامگان زرّین که بر تن داشت از بدنش پرید و آدم (علیه السلام) دست خود را بر فرق سرش نهاد و گریست. و هنگامی‌که خداوند عزّوجلّ توبه او را پذیرفت، بر او و بر فرزندان و ذرّیه‌ی او پاک‌ساختن این اعضاء چهارگانه را واجب گردانید. پس خداوند به‌خاطر آنکه به آن درخت نگاه کرد او را امر به شستن صورت فرمود، و چون با دستها میوه را چیده بود وی را به شستن دو دست تا آرنج‌ها امر فرمود، و چون دست خود را بر مغز سر نهاده بود او را امر به مسح سرش کرد و به‌خاطر آنکه با دو پایش به راه خطا گام برداشته بود او را به مسح دو پایش امر فرمود».
الرّضا (علیه السلام)- أَنَّ عِلَّهًَْ الْوُضُوءِ الَّتِی مِنْ أَجْلِهَا صَارَ غَسْلَ الْوَجْهِ وَ الذِّرَاعَیْنِ وَ مَسْحَ الرَّأْسِ وَ الرِّجْلَیْنِ فَلِقِیَامِهِ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ تَعَالَی وَ اسْتِقْبَالِهِ إِیَّاهُ بِجَوَارِحِهِ الظَّاهِرَهًِْ وَ مُلَاقَاتِهِ بِهَا الْکِرَامَ الْکَاتِبِینَ فَغَسْلُ الْوَجْهِ لِلسُّجُودِ وَ الْخُضُوعِ وَ غَسْلُ الْیَدَیْنِ لِیَقْلِبَهُمَا وَ یَرْغَبَ بِهِمَا وَ یَرْهَبَ وَ یَتَبَتَّلَ وَ مَسْحُ الرَّأْسِ وَ الْقَدَمَیْنِ لِأَنَّهُمَا ظَاهِرَانِ مَکْشُوفَانِ مُسْتَقْبِلٌ بِهِمَا فِی کُلِّ حَالاتِهِ وَ لَیْسَ فِیهَا مِنَ الْخُضُوعِ وَ التَّبَتُّلِ مَا فِی الْوَجْهِ وَ الذِّرَاعَیْنِ عِلَّهًُْ غُسْلِ الْجَنَابَهًِْ لِلنَّظَافَهًِْ وَ تَطْهِیرِ الْإِنْسَانِ نَفْسَهُ مِمَّا أَصَابَهُ مِنْ أَذَاهُ وَ تَطْهِیرِ سَائِرِ جَسَدِهِ لِأَنَّ الْجَنَابَهًَْ خَارِجَهًٌْ مِنْ کُلِّ جَسَدِهِ فَلِذَلِکَ وَجَبَ عَلَیْهِ تَطْهِیرُ جَسَدِهِ کُلِّهِ.
امام رضا (علیه السلام)- علّت وضو که به‌خاطر آن شستن صورت و دستها و مسح سر و پاها بر بندگان واجب شده است همانا بپا خاستن در برابر خدای تعالی و روی‌نمودن به‌سوی او با اعضای ظاهری و ملاقات همراه با آن اعضاء با فرشتگان نویسنده‌ی اعمال است. پس صورت را برای به‌جا آوردن سجده و حالت خضوع و فروتنی می‌شوید و دستها را می‌شوید تا از گناهان پاک و پاکیزه گردد و به این جانب و آن جانب برده، و به‌وسیله آن‌ها حوائج را درخواست و مسألت نموده و مراتب خوف و ترس خود و اخلاص و از غیر بریدن را معمول دارد. سر و دو پایش را مسح می‌کشد زیرا آشکار و باز است و در تمام حالات خود همراه با آن دو روبرو می‌شود، ولی آنچه از خضوع و اخلاص و انقطاع از غیر که در دستها و صورت است در آن دو نیست پس به مسح سر و پا اکتفا می‌شود. علّت غسل جنابت پاکیزگی است که انسان را از زحمتی که به او رسیده است پاک سازد و نیز پاک گردانیدن باقی بدنش. زیرا منی از تمامی بدن بیرون می‌آید، بنابراین پاک‌ساختن تمام بدن بر او واجب است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنِ الصَّبَّاحِ الْمُزَنِیِّ وَ سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ وَ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ وَ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَهًَْ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ فِی وَصْفِ الْمِعْرَاجِ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ قَالَ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) مُدَّ یَدَکَ فَیَتَلَقَّاکَ مَا یَسِیلُ مِنْ سَاقِ عَرْشِی الْأَیْمَنِ فَنَزَلَ الْمَاءُ فَتَلَقَّیْتُهُ بِالْیَمِینِ فَمِنْ أَجْلِ ذَلِکَ أَوَّلُ الْوُضُوءِ بِالْیُمْنَی ثُمَّ قَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) خُذْ ذَلِکَ الْمَاءَ فَاغْسِلْ بِهِ وَجْهَکَ وَ عَلَّمَهُ غَسْلَ الْوَجْهِ فَإِنَّکَ تُرِیدُ أَنْ تَنْظُرَ إِلَی عَظَمَتِی وَ أَنْتَ طَاهِرٌ ثُمَّ اغْسِلْ ذِرَاعَیْکَ الْیَمِینَ وَ الْیَسَارَ وَ عَلَّمَهُ ذَلِکَ فَإِنَّکَ تُرِیدُ أَنْ تَتَلَقَّی بِیَدَیْکَ کَلَامِی وَ امْسَحْ بِفَضْلِ مَا فِی یَدَیْکَ مِنَ الْمَاءِ رَأْسَکَ وَ رِجْلَیْکَ إِلَی کَعْبَیْکَ وَ عَلَّمَهُ الْمَسْحَ بِرَأْسِهِ وَ رِجْلَیْهِ وَ قَالَ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أَمْسَحَ رَأْسَکَ وَ أُبَارِکَ عَلَیْکَ فَأَمَّا الْمَسْحُ عَلَی رِجْلَیْکَ فَإِنِّی أُرِیدُ أَنْ أُوطِئَکَ مَوْطِئاً لَمْ یَطَأْهُ أَحَدٌ قَبْلَکَ وَ لَا یَطَؤُهُ أَحَدٌ غَیْرُکَ فَهَذَا عِلَّهًُْ الْوُضُوءِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- از امام صادق (علیه السلام) در مورد شب معراج پیامبر (صلی الله علیه و آله) روایت است: ... پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «پروردگارم فرمود: ای محمّد! دست خود را پیش ببر تا آبی که از ساق راست عرشم جاری است به تو برسد، پس آب فرو ریخت و من دست راست خود را بدان زدم، از این رو اوّل وضو با دست راست است. سپس فرمود: «ای محمّد! آن آب را بگیر و با آن روی خود بشوی و نحوه مسح کردن سر و پا را به ایشان تعلیم داد چراکه تو می‌خواهی در حال پاکی به عظمت من نظر کنی. سپس دست راست و چپت را تا آرنج بشوی و نحوه شستن را به او تعلیم داد که تو می‌خواهی با دو دستت کلام مرا دریافت کنی. و با باقیمانده آب دستانت، سرت و دو پایت را تا دو کعب خود مسح کن و نحوه مسح سر و پا را به او آموخت و فرمود: من می خواهم سرت را مسح کنم و بر تو مبارک گردانم. و امّا مسح بر دو پایت، برای این است که می‌خواهم قدمت را بر جایی بگذارم که پیش از تو، کسی بر آن گام نگذارده و کسی جز تو بر آن گام نخواهد گذاشت، پس این علّت وضوست».
الباقر (علیه السلام)- فِی قَوْلِهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی: وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْنِ بَیَانُ أَنَّ الْمَسْحَ إِنَّمَا هُوَ بِبَعْضِهَا لِمَکَانِ الْبَاءِ فِی قَوْلِهِ: بِرُؤُسِکُمْ کَمَا قَالَ فِی التَّیَمُّمِ فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَ أَیْدِیکُمْ مِنْهُ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ عَلِمَ عَزَّوَجَلَّ أَنَّ غُبَارَ الصَّعِیدِ لَا یَجْرِی عَلَی کُلِّ الْوَجْهِ وَ لَا کُلِّ الْیَدَیْنِ فَقَالَ: بِوُجُوهِکُمْ وَ أَیْدِیکُمْ وَ کَذَلِکَ مَسْحُ الرَّأْسِ وَ الرِّجْلَیْنِ فِی الْوُضُوءِ.
امام باقر (علیه السلام)- در کلام خداوند تبارک‌وتعالی وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْنِ این نکته وجود دارد که مسح بر بخشی از اعضای مسح می‌باشد؛ به‌خاطر جایگاه «باء» در کلام خداوند: بِرُؤُسِکُمْ [که «باءِ» تبعیض است]. همانگونه که در تیمّم فرمود: فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَ أَیْدِیکُمْ مِنْهُ و آن به‌این‌خاطر است که خدای عزّوجلّ می‌داند که غبار خاک [در تیمّم] بر همه‌ی صورت و بر همه‌ی دو دست جاری نمی‌شود؛ پس فرمود: بِوُجُوهِکُمْ وَ أَیْدِیکُمْ و همین‌طور است مسح سر و دو پا در وضو».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ زُرَارَهًَْ وَ بُکَیْرٍ أَنَّهُمَا سَأَلَا أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ وُضُوءِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَدَعَا بِطَسْتٍ أَوْ تَوْرٍ فِیهِ مَاءٌ فَغَمَسَ یَدَهُ الْیُمْنَی فَغَرَفَ بِهَا غُرْفَهًًْ فَصَبَّهَا عَلَی وَجْهِهِ فَغَسَلَ بِهَا وَجْهَهُ ثُمَّ غَمَسَ کَفَّهُ الْیُسْرَی فَغَرَفَ بِهَا غُرْفَهًًْ فَأَفْرَغَ عَلَی ذِرَاعِهِ الْیُمْنَی فَغَسَلَ بِهَا ذِرَاعَهُ مِنَ الْمِرْفَقِ إِلَی الْکَفِّ لَا یَرُدُّهَا إِلَی الْمِرْفَقِ ثُمَّ غَمَسَ کَفَّهُ الْیُمْنَی فَأَفْرَغَ بِهَا عَلَی ذِرَاعِهِ الْیُسْرَی مِنَ الْمِرْفَقِ وَ صَنَعَ بِهَا مِثْلَ مَا صَنَعَ بِالْیُمْنَی ثُمَّ مَسَحَ رَأْسَهُ وَ قَدَمَیْهِ بِبَلَلِ کَفِّهِ لَمْ یُحْدِثْ لَهُمَا مَاءً جَدِیداً ثُمَّ قَالَ وَ لَا یُدْخِلُ أَصَابِعَهُ تَحْتَ الشِّرَاکِ قَالَ ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ فَلَیْسَ لَهُ أَنْ یَدَعَ شَیْئاً مِنْ وَجْهِهِ إِلَّا غَسَلَهُ وَ أَمَرَ بِغَسْلِ الْیَدَیْنِ إِلَی الْمِرْفَقَیْنِ فَلَیْسَ لَهُ أَنْ یَدَعَ شَیْئاً مِنْ یَدَیْهِ إِلَی الْمِرْفَقَیْنِ إِلَّا غَسَلَهُ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ ثُمَّ قَالَ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْنِ فَإِذَا مَسَحَ بِشَیْءٍ مِنْ رَأْسِهِ أَوْ بِشَیْءٍ مِنْ قَدَمَیْهِ مَا بَیْنَ الْکَعْبَیْنِ إِلَی أَطْرَافِ الْأَصَابِعِ فَقَدْ أَجْزَأَهُ قَالَ فَقُلْنَا أَیْنَ الْکَعْبَانِ قَالَ هَاهُنَا یَعْنِی الْمَفْصِلَ دُونَ عَظْمِ السَّاقِ فَقُلْنَا هَذَا مَا هُوَ فَقَالَ هَذَا مِنْ عَظْمِ السَّاقِ وَ الْکَعْبُ أَسْفَلُ مِنْ ذَلِکَ فَقُلْنَا أَصْلَحَکَ اللَّهُ فَالْغُرْفَهًُْ الْوَاحِدَهًُْ تُجْزِئُ لِلْوَجْهِ وَ غُرْفَهًٌْ لِلذِّرَاعِ قَالَ نَعَمْ إِذَا بَالَغْتَ فِیهَا وَ الثِّنْتَانِ تَأْتِیَانِ عَلَی ذَلِکَ کُلِّهِ.
امام باقر (علیه السلام)- زراره و بکیر، فرزندان اعین روایت کرده‌اند که از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی وضوی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پرسیدیم. فرمود: «پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود تشتی یا تَوری پر آب آوردند و دست راستش را در آب فرو برد و کف دستی آب برداشت و آن را بر پیشانی‌اش ریخت و صورت را با آن شست. آنگاه دست چپ را در آب فرو برد کف دستی آب برداشت و بر ساعد راستش ریخت و ساعد را از آرنج تا پایین دست شست؛ بدون آنکه دست را از پایین به بالا ببرد و آنگاه دست راست را در ظرف برده و کف دستی آب را از آرنج بر ساعد راست ریخت و همچون دست دیگر شست و آنگاه سرش را و دو پایش را با باقیمانده آب دستش و نه با برداشتن آبی تازه، مسح کشید. و آنگاه فرمود: و لازم نیست [وضو گیرنده] دستش را زیر بندکفش کند». سپس فرمود: «خدای تبارک‌وتعالی می‌فرماید: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِذَا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ فاغْسِلُواْ وُجُوهَکُمْ وَأَیْدِیَکُمْ و نمی‌تواند بخشی از صورت را نشسته بگذارد و امر فرموده است به شستن دستها تا آرنج‌ها و نمی‌تواند بخشی از دستها تا آرنج را نشسته بگذارد، چرا که حق تعالی می‌فرماید: فاغْسِلُواْ وُجُوهَکُمْ وَأَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرَافِقِ و سپس فرمود: وَامْسَحُواْ بِرُؤُوسِکُمْ وَأَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعبَینِ و چون بخشی از سر را مسح نماید یا بخشی از دو پا از کعبین (برآمدگی روی پاها) تا سر انگشتان را مسح نماید، حقّ وضو را ادا کرده است». گفتیم: «کعبین کجا هستند»؟ و با اشاره دست فرمود: «همین جا». و منظورش محل مفصل بدون استخوان ساق بود. [با اشاره به انحنای زیر راستی ساق] گفتیم: «این جا چیست»؟ فرمود: «این استخوان ساق است و کعب پایین‌تر از آن است». گفتیم: «خداوند پایدارت دارد، آیا یک کف دست آب برای صورت و یکی برای دست کافی است»؟ فرمود: «آری، اگر آن را پر کنی و دو کف دست آب کاملاً آن‌ها را شستشو می‌تواند بکند».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ قَالَ: أَ لَا أَحْکِی لَکُمْ وُضُوءَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)؟ قُلْنَا بَلَی فَأَخَذَ کَفّاً مِنْ مَاءٍ فَصَبَّهُ عَلَی وَجْهِهِ ثُمَّ أَخَذَ کَفّاً آخَرَ فَصَبَّهُ عَلَی ذِرَاعِهِ الْأَیْمَنِ ثُمَّ أَخَذَ کَفّاً آخَرَ فَصَبَّهُ عَلَی ذِرَاعِهِ الْأَیْسَرِ ثُمَّ مَسَحَ رَأْسَهُ وَ قَدَمَیْهِ ثُمَّ وَضَعَ یَدَهُ عَلَی ظَهْرِ الْقَدَمِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ هَذَا هُوَ الْکَعْبُ وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی الْعُرْقُوبِ وَ لَیْسَ بِالْکَعْبِ وَ فِی رِوَایَهًٍْ أُخْرَی عَنْهُ (علیه السلام) قَالَ إِلَی الْعُرْقُوبِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ هَذَا هُوَ الظُّنْبُوبُ وَ لَیْسَ بِالْکَعْبِ.
امام باقر (علیه السلام)- عبدالله‌بن‌سلیمان از امام باقر (علیه السلام) روایت کرده که حضرت فرمود: «می‌خواهید وضوی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را به شما نشان دهم»؟ گفتیم: «آری»، و ایشان یک کف دست آب برداشت و بر صورتش ریخت و آنگاه یک کف دست دیگر آب برداشت و بر صورتش ریخت و آنگاه کف دست دیگری آب برداشت و بر ساعد راستش ریخت و آنگاه کف دست دیگری آب برداشت و بر ساعد چپش ریخت و بعد سر و دو پایش را مسح نمود. آنگاه دستش را بر پشت پایش نهاد و گفت: «همانا این دست است که حرکت می‌کند [و با دستش به عرقوب اشاره‌کرد] و نه کعب» و در روایتی دیگر است که گفت: «به عرقوب» و فرمود: «همانا این ظنبوب است و کعب نیست».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ زُرَارَهًَْ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَ لَا تُخْبِرُنِی مِنْ أَیْنَ عَلِمْتَ وَ قُلْتَ إِنَّ الْمَسْحَ بِبَعْضِ الرَّأْسِ وَ بَعْضِ الرِّجْلَیْنِ فَضَحِکَ ثُمَّ قَالَ یَا زُرَارَهًُْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ نَزَلَ بِهِ الْکِتَابُ مِنَ اللَّهِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ: فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ فَعَرَفْنَا أَنَّ الْوَجْهَ کُلَّهُ یَنْبَغِی أَنْ یُغْسَلَ ثُمَّ قَالَ: وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ ثُمَّ فَصَّلَ بَیْنَ الْکَلَامِ فَقَالَ: وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ فَعَرَفْنَا حِینَ قَالَ بِرُؤُسِکُمْ أَنَّ الْمَسْحَ بِبَعْضِ الرَّأْسِ لِمَکَانِ الْبَاءِ ثُمَّ وَصَلَ الرِّجْلَیْنِ بِالرَّأْسِ کَمَا وَصَلَ الْیَدَیْنِ بِالْوَجْهِ فَقَالَ: وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْنِ فَعَرَفْنَا حِینَ وَصَلَهَا بِالرَّأْسِ أَنَّ الْمَسْحَ عَلَی بَعْضِهَا ثُمَّ فَسَّرَ ذَلِکَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِلنَّاسِ فَضَیَّعُوهُ ثُمَّ قَالَ فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَیَمَّمُوا صَعِیداً طَیِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَ أَیْدِیکُمْ مِنْهُ فَلَمَّا وَضَعَ الْوُضُوءَ إِنْ لَمْ تَجِدُوا الْمَاءَ أَثْبَتَ بَعْضَ الْغَسْلِ مَسْحاً لِأَنَّهُ قَالَ: بِوُجُوهِکُمْ ثُمَّ وَصَلَ بِهَا وَ أَیْدِیَکُمْ ثُمَّ قَالَ مِنْهُ أَیْ مِنْ ذَلِکَ التَّیَمُّمِ لِأَنَّهُ عَلِمَ أَنَّ ذَلِکَ أَجْمَعَ لَمْ یَجْرِ عَلَی الْوَجْهِ لِأَنَّهُ یُعَلَّقُ مِنْ ذَلِکَ الصَّعِیدِ بِبَعْضِ الْکَفِّ وَ لَا یَعْلَقُ بِبَعْضِهَا ثُمَّ قَالَ ما یُرِیدُ اللهُ لِیَجْعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ وَ الْحَرَجُ الضِّیقُ.
امام باقر (علیه السلام)- زراره گوید: به ابی‌عبدالله (علیه السلام) عرض‌کردم: «آیا مرا آگاه نمی‌کنی که از کجا دانستی که مسح به بعضی از سر و به بعضی از پا می‌باشد»؟ حضرت خندید و سپس فرمود: «ای زراره، این حکم را رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرموده و درباره‌ی آن، آیه از طرف خدا نازل شده است، خداوند متعال فرمود: فاغْسِلُواْ وُجُوهَکُمْ پس از این جمله فهمیدیم که باید همه صورت را شست. تا آنکه فرمود: وَأَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرَافِقِ پس از آن خداوند متعال، بین کلام فاصله انداخت و فرمود: وَامْسَحُواْ بِرُؤُوسِکُمْ پس از اینکه در شستن صورت «با» نیاورد و در مسح سر «باء» آورد و فرمود: بِرُؤُوسِکُمْ؛ دانستیم که مسح به خاطر حرف باء، به بعضی از سر است. سپس پاها را به سر عطف کرد، چنانکه که دستان را به صورت عطف کرد و فرمود: وَأَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعبَینِ. پس زمانی که آن را به سر عطف نمود، دانستیم که مسح بر بعضی از آن است. سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آن را برای مردم تفسیر کرد، و مردم آن را ضایع نمودند. سپس فرمود: فَلَمْ تَجِدُواْ مَاء فَتَیَمَّمُواْ صَعیدًا طَیِّبًا فَامْسَحُواْ بِوُجُوهِکُمْ وَأَیْدِیکُم مِّنْهُ؛ زمانی که وضو را از کسی که آب نیابد برداشت، به جای شستن، مسح را قرار داد، زیرا فرمود: وُجُوهَکُمْ سپس وَأَیْدِیَکُمْ را به آن عطف نمود، سپس فرمود: «منه» یعنی از آن تیمم! زیرا او می‌دانست که دستی که بر خاک می‌زنند، خاکش به تمامی صورت نمی‌رسد، و چراکه بعضی از آن خاک بر قسمتی از کف دست می‌چسبد و بر قسمتی نمی‌چسبد، سپس فرمود: مَا یُرِیدُ الله لِیَجْعلَ علَیْکُم مِّنْ حَرَجٍ، و حرج به معنای تنگی و سختی است.
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْهَیْثَمِ‌بْنِ‌عُرْوَهًَْ التَّمِیمِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ: فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ فَقُلْتُ هَکَذَا وَ مَسَحْتُ مِنْ ظَهْرِ کَفِّی إِلَی الْمِرْفَقِ فَقَالَ لَیْسَ هَکَذَا تَنْزِیلُهَا إِنَّمَا هِیَ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ مِنَ الْمَرَافِقِ ثُمَّ أَمَرَّ یَدَهُ مِنْ مِرْفَقِهِ إِلَی أَصَابِعِهِ.
امام صادق (علیه السلام)- هیثم‌بن‌عروه تمیمی گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: فاغْسِلُواْ وُجُوهَکُمْ وَأَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرَافِقِ پرسیدم و گفتم: «آیا این‌گونه است»؟ و از پشت دست تا آرنج مسح نمودم. فرمود: «قرآن این‌گونه نازل نشده است، بلکه این‌گونه است که فاغْسِلُواْ وُجُوهَکُمْ وَأَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرَافِقِ». و برخاست و دستش را از آرنجش تا سر انگشتانش کشید.
الرّضا (علیه السلام)- عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَسْحِ عَلَی الْقَدَمَیْنِ کَیْفَ هُوَ؟ فَوَضَعَ کَفَّهُ عَلَی الْأَصَابِعِ فَمَسَحَهَا إِلَی الْکَعْبَیْنِ إِلَی ظَاهِرِ الْقَدَمِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا قَالَ بِإِصْبَعَیْنِ مِنْ أَصَابِعِهِ هَکَذَا؟ فَقَالَ لَا إِلَّا بِکَفِّهِ.
امام رضا (علیه السلام)- احمدبن‌محمّد گوید: از امام رضا (علیه السلام) پرسیدم: «مسح پاها به چه صورت انجام می‌گیرد»؟ امام رضا (علیه السلام) کف دست را بر روی انگشتهای پا نهاد و پشت پا را تا محلّ قاپ‌ها مسح کشید. من گفتم: «اگر کسی فقط با دو انگشت خود این‌طوری مسح بکشد، کفایت نمی‌کند»؟ فرمود: «نه. جز اینکه با کف دست بکشد».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ غَالِبِ‌بْنِ‌الْهُذَیْلِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ عَلَی الْخَفْضِ هِیَ أَمْ عَلَی الرَّفْعِ فَقَالَ هِیَ عَلَی الْخَفْضِ.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ غَالِبِ‌بْنِ‌الْهُذَیْلِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ عَلَی الْخَفْضِ هِیَ أَمْ عَلَی الرَّفْعِ فَقَالَ هِیَ عَلَی الْخَفْضِ.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ زُرَارَهًَْ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ فَلَیْسَ لَهُ أَنْ یَدَعَ شَیْئاً مِنْ وَجْهِهِ إِلَّا غَسَلَهُ وَ لَیْسَ لَهُ أَنْ یَدَعَ شَیْئاً مِنْ یَدَیْهِ إِلَی الْمِرْفَقَیْنِ إِلَّا غَسَلَهُ ثُمَّ قَالَ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْنِ فَإِذَا مَسَحَ بِشَیْءٍ مِنْ رَأْسِهِ أَوْ بِشَیْءٍ مِنْ قَدَمَیْهِ مَا بَیْنَ کَعْبَیْهِ إِلَی أَطْرَافِ أَصَابِعِهِ فَقَدْ أَجْزَأَهُ قَالَ فَقُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ أَیْنَ الْکَعْبَانِ قَالَ هَاهُنَا یَعْنِی الْمَفْصِلَ دُونَ عَظْمِ السَّاقِِ.
امام باقر (علیه السلام)- زراره از امام باقر (علیه السلام) روایت‌کرده که درباره‌ی آیه: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ پرسیدم، فرمود: «نمی‌تواند بخشی از صورت را نشسته بگذارد [و امر فرموده است به شستن دستها تا آرنج‌ها] و نمی‌تواند بخشی از دستها تا آرنج را نشسته بگذارد». و سپس فرمود: «وَامْسَحُواْ بِرُؤُوسِکُمْ وَأَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعبَینِ و چون بخشی از سر را مسح می‌نماید یا بخشی از دو پا از کعبین (برآمدگی روی پاها) تا سرانگشتان را مسح می‌نماید، حقّ وضو را ادا کرده است». پرسیدم: «خداوند حفظت نماید، کعبین کجاست»؟ فرمود: «همین جا». و منظورش مفصل بدون استخوان ساق بود.