آیه ۱۱۱ - سوره اسراء

آیه قُلِ الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ كَبِّرْهُ تَكْبِيراً [111]

و بگو: «حمد و ستايش مخصوص خداوندى است كه نه فرزندى اختيار كرده و نه شريكى در حكومت دارد و نه به‌ خاطر ضعف و ذلّت، [حامى و] سرپرستى براى اوست!» و او را بسيار بزرگ بشمار!

کلّیات آیه

۱
(اسراء/ ۱۱۱)

ابن‌عبّاس ( إِنَّ النَّبِیَّ (کَانَ یُعْلِمُ أَهْلَهُ هَذِهِ الْآیَهًَْ وَ مَا قَبْلَهَا.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- پیامبر (صلی الله علیه و آله) این آیه و آیه‌ی قبلش را به خانواده‌ی خویش آموزش می‌داد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۳۹۰
نورالثقلین
۲
(اسراء/ ۱۱۱)

الباقر ( مُحَمَّدِبْنِ‌مُسْلِمٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَاجَعْفَرٍ (عَنْ رُکُودِ الشَّمْسِ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ مَا أَصْغَرَ جُثَّتَکَ وَ أَعْضَلَ مَسْأَلَتَکَ وَ إِنَّکَ لَأَهْلٌ لِلْجَوَابِ إِنَّ الشَّمْسَ إِذَا طَلَعَتْ جَذَبَهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ بَعْدَ أَنْ أَخَذَ بِکُلِّ شُعَاعٍ مِنْهَا خَمْسَهًُْ آلَافٍ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ مِنْ بَیْنِ جَاذِبٍ وَ دَافِعٍ حَتَّی إِذَا بَلَغَتِ الْجَوَّ وَ جَازَتِ الْکُوَّهًَْ قَلَبَهَا مَلَکُ النُّورِ ظَهْرَ الْبَطْنِ فَصَارَ مَا یَلِی الْأَرْضَ إِلَی السَّمَاءِ وَ بَلَغَ شُعَاعُهَا تُخُومَ الْأَرْضِ فَعِنْدَ ذَلِکَ نَادَتِ الْمَلَائِکَهًُْ سُبْحَانَ اللهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَ الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لَا وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أُحَافِظُ عَلَی هَذَا الْکَلَامِ عِنْدَ زَوَالِ الشَّمْسِ فَقَالَ نَعَمْ حَافِظْ عَلَیْهِ کَمَا تُحَافِظُ عَلَی عَیْنِکَ فَإِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ صَارَتِ الْمَلَائِکَهًُْ مِنْ وَرَائِهَا یُسَبِّحُونَ اللَّهَ فِی فَلَکِ الْجَوِّ إِلَی أَنْ تَغِیبَ.

امام باقر (علیه السلام)- محمّدبن‌مسلم از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی توقّف و رکود خورشید پرسید، حضرت فرمود: «ای محمّد، چقدر جثّه تو کوچک و سؤالت مشکل است! البتّه تو شایستگی و أهلیّت پاسخ آن را داری، همانا وقتی آفتاب طلوع میکند، هفتاد هزار فرشته آن را به بالا میکشند در حالی که هر شعاع آن را پنجاه هزار فرشته جذب‌کننده و دفع‌کننده (در دو جهت) گرفته‌اند تا وقتی آفتاب به جوّ میرسد و از خطّ نصف النّهار بگذرد، در این هنگام فرشته‌ای که مأمور نور است آفتاب را پشت و رو میکند [یعنی جهت تابش خورشید را به هر وضعی بوده تغییر داده و به سوی دیگر میکند.]، و طرفی از خورشید که روی به زمین داشته به جانب آسمان متوجّه می‌شود، و آفتاب به اطراف و حدود عرش میتابد و در آن هنگام ملائکه ندا سر میدهند؛ سبحان اللهِ و لا إله إلّا اللهِ و الحَمْدُ لِلهِ الَّذی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فِی الْملْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبیراً بعد از سخن امام (علیه السلام) محمّدبن‌مسلم عرض کرد: «فدایت شوم آیا در وقت زوال آفتاب بر خواندن این کلام محافظت کنم»؟ حضرت فرمود: «آری بر آن محافظت کن، چنان که چشم خود را محافظت میکنی، و چون زوال آفتاب شد ملائکه در حالی که تسبیح خداوند میگویند از پشتِ آن مدد میکنند و آفتاب را در فلک جوّ حرکت میدهند تا غروب کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۳۹۰
بحارالأنوار، ج۵۵، ص۱۶۷/ بحارالأنوار، ج۸۴، ص۵۴؛ «بتفاوت لفظی»
۳
(اسراء/ ۱۱۱)

الرّسول ( عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (قَالَ: أَتَی النَّبِیَّ (رَجُلٌ فَقَالَ یَا نَبِیَّ اللَّهِ الْغَالِبُ عَلَیَ الدَّیْنُ وَ وَسْوَسَهًُْ الصَّدْرِ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ (قُلْ تَوَکَّلْتُ عَلَی الْحَیِّ الَّذِی لا یَمُوتُ وَ الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ صَاحِبَهًًْ وَ لَا وَلَداً وَ لَم یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً قَالَ فَصَبَرَ الرَّجُلُ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ مَرَّ عَلَی النَّبِیِّ (فَهَتَفَ بِهِ فَقَالَ مَا صَنَعْتَ فَقَالَ أَدْمَنْتُ مَا قُلْتَ لِی یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَضَی اللَّهُ دَیْنِی وَ أَذْهَبَ وَسْوَسَهًَْ صَدْرِی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- حمّادبن‌عثمان از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که فرمود: «مردی خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمده عرض کرد: «ای پیغمبر خدا (صلی الله علیه و آله)! قرض و وسوسه در دل بر من غالب گشته [دستوری برای رفع هر دو به من بدهید]». پس پیغمبر (صلی الله علیه و آله) به او فرمود: «بگو: تَوَکَّلتُ عَلَیَّ الحَیِّ الَّذِی لَا یَمُوتُ وَ الحَمْدُ لِلهِ الَّذی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فِی الْملْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبیراً». مدّتی بر این جریان گذشت، پس روزی آن مرد بر پیغمبر (صلی الله علیه و آله) گذر کرد آن حضرت (صلی الله علیه و آله) او را صدا زد و فرمود: «چه کردی»؟ عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آنچه به من فرمودی بدان ادامه دادم و خدا دین مرا ادا کرد و وسوسه‌ی خاطرم را نیز از میان برد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۳۹۲
الکافی، ج۲، ص۵۵۴/ نورالثقلین/ نورالثقلین
۴
(اسراء/ ۱۱۱)

السّجّاد ( عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ مِنْ خُرَاسَانَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ (فَقَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ حَجَجْتُ وَ نَوَیْتُ عِنْدَ خُرُوجِی أَنْ أَقْصِدَکَ فَإِنَّ بِی وَجَعَ الطِّحَالِ وَ أَنْ تَدْعُوَ لِی بِالْفَرَجِ فَقَالَ لَهُ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ (قَدْ کَفَاکَ اللَّهُ ذَلِکَ وَ لَهُ الْحَمْدُ فَإِذَا أَحْسَسْتَ بِهِ فَاکْتُبْ هَذِهِ الْآیَهًَْ بِزَعْفَرَانٍ بِمَاءِ زَمْزَمَ وَ اشْرَبْهُ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَدْفَعُ عَنْکَ ذَلِکَ الْوَجَعَ قُلِ ادْعُوا اللهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ أَیًّا ما تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی وَ لا تَجْهَرْ بِصَلاتِکَ وَ لا تُخافِتْ بِها وَ ابْتَغِ بَیْنَ ذلِکَ سَبِیلًا وَ قُلِ الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیرا.

امام سجّاد (علیه السلام)- جابر نقل می‌کند: امام باقر (علیه السلام) فرمود: مردی از خراسان نزد امام سجّاد (علیه السلام) آمد و عرض کرد: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! من حج را به‌جا آوردم و هنگام بیرون آمدنم [از مکّه] آهنگ دیدار شما کردم، چرا که از درد طَحال رنج می‌برم و می‌خواهم که دعا فرمایی تا گشایشی برای من حاصل شود [و بهبودی پیدا کنم]». امام سجّاد (علیه السلام) به او فرمود: «خداوند مشکل تو را حل خواهد نمود و ستایش مخصوص خداوند است، هرگاه درد آن را احساس کردی این آیه را با زعفران و آب زمزم بنویس و آن را بنوش که خداوند متعال آن درد را از تو دور خواهد ساخت؛ قُلِ ادْعُوا اللهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ أَیًّا ما تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی وَ لا تَجْهَرْ بِصَلاتِکَ وَ لا تُخافِتْ بِها وَ ابْتَغِ بَیْنَ ذلِکَ سَبیلاً* وَ قُلِ الحَمْدُ لِلهِ الَّذی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فِی الْملْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبیراً».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۳۹۲
بحارالأنوار، ج۹۲، ص۱۰۴/ نورالثقلین
۵
(اسراء/ ۱۱۱)

الرّسول ( عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ (قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ (وَ قَدْ فَقَدَ رَجُلًا فَقَالَ مَا أَبْطَأَ بِکَ عَنَّا فَقَالَ السُّقْمُ وَ الْعِیَال فَقَالَ أَ لَا أُعَلِّمُکَ بِکَلِمَاتٍ تَدْعُو بِهِنَّ یُذْهِبِ اللَّهُ عَنْکَ السُّقْمَ وَ یَنْفِی عَنْکَ الْفَقْرَ تَقُولُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهًَْ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ تَوَکَّلْتُ عَلَی الْحَیِّ الَّذِی لَا یَمُوتُ الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیرا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- سکونی از امام صادق (علیه السلام) و ایشان از پدرش روایت امی‌کند که فرمود: «یکی از یاران، مدّتی از نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) غایب بود، حضرت وقتی او را دید از او پرسید: «چه چیز تو را از ما دور کرده است»؟ عرض کرد: «بیماری و اهل و عیال»، فرمود: «می‌خواهی کلماتی به تو بیاموزم که چون خدا را با آن کلمات بخوانی و دعا کنی، بیماری و فقر را از تو دورکند؟ بگو: لاَ حَولَ وَ لاَ قُوَّةَ إلاَّ بِالِلهِ العَلِیِّ العَظِیمِ، تَوَکَّلتُ عَلَی الحَیِّ الَّذِی لاَیَمُوتُ وَ الحَمدُ لِلهِ الَّذِی لَم یَتَخِذ وَلَداً وَ لَم یَکُن لَهُ شَرِیکٌ فِی المُلکِ و لَم یَکُن لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرهُ تَکبِیراً».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۳۹۲
بحارالأنوار، ج۹۲، ص۱۱/ البرهان
۶
(اسراء/ ۱۱۱)

الصّادق ( عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: شَکَوْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (فَقَالَ أَ لَا أُعَلِّمُکَ شَیْئاً إِذَا قُلْتَهُ قَضَی اللَّهُ دَیْنَکَ وَ أَنْعَشَکَ وَ أَنْعَشَ حَالَکَ فَقُلْتُ مَا أَحْوَجَنِی إِلَی ذَلِکَ فَعَلَّمَهُ هَذَا الدُّعَاءَ قُلْ فِی دُبُرِ صَلَاهًِْ الْفَجْرِ تَوَکَّلْتُ عَلَی الْحَیِّ الْقَیُّومِ الَّذِی لَا یَمُوتُ وَ الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْبُؤْسِ وَ الْفَقْرِ وَ مِنْ غَلَبَهًِْ الدَّیْنِ وَ السُّقْمِ وَ أَسْأَلُکَ أَنْ تُعِینَنِی عَلَی أَدَاءِ حَقِّکَ إِلَیْکَ وَ إِلَی النَّاس.

امام صادق (علیه السلام)- عبدالله‌بن‌سنان گوید: به امام صادق (علیه السلام) شکایت کردم، فرمود: «می‌خواهی دعایی به تو بیاموزم که با خواندن آن، قرض و دِینت ادا شود و حال خود و زندگی‌ات نیکو بشود»؟ عرض کردم: «چقدر به این دعا احتیاج دارم»! فرمود: «بعد از نماز صبح بگو: تَوَکَّلتُ عَلَی الحَیِّ الَّذِی لاَ یَمُوتُ وَ الحَمدُ لِلهِ الَّذِی لَم یَتَّخِذ وَلَداً وَ لَم یَکُن لَهُ شَرِیکٌ فِی المُلکِ و لَم یَکُن لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرهُ تَکبِیراً، اللّهُمَّ إنِّی أعُوذُ بِکَ مِنَ البُؤسِ وَ الفَقرِ و مِن غَلَبَةِ الدَّینِ وَ السَّقَم و أسألُکَ أن تُعِینَنِی عَلَی أداءِ حَقِّکَ إلَیکَ وَ إلَی النَّاسِ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۳۹۲
بحارالأنوار، ج۸۲، ص۱۳۲/ البرهان

نه فرزندی اختیار کرده است

۱ -۱
(اسراء/ ۱۱۱)

الحسین ( وَ أَقُولُ مُؤْمِناً مُوقِناً الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً فَیَکُونَ مَوْرُوثاً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ فَیُضَادَّهُ فِیمَا ابْتَدَعَ وَ لَا وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ فَیُرْفِدَهُ فِیمَا صَنَعَ سُبْحَانَهُ سُبْحَانَهُ سُبْحَانَه.

امام حسین (علیه السلام)- [بخشی از دعای امام حسین (علیه السلام) در روز عرفه]: و از روی ایمان و یقین می‌گویم: ستایش برای خداوندی است که نه فرزندی اختیار کرده تا بخواهد از خود ارث برجای گذارد و نه شریکی در حکومت دارد که در آنچه خدا به وجود آورده با او مخالفت نماید و نه به‌خاطر ضعف و ذلّت، [حامی و] سرپرستی برای اوست تا بخواهد در آنچه خداوند می‌سازد او را یاری رساند؛ او منزّه است، او منزّه است، او منزّه است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۳۹۴
بحارالأنوار، ج۹۵، ص۲۱۸
۱ -۲
(اسراء/ ۱۱۱)

أمیرالمؤمنین ( الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَلِدْ فَیَکُونَ فِی الْعِزِّ مُشَارَکاً وَ لَمْ یُولَدْ فَیَکُونَ مَوْرُوثاً هَالِکاً.

امام علی (علیه السلام)- سپاس شایسته خداوندی است که زاییده نشده تا در عزّت و قدرتش شریک داشته باشد و نزاید تا بخواهد از خود ارث برجای گذارد و هلاک شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۳۹۴
نورالثقلین
۱ -۳
(اسراء/ ۱۱۱)

الکاظم ( وَ اعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی وَاحِدٌ أَحَدٌ صَمَدٌ لَمْ یَلِدْ فَیُورَثَ وَ لَمْ یُولَدْ فَیُشَارَک.

امام کاظم (علیه السلام)- بدان‌که خداوند متعال واحد، احد و صمد است. نه فرزندی می‌زاید که از او ارث ببرد و نه زاییده است که شریکی داشته باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۳۹۴
التوحید، ص۵۶/ نورالثقلین
۱ -۴
(اسراء/ ۱۱۱)

أمیرالمؤمنین ( لَمْ یَلِدْ فَیَکُونَ مَوْلُوداً وَ لَمْ یُولَدْ فَیَصِیرَ مَحْدُوداً جَلَّ عَنِ اتِّخَاذِ الْأَبْنَاء.

امام علی (علیه السلام)- نزاده تا زاییده شده باشد، زاییده نشده تا محدود باشد، ذاتش برتر است از داشتن فرزندان.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۳۹۴
بحارالأنوار، ج۷۴، ص۳۱۱/ نورالثقلین
۱ -۵
(اسراء/ ۱۱۱)

الصّادق ( لَمْ یَلِدْ لِأَنَ الْوَلَدَ یُشْبِهُ أَبَاهُ وَ لَمْ یُولَدْ فَیُشْبِهَ مَنْ کَانَ قَبْلَه.

امام صادق (علیه السلام)- نزاده زیرا که فرزند به پدرش می‌ماند و زاده نشده که شباهت داشته باشد به کسی که پیش از او بوده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۳۹۴
بحارالأنوار، ج۳، ص۳۰۴/ نورالثقلین
۱ -۶
(اسراء/ ۱۱۱)

الصّادق ( عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو النَّصِیبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ (عَنِ التَّوْحِیدِ فَقَالَ وَاحِدٌ صَمَدٌ أَزَلِیٌّ صَمَدِیٌ لَا ظِلَ لَهُ یُمْسِکُهُ وَ هُوَ یُمْسِکُ الْأَشْیَاءَ بِأَظِلَّتِهَا ... لَمْ یَلِدْ فَیُورَثَ وَ لَمْ یُولَدْ فَیُشَارَکَ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ.

امام صادق (علیه السلام)- حمّادبن‌عمرو نصیبی گوید: از امام صادق (علیه السلام) در مورد توحید خدا سؤال کردم، فرمود: «یکی است که پناه نیازمندان است و ازلی که همیشه بوده و صمدی و بی‌نیازی که او را سایه و روحی نیست که او را نگاه دارد و آن جناب چیزها را به سایه‌ها و روح‌های آن‌ها نگاه می‌دارد ... کسی را نزاد تا ارث دهد یا میراث برده شود و کسی او را نزاد تا شرکت کند یا شریک به هم رساند و برای او هیچ‌گاه شبیه و مانندی نبوده است! (اخلاص/۴)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۳۹۴
بحارالأنوار، ج۴، ص۲۸۶/ نورالثقلین

و نه شریکی در حکومت دارد

۲ -۱
(اسراء/ ۱۱۱)

الصّادق ( عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ فِی حَدِیثِ الزِّنْدِیقِ الَّذِی أَتَی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (وَ کَانَ مِنْ قَوْلِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (لَا یَخْلُو قَوْلُکَ إِنَّهُمَا اثْنَانِ مِنْ أَنْ یَکُونَا قَدِیمَیْنِ قَوِیَّیْنِ أَوْ یَکُونَا ضَعِیفَیْنِ أَوْ یَکُونَ أَحَدُهُمَا قَوِیّاً وَ الْآخَرُ ضَعِیفاً فَإِنْ کَانَا قَوِیَّیْنِ فَلِمَ لَا یَدْفَعُ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا صَاحِبَهُ وَ یَتَفَرَّدُ بِالتَّدْبِیرِ وَ إِنْ زَعَمْتَ أَنَّ أَحَدَهُمَا قَوِیٌّ وَ الْآخَرَ ضَعِیفٌ ثَبَتَ أَنَّهُ وَاحِدٌ کَمَا نَقُولُ لِلْعَجْزِ الظَّاهِرِ فِی الثَّانِی فَإِنْ قُلْتَ إِنَّهُمَا اثْنَانِ لَمْ یَخْلُ مِنْ أَنْ یَکُونَا مُتَّفِقَیْنِ مِنْ کُلِّ جِهَهًٍْ أَوْ مُفْتَرِقَیْنِ مِنْ کُلِّ جِهَهًٍْ فَلَمَّا رَأَیْنَا الْخَلْقَ مُنْتَظِماً وَ الْفَلَکَ جَارِیاً وَ التَّدْبِیرَ وَاحِداً وَ اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ دَلَّ صِحَّهًُْ الْأَمْرِ وَ التَّدْبِیرِ وَ ائْتِلَافُ الْأَمْرِ عَلَی أَنَّ الْمُدَبِّرَ وَاحِدٌ ثُمَّ یَلْزَمُکَ إِنِ ادَّعَیْتَ اثْنَیْنِ فُرْجَهًٌْ مَا بَیْنَهُمَا حَتَّی یَکُونَا اثْنَیْنِ فَصَارَتِ الْفُرْجَهًُْ ثَالِثاً بَیْنَهُمَا قَدِیماً مَعَهُمَا فَیَلْزَمُکَ ثَلَاثَهًٌْ فَإِنِ ادَّعَیْتَ ثَلَاثَهًًْ لَزِمَکَ مَا قُلْتَ فِی الِاثْنَیْنِ حَتَّی تَکُونَ بَیْنَهُمْ فُرْجَهًٌْ فَیَکُونُوا خَمْسَهًًْ ثُمَّ یَتَنَاهَی فِی الْعَدَدِ إِلَی مَا لَا نِهَایَهًَْ لَهُ فِی الْکَثْرَهًْ.

امام صادق (علیه السلام)- هشام‌بن‌حکم گوید: از پرسشهای یک زندیق این بود که: «چرا جایز نیست که خالق عالم بیش از یک نفر باشد»؟ فرمود: «سخن تو از چند حال خارج نیست: یا هر دو قدیم باشند و قوی، یا هر دو ضعیف باشند و یا اینکه یکی قوی و دیگری ضعیف باشد، پس اگر هر دو قوی باشند چرا یکی از آن‌ها دیگری را دفع نمی‌کند، تا در ربوبیتش تک باشد، و اگر فکر می‌کنی یکی از آن‌ها قوی و دیگری ضعیف است؛ ثابت می‌شود خالق یکی است چنانچه ما می گوییم زیرا در یکی از آن دو که فرض کردی عجز ظاهر شد. و اینکه می‌گویی خدا دو تا است پس یا هر دوی آن‌ها از هر جهت متّفق می‌باشند، یا از هر لحاظ با هم تفاوت دارند، ولی وقتی آفرینش منظّم، افلاک جاری، آمد و شد شب و روز و خورشید و ماه را می بینیم؛ صحّت امر و تدبیر و هماهنگی امر دلالت دارد بر اینکه مدبّر یکی است. بعد از آن بر تو لازم آید اگر دو خدا را ادّعا کنی که سه خدا باشند زیرا چاره نیست از فرجه که در میان ایشان باشد تا آنکه دو تا باشند پس این فرجه در میانه ایشان سه می‌شود که قدیم است با این دو خدا و او نیز باید که خدا باشد پس بر تو لازم می‌آید که به سه خدا قائل شوی با آنکه دو خدا را ادعا داری و اگر سه خدا را ادعا کنی آنچه در دو خدا گفتیم بر تو لازم آید و آن صورت نبندد تا آنکه در میانه ایشان دو فرجه باشد و به‌واسطه دو فرجه سه خدا را که ادعا می کنی پنج خدا می‌شود پس سخن به بی نهایت خدا منتهی می شود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۳۹۴
الکافی، ج۱، ص۸۱/ نورالثقلین

و نه به خاطر ضعف و ذلّت، [حامی و] سرپرستی برای اوست

۳ -۱
(اسراء/ ۱۱۱)

الباقر ( عن أبی‌جعفرالباقر (فی قوله ... وَ قُلِ الْحَمْدُ للهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً قَالَ: لَمْ یَذِلَ فَیَحْتَاجَ إِلَی وَلِیٍ فَیَنْصُرَه.

امام باقر (علیه السلام)- وَ قُلِ الحَمْدُ لِلهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی المُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً، خداوند دچار ذلّت نشده است تا اینکه محتاج یار و یاوری باشد که او را یاری رساند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۳۹۶
القمی، ج۲، ص۳۰/ نورالثقلین؛ «قال لم یذل ... فینصره» محذوف

و او را بسیار بزرگ بشمار

۴ -۱
(اسراء/ ۱۱۱)

الصّادق ( عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (فِی حَدِیثٍ قَالَ: ... وَ الرَّجُلُ إِذَا قَرَأَ الْحَمْدُ للهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً أَنْ یَقُولَ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ قُلْتُ فَإِنْ لَمْ یَقُلِ الرَّجُلُ شَیْئاً مِنْ هَذَا إِذَا قَرَأَ قَالَ لَیْسَ عَلَیْهِ شَیْءٌ.

امام صادق (علیه السلام)- عمّاربن‌موسی نقل می‌کند: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «و هنگامی‌که کسی این آیه را تلاوت کرد؛ الحَمْدُ لِلهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی المُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً، بگوید: الله اکبر، الله اکبر، الله اکبر». عرض کردم: «اگر کسی یکی از این آیات را تلاوت کرده و آنچه شما فرمودی را نگوید [حکمش چیست]»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «تکلیفی بر عهده‌ی او نیست [یعنی گفتن این ذکرها واجب نیست بلکه مستحب است]».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۳۹۶
تهذیب الأحکام، ج۲، ص۲۹۷/ وسایل الشیعهًْ، ج۶، ص۷۱/ نورالثقلین
۴ -۲
(اسراء/ ۱۱۱)

الرّسول ( عَنِ النَّبِیِّ (حَدِیثٌ طَوِیلٌ یَقُولُ فِیهِ (حَاکِیاً عَنِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی: وَ أَعْطَیْتُ لَکَ وَ لِأُمَّتِکَ التَّکْبِیرَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- از پیامبر (صلی الله علیه و آله) حدیثی طولانی نقل شده که حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خداوند می‌فرماید؛ به تو و امّت تو تکبیر را عطا کرده‌ام».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۳۹۶
نورالثقلین
۴ -۳
(اسراء/ ۱۱۱)

الصّادق ( رَوَی ابْنُ بَابَوَیْهِ عَنِ الصَّادِقِ (فِی کِتَابِ التَّوْحِیدِ بِإِسْنَادِهِ أَنَّ رَجُلًا قَالَ عِنْدَهُ یَعْنِی عِنْدَ الصَّادِقِ (اللَّهُ أَکْبَرُ فَقَالَ اللَّهُ أَکْبَرُ مِنْ أَیِّ شَیْءٍ فَقَالَ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (حَدَدْتَهُ فَقَالَ الرَّجُلُ کَیْفَ أَقُولُ فَقَالَ قُلِ اللَّهُ أَکْبَرُ مِنْ أَنْ یُوصَف.

امام صادق (علیه السلام)- ابن بابویه با سندش از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند: «مردی در محضر امام صادق (علیه السلام) گفت: «اللَّه اکبر»! حضرت (علیه السلام) فرمود: «خداوند از چه چیز بزرگ‌تر است»؟ آن مرد گفت: «از هرچیز». امام صادق (علیه السلام) فرمود: «خدا را محدود نمودی». آن مرد گفت: «چگونه بگویم»؟ حضرت (علیه السلام) فرمود: «بگو خداوند بزرگ‌تر از آن است که توصیف شود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۳۹۶
فلاح السایل، ص۹۱/ نورالثقلین
۴ -۴
(اسراء/ ۱۱۱)

الصّادق ( عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَیْعٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (أَیُ شَیْءٍ اللَّهُ أَکْبَرُ فَقُلْتُ اللَّهُ أَکْبَرُ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ فَقَالَ فَکَانَ ثُمَّ شَیْءٌ فَیَکُونُ أَکْبَرَ مِنْهُ فَقُلْتُ فَمَا هُوَ فَقَالَ اللَّهُ أَکْبَرُ مِنْ أَنْ یُوصَف.

امام صادق (علیه السلام)- عمروبن‌جمیع گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: «در الله اکبر، خدا از چه چیز بزرگ‌تر است»؟ من عرض کردم: «خدا از هر چیزی بزرگ‌تر است». فرمود: «اصلا در برابر عظمت خدا چیزی وجود دارد که خدا از آن بزرگ‌تر باشد»؟ عرض کردم: «پس در الله اکبر، خدا از چه چیز بزرگ‌تر است»؟ فرمود: «خدا بزرگ‌تر از آن است که وصف گردد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۳۹۸
بحارالأنوار، ج۹۰، ص۲۱۸/ نورالثقلین
۴ -۵
(اسراء/ ۱۱۱)

الصّادق ( عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ مِهْرَانَ ... فَقُلْتُ فَکَیْفَ صَارَ التَّکْبِیرُ یَذْهَبُ بِالضِّغَاطِ هُنَاکَ قَالَ لِأَنَّ قَوْلَ الْعَبْدِ اللَّهُ أَکْبَرُ مَعْنَاهُ اللَّهُ أَکْبَرُ أَنْ یَکُونَ مِثْلَ الْأَصْنَامِ الْمَنْحُوتَهًِْ وَ الْآلِهَهًِْ الْمَعْبُودَهًِْ دُونَه.

امام صادق (علیه السلام)- سلیمان‌بن‌مهران گوید: ... به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «چگونه است که گفتن تکبیر در آن جا (مناسک حج) فشار را ازبین می‌برد»؟ حضرت (علیه السلام) فرمود: «زیرا این سخن بندگان که می گویند: «الله اکبر» بدین معناست که خداوند بزرگتر از آن است که چنین بتهای تراشیدهای و خدایان معبودی در برابر او باشند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۳۹۸
بحارالأنوار، ج۹۶، ص۴۰/ نورالثقلین
۴ -۶
(اسراء/ ۱۱۱)

السّجّاد ( إِنَّ یَزِیدَ لَعَنَهُ اللَّهُ قَالَ لِلْمُؤَذِّنِ: قُمْ یَا مُؤَذِّنُ فَأَذِّنْ. فَقَالَ: اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ. فَقَالَ زَیْنُ‌الْعَابِدِینَ (: صَدَقْتَ، اللَّهُ أَکْبَرُ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ.

امام سجّاد (علیه السلام)- یزید خداوند او را لعنت فرماید [در مجلسی که اسرای کربلا را حاضر کرده بودند] به مؤذّن گفت: «ای مؤذّن برخیز و اذان بگو»! مؤذّن گفت: «الله اکبر، الله اکبر». امام سجّاد (علیه السلام) فرمود: «راست گفتی، خداوند از هر چیزی بزرگ‌تر است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۳۹۸
نورالثقلین
بیشتر