آیه وَ قالَتِ الْيَهُودُ عُزَيْرٌ ابْنُ اللهِ وَ قالَتِ النَّصارى الْمَسيحُ ابْنُ اللهِ ذلِكَ قَوْلُهُمْ بِأَفْواهِهِمْ يُضاهِؤُنَ قَوْلَ الَّذينَ كَفَرُوا مِنْ قَبْلُ قاتَلَهُمُ اللهُ أَنَّى يُؤْفَكُونَ [30]
يهود گفتند: «عزير پسر خداست». و نصارى گفتند: «مسيح پسر خداست». اين سخنى است كه آنها به زبان مى‌آورند درحالى‌كه همانند گفتار كافران پيشين [و مشركان] است، خدا آنان را بكشد. چگونه از حق انحراف مى‌يابند!
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- ألرِّضَا (علیه السلام) عَنْ أبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ‌ابْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ: أَنَّ یَهُودِیّاً سَأَلَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) وَ قَالَ أَخْبِرْنِی عَمَّا لَیْسَ لِلَّهِ وَ عَمَّا لَیْسَ عِنْدَ اللَّهِ وَ عَمَّا لَا یَعْلَمُهُ اللَّهُ تَعَالَی فَقَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) أَمَّا مَا لَا یَعْلَمُهُ اللَّهُ فَذَلِکَ قَوْلُکُمْ یَا مَعْشَرَ الْیَهُودِ إِنَّ عُزَیْراً ابْنُ اللَّهِ وَ اللَّهُ لَا یَعْلَمُ أَنَّ لَهُ وَلَدا وَ أَمَّا مَا لَیْسَ عِنْدَ اللَّهِ فَلَیْسَ عِنْدَ اللَّهِ ظُلْمٌ لِلْعِبَادِ وَ أَمَّا مَا لَیْسَ لِلَّهِ فَلَیْسَ لِلَّهِ شَرِیکٌ قَالَ الْیَهُودِیُّ فَأَنَا أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّه (صلی الله علیه و آله).
امام علی (علیه السلام)- مردی یهودی از علی (علیه السلام) پرسید: «مرا از آنچه برای خدا نیست، و آنچه در پیشگاه خدا نیست و آنچه را که خدا نمی‌داند با خبر کن». امام علی (علیه السلام) در جواب وی فرمود: «آنچه را که خدا نمی‌داند سخن شما یهودیان است که می‌گوئید: «عزیر پسر خداست» در حالی که خدا برای خود پسری نمی‌داند. و امّا آنچه در پیشگاه خدا نیست، ستم به بندگان است. و آنچه که برای خدا نیست، شریک قرار دادن برای اوست». مرد یهودی گفت: «من شهادت می‌دهم که خدایی جز خدای یکتا نیست و محمد (صلی الله علیه و آله) رسول خداست».
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- قَوْلُهُ وَ قَالَتِ الْیَهُودُ عُزَیْرٌ ابْنُ اللهِ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه): الْقَائِلُ لِذَلِکَ جَمَاعَهًٌْ مِنْهُمْ جَاءُوا إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) مِنْهُمْ سَلَامُ بْنُ مِشْکَمٍ وَ نُعْمَانُ بْنُ أَوْفَی وَ شَاسُ بْنُ قَیْسٍ وَ مَالِکُ بْنُ الصَّیْفِ فَقَالُوا ذَلِکَ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- وَ قالَتِ الْیَهُودُ عُزَیْرٌ‌ابن‌اللهِ، گوینده‌ی این سخن گروهی از یهودیان مثل سلام‌بن‌مشکم و نعمان‌بن‌اوفی و شاس‌بن‌قیس و مالک‌بن‌صیف بودند که خدمت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آمدند و این حرف را زدند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ أمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ‌بْنِِ‌أبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) أَنَّهُ اجْتَمَعَ یَوْماً عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَهْلُ خَمْسَهًِْ أَدْیَانٍ الْیَهُودُ وَ النَّصَارَی وَ الدَّهْرِیَّهًُْ وَ الثَّنَوِیَّهًُْ وَ مُشْرِکُو الْعَرَبِ فَقَالَتِ الْیَهُودُ نَحْنُ نَقُولُ عُزَیْرٌ ابْنُ اللهِ وَ قَدْ جِئْنَاکَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) لِنَنْظُرَ مَا تَقُولُ فَإِنِ اتَّبَعْتَنَا فَنَحْنُ أَسْبَقُ إِلَی الصَّوَابِ مِنْکَ وَ أَفْضَلُ وَ إِنْ خَالَفْتَنَا خَصَمْنَاکَ‌وَ قَالَتِ النَّصَارَی نَحْنُ نَقُولُ إِنَ الْمَسِیحَ (علیه السلام) ابْنُ اللَّهِ اتَّحَدَ بِهِ وَ قَدْ جِئْنَاکَ لِنَنْظُرَ مَا تَقُولُ فَإِنِ اتَّبَعْتَنَا فَنَحْنُ أَسْبَقُ إِلَی الصَّوَابِ مِنْکَ وَ أَفْضَلُ وَ إِنْ خَالَفْتَنَا خَصَمْنَاکَ وَ قَالَتِ الدَّهْرِیَّهًُْ نَحْنُ نَقُولُ إِنَّ الْأَشْیَاءَ لَا بَدْوَ لَهَا وَ هِیَ دَائِمَهًٌْ وَ قَدْ جِئْنَاکَ لِنَنْظُرَ فِیمَا تَقُولُ فَإِنِ اتَّبَعْتَنَا فَنَحْنُ أَسْبَقُ إِلَی الصَّوَابِ مِنْکَ وَ أَفْضَلُ وَ إِنْ خَالَفْتَنَا خَصَمْنَاکَ وَ قَالَتِ الثَّنَوِیَّهًُْ نَحْنُ نَقُولُ إِنَّ النُّورَ وَ الظُّلْمَهًَْ هُمَا الْمُدَبِّرَانِ وَ قَدْ جِئْنَاکَ لِنَنْظُرَ فِیمَا تَقُولُ فَإِنِ اتَّبَعْتَنَا فَنَحْن‌أَسْبَقُ إِلَی الصَّوَابِ مِنْکَ وَ إِنْ خَالَفْتَنَا خَصَمْنَاکَ وَ قَالَ مُشْرِکُو الْعَرَبِ نَحْنُ نَقُولُ إِنَّ أَوْثَانَنَا آلِهَهًٌْ وَ قَدْ جِئْنَاکَ لِنَنْظُرَ فِیمَا تَقُولُ فَإِنِ اتَّبَعْتَنَا فَنَحْنُ أَسْبَقُ إِلَی الصَّوَابِ مِنْکَ وَ أَفْضَلُ وَ إِنْ خَالَفْتَنَا خَصَمْنَاکَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) آمَنْتُ بِاللَّهِ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ کَفَرْتُ {بِالْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ} بِکُلِّ مَعْبُودٍ سِوَاهُ ثُمَّ قَالَ لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی قَدْ بَعَثَنِی کَافَّةً لِلنَّاسِ بَشِیراً وَ نَذِیراً وَ حُجَّهًًْ عَلَی الْعَالَمِینَ وَ سَیَرُدُّ کَیْدَ مَنْ یَکِیدُ دِینَهُ فِی نَحْرِهِ ثُمَّ قَالَ لِلْیَهُودِ أَ جِئْتُمُونِی لِأَقْبَلَ قَوْلَکُمْ بِغَیْرِ حُجَّهًٍْ؟ قَالُوا لَا قَالَ فَمَا الَّذِی دَعَاکُمْ إِلَی الْقَوْلِ بِأَنَّ عُزَیْراً (علیه السلام) ابْنُ اللَّهِ؟ قَالُوا لِأَنَّهُ أَحْیَا لِبَنِی إِسْرَائِیلَ التَّوْرَاهًَْ بَعْدَ مَا ذَهَبَتْ وَ لَمْ یَفْعَلْ بِهَا هَذَا إِلَّا لِأَنَّهُ ابْنُهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَکَیْفَ صَارَ عُزَیْرٌ (علیه السلام) ابْنَ اللَّهِ دُونَ مُوسَی (علیه السلام) وَ هُوَ الَّذِی جَاءَ لَهُمْ بِالتَّوْرَاهًِْ وَ رُئِیَ مِنْهُ مِنَ الْمُعْجِزَاتِ مَا قَدْ عَلِمْتُمْ وَ لَئِنْ کَانَ عُزَیْرٌ (علیه السلام) ابْنَ اللَّهِ لِمَا ظَهَرَ مِنْ إِکْرَامِهِ بِإِحْیَاءِ التَّوْرَاهًِْ؟ فَلَقَدْ کَانَ مُوسَی (علیه السلام) بِالنُّبُوَّهًِْ أَوْلَی وَ أَحَقَّ وَ لَئِنْ کَانَ هَذَا الْمِقْدَارُ مِنْ إِکْرَامِهِ لِعُزَیْرٍ (علیه السلام) یُوجِبُ لَهُ أَنَّهُ ابْنُهُ فَأَضْعَافُ هَذِهِ الْکَرَامَهًِْ لِمُوسَی (علیه السلام) تُوجِبُ لَهُ مَنْزِلَهًًْ أَجَلَّ مِنَ النُّبُوَّهًِْ لِأَنَّکُمْ إِنْ کُنْتُمْ إِنَّمَا تُرِیدُونَ بِالنُّبُوَّهًِْ الدَّلَالَهًَْ عَلَی سَبِیلِ مَا تُشَاهِدُونَهُ فِی دُنْیَاکُمْ مِنْ وِلَادَهًِْ الْأُمَّهَاتِ الْأَوْلَادَ بِوَطْءِ آبَائِهِمْ لَهُنَّ فَقَدْ کَفَرْتُمْ بِاللَّهِ وَ شَبَّهْتُمُوهُ بِخَلْقِهِ وَ أَوْجَبْتُمْ فِیهِ صِفَاتِ الْمُحْدَثِینَ فَوَجَبَ عِنْدَکُمْ أَنْ یَکُونَ مُحْدَثاً مَخْلُوقاً وَ أَنْ یَکُونَ لَهُ خَالِقٌ صَنَعَهُ وَ ابْتَدَعَهُ قَالُوا لَسْنَا نَعْنِی هَذَا فَإِنَّ هَذَا کُفْرٌ کَمَا دَلَلْتَ لَکِنَّا نَعْنِی أَنَّهُ ابْنُهُ عَلَی مَعْنَی الْکَرَامَهًِْ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ هُنَاکَ وِلَادَهًٌْ کَمَا قَدْ یَقُولُ بَعْضُ عُلَمَائِنَا لِمَنْ یُرِیدُ إِکْرَامَهُ وَ إِبَانَتَهُ بِالْمَنْزِلَهًِْ مِنْ غَیْرِهِ یَا بُنَیَّ وَ إِنَّهُ ابْنِی لَا عَلَی إِثْبَاتِ وِلَادَتِهِ مِنْهُ لِأَنَّهُ قَدْ یَقُولُ ذَلِکَ لِمَنْ هُوَ أَجْنَبِیٌّ لَا نَسَبَ لَهُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُ وَ کَذَلِکَ لَمَّا فَعَلَ اللَّهُ تَعَالَی بِعُزَیْرٍ (علیه السلام) مَا فَعَلَ کَانَ قَدِ اتَّخَذَهُ ابْناً عَلَی الْکَرَامَهًِْ لَا عَلَی الْوِلَادَهًِْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَهَذَا مَا قُلْتُهُ لَکُمْ إِنَّهُ إِنْ وَجَبَ عَلَی هَذَا الْوَجْهِ أَنْ یَکُونَ عُزَیْرٌ ابْنَهُ فَإِنَّ هَذِهِ الْمَنْزِلَهًَْ بِمُوسَی (علیه السلام) أَوْلَی وَ إِنَّ اللَّهَ یَفْضَحُ کُلَّ مُبْطِلٍ بِإِقْرَارِهِ وَ یَقْلِبُ عَلَیْهِ حُجَّتَهُ إِنَّ مَا احْتَجَجْتُمْ بِهِ یُؤَدِّیکُمْ إِلَی مَا هُوَ أَکْثَرُ مِمَّا ذَکَرْتُهُ لَکُمْ لِأَنَّکُمْ قُلْتُمْ إِنَّ عَظِیماً مِنْ عُظَمَائِکُمْ قَدْ یَقُولُ لِأَجْنَبِیٍّ لَا نَسَبَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُ یَا بُنَیَّ وَ هَذَا ابْنِی لَا عَلَی طَرِیقِ الْوِلَادَهًِْ فَقَدْ تَجِدُونَ أَیْضاً هَذَا الْعَظِیمَ یَقُولُ لِأَجْنَبِیٍّ هَذَا أَخِی وَ لِآخَرَ هَذَا شَیْخِی وَ أَبِی وَ لِآخَرَ هَذَا أَخِی وَ لِآخَرَ هَذَا سَیِّدِی وَ یَا سَیِّدِی عَلَی سَبِیلِ الْإِکْرَامِ وَ إِنَّ مَنْ زَادَهُ فِی الْکَرَامَهًِْ زَادَهُ مِثْلَ هَذَا الْقَوْلِ فَإِذاً یَجُوزُ عِنْدَکُمْ أَنْ یَکُونَ مُوسَی (علیه السلام) أَخاً لِلَّهِ أَوْ شَیْخاً لَهُ أَوْ أَباً أَوْ سَیِّداً لِأَنَّهُ قَدْ زَادَهُ فِی الْإِکْرَامِ مِمَّا لِعُزَیْرٍ کَمَا أَنَّ مَنْ زَادَ رَجُلًا فِی الْإِکْرَامِ فَقَالَ لَهُ یَا سَیِّدِی وَ یَا شَیْخِی وَ یَا عَمِّی وَ یَا رَئِیسِی عَلَی طَرِیقِ الْإِکْرَامِ وَ أَنَّ مَنْ زَادَهُ فِی الْکَرَامَهًِْ زَادَهُ فِی مِثْلِ هَذَا الْقَوْلِ أَ فَیَجُوزُ عِنْدَکُمْ أَنْ یَکُونَ مُوسَی (علیه السلام) أَخاً لِلَّهِ أَوْ شَیْخاً أَوْ عَمّاً أَوْ رَئِیساً أَوْ سَیِّداً أَوْ أَمِیراً لِأَنَّهُ قَدْ زَادَهُ فِی الْإِکْرَامِ عَلَی مَنْ قَالَ لَهُ یَا شَیْخِی أَوْ یَا سَیِّدِی أَوْ یَا عَمِّی أَوْ یَا رَئِیسِی أَوْ یَا أَمِیرِی عَلَی طَرِیقِ الْإِکْرَامِ، وَ إِنَّ مَنْ زَادَهُ فِی الْکَرَامَهًِْ زَادَهُ فِی مِثْلِ هَذَا الْقَوْلِ، أَ فَیَجُوزُ عِنْدَکُمْ أَنْ یَکُونَ مُوسَی أَخاً لِلَّهِ، أَوْ شَیْخاً، أَوْ عَمّاً أَوْ رَئِیساً، أَوْ سَیِّداً أَوْ أَمِیراً لِأَنَّهُ قَدْ زَادَهُ فِی الْإِکْرَامِ عَلَی مَنْ قَالَ لَهُ: یَا شَیْخِی أَوْ یَا سَیِّدِی أَوْ یَا عَمِّی، أَوْ یَا رَئِیسِی، أَوْ یَا أَمِیرِی؟. قَالَ فَبُهِتَ الْقَوْمُ وَ تَحَیَّرُوا وَ قَالُوا یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) أَجِّلْنَا نَتَفَکَّرْ فِیمَا قَدْ قُلْتَهُ لَنَا فَقَالَ انْظُرُوا فِیهِ بِقُلُوبٍ مُعْتَقِدَهًْ لِلْإِنْصَافِ یَهْدِکُمُ اللَّهُ ثُمَّ أَقْبَلَ (صلی الله علیه و آله) عَلَی النَّصَارَی فَقَالَ لَهُمْ وَ أَنْتُمْ قُلْتُمْ إِنَّ الْقَدِیمَ عَزَّوَجَلَّ اتَّحَدَ بِالْمَسِیحِ (علیه السلام) ابْنِهِ فَمَا الَّذِی أَرَدْتُمُوهُ بِهَذَا الْقَوْلِ أَرَدْتُمْ أَنَّ الْقَدِیمَ صَارَ مُحْدَثاً لِوُجُودِ هَذَا الْمُحْدَثِ الَّذِی هُوَ عِیسَی (علیه السلام) أَوِ الْمُحْدَثَ الَّذِی هُوَ عِیسَی (علیه السلام) صَارَ قَدِیماً کَوُجُودِ الْقَدِیمِ الَّذِی هُوَ اللَّهُ أَوْ مَعْنَی قَوْلِکُمْ إِنَّهُ اتَّحَدَ بِهِ أَنَّهُ اخْتَصَّهُ بِکَرَامَهًٍْ لَمْ یُکْرِمْ بِهَا أَحَداً سِوَاهُ فَإِنْ أَرَدْتُمْ أَنَّ الْقَدِیمَ صَارَ مُحْدَثاً فَقَدْ أَبْطَلْتُمْ لِأَنَّ الْقَدِیمَ مُحَالٌ أَنْ یَنْقَلِبَ فَیَصِیرَ مُحْدَثاً وَ إِنْ أَرَدْتُمْ أَنَّ الْمُحْدَثَ صَارَ قَدِیماً فَقَدْ أَحَلْتُمْ لِأَنَّ الْمُحْدَثَ أَیْضاً مُحَالٌ أَنْ یَصِیرَ قَدِیماً وَ إِنْ أَرَدْتُمْ أَنَّهُ اتَّحَدَ بِهِ بِأَنَّهُ اخْتَصَّهُ وَ اصْطَفَاهُ عَلَی سَائِرِ عِبَادِهِ فَقَدْ أَقْرَرْتُمْ بِحُدُوثِ عِیسَی (علیه السلام) وَ بِحُدُوثِ الْمَعْنَی الَّذِی اتَّحَدَ بِهِ مِنْ أَجْلِهِ لِأَنَّهُ إِذَا کَانَ عِیسَی (علیه السلام) مُحْدَثاً وَ کَانَ اللَّهُ اتَّحَدَ بِهِ بِأَنْ أَحْدَثَ بِهِ مَعْنًی صَارَ بِهِ أَکْرَمَ الْخَلْقِ عِنْدَهُ فَقَدْ صَارَ عِیسَی (علیه السلام) وَ ذَلِکَ الْمَعْنَی مُحْدَثَیْنِ وَ هَذَا خِلَافُ مَا بَدَأْتُمْ تَقُولُونَهُ فَقَالَتِ النَّصَارَی یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ لَمَّا أَظْهَرَ عَلَی یَدِ عِیسَی (علیه السلام) مِنَ الْأَشْیَاءِ الْعَجِیبَهًِْ مَا أَظْهَرَ فَقَدِ اتَّخَذَهُ وَلَداً عَلَی جِهَهًِْ الْکَرَامَهًِْ فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَدْ سَمِعْتُمْ مَا قُلْتُهُ لِلْیَهُودِ فِی هَذَا الْمَعْنَی الَّذِی ذَکَرْتُمُوهُ ثُمَّ أَعَادَ (صلی الله علیه و آله) ذَلِکَ کُلَّهُ فَسَکَتُوا إِلَّا رَجُلًا وَاحِداً مِنْهُمْ فَقَالَ لَهُ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) أَ وَ لَسْتُمْ تَقُولُونَ إِنَّ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) خَلِیلُ اللَّهِ؟ قَالَ قَدْ قُلْنَا ذَلِکَ قَالَ فَإِذَا قُلْتُمْ ذَلِکَ فَلِمَ مَنَعْتُمُونَا مِنْ أَنْ نَقُولَ إِنَّ عِیسَی (علیه السلام) ابْنُ اللَّهِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّهُمَا لَنْ یَشْتَبِهَا لِأَنَّ قَوْلَنَا إِبْرَاهِیمُ (علیه السلام) خَلِیلُ اللَّهِ فَإِنَّمَا هُوَ مُشْتَقٌّ مِنَ الْخَلَّهًِْ وَ الْخَلَّهًُْ إِنَّمَا مَعْنَاهَا الْفَقْرُ وَ الْفَاقَهًُْ فَقَدْ کَانَ خَلِیلًا إِلَی رَبِّهِ فَقِیراً وَ إِلَیْهِ مُنْقَطِعاً وَ عَنْ غَیْرِهِ مُتَعَفِّفاً مُعْرِضاً مُسْتَغْنِیاً وَ ذَلِکَ لَمَّا أُرِیدَ قَذْفُهُ فِی النَّارِ فَرُمِیَ بِهِ فِی الْمَنْجَنِیقِ فَبَعَثَ اللَّهُ جَبْرَئِیلَ (علیه السلام) فَقَالَ لَهُ أَدْرِکْ عَبْدِی فَجَاءَ فَلَقِیَهُ فِی الْهَوَاءِ فَقَالَ لَهُ کَلِّفْنِی مَا بَدَا لَکَ فَقَدْ بَعَثَنِیَ اللَّهُ لِنُصْرَتِکَ فَقَالَ إِبْرَاهِیمُ (علیه السلام) حَسْبِیَ اللهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ إِنِّی لَا أَسْأَلُ غَیْرَهُ وَ لَا حَاجَهًَْ لِی إِلَّا إِلَیْهِ فَسَمَّاهُ خَلِیلَهُ أَیْ فَقِیرَهُ وَ مُحْتَاجَهُ وَ الْمُنْقَطِعَ إِلَیْهِ عَمَّنْ سِوَاهُ وَ إِذَا جُعِلَ مَعْنَی ذَلِکَ مِنَ الْخَلَّهًِْ وَ هُوَ أَنَّهُ قَدْ تَخَلَّلَ مَعَانِیَهُ وَ وَقَفَ عَلَی أَسْرَارٍ لَمْ یَقِفْ عَلَیْهَا غَیْرُهُ کَانَ الْخَلِیلُ مَعْنَاهُ الْعَالِمَ بِهِ وَ بِأُمُورِهِ وَ لَا یُوجِبُ ذَلِکَ تَشْبِیهَ اللَّهِ بِخَلْقِهِ أَ لَا تَرَوْنَ أَنَّهُ إِذَا لَمْ یَنْقَطِعْ إِلَیْهِ لَمْ یَکُنْ خَلِیلَهُ وَ إِذَا لَمْ یَعْلَمْ بِأَسْرَارِهِ لَمْ یَکُنْ خَلِیلَهُ وَ إِنَّ مَنْ یَلِدُهُ الرَّجُلُ وَ إِنْ أَهَانَهُ وَ أَقْصَاهُ لَمْ یَخْرُجْ عَنْ أَنْ یَکُونَ وَلَدَه ُ لِأَنَّ مَعْنَی الْوِلَادَهًِْ قَائِمٌ بِهِ ثُمَّ إِنْ وَجَبَ لِأَنَّهُ قَالَ لِإِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) خَلِیلِی أَنْ تَقِیسُوا أَنْتُمْ فَتَقُولُوا بِأَنَّ عِیسَی (علیه السلام) ابْنُهُ وَجَبَ أَیْضاً کَذَلِکَ أَنْ تَقُولُوا لِمُوسَی (علیه السلام) إِنَّهُ ابْنُهُ فَإِنَّ الَّذِی مَعَهُ مِنَ الْمُعْجِزَاتِ لَمْ یَکُنْ بِدُونِ مَا کَانَ مَعَ عِیسَی (علیه السلام) فَقُولُوا إِنَّ مُوسَی (علیه السلام) أَیْضاً ابْنُهُ وَ أن {إِنَّهُ} یَجُوزُ أَنْ تَقُولُوا عَلَی هَذَا الْمَعْنَی إِنَّهُ شَیْخُهُ وَ سَیِّدُهُ وَ عَمُّهُ وَ رَئِیسُهُ وَ أَمِیرُهُ کَمَا قَدْ ذَکَرْتُهُ لِلْیَهُودِ فَقَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ وَ فِی الْکُتُبِ الْمُنَزَّلَهًِْ أَنَّ عِیسَی (علیه السلام) قَالَ أَذْهَبُ إِلَی أَبِی وَ أَبِیکُمْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَإِنْ کُنْتُمْ بِذَلِکَ الْکِتَابِ تَعْلَمُونَ فَإِنَّ فِیهِ أَذْهَبُ إِلَی أَبِی وَ أَبِیکُمْ فَقُولُوا إِنَّ جَمِیعَ الَّذِینَ خَاطَبَهُمْ عِیسَی (علیه السلام) کَانُوا أَبْنَاءَ اللَّهِ کَمَا کَانَ عِیسَی (علیه السلام) ابْنَهُ مِنَ الْوَجْهِ الَّذِی کَانَ عِیسَی (علیه السلام) ابْنَهُ ثُمَّ إِنَّ فِی هَذَا الْکِتَابِ مُبْطِلٌ عَلَیْکُمْ هَذَا الَّذِی زَعَمْتُمْ أَنَّ عِیسَی (علیه السلام) مِنْ وِجْهَهًِْ الِاخْتِصَاصِ کَانَ ابْناً لَهُ لِأَنَّکُمْ قُلْتُمْ إِنَّمَا قُلْنَا إِنَّهُ ابْنُهُ لِأَنَّهُ اخْتَصَّه بِمَا لَمْ یَخْتَصَّ بِهِ غَیْرُهُ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ أَنَّ الَّذِی خُصَّ بِهِ عِیسَی (علیه السلام) لَمْ یَخُصَّ بِهِ هَؤُلَاءَ الْقَوْمُ الَّذِینَ قَالَ لَهُمْ عِیسَی (علیه السلام) أَذْهَبُ إِلَی أَبِی وَ أَبِیکُمْ فَبَطَلَ أَنْ یَکُونَ الِاخْتِصَاصُ لِعِیسَی (علیه السلام) لِأَنَّهُ قَدْ ثَبَتَ عِنْدَکُمْ بِقَوْلِ عِیسَی (علیه السلام) لِمَنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ مِثْلُ اخْتِصَاصِ عِیسَی (علیه السلام) وَ أَنْتُمْ إِنَّمَا حَکَیْتُمْ لَفْظَهًَْ عِیسَی (علیه السلام) وَ تَأَوَّلْتُمُوهَا عَلَی غَیْرِ وَجْهِهَا لِأَنَّهُ إِذَا قَالَ أَذْهَبُ إِلَی أَبِی وَ أَبِیکُمْ فَقَدْ أَرَادَ غَیْرَ مَا ذَهَبْتُمْ إِلَیْهِ وَ نَحَلْتُمُوهُ وَ مَا یُدْرِیکُمْ لَعَلَّهُ عَنَی أَذْهَبُ إِلَی آدَمَ (علیه السلام) أَوْ إِلَی نُوحٍ (علیه السلام) وَ أَنَّ اللَّهَ یَرْفَعُنِی إِلَیْهِمْ وَ یَجْمَعُنِی مَعَهُمْ وَ آدَمُ (علیه السلام) أَبِی وَ أَبِیکُمْ وَ کَذَلِکَ نُوحٌ (علیه السلام) بَلْ مَا أَرَادَ غَیْرَ هَذَا قَالَ فَسَکَتَ النَّصَارَی وَ قَالُوا مَا رَأَیْنَا کَالْیَوْمِ مُجَادِلًا وَ لَا مُخَاصِماً مِثْلَکَ وَ سَنَنْظُرُ فِی أُمُورِنَا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- از امیر المؤمنین علی‌بن‌ابیطالب (علیه السلام) روایت است که روزی معتقدین پنج مذهب و مسلک، یهودیان و مسیحیان و طبیعی مذهبان و مانویان و مشرکین عرب خدمت پیامبر اکرم اجتماع کردند. یهودیان گفتند: «ما معتقدیم که عزیر پسر خدا است، آمده‌ایم در این مورد با شما مناظره کنیم. اگر در این اعتقاد تابع ما شوی، به واسطه سبقت زمانی که داریم بر تو مقدم هستیم و اگر مخالفت نمایی، با تو به بحث و مناظره می‌پردازیم». مسیحیان مدعی شدند که عیسی مسیح (علیه السلام) پسر خدا است و با او متّحد است، و گفتند: «ما آمده‌ایم ببینیم شما در این مورد چه عقیده داری، اگر قبول کنی تابع ما خواهی بود و در صورت مخالفت با تو مناظره می‌کنیم». طبیعی مذهبان گفتند: «اشیاء ازلی بوده‌اند و تا ابد خواهند بود. کسی آنها را به وجود نیاورده است. ما برای مناظره با شما آمده‌ایم، در صورتی که عقیده ما را قبول کنی سبقت ما موجب فضیلت ما می‌شود و در صورت مخالفت، با هم مناظره خواهیم کرد». ثنوی‌ها (پیروان مانی) گفتند: «نور و ظلمت تدبیر جهان را می‌کنند؛ اگر این را قبول نمایی تابع مایی و در صورت مخالفت با هم بحث می‌کنیم». مشرکین عرب گفتند: «ما بت‌ها را خدای خود می‌دانیم، آمده‌ایم با شما مناظره کنیم، اگر تابع ما شوی ما مقدّم هستیم و اگر مخالفت کنی به بحث می‌پردازیم». پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «من به خدای یکتایی ایمان دارم که برای او شریکی نیست و به بت‌ها و هر معبودی جز او کافرم، خداوند مرا برای مژده و تهدید تمام جهانیان فرستاده و برای همه حجّت قرار داده است؛ به زودی اعتقاد هر یک از شما را رد می‌کنم و اعتقادات پوشالی را به گردنش می‌آویزم». در این موقع رو به جانب یهودیان نموده فرمود: «می‌خواهید بدون دلیل عقیده شما را بپذیرم»؟ گفتند: «نه». فرمود: «پس به چه دلیل عزیر را پسر خدا می‌دانید». گفتند: «چون او تورات را برای بنی اسرائیل بعد از کهنه‌شدن زنده کرد. این کار را فقط به خاطر آن توانست انجام دهد که پسر خدا است». پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «چه شد که عزیر پسر خدا گردید و موسی که تورات را آورد، با آن معجزاتی که داشت، پسر خدا نشد؟ اگر عزیر به خاطر زنده کردن تورات پسر خدا باشد، موسی به این مقام شایسته‌تر است. و در صورتی که ارج نهادن خدا به عزیر به واسطه این کار موجب فرزندی شود، موقعیّت و مقام موسی که از او بالاتر است، پس باید مقامی بالاتر از فرزندی برای او به وجود آورد. اگر منظور شما از فرزندی همانگونه باشد که در فرزندان خود مشاهده می‌کنید به این صورت که در اثر با نزدیکی پدر و مادر، فرزندی از طریق زایمان از مادر متولد می‌شود، این عقیده کفر است و خدا را تشبیه به مخلوق نموده‌اید و صفات موجودات را به او داده‌اید، در این صورت باید او خود نیز آفریده شده باشد و او را خالق و صانعی باشد». گفتند: «منظورمان این نیست زیرا چنین عقیده‌ای همان‌طورکه تذکر دادی کفر است ولی ما معتقدیم پسر خدا است به این معنی که دارای چنین مقام و موقعیتی است، گرچه ولادتی در بین نباشد؛ همان‌طورکه دانشمندان ما وقتی می‌خواهند کسی را بر دیگری امتیاز بخشند و او را احترام نمایند میگویند: پسر من است بدون اینکه ولادتی در کار باشد و با هم نسبت و خویشاوندی ندارند، خداوند عزیر را به واسطه مقامش به فرزندی خود گرفت نه اینکه از او متولد شده باشد». پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «در این صورت چنانچه قبلاً توضیح دادم، موسی (علیه السلام) به این مقام از او شایسته‌تر است. این اعتراف بیشتر موجب رسوایی و شکست شماست، علاوه بر اینکه استدلال شما موجب می‌شود مقامی بالاتر از فرزندی را نیز برای او بپذیرید زیرا گفتید بزرگان شما یک نفر اجنبی را که با آنها خویشاوندی ندارند، از روی احترام میگویند: «فرزند من است». آنها به اجنبی دیگری هم میگویند این برادر من است و یا بزرگتر و پدر من است و یا آقا و سرور من است. تمام این انتساب‌ها از جهت احترام و عظمت است و هر چه بخواهند به کسی بیشتر احترام بگذارند، به او مقامی بالاتری می‌دهند. در این صورت باید موسی (علیه السلام) برادر یا بزرگتر یا پدر و سرور خدا باشد زیرا او را از عزیر (علیه السلام) بیشتر احترام می‌کنند و به این مقام مفتخرش می‌نمایند و میگویند: «سرورم یا آقای من، عمو جان یا فرمانروای من. شما تجویز می‌کنید موسی (علیه السلام) برادر یا بزرگتر یا عمو و رئیس یا سید و آقا و امیر خدا باشد»؟. یهودیان در جواب فروماندند و گفتند: «ما را مهلت ده تا در این مورد اندیشه کنیم و جوابی آماده کنیم». فرمود: «شما مهلت دارید مشروط بر اینکه انصاف را از دست ندهید تا خدا هدایتتان نماید». سپس روی به مسیحیان آورد و فرمود: شما معتقدید که خدای قدیم با عیسی مسیح (علیه السلام) متحد گشته که پسر او شده است؟ منظورتان از این عقیده چیست؟ می‌گویید ذات قدیم و ازلی خدا به واسطه اتّحاد با عیسی که خودش مخلوق است مخلوق شده، یا عیسی که خود آفریده‌ای است و سابقه عدمی داشته، به واسطه‌ی اتصال به خدا قدیم و ازلی شده است؟ یا منظورتان از این اتّحاد این است که خداوند او را مزیّت و مرتبه‌ای داده که به هیچ کس این مقام را نداده است. اگر می‌گویید خدای قدیم مخلوق است که این ادّعای باطلی است زیرا ذات قدیم و ازلی محال است که دگرگون شود و آفریده گردد. اگر بگویید عیسی قدیم و ازلی شده است که این هم محال است زیرا مخلوق نیز محال است قدیم و ازلی شود. اگر بگویید منظورتان از اتحاد این است که او را مزیتی بخشیده و از بین مردم ممتازش نموده، شما خود معترف شدید که عیسی (علیه السلام) آفریده شده است و این مقام و موقعیّت نیز قبلاً نبوده و بعد پیدا شده است، زیرا وقتی عیسی (علیه السلام) آفریده شده باشد و مقامی که به او داده است نیز بعد به وجود آمده باشد، هر دو محدث و مخلوقند و این مخالف ادعایی است که اوّل کردید». مسیحیان گفتند: «وقتی خداوند به دست عیسی (علیه السلام) آن معجزات را آشکار نموده، از جهت مقام و موقعیت او را فرزند خود خواند». پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «شنیدید که در جواب یهود چه گفتم»؟ بعد همان فرمایش خود را تکرار کرد. همه سکوت کردند مگر یک نفر که گفت: «مگر شما معتقد نیستید که ابراهیم خلیل الله است». آن جناب فرمود: «آری». گفت: «پس چه اشکالی دارد که ما بگوییم عیسی (علیه السلام) پسر خدا است». پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «این دو مثل هم نیستند، زیرا وقتی می‌گوییم ابراهیم خلیل الله است؛ یا لفظ خلیل از خله به معنی احتیاج و فقر گرفته شده، در این صورت می‌گوییم او محتاج و فقیر در خانه خدا است و از دیگران بی‌نیاز است. این معنی آشکار است، زیرا همان موقعی که خواستند او را در آتش اندازند و در منجنیق قرار دادند، خداوند به جبرئیل دستور داد که بنده‌ام ابراهیم را دریاب. او در وسط آسمان با ابراهیم (علیه السلام) ملاقات کرده، گفت، هر دستوری داری بگو که مرا برای یاری تو فرستاده‌اند. در جواب جبرئیل گفت، خدا کافی است و خوب نگهبانی است، من پناه به دیگری نمی‌برم و فقط به او عرض حاجت می‌کنم. پس خداوند او را خلیل خود نامید زیرا از دیگران بی‌نیاز و محتاج و فقیر درب خانه اوست. اگر خلیل را از خله بگیریم که معنی‌اش این است که بر اموری از اسرار اطلاع دارد که دیگری مطلع نیست این مقام موجب تشبیه خدا به خلق نمی‌شود. چنانچه می‌بینید که در هر یک از این دو معنی، وقتی ابراهیم محتاج به او نباشد خلیلش نیست یا وقتی عالم به اسرارش نباشد باز خلیل او نخواهد بود. ولی کسی که فرزند شخصی باشد و از او به وجود آمده باشد، گرچه به او اهانت نماید و او را از خودش دور کند، باز هم فرزند اوست زیرا مقام فرزندی ثابت است. از این گذشته، در صورتی که شما خلیل بودن را با فرزند بودن مقایسه کنید و بگویید عیسی (علیه السلام) پسر خدا است، لازم است همین مقام را به موسی (علیه السلام) نیز بدهید زیرا معجزات موسی (علیه السلام) کمتر از عیسی (علیه السلام) نبوده، با وجود این معنی می‌توان گفت، سرور و عمو و فرمانروا و امیر خدا نیز هستند چنانچه به یهودیان گفتم». در این موقع یکی از مسیحیان به دیگری گفت: «در کتابهای آسمانی آمده که عیسی (علیه السلام) گفت: پیش پدرم می‌روم». فرمود: «اگر شما به آن کتاب معتقد هستید، در آنجا گفته است، پیش پدر شما و خودم می‌روم، پس باید به همان دلیل که عیسی (علیه السلام) پسر خدا است، تمام کسانی که مخاطب عیسی (علیه السلام) در این سخن بوده‌اند پسر خدا باشند. علاوه بر این، اگر دلیل شما نوشته آن کتاب باشد، دیگر استدلال قبل را که گفتید به واسطه امتیاز و مقام بود که خدا این سمت را به او داده، باطل می‌شود، زیرا گفتید این فرزندی از جهت احترام و موقعیت عیسی (علیه السلام) بوده و خودتان می‌دانید که موقعیت عیسی (علیه السلام) را آن‌هایی که عیسی (علیه السلام) به ایشان گفت پیش پدر خود و شما می‌روم نداشتند. پس مقام فرزندی اختصاص به عیسی (علیه السلام) پیدا نمی‌کند با اینکه شما گفتار عیسی را بر خلاف منظورش تفسیر کردید. شاید منظور او این بوده که پیش آدم که پدر من و شما است می‌روم یا پیش نوح پیامبر (علیه السلام) و منظور عیسی (علیه السلام) غیر از این هم نبوده است». مسیحیان ساکت شدند و گفتند تاکنون با این استدلال و مناظره‌ای روبرو نشده بودیم، اجازه بده بیشتر در این باره فکر کنیم.
الباقر (علیه السلام)- إِنَّ أُنَاساً تَکَلَّمُوا فِی هَذَا الْقُرْآنِ بِغَیْرِ عِلْم ... وَ قَوْلُهُ وَ ما أَضَلَّنا إِلَّا الْمُجْرِمُونَ یَعْنِی الْمُشْرِکِینَ الَّذِینَ اقْتَدَوْا بِهِمْ هَؤُلَاءِ فَاتَّبَعُوهُمْ عَلَی شِرْکِهِمْ وَ هُمْ قَوْمُ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) لَیْسَ فِیهِمْ مِنَ الْیَهُودِ وَ النَّصَارَی أَحَدٌ وَ تَصْدِیقُ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ کَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ. کَذَّبَ أَصْحابُ الْأَیْکَةِ. کَذَّبَتْ قَوْمُ لُوطٍ لَیْسَ هُمُ الْیَهُودُ الَّذِینَ قَالُوا عُزَیْرٌ ابْنُ اللهِ وَ لَا النَّصَارَی الَّذِینَ قَالُوا الْمَسِیحُ ابْنُ اللهِ سَیُدْخِلُ اللَّهُ الْیَهُودَ وَ النَّصَارَی النَّارَ وَ یُدْخِلُ کُلَّ قَوْمٍ بِأَعْمَالِهِمْ وَ قَوْلُهُمْ وَ ما أَضَلَّنا إِلَّا الْمُجْرِمُونَ إِذْ دَعَوْنَا إِلَی سَبِیلِهِمْ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِیهِمْ حِینَ جَمَعَهُمْ إِلَی النَّارِ قالَتْ أُولَاهُمْ لِأُخْرَاهُمْ رَبَّنا هؤُلاءِ أَضَلُّونا فَآتِهِمْ عَذاباً ضِعْفاً مِنَ النَّارِ وَ قَوْلُهُ کُلَّما دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَعَنَتْ أُخْتَها حَتَّی إِذَا ادَّارَکُوا فِیها جَمِیعاً بَرِئَ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ وَ لَعَنَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً یُرِیدُ بَعْضُهُمْ أَنْ یُحَجِّجَ بَعْضاً رَجَاءَ الْفَلْجِ فَیُفْلِتُوا مِنْ عَظِیمِ مَا نَزَلَ بِهِمْ وَ لَیْسَ بِأَوَانِ بَلْوَی وَ لَا اخْتِبَارٍ وَ لَا قَبُولِ مَعْذِرَهًٍْ وَ لَا حِینَ نَجَاهًٍْ وَ الْآیَاتُ وَ أَشْبَاهُهُنَّ مِمَّا نَزَلَ بِهِ بِمَکَّهًَْ وَ لَا یُدْخِلُ اللَّهُ النَّارَ إِلَّا مُشْرِکاً.
امام باقر (علیه السلام)- گروهی از مردم بدون اینکه علمی داشته باشند درباره‌ی این قرآن سخن میگویند. ... و مراد از این سخن خداوند: امّا کسی جز مجرمان ما را گمراه نکرد!. (شعراء/۹۹) مشرکین هستند که آنان به ایشان اقتدا نمودند و از آنان در شرکشان پیروی کردند و آنان قوم محمّد (صلی الله علیه و آله) هستند که هیچ کسی از یهود و نصاری در میان آنها نیست و شاهد آن هم این سخن خداوند عزّوجلّ است: پیش از آنها قوم نوح تکذیب کردند. (قمر/۹). اصحاب ایکه [شهری نزدیک مدین] را تکذیب کردند. (شعراء/۱۷۶). قوم لوط را تکذیب کردند. (شعراء/۱۶۰). آنها یهودیانی نبودند که گفتند: عُزَیْرٌ ابْنُ اللهِ. همین‌طور مسیحیانی نبودند که گفتند: الْمسِیحُ ابْنُ اللهِ. خداوند یهود و نصاری را وارد آتش خواهد نمود. و هر قومی را به سبب کردارشان وارد آتش میکند. و سخن آنان که میگویند: امّا کسی جز مجرمان ما را گمراه نکرد!. (شعراء/۹۹). یعنی هنگامی‌که ما را به آیین خود دعوت کردند. و خداوند درباره‌ی آنان آن زمان‌که آنان را در آتش گرد می‌آورد چنین می‌فرماید: خداوندا! این‌ها بودند که ما را گمراه ساختند پس کیفر آنها را از آتش دو برابر کن! [کیفری برای گمراهیشان، و کیفری بخاطر گمراه ساختن ما]. (اعراف/۳۸). و این کلام خداوند: هر زمان‌که گروهی وارد می‌شوند، گروه دیگر را لعن می‌کنند تا همگی با ذلّت در آن قرار گیرند. (اعراف/۳۸). برخی از برخی دیگر بیزاری جسته و برخی نیز برخی دیگر را لعنت می‌کنند. برخی می‌خواهند به امید مغلوب ساختن دیگری مجادله کنند تا از گرفتاری بزرگی که بدان دچار گشته‌اند، رهایی یابند. درحالی‌که آن وقت، وقت آزمایش و امتحان و پذیرش عذر و هنگام نجات نیست. این آیات و آیات مشابه آن در مکّه نازل شده‌اند. و خداوند جز مشرک را وارد جهنّم نمی‌کند.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ یَزِیدَ‌بْنِ‌عَبْدِ الْمَلِکِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللهِ (علیه السلام) قَالَ إِنَّهُ لَنْ یَغْضَبَ لِلَّهِ شَیْءٌ کَغَضَبِ الطَّلْحِ وَ السِّدْرِ إِنَّ الطَّلْحَ کَانَتْ کَالْأُتْرُجِّ وَ السِّدْرَ کَالْبِطِّیخِ فَلَمَّا قَالَتِ الْیَهُودُ یَدُ اللهِ مَغْلُولَةٌ أَنْقَصَتَا حِمْلَهُمَا فَصَغُرَ فَصَارَ لَهُ عَجَمٌ وَ اشْتَدَّ الْعَجَمُ فَلَمَّا أَنْ قَالَتِ النَّصَارَی الْمَسِیحُ ابْنُ اللهِ أَذْعَرَتَا فَخَرَجَ لَهُمَا هَذَا الشَّوْکُ وَ نَقَصَتَا حِمْلَهُمَا وَ صَارَ النَّبِقُ إِلَی هَذَا الْحِمْلِ وَ ذَهَبَ حِمْلُ الطَّلْحِ فَلَا یَحْمِلُ حَتَّی یَقُومَ قَائِمُنَا (عجل الله تعالی فرجه الشریف) أَوْ تَقُومَ السَّاعَهًُْ قَالَ مَنْ سَقَی طَلْحَهًًْ أَوْ سِدْرَهًًْ فَکَأَنَّمَا سَقَی مُؤْمِناً مِنْ ظِمَاءٍ.
امام صادق (علیه السلام)- یزیدبن‌عبدالملک از امام صادق (علیه السلام) نقل میکند که فرمود: «هرگز خداوند به چیزی همچون خشم بر درخت طلح و سدر خشم نکرد. طلح، میوه‌ای همچون پرتقال داشت و سدر میوه‌ای چون خربزه داشت و زمانی‌که یهود گفتند: «دست خدا [با زنجیر] بسته است». دست‌هایشان بسته باد!. (مائده۶۴)، میوه‌هاشان خرد شد و هسته‌دار شد و هسته‌شان سخت شد و چون نصاری گفتند: مسیح پسر خدا است لرزیدند و خار برآوردند و میوه‌شان کاسته شد و به صورت کنونی درآمد و طلح به کلی بی‌میوه شد و میوه نیاورد تا قائم ما (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ظهور کند و قیامت برپا شود». و فرمود: «هرکه یک درخت طلح یا سدر را آب دهد گویا که مؤمنی را آب داده است».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنَّ الشَّجَرَ لَمْ یَزَلْ حَصِیداً کُلُّهُ حَتَّی دُعِیَ لِلرَّحْمَنِ وَلَدٌ عَزَّ الرَّحْمَنُ وَ جَلَّ أَنْ یَکُونَ لَهُ وَلَدٌ ... فَعِنْدَ ذَلِکَ اقْشَعَرَّ الشَّجَرُ وَ صَارَ لَهُ شَوْکٌ حذارا حَذَراً أَنْ یَنْزِلَ بِهِ الْعَذَابُ.
امام علی (علیه السلام)- هر درختی پیوسته بار چیدنی داشت تا برای خدا فرزند ادّعا شد، خداوند منزّه و با عزّت است از اینکه فرزندی داشته باشد، ... در این هنگام درخت لرزید و خار برآورد از ترس اینکه به خاطر این سخن عذاب نازل شود.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّ اللَّهَ اشْتَدَّ غَضَبَهُ عَلَی الْیَهُودِ أَنْ قَالُوا عُزَیْرٌ ابْنُ اللهِ، وَ اشْتَدَّ غَضَبُهُ عَلَی النَّصَارَی أَنْ قَالُوا الْمَسِیحُ ابْنُ اللهِ، وَ إِنَّ اللَّهَ اشْتَدَّ غَضَبُهُ عَلَی مَنْ أَرَاقَ دَمِی وَ آذَانِی فِی عِتْرَتِی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- خشم خدا بر یهود هنگامی شدّت گرفت که گفتند: «عُزَیْرٌ ابْنُ اللهِ و خشم خدا بر مسیحیان هنگامی شدّت گرفت که گفتند: الْمَسِیحُ ابْنُ اللهِ و خشم خدا بر کسی که خون مرا ریخت و مرا از طریق آزاررساندن به عترتم آزار داد، بسیار شد».
الحسین (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌مَنْصُورٍ وَ کَانَ رَضِیعاً لِبَعْضِ وُلْدِ زَیْدٍ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُ جَعْفَرَ‌بْنَ‌مُحَمَّدِ بْنِ‌عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) فَقُلْتُ حَدِّثْنِی عَنْ مَقْتَلِ ابْنِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ... فَأَخَذَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) بِطَرَفِ لِحْیَتِهِ وَ هُوَ یَوْمَئِذٍ ابْنُ سَبْعٍ وَ خَمْسِینَ سَنَهًًْ ثُمَّ قَالَ اشْتَدَّ غَضَبُ اللَّهِ عَلَی الْیَهُودِ حِینَ قَالُوا عُزَیْرٌ ابْنُ اللهِ وَ اشْتَدَّ غَضَبُ اللَّهِ عَلَی النَّصَارَی حِینَ قَالُوا الْمَسِیحُ‌ابْنُ‌اللَّهِ وَ اشْتَدَّ غَضَبُ اللَّهِ عَلَی الْمَجُوسِ حِینَ عَبَدُوا النَّارَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ اشْتَدَّ غَضَبُ اللَّهِ عَلَی قَوْمٍ قَتَلُوا نَبِیَّهُمْ وَ اشْتَدَّ غَضَبُ اللَّهِ عَلَی هَذِهِ الْعِصَابَهًِْ الَّذِینَ یُرِیدُونَ قَتْلِی{قَتْلَ} ابْنِ نَبِیِّهِم.
امام حسین (علیه السلام)- عبدالله‌بن‌منصور که فرزند رضاعی یکی از فرزندان زیدبن‌علی (علیه السلام) است گوید: از امام صادق (علیه السلام) سؤالی پرسیدم و گفتم: «برایم از مقتل پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بگو». ... فرمود: «امام حسین (علیه السلام) که آن روز پنجاه‌وهفت ساله بود محاسن مبارک خود را گرفت و فرمود: هنگامی‌که ملّت یهود گفتند: عُزَیْرٌ ابْنُ اللهِ غضب خدا بر آنان شدید شد. موقعی‌که مسیحیان گفتند: الْمَسِیحُ ابْنُ اللهِ؛ خشم خدا بر ایشان زیاد گردید. وقتی گروه مجوس آتش‌پرست شدند غضب خدا بر آنان شدّت یافت. غضب خدا بر آن گروهی که پیغمبر خود را شهید کردند شدید گردید؛ غضب خدا بر این گروهی که تصمیم دارند پسر پیامبر خود را شهید نمایند شدید خواهد شد».
الحسین (علیه السلام)- أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا هَؤُلَاءِ الْمَارِقَهًَْ الَّذِینَ یُشَبِّهُونَ اللَّهَ بِأَنْفُسِهِمْ یُضاهِؤُنَ قَوْلَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ بَلْ هُوَ اللَّهُ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ. لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ یُدْرِکُ الْأَبْصارَ وَ هُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ اسْتَخْلَصَ الْوَحْدَانِیَّهًَْ وَ الْجَبَرُوتَ وَ أَمْضَی الْمَشِیَّهًَْ وَ الْإِرَادَهًَْ وَ الْقُدْرَهًَْ وَ الْعِلْمَ بِمَا هُوَ کَائِنٌ لَا مُنَازِعَ لَهُ فِی شَیْءٍ مِنْ أَمْرِهِ وَ لَا کُفْوَ لَهُ یُعَادِلُهُ وَ لَا ضِدَّ لَهُ یُنَازِعُهُ وَ لَا سَمِیَّ لَهُ یُشَابِهُهُ وَ لَا مِثْلَ لَهُ یُشَاکِلُهُ لَا تَتَدَاوَلُهُ الْأُمُورُ وَ لَا تَجْرِی عَلَیْهِ الْأَحْوَالُ وَ لَا تَنْزِلُ عَلَیْهِ الْأَحْدَاثُ وَ لَا یَقْدِرُ الْوَاصِفُونَ کُنْهَ عَظَمَتِهِ وَ لَا یَخْطُرُ عَلَی الْقُلُوبِ مَبْلَغُ جَبَرُوتِهِ لِأَنَّهُ لَیْسَ لَهُ فِی الْأَشْیَاءِ عَدِیلٌ وَ لَا تُدْرِکُهُ الْعُلَمَاءُ بِأَلْبَابِهَا وَ لَا أَهْلُ التَّفْکِیرِ بِتَفْکِیرِهِمْ إِلَّا بِالتَّحْقِیقِ إِیقَاناً بِالْغَیْبِ لِأَنَّهُ لَا یُوصَفُ بِشَیْءٍ مِنْ صِفَاتِ الْمَخْلُوقِینَ وَ هُوَ الْوَاحِدُ الصَّمَدُ مَا تُصُوِّرَ فِی الْأَوْهَامِ فَهُوَ خِلَافُهُ لَیْسَ بِرَبٍّ مَنْ طُرِحَ تَحْتَ الْبَلَاغِ وَ مَعْبُودٍ مَنْ وُجِدَ فِی هَوَاءٍ أَوْ غَیْرِ هَوَاءٍ هُوَ فِی الْأَشْیَاءِ کَائِنٌ لَا کَیْنُونَهًَْ مَحْظُورٍ بِهَا عَلَیْهِ وَ مِنَ الْأَشْیَاءِ بَائِنٌ لَا بَیْنُونَهًَْ غَائِبٍ عَنْهَا لَیْسَ بِقَادِرٍ مَنْ قَارَنَهُ ضِدٌّ أَوْ سَاوَاهُ نِدٌّ لَیْسَ عَنِ الدَّهْرِ قِدَمُهُ وَ لَا بِالنَّاحِیَهًِْ أَمَمُهُ احْتَجَبَ عَنِ الْعُقُولِ کَمَا احْتَجَبَ عَنِ الْأَبْصَارِ وَ عَمَّنْ فِی السَّمَاءِ احْتِجَابَهُ عَمَّنْ فِی الْأَرْضِ قُرْبُهُ کَرَامَتُهُ وَ بُعْدُهُ إِهَانَتُهُ لَا یُحِلُّهُ فِی وَ لَا تُوَقِّتُهُ إِذْ وَ لَا تُؤَامِرُهُ إِنْ عُلُوُّهُ مِنْ غَیْرِ نَوْقَلٍ {تَوَقُّلٍ} وَ مَجِیؤُهُ مِنْ غَیْرِ تَنَقُّلٍ یُوجِدُ الْمَفْقُودَ وَ یُفْقِدُ الْمَوْجُودَ وَ لَا تَجْتَمِعُ لِغَیْرِهِ الصِّفَتَانِ فِی وَقْتٍ یُصِیبُ الْفِکْرُ مِنْهُ الْإِیمَانَ بِهِ مَوْجُوداً وَ وُجُودَ الْإِیمَانِ لَا وُجُودَ صِفَهًٍْ بِهِ تُوصَفُ الصِّفَاتُ لَا بِهَا یُوصَفُ وَ بِهِ تُعْرَفُ الْمَعَارِفُ لَا بِهَا یُعْرَفُ فَذَلِکَ اللَّهُ لَا سَمِیَّ لَهُ سُبْحَانَهُ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ.
امام حسین (علیه السلام)- ای مردم، از این بی‌دینان که خدا را به خود ماننده سازند و با گفته کافران اهل کتاب هم آوازی کنند بپرهیزید. هیچ‌چیز همانند او نیست و او شنوا و بیناست!. (شوری/۱۱). چشم‌ها او را نمی‌بینند ولی او همه‌ی چشم‌ها را می‌بیند و او بخشنده‌ی [انواع نعمت‌ها، و باخبر از دقایق موجودات]، و آگاه [از همه] چیز است. (انعام/۱۰۳). یگانگی و شکوهمندی را ویژه خود ساخته، و خواست و اراده و نیرو و دانش را به هر چه بودنی است قرار داده. هیچ هماوردی برای او، در هیچ امری از امورش نیست و هیچ همتایی برابرش نباشد، و هیچ ضدّی که با او ستیزه کند وجود ندارد، و هیچ همنامی که به او ماند نباشد. کارها در برش نگیرد و حالها بر او نگذرد و حوادث بر او درنیاید و توصیف‌کنندگان هرگز کنه بزرگی او را وصف نتوانند و اندازه توانایی و شکوهش در دلها درنگنجد، زیرا او را در میان چیزها هیچ مانندی نیست و خردمندان با همه خردهای خویش او را در نیابند و اندیشمندان با تمام اندیشه خود به او ره نیابند جز آنکه با یقین به غیب گواه هستی او شوند، چه او با هیچ صفتی از صفات آفریدگان به توصیف نمی‌آید و اوست یگانه بی‌خلل بی‌نیاز، و هرآنچه به پندار درآید، او جز آن باشد. پروردگار نباشد آنکه به فرود پندار رس درآید و معبود نباشد آنکه در محدوده هوا یا غیر هوا هستی گزیند. او در همه چیزها باشد اما نه بودنی که حصاری بر او کشیده باشد و از همه چیز جدا باشد امّا نه چنان جدایی که از آنها دور و نهان بُوَد. توانا نیست آن کو در برابرش ضدّی باشد یا همتایی با او همسری کند. دیرینگی او بر اثر دیرینه روزگاری نیست و توجّه به او منحصر بر نگرش به سویی نباشد، بر خردها پوشیده است همان سان که از دیده‌ها نهان است و از آسمانیان مستور است همانگونه که از زمینیان نهفته است، نزدیکی او کرامت وی و دوریش اهانت اوست. مکان و لفظ «در» او را در برنمی‌گیرد و زمان و لفظ «آنگاه» او را به وقتی نمی‌گنجاند و کلمه «اگر» او را به شمول درنمی‌آورد. بالا بودن او بدون فرازنشینی است و آمدنش بدون جابه‌جاشدن، نابوده را بود کند و بود را نابود، و غیر او را در آن واحد این دو صفت نباشد. نصیب اندیشه در ادراک او فقط بدان حدّ است که به «بودن» او یقین یابد و تنها به «هستی» او راه یابد نه به وجود صفتی. صفتها همه به او توصیف می‌شوند نه او به صفتها، و شناختها همه از پرتو او شناسا گردد نه آنکه او به شناختها شناسایی شود. پس این است آن خدا که همنامی ندارد، پاک و منزّه است، هیچ‌چیز همانند او نیست و او شنوا و بیناست!. (شوری/۱۱).
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- یُضَاهِؤُنَ قَوْلَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَیْ عُبَّادِ الْأَصْنَامِ فِی عِبَادَتِهِمْ لَهَا أَوْ فِی عِبَادَتِهِمْ لِلْمَلَائِکَهًِْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- یُضاهِؤُنَ قَوْلَ الَّذِینَ کَفَرُوا یعنی [گفتار] بت‌پرستان درباره‌ی پرستش بت‌هایشان یا درباره‌ی پرستش فرشتگان [را میگویند].
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مَا یَکُونُ تَأْوِیلُهُ عَلَی غَیْرِ تَنْزِیلِهِ وَ لَا یُشْبِهُ تَأْوِیلُهُ کَلَامَ الْبَشَرِ وَ لَا فِعْلَ الْبَشَرِ وَ سَأُنَبِّئُکَ بِمِثَالٍ لِذَلِکَ تَکْتَفِی بِهِ إِنْ شَاءَ اللَّه ... وَ قَالَ قاتَلَهُمُ اللهُ أَنَّی یُؤْفَکُونَ أَیْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ أَنَّی یُؤْفَکُونَ فَسَمَّی اللَّعْنَهًَْ قِتَالا وَ کَذَلِکَ قُتِلَ الإنسَانُ مَا أکْفَرَهُ أیْ لُعِنَ الإنْسَانُ.
امام علی (علیه السلام)- افزون بر این، در کتاب خداوند عزّوجلّ آیاتی هست که تأویل آنها متفاوت از صورت تنزیل آن هاست و با گفتار و کردار آدمی همانند نیست. اکنون تو را از مثال‌هایی دراین‌باره آگاه می سازم و إن‌شاءالله تعالی تو را کفایت می کند. ... و فرمود: قاتَلَهُمُ اللهُ أَنَّی یُؤْفَکُونَ، یعنی خدا لعنتشان کند، چقدر دروغ می گویند؛ امّا لعنت را کشتن نامید. همچنین فرمود: مرگ بر این انسان، چقدر کافر و ناسپاس است!. (عبس/۱۷). یعنی لعنت بر انسان.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- قَاتَلَهُمُ اللهُ أَیْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- قَاتَلَهُمُ اللهُ، یعنی خدا آنان را لعن کرده است.