آیه وَ مِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ ائْذَنْ لي وَ لا تَفْتِنِّي أَلا فِي الْفِتْنَةِ سَقَطُوا وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحيطَةٌ بِالْكافِرينَ [49]
از آن‌ها كسانى هستند كه مى‌گويند: «به ما اجازه بده [تا در جهاد شركت نكنيم] و ما را به گناه نيفكن»! آگاه باشيد آن‌ها [هم اكنون] در گناه سقوط كرده‌اند و به يقين جهنّم، كافران را احاطه كرده است.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- رَوَی النُّعمَانِی فِی تَفسِیرِهِ فِیمَا رَوَاهُ عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَنَّهُمْ سَأَلُوهُ عَنِ الْمُتَشَابِهِ فِی تَفْسِیرِ الْفِتْنَهًِْ فَقَال ... وَ مِنْهُ فِتْنَهًُْ الْکُفْر ... وَ قَوْلُهُ سُبْحَانَهُ فِی الَّذِینَ اسْتَأْذَنُوا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی غَزْوَهًِْ تَبُوکَ أَنْ یَتَخَلَّفُوا عَنْهُ مِنَ الْمُنَافِقِینَ فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَی فِیهِمْ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ ائْذَنْ لِی وَ لا تَفْتِنِّی أَلا فِی الْفِتْنَةِ سَقَطُوا یَعْنِی ائْذَنْ لِی وَ لَا تُکْفِرْنِی فَقَالَ عَزَّوَجَلَّ أَلا فِی الْفِتْنَةِ سَقَطُوا وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِیطَةٌ بِالْکافِرِین.
امام علی (علیه السلام)- از امیرالمؤمنین (علیه السلام) درباره‌ی متشابه در تفسیر فتنه پرسیدند. فرمود: «... و از جمله‌ی آن، فتنهی کفر است. ... و همچنین کلام خداوند سبحان در مورد افرادی از منافقین که در غزوه‌ی تبوک از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) اذن بر جای ماندن از جنگ را خواستند: مَنْ یَقُولُ ائْذَنْ لِی وَ لا تَفْتِنِّی أَلا فِی الْفِتْنَةِ سَقَطُوا یعنی به من اذن بده و مرا کافر نخوان که خدای عزّوجلّ فرمود: أَلا فِی الْفِتْنَةِ سَقَطُوا وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِیطَةٌ بِالْکافِرِین.
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- لَقِیَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْجَدَّ‌بْنَ‌قَیْسٍ فَقَالَ لَهُ یَا بَا وَهْبٍ أَ‌لَا تَنْفِرُ مَعَنَا فِی هَذِهِ الْقُرَی ... قَالَ فَلَا تَفْتِنِّی وَ ائْذَنْ لِی أَنْ أُقِیمَ وَ قَالَ لِجَمَاعَهًٍْ مِنْ قَوْمِهِ لَا تَخْرُجُوا فِی الْحَرِّ فَقَالَ ابْنُهُ تَرُدُّ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ تَقُولُ لَهُ مَا تَقُولُ ثُمَّ تَقُولُ لِقَوْمِکَ لَا تَنْفِرُوا فِی الْحَرِّ وَ اللَّهِ لَیُنْزِلَنَّ اللَّهُ فِی هَذَا قُرْآناً یَقْرَؤُهُ النَّاسُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) فِی ذَلِکَ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ ائْذَنْ لِی وَ لا تَفْتِنِّی أَلا فِی الْفِتْنَةِ سَقَطُوا وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِیطَةٌ بِالْکافِرِینَ ثُمَّ قَالَ الْجَدُّ‌بْنُ‌قَیْسٍ أَ یَطْمَعُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) أَنَّ حَرْبَ الرُّومِ مِثْلُ حَرْبِ غَیْرِهِمْ لَا یَرْجِعُ مِنْ هَؤُلَاءِ أَحَدٌ أَبَداً.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با جدّ‌بن‌قیس مواجه گردید و به او فرمود: «ای اباوهب! آیا به همراه ما در این غزوه شرکت نمی‌کنی»؟... [او گفت]: «مرا به فتنه دچار نساز و اجازه بده تا بمانم». او همچنین به گروهی از قومش گفت: «در این گرما خارج نشوید». پسرش به او گفت: «به پیامبر (صلی الله علیه و آله) چنان پاسخ می‌دهی و آن سان با او سخن می‌گویی، سپس به قومت می‌گویی: در گرما حرکت نکنید؟! به خدا سوگند، که پروردگار دراین‌باره آیه‌ای نازل می‌سازد که مردم تا قیامت آن را بخوانند». خداوند نیز دراین‌باره، این آیه را بر پیامبرش (صلی الله علیه و آله) نازل فرمود: وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ ائْذَنْ لِی وَ لا تَفْتِنِّی أَلا فِی الْفِتْنَةِ سَقَطُوا وَ إِنَّ جهنّم لَمُحِیطَةٌ بِالْکافِرِینَ. سپس جدّ‌بن‌قیس گفت: «آیا محمّد بر این خیال است که جنگ با روم نیز همانند جنگ با دیگران است؟ از اینان هرگز کسی زنده باز نخواهد گشت».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ أَمَّا مَا تَأْوِیلُهُ مَعَ تَنْزِیلِهِ ... مِثْلُهُ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ فَلَمْ یَسْتَغْنِ النَّاسُ عَنْ بَیَانِ ذَلِکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ حُدُودِ الصَّلَاهًِْ کَیْفَ یُصَلُّونَهَا وَ عَدَدِهَا وَ رُکُوعِهَا وَ سُجُودِهَا وَ مَوَاقِیتِهَا وَ مَا یَتَّصِلُ بِهَا وَ کَذَلِکَ الزَّکَاهًُْ وَ الصَّوْمُ وَ فَرَائِضُ الْحَجِّ وَ سَائِرُ الْفَرَائِضِ إِنَّمَا أَنْزَلَهَا اللَّهُ وَ أَمَرَ بِهَا فِی کِتَابِهِ مُجْمَلَهًًْ غَیْرَ مَشْرُوحَهًٍْ لِلنَّاسِ فِی مَعْنَی التَّنْزِیلِ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) هُوَ الْمُفَسِّرَ لَهَا وَ الْمُعَلِّمَ لِلْأُمَّهًِْ کَیْفَ یُؤَدُّونَهَا وَ بِهَذِهِ الطَّرِیقَهًِْ وَجَبَ عَلَیْه (صلی الله علیه و آله) تَعْرِیفُ الْأُمَّهًِْ الصَّادِقِینَ عَنِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِی الْقُرْآنِ وَ نُخَوِّفُهُمْ فَما یَزِیدُهُمْ إِلَّا طُغْیاناً کَبِیراً ... وَ مِثْلُهُ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ ائْذَنْ لِی وَ لا تَفْتِنِّی أَلا فِی الْفِتْنَةِ سَقَطُوا وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِیطَةٌ بِالْکافِرِینَ ... فَوَجَبَ عَلَی الْأُمَّهًِْ أَنْ یَعْرِفُوا هَؤُلَاءِ الْمُنَزَّلَ فِیهِمْ هَذِهِ الْآیَاتُ مَنْ هُمْ وَ مَنْ غَضِبَ اللَّهِ عَلَیْهِمْ لِیُعْرَفُوا بِأَسْمَائِهِمْ حَتَّی یَتَبَرَّءُوا مِنْهُمْ وَ لَا یَتَوَلَّوْهُم.
امام علی (علیه السلام)- آن آیاتی که واقع شدنش در همان زمان نازل‌شدنش، رخ داد. ... مانند آن این کلام خداوند تعالی است: و نماز را بپا دارید، و زکات را بپردازید. (بقره/۴۳) ولی مردم بی‌نیاز از بیان و تفسیر آن از جانب پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیستند تا حدود نماز و کیفیّت آن و تعداد و رکوع‌ها و سجده‌های آن و وقت آن و تمام آنچه بدان مرتبط است را بیان کند. زکات و روزه و حج و سایر واجبات نیز چنین است که خدای سبحان در قرآن به صورت مختصر و مجمل به آن‌ها اشاره کرده و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مفسّر آنهاست و به مردم یاد می‌دهد که چگونه آن‌ها را به جا بیاورند. ازاین‌رو واجب است به امّت بگوید صادقین چه کسانی هستند و همچنین شجره ملعونه [درخت نفرین شده] را که در قرآن ذکر کرده‌ایم. ما آن‌ها را بیم داده [و انذار] می‌کنیم امّا جز طغیان عظیم، چیزی بر آن‌ها نمی‌افزاید!. (اسراء/۶۰)». ... و مانند آن کلام خداوند متعال است: وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ ائْذَنْ لِی وَ لا تَفْتِنِّی أَلا فِی الْفِتْنَةِ سَقَطُوا وَ إِنَّ جهنّم لَمُحِیطَةٌ بِالْکافِرِینَ ... بر مردم واجب است بدانند این آیات درباره‌ی چه کسانی نازل شده و چه کسانی هستند که خدای متعال بر آنان غضب کرده تا آنان را به نام‌هایشان بشناسند و از آنان بیزاری جسته و به‌عنوان دوست و ولی خود نگیرند.
الزّهراء (سلام الله علیها)- رَوَی عَبْدُ اللهِ‌بْنِ‌الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ آبَائِهِ: لَمَّا أَجْمَعَ أَبُوبَکْرٍ عَلَی مَنْعِ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فَدَک ... افْتَتَحَتِ الْکَلَامَ بِحَمْدِ اللَّهِ وَ الثَّنَاءِ عَلَیْهِ وَ الصَّلَاهًِْ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)،.. ثُمَّ قَالَتْ أَیُّهَا النَّاسُ اعْلَمُوا أَنِّی فَاطِمَهًُْ وَ أَبِی‌مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله)، ... فَأَنْقَذَکُمُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) بَعْدَ اللَّتَیَّا وَ الَّتِی ... فَلَمَّا اخْتَارَ اللَّهُ لِنَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) دَارَ أَنْبِیَائِهِ، وَ مَأْوَی أَصْفِیَائِهِ، ظَهَرَ فِیکُمْ حَسِیکَهًُْ النِّفَاقِ، وَ سَمَلَ جِلْبَابُ الدِّینِ، وَ نَطَقَ کَاظِمُ الْغَاوِینَ، وَ نَبَغَ خَامِلُ الْأَقَلِّینَ، وَ هَدَرَ فَنِیقُ الْمُبْطِلِینَ، فَخَطَرَ فِی عَرَصَاتِکُمْ، وَ أَطْلَعَ الشَّیْطَانُ رَأْسَهُ مِنْ مَغْرَزِهِ هَاتِفاً بِکُمْ، فَأَلْفَاکُمْ لِدَعْوَتِهِ مُسْتَجِیبِینَ، وَ لِلْغِرَّهًِْ فِیهِ مُلَاحِظِینَ، ثُمَّ اسْتَنْهَضَکُمْ فَوَجَدَکُمْ خِفَافاً، وَ أَحْمَشَکُمْ فَأَلْفَاکُمْ غِضَاباً، فَوَسَمْتُمْ غَیْرَ إِبِلِکُمْ، وَ أَوْرَدْتُمْ غَیْرَ شِرْبِکُمْ، هَذَا وَ الْعَهْدُ قَرِیبٌ، وَ الْکَلْمُ رَحِیبٌ، وَ الْجُرْحُ لَمَّا یَنْدَمِلْ، وَ الرَّسُولُ لَمَّا یُقْبَرْ، ابْتِدَاراً زَعَمْتُمْ خَوْفَ الْفِتْنَهًِْ أَلا فِی الْفِتْنَةِ سَقَطُوا وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِیطَةٌ بِالْکافِرِینَ، فَهَیْهَاتَ مِنْکُمْ وَ کَیْفَ بِکُمْ وَ أَنَّی تُؤْفَکُونَ.
حضرت زهرا (سلام الله علیها)- عبدالله‌بن‌حسن به اسناد خودش از پدرانش (علیه السلام)) این‌گونه نقل کرده است: هنگامی‌که ابوبکر تصمیم جمعی گرفت که فاطمه (سلام الله علیها) را از فدک منع کند ... [فاطمه (سلام الله علیها)] سخن را با حمد و ثنای خداوند و درود بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آغاز کرد. آنگاه فرمود: «ای مردم! بدانید من فاطمه و پدرم محمّد (صلی الله علیه و آله) است ... مشمول رحمت خداوند شده و شما را توسّط پیغمبر خود از این همه پستی و هلاکت نجات بخشید، بعد از آنکه آن مصیبت‌ها اتّفاق افتاد ... اکنون که خدای تعالی پیامبر خود را به سرای انبیاء (و برگزیدگان خود انتقال داده، میانتان کینه‌های باطنی ظاهر شد و جامه‌ی دین کهنه و بی‌رونق شد، و گمراه بی‌زبان به سخن آمد و فرد بی‌نام و نشان معروف گشت، و سرکرده اهل باطل صدای زشت خویش را بلند کرد، و قدم به میدان شما نهاد، و شیطان با نیرنگ و فریب شما را تحریک کرد و فراخواند و از شما پاسخ مثبت شنید و شما هدف آسانی دید و برای اوامر خود آماده به خدمت یافت، و شما را به خشم آورد و به هدف خود رسید، و شما اعتدال عمل را از دست دادید و گمراه شدید و بر غیر جایگاه خود نشستید و به غیر آبشخور خود وارد شدید. حال آنکه زمانی [از وفات پیامبر] نگذشته بود و دامنه جراحت عمیق بود و هنوز خوب نشده بود، و هنوز جسم شریف پیامبر در قبر مستقرّ نشده بود که حریصانه آشوب کردید و ادّعا کردید که این اعمالتان برای جلوگیری از فتنه است، آگاه باشید آن‌ها [هم اکنون] در گناه سقوط کرده‌اند و به یقین جهنّم، کافران را احاطه کرده است. این اعمال از شما بعید است و چگونه این امر از شما سر می زند، و چگونه دروغ می‌گویید»؟