آیه لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللهُ في مَواطِنَ كَثيرَةٍ وَ يَوْمَ حُنَيْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْكُمْ كَثْرَتُكُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْكُمْ شَيْئاً وَ ضاقَتْ عَلَيْكُمُ الْأَرْضُ بِما رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّيْتُمْ مُدْبِرينَ [25]
خداوند شما را در مواضع بسيارى يارى كرد [و بر دشمن پيروز شديد] و در روز حنين [نيز يارى نمود] درآن‌هنگام كه فزونى جمعيّتتان شما را مغرور ساخت، ولى [اين فزونى جمعيّت] مشكلى را از شما حل نكرد و زمين با همه‌ی وسعتش بر شما تنگ شد، سپس پشت [به دشمن] كرده، فرار نموديد.
الصّادق (علیه السلام)- قَالَ شَیْخُنَا الْمُفِیدِ بِإِسْنَادِهِ إِلَی أَبِی‌عَبْدِ اللهِ (علیه السلام) قَالَ لَمَّا سَارَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) مِنَ الْمَدِینَهًِْ لَقِیَهُ أَفْوَاجٌ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ الْمُسَوَّمَهًِْ فِی أَیْدِیهِمُ الْحِرَابُ عَلَی نُجُبٍ مِنْ نُجُبِ الْجَنَّهًِْ فَسَلَّمُوا عَلَیْهِ وَ قَالُوا یَا حُجَّهًَْ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ بَعْدَ جَدِّهِ وَ أَبِیهِ وَ أَخِیهِ إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ أَمَدَّ جَدَّکَ بِنَا فِی مَواطِنَ کَثِیرَهًٍْ وَ إِنَّ اللَّهَ أَمَدَّکَ بِنَا.
امام صادق (علیه السلام)- شیخ مفید به اسناد خودش از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: «هنگامی‌که امام حسین (علیه السلام) از مدینه حرکت نمود، گروه‌هایی از ملائکه با آن حضرت (علیه السلام) ملاقات نمودند که حربه‌هایی به دست داشتند و بر اسب‌های بهشتی سوار بودند، به آن حضرت (علیه السلام) سلام کردند و گفتند: ای کسی که بعد از جدّ و پدر و برادر خود بر خلق حجّت خدایی. خدای توانا جدّ بزرگوار تو را در چند موضع به‌وسیله‌ی ما امداد نمود. تو را هم به‌واسطه‌ی ما یاری نموده است».
الباقر (علیه السلام)- فِی رِوَایَهًِْ أَبِی‌الْجَارُودِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام): ... قَالَ رَجُلٌ مِنْ بَنِی‌نَضْرِ‌بْنِ‌مُعَاوِیَهًَْ یُقَالُ لَهُ شَجَرَهًُْ‌بْنُ‌رَبِیعَهًَْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ هُوَ أَسِیرٌ فِی أَیْدِیهِمْ أَیْنَ الْخَیْلُ الْبُلْقُ وَ الرِّجَالُ عَلَیْهِمُ الثِّیَابُ الْبِیضُ فَإِنَّمَا کَانَ قَتْلُنَا بِأَیْدِیهِمْ وَ مَا کُنَّا نَرَاکُمْ فِیهِمْ إِلَّا کَهَیْئَهًِْ الشَّامَهًِْ قَالُوا تِلْکَ الْمَلَائِکَهًُْ.
امام باقر (علیه السلام)- در روایت ابوالجارود از امام باقر (علیه السلام) روایت است که فرمود: «مردی از بنی‌نصربن‌معاویه که به او شجرهًْ‌بن‌ربیعه می‌گفتند و به دست مسلمانان اسیر شده بود، به آنان گفت: اسبان و مردان سفیدجامه کجایند؟ همانا آنان ما را می کشتند و ما شما را در میانشان مانند خال می‌دیدیم. گفتند: آنان فرشتگان بودند».
الکاظم (علیه السلام)- أَبُوعَلِیِّ‌بْنُ‌رَاشِدٍ وَ غَیْرُهُ فِی خَبَرٍ طَوِیل فَأَتَی بِی دَارَ مُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَر ... فَوَجَدْتُ مَا تَحْتَهُ مَا یَقُولُ الْعَالِمُ فِی رَجُلٍ قَالَ وَ اللَّهِ لَأَتَصَدَّقَنَّ بِمَالٍ کَثِیرٍ فَمَا یَتَصَدَّقُ الْجَوَابُ تَحْتَهُ بِخَطِّهِ إِنْ کَانَ الَّذِی حَلَفَ مِنْ أَرْبَابِ شِیَاهٍ فَلْیَتَصَدَّقْ بِأَرْبَعٍ وَ ثَمَانِینَ شَاهًًْ وَ إِنْ کَانَ مِنْ أَصْحَابِ النَّعَمِ فَلْیَتَصَدَّقْ بِأَرْبَعٍ وَ ثَمَانِینَ بَعِیراً وَ إِنْ کَانَ مِنْ أَرْبَابِ الدَّرَاهِمِ فَلْیَتَصَدَّقْ بِأَرْبَعٍ وَ ثَمَانِینَ دِرْهَماً وَ الدَّلِیلُ عَلَیْهِ قَوْلُهُ تَعَالَی لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللهُ فِی مَواطِنَ کَثِیرَةٍ فَعَدَدْتُ مَوَاطِنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَبْلَ نُزُولِ تِلْکَ الْآیَهًِْ فَکَانَتْ أَرْبَعَهًًْ وَ ثَمَانِینَ مَوْطِنا.
امام کاظم (علیه السلام)- ابوعلی‌بن‌راشد و دیگران در حدیثی طولانی گویند: مرا به خانه‌ی موسی‌بن‌جعفر (علیه السلام) آورد ... نوشته‌ای یافتم که زیر آن نوشته بود: «امام (علیه السلام) چه می‌فرماید درباره‌ی کسی که قسم خورده مال زیادی را انفاق کند. چقدر باید بدهد»؟ جواب به خط امام (علیه السلام) در زیر آن آمده بود که: «اگر گوسفنددار است باید هشتادوچهار گوسفند صدقه بدهد. اگر شتردار است همان‌طور هشتادوچهار شتر می‌دهد اگر پول نقره دارد هشتادوچهار درهم نقره می‌دهد. دلیل بر این مطلب آیه‌ی قرآن است که می‌فرماید: لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللهُ فِی مَواطِنَ کَثِیرَةٍ. مواردی که خداوند پیغمبر (صلی الله علیه و آله) را یاری نموده قبل از نزول این آیه شمردم هشتادوچهار مورد بود.
الصّادقین (علیها السلام)- وَرَدَ عَنِ الصَّادِقِینَ (علیها السلام) أَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّهَا کَانَتْ ثَمَانِینَ مَوْطِناً أَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّهَا کَانَتْ ثَمَانِینَ مَوْطِناً.
امام باقر و امام صادق (علیها السلام)- از امام باقر و امام صادق (علیها السلام) روایت است که فرمودند: مَواطِنَ کَثِیرَةٍ در آیه، هشتاد مورد بود.
الهادی (علیه السلام)- عَلِیُّ‌بْنُ‌إِبْرَاهِیمَ (رحمة الله علیه) عَنْ أَبِیهِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ ذَکَرَهُ قَالَ لَمَّا سُمَّ الْمُتَوَکِّلُ نَذَرَ إِنْ عُوفِیَ أَنْ یَتَصَدَّقَ بِمَالٍ کَثِیر. ... فَصَارَ جَعْفَرُ‌بْنُ‌مَحْمُودٍ إِلَی أَبِی‌الْحَسَنِ عَلِیِّ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) فَسَأَلَهُ عَنْ حَدِّ الْمَالِ الْکَثِیرِ فَقَالَ الْکَثِیرُ ثَمَانُونَ فَقَالَ لَهُ جَعْفَرٌ یَا سَیِّدِی إِنَّهُ یَسْأَلُنِی عَنِ الْعِلَّهًِْ فِیهِ فَقَالَ لَهُ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللهُ فِی مَواطِنَ کَثِیرَةٍ فَعَدَدْنَا تِلْکَ الْمَوَاطِنَ فَکَانَتْ ثَمَانِینَ.
امام هادی (علیه السلام)- علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)، از پدرش، از تعدادی از اصحابش نقل کرده است که گفت: «هنگامی‌که متوکّل مسموم شد، نذر کرد اگر شفا یابد، مبلغ زیادی پول صدقه خواهد داد. ... جعفربن‌محمود به‌سوی امام هادی (علیه السلام) رفت و از او درمورد اندازه‌ی مال بسیار سؤال کرد. امام به او فرمود: «مال بسیار یعنی هشتاد» جعفر به امام گفت: «ای سرورم! من می‌دانم که متوکل از دلیل آن سؤال خواهد کرد». امام (علیه السلام) فرمود: «به تحقیق خداوند عزّ‌ّّّوجلّ می‌فرماید: لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللهُ فِی مَواطِنَ کَثِیرَةٍ؛ تعداد آن جایگاه‌ها هشتاد موضع بود.
الهادی (علیه السلام)- یُوسُفُ‌بْنُ‌السُّخْتِ قَالَ اشْتَکَی الْمُتَوَکِّلُ شَکَاهًًْ شَدِیدَهًًْ فَنَذَرَ لِلَّهِ إِنْ شَفَاهُ اللَّهُ أَنْ یَتَصَدَّقَ بِمَالٍ کَثِیرٍ أفَقَالَ ابْنُ‌یَحْیَی الْمُنَجِّمُ لَوْ کَتَبْتَ إِلَی ابْنِ‌عَمِّکَ یَعْنِی أَبَاالْحَسَنِ (علیه السلام) فَأَمَرَ أَنْ یَکْتُبَ لَهُ فَیَسْأَلَهُ فَکَتَبَ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام) تَصَدَّقْ بِثَمَانِینَ دِرْهَماً فَقَالُوا هَذَا غَلَطٌ سَلْهُ مِنْ أَیْنَ قَالَ هَذَا فَکَتَبَ قَالَ اللَّهُ لِرَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللهُ فِی مَواطِنَ کَثِیرَةٍ وَ الْمَوَاطِنُ الَّتِی نَصَرَ اللَّهُ رَسُولَهُ فِیهَا ثَمَانُونَ مَوْطِناً فَثَمَانُونَ دِرْهَماً مِنْ حِلِّهِ مَالٌ کَثِیرٌ.
امام هادی (علیه السلام)- یوسف‌بن‌سُخت گوید: متوکّل دچار بیماری سختی شده بود. پس برای خدا نذر کرد که اگر شفایش دهد، مال بسیاری به‌عنوان صدقه دهد. ابویحیی منجّم گفت: «پیشنهاد می‌کنم به پسر عمویت [امام هادی (علیه السلام)] نامه بنویس». و دستور داد به او بنویسند و از او سؤال کنند. امام هادی (علیه السلام) در پاسخ چنین جواب داد: «مبلغ هشتاد درهم به‌عنوان صدقه بده». گفتند: «این اشتباه است. از او بپرسید از کجا این حکم را آورده است»؟ فرمود: «این از کتاب خداست. خدا به رسولش (صلی الله علیه و آله) فرمود: «لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللهُ فِی مَوَاطِنََ کَثِیرَةٍ و مواطنی (مواردی) که خدا رسولش (صلی الله علیه و آله) را یاری کرده است، هشتاد موطن بود. بنابراین هشتاد درهم از مال حلالش، مال بسیاری است».
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- فَإِنَّهُ کَانَ سَبَبُ غَزْوَهًِْ حُنَیْنٍ أَنَّهُ لَمَّا خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِلَی فَتْحِ مَکَّهًَْ أَظْهَرَ أَنَّهُ یُرِیدُ هَوَازِنَ وَ بَلَغَ الْخَبَرُ هَوَازِنَ فَتَهَیَّئُوا وَ جَمَعُوا الْجُمُوعَ وَ السِّلَاحَ وَ اجْتَمَعَ رُؤَسَاءُ هَوَازِنَ إِلَی مَالِکِ‌بْنِ‌عَوْفٍ‌النَّضْرِیِّ فَرَأَّسُوهُ عَلَیْهِمْ وَ خَرَجُوا وَ سَاقُوا مَعَهُمْ أَمْوَالَهُمْ وَ نِسَاءَهُمْ وَ ذَرَارِیَّهُمْ وَ مَرُّوا حَتَّی نَزَلُوا بِأَوْطَاسٍ وَ کَانَ دُرَیْدُ‌بْنُ‌الصِّمَّهًِْ‌الْجُشَمِیُّ فِی الْقَوْمِ وَ کَانَ رَئِیسَ جُشَمَ وَ کَانَ شَیْخاً کَبِیراً قَدْ ذَهَبَ بَصَرُهُ مِنَ الْکِبَرِ فَلَمَسَ الْأَرْضَ بِیَدِهِ فَقَالَ فِی أَیِّ وَادٍ أَنْتُمْ قَالُوا بِوَادِی أَوْطَاسٍ قَالَ نِعْمَ مَجَالُ خَیْلٍ لَا حَزْنٌ ضِرْسٌ وَ لَا سَهْلٌ دَهْسٌ مَا لِی أَسْمَعُ رُغَاءَ الْبَعِیرِ وَ نَهِیقَ الْحَمِیرِ وَ خُوَارَ الْبَقَرِ وَ ثُغَاءَ الشَّاهًِْ وَ بُکَاءَ الصَّبِیِّ، فَقَالُوا لَهُ إِنَّ مَالِکَ‌بْنَ‌عَوْفٍ سَاقَ مَعَ النَّاسِ أَمْوَالَهُمْ وَ نِسَاءَهُمْ وَ ذَرَارِیَّهُمْ لِیُقَاتِلَ کُلُّ امْرِئٍ عَنْ نَفْسِهِ وَ مَالِهِ وَ أَهْلِهِ، فَقَالَ دُرَیْدٌ رَاعِی ضَأْنٍ وَ رَبِّ الْکَعْبَهًِْ! مَا لَهُ وَ لِلْحَرْبِ، ثُمَّ قَالَ ادْعُوهُمْ لِی مَالِکاً فَلَمَّا جَاءَهُ قَالَ لَهُ یَا مَالِکُ مَا فَعَلْتَ قَالَ سُقْتُ مَعَ النَّاسِ أَمْوَالَهُمْ وَ نِسَاءَهُمْ وَ أَبْنَاءَهُمْ لِیَجْعَلَ کُلُّ رَجُلٍ أَهْلَهُ وَ مَالَهُ وَرَاءَ ظَهْرِهِ فَیَکُونَ أَشَد لِحَرْبِهِ، فَقَالَ یَا مَالِکُ إِنَّکَ أَصْبَحْتَ رَئِیسَ قَوْمِکَ وَ إِنَّکَ تُقَاتِلُ رَجُلًا کَبِیراً وَ هَذَا الْیَوْمُ لِمَا بَعْدَهُ وَ لَمْ تَضَعْ فِی تَقْدِمَهًِْ بَیْضَهًِْ هَوَازِنَ إِلَی نُحُورِ الْخَیْلِ شَیْئاً وَیْحَکَ وَ هَلْ یَلْوِی الْمُنْهَزِمُ عَلَی شَیْءٍ ارْدُدْ بَیْضَهًَْ هَوَازِنَ إِلَی عُلْیَا بِلَادِهِمْ وَ مُمْتَنَعِ مَحَالِّهِمْ وَ أَبْقِ الرِّجَالَ عَلَی مُتُونِ الْخَیْلِ فَإِنَّهُ لَا یَنْفَعُکَ إِلَّا رَجُلٌ بِسَیْفِهِ وَ دِرْعِهِ وَ فَرَسِهِ فَإِنْ کَانَتْ لَکَ لَحِقَ بِکَ مِنْ وَرَاءِکَ وَ إِنْ کَانَتْ عَلَیْکَ لَا تَکُونُ قَدْ فَضَحْتَ فِی أَهْلِکَ وَ عِیَالِکَ، فَقَالَ لَهُ مَالِکٌ إِنَّکَ قَدْ کَبِرْتَ وَ ذَهَبَ عِلْمُکَ وَ عَقْلُکَ فَلَمْ یَقْبَلْ مِنْ دُرَیْدٍ فَقَالَ دُرَیْدٌ مَا فَعَلَتْ کَعْبٌ وَ کِلَابٌ قَالُوا لَمْ یَحْضُرْ مِنْهُمْ أَحَدٌ قَالَ غَابَ الْجِدُّ وَ الْحَزْمُ لَوْ کَانَ یَوْمُ عَلَاءٍ وَ سَعَادَهًٍْ مَا کَانَتْ تَغِیبُ کَعْبٌ وَ لَا کِلَابٌ قَالَ فَمَنْ حَضَرَهَا مِنْ هَوَازِنَ قَالُوا عَمْرُوبْنُ‌عَامِرٍ وَ عَوْفُ‌بْنُ‌عَامِرٍ قَالَ ذَانِکَ الْجَذَعَانِ لَا یَنْفَعَانِ وَ لَا یَضُرَّانِ ثُمَّ تَنَفَّسَ دُرَیْدٌ وَ قَالَ حَرْبٌ عَوَانٌ لَیْتَنِی فِیهَا جَذَعٌ أَخُبُّ فِیهَا وَ أَضَعُ أَقُودُ وَطْفَاءَ الزَّمَعِ کَأَنَّهَا شَاهًٌْ صَدَع وَ بَلَغَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) اجْتِمَاعُ هَوَازِنَ بِأَوْطَاسٍ فَجَمَعَ القَبَائِلَ وَ رَغَّبَهُمْ فِی الْجِهَادِ وَ وَعَدَهُمُ النَّصْرَ وَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ وَعَدَهُ أَنْ یَغْنَمَهُ أَمْوَالَهُمْ وَ نِسَاءَهُمْ وَ ذَرَارِیَّهُمْ فَرَغَّبَ النَّاسَ وَ خَرَجُوا عَلَی رَایَاتِهِمْ وَ عَقَدَ اللِّوَاءَ الْأَکْبَرَ وَ دَفَعَهُ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ کُلُّ مَنْ دَخَلَ مَکَّهًَْ بِرَایَهًٍْ أَمَرَهُ أَنْ یَحْمِلَهَا، وَ خَرَجَ فِی اثْنَیْ عَشَرَ أَلْفَ رَجُلٍ عَشَرَهًُْ آلَافٍ مِمَّنْ کَانُوا مَعَه.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- علّت غزوه‌ی حنین این بود؛ هنگامی‌که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برای فتح مکّه بیرون آمد، اعلام کرد که می‌خواهد به قبیله‌ی هوازن حمله کند. این خبر به هوازن رسید و آنان آماده شدند و شروع کردند به جمع‌آوری افراد و اسلحه. رؤسایشان نزد مالک‌بن‌عوف نضری گرد هم آمدند و او را به‌عنوان رییس انتخاب کردند و بیرون آمدند و اموال و زنان و فرزندانشان را همراه خود بردند و به راه افتادند تا اینکه در اَوْطاس فرود آمدند. دُرَیدبن‌صمّه جُشَمی در میان آنان بود و او رییس جُشَم بود و پیرمردی بود که به سبب کهنسالی، بینایی‌اش را از دست داده بود. پس زمین را با دستش لمس کرد و گفت: «شما در کدام درّه هستید»؟ گفتند: «در درّه‌ی اوطاس». گفت: «اینجا سرزمینی وسیع برای اسبان است و در آن زمینی سفت و ناهموار و دشتی خرّم نیست. چرا صدای شتر و عرعر الاغ و صدای گاو و بع بع میش و گریه‌ی کودک را می‌شنوم»؟ به او گفتند: «مالک‌بن‌عوف، اموال و زنان و فرزندان مردم را با خود آورده است تا هر فردی از خویش و مال و خانواده‌اش دفاع کند». دُرید گفت: «قسم به پروردگار کعبه! او چوپان گوسفندان است، او را با جنگ چه کار»؟! سپس گفت: «مالک را نزد من بیاورید». هنگامی‌که نزد او آمد، به او گفت: «ای مالک! چه کرده‌ای»؟ گفت: «اموال، زنان و فرزندان مردم را با آنان آورده‌ام تا خانواده و مال هر مردی پشت سرش باشد و در جنگ شجاع‌تر باشد». آن پیرمرد گفت: «ای مالک! همانا تو رئیس قومت شده‌ای و تو با مردی بزرگوار می‌جنگی و از امروز به بعد از ابتدا تا انتهای هوازن چیزی را قرار نده. وای بر تو، مگر انسان فراری به چیزی اعتنا می‌کند؟! ناموس قبیله‌ی هوازن را به تپّه‌های سرزمینشان و جاهای دست نیافتنی محلّ آنان برگردان و دستور بده مردان سوار اسب‌هایشان شوند. چرا که هیچ‌کس به تو سود نمی‌رساند، مگر مردی که شمشیر و زره و مادیانش همراه او باشد. پس اگر با تو باشد به تو خواهد پیوست و اگر بر تو باشد، نزد خانواده و بچّه‌هایت رسوا نخواهی شد». مالک به وی گفت: «همانا تو سالخورده شده‌ای و علم و خِردت از بین رفته است». و نصیحت دُرید را نپذیرفت. درید گفت: «کعب و کلاب چه کردند»؟ گفتند: «کسی از آنان حاضر نشد». گفت: «پس جدّیت و دوراندیشی در اینجا حضور ندارد. اگر روز بزرگواری و سعادت بود، کعب و کلاب غیبت نمی‌کردند». سپس گفت: «پس چه کسی از هوازن در آن حضور یافت»؟ گفتند: «عمروبن‌عامر و عوف‌بن‌عامر». گفت: «آن دو نفر بی‌مصرف و بی‌عرضه نه فایده‌ای می‌رسانند و نه زیانی». سپس درید نفسی کشید و گفت: «جنگی است سخت و طولانی. ای کاش مرا در این جنگ اسبی بود که به سرعت حرکت می‌کرد و من با شتاب می‌شتافتم. اسبی پر موی که موها از پاهایش آویخته باشد. گویی گوسفندی است جوان و قوی». رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، از آمدن هوازن به اوطاس و گرد آمدن آنان در آنجا باخبر شد. پس قبایل را جمع‌آوری کرد و آنان را به جهاد تشویق کرد و به آنان وعده‌ی پیروزی داد و خدا به او وعده داد که اموال و زنان و فرزندانشان را به‌عنوان غنیمت نصیب او کند. پس مردم تشویق شدند و در زیر پرچم‌هایشان گرد آمدند و او پرچم بزرگ را برافراشت و به امیرمؤمنان (علیه السلام) تحویل داد. به هرکه با پرچم خود وارد مکّه شد دستور داد که آن را به دست گیرد و همراه دوازده‌هزار مرد خارج شد، ده‌هزار نفر از جمله کسانی بودند که با وی بودند.
الباقر (علیه السلام)- فِی رِوَایَهًِْ أَبِی‌الْجَارُودِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ کَانَ مَعَهُ مِنْ بَنِی‌سُلَیْمٍ أَلْفُ رَجُلٍ رَئِیسُهُمْ عَبَّاسُ‌بْنُ‌مِرْدَاسٍ السُّلَمِیُّ وَ مِنْ مُزَیْنَهًَْ أَلْفُ رَجُلٍ قَالَ فَمَضَوْا حَتَّی کَانَ مِنَ الْقَوْمِ عَلَی مَسِیرَهًِْ بَعْضِ لَیْلَهًٍْ قَالَ وَ قَالَ مَالِکُ‌بْنُ‌عَوْفٍ لِقَوْمِهِ لِیُصَیِّرْ کُلُّ رَجُلٍ مِنْکُمْ أَهْلَهُ وَ مَالَهُ خَلْفَ ظَهْرِهِ وَ اکْسِرُوا جُفُونَ سُیُوفِکُمْ وَ اکْمُنُوا فِی شِعَابِ هَذَا الْوَادِی وَ فِی الشَّجَرِ فَإِذَا کَانَ فِی غَبَشِ الصُّبْحِ فَاحْمِلُوا حَمْلَهًَْ رَجُلٍ وَاحِدٍ وَ هُدُّوا الْقَوْمَ فَإِنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) لَمْ یَلْقَ أَحَداً یُحْسِنُ الْحَرْبَ قَالَ فَلَمَّا صَلَّی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْغَدَاهًَْ انْحَدَرَ فِی وَادِی حُنَیْنٍ وَ هُوَ وَادٍ لَهُ انْحِدَارٌ بَعِیدٌ وَ کَانَتْ بَنُوسُلَیْمٍ عَلَی مُقَدِّمَتِهِ فَخَرَجَ عَلَیْهِمْ کَتَائِبُ هَوَازِنَ مِنْ کُلِّ نَاحِیَهًٍْ فَانْهَزَمَتْ بَنُوسُلَیْمٍ وَ انْهَزَمَ مَنْ وَرَاءَهُمْ وَ لَمْ یَبْقَ أَحَدٌ إِلَّا انْهَزَمَ وَ بَقِیَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) یُقَاتِلُهُمْ فِی نَفَرٍ قَلِیلٍ وَ مَرَّ الْمُنْهَزِمُونَ بِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَایَلْوُونَ عَلَی شَیْءٍ وَ کَانَ الْعَبَّاسُ آخِذاً بِلِجَامِ بَغْلَهًِْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَنْ یَمِینِهِ وَ أَبُوسُفْیَانَ‌بْنُ‌الْحَارِثِ‌بْنِ‌عَبْدِ‌الْمُطَّلِبِ عَنْ یَسَارِهِ فَأَقْبَلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یُنَادِی یَا مَعْشَرَ الْأَنْصَارِ أَیْنَ إِلَیَّ أَنَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَلَمْ یَلْوِ‌أَحَدٌ عَلَیْهِ وَ کَانَتْ نَسِیبَهًُْ بِنْتُ کَعْبٍ الْمَازِنِیَّهًُْ تَحْثُو فِی وُجُوهِ الْمُنْهَزِمِینَ التُّرَابَ وَ تَقُولُ أَیْنَ تَفِرُّونَ عَنِ اللَّهِ وَ عَنْ رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَرَّ بِهَا عُمَرُ فَقَالَتْ لَهُ وَیْلَکَ مَا هَذَا الَّذِی صَنَعْتَ فَقَالَ لَهَا هَذَا أَمْرُ اللَّهِ فَلَمَّا رَأَی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْهَزِیمَهًَْ رَکَضَ نَحْوَ عَلِیٍّ بَغْلَتَهُ فَرَآهُ قَدْ شَهَرَ سَیْفَهُ فَقَالَ یَا عَبَّاسُ اصْعَدْ هَذَا الظَّرِبَ وَ نَادِ یَا أَصْحَابَ الْبَقَرَهًِْ وَ یَا أَصْحَابَ الشَّجَرَهًِْ إِلَی أَیْنَ تَفِرُّونَ هَذَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ثُمَّ رَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَدَهُ فَقَالَ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ وَ إِلَیْکَ الْمُشْتَکَی وَ أَنْتَ الْمُسْتَعَانُ فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) دَعَوْتَ بِمَا دَعَا بِهِ مُوسَی (علیه السلام) حَیْثُ فَلَقَ لَهُ الْبَحْرَ وَ نَجَّاهُ مِنْ فِرْعَوْنَ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِأَبِی‌سُفْیَانَ‌بْنِ‌الْحَارِثِ نَاوِلْنِی کَفّاً مِنْ حَصًی فَنَاوَلَهُ فَرَمَاهُ فِی وُجُوهِ الْمُشْرِکِینَ ثُمَّ قَالَ شَاهَتِ الْوُجُوهُ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ وَ قَالَ اللَّهُمَّ إِنْ تُهْلِکْ هَذِهِ الْعِصَابَهًَْ لَمْ تُعْبَدْ وَ إِنْ شِئْتَ أَنْ لَا تُعْبَدَ لَا تُعْبَدُ فَلَمَّا سَمِعَتِ الْأَنْصَارُ نِدَاءَ الْعَبَّاسِ عَطَفُوا وَ کَسَرُوا جُفُونَ سُیُوفِهِمْ وَ هُمْ یَقُولُونَ لَبَّیْکَ وَ مَرُّوا بِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ اسْتَحْیَوْا أَنْ یَرْجِعُوا إِلَیْهِ وَ لَحِقُوا بِالرَّایَهًِْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِلْعَبَّاسِ مَنْ هَؤُلَاءِ یَا أَبَاالْفَضْلِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) هَؤُلَاءِ الْأَنْصَارُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْآنَ حَمِیَ الْوَطِیسُ وَ نَزَلَ النَّصْرُ مِنَ السَّمَاءِ وَ انْهَزَمَتْ هَوَازِنُ وَ کَانُوا یَسْمَعُونَ قَعْقَعَهًَْ السِّلَاحِ فِی الْجَوِّ وَ انْهَزَمُوا فِی کُلِّ وَجْهٍ وَ غَنَّمَ اللَّهُ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) أَمْوَالَهُمْ وَ نِسَاءَهُمْ وَ ذَرَارِیَّهُمْ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللهُ فِی مَواطِنَ کَثِیرَةٍ وَ یَوْمَ حُنَیْنٍ.
امام باقر (علیه السلام)- در روایت ابوالجارود از امام باقر (علیه السلام) آمده است؛ از بنی سلیم، هزار مرد به ریاست عباس‌بن‌مرداس سلمی و هزار مرد از مزینه، او را همراهی می‌کردند. پس به راه افتادند تا اینکه به مسافت نیمی از یک شب، به آنان نزدیک شدند. مالک‌بن‌عوف به قومش گفت: «هر مردی از شما خانواده و مالش را پشت‌سرش نگاه دارد و غلاف شمشیرهایتان را بشکنید و در شکاف های این درّه و در میان درختان کمین کنید. هرگاه سپیده زد، مانند یک جسم واحد حمله کنید و قوم را تار و مار کنید، چرا که محمّد (صلی الله علیه و آله) با کسی که در جنگ کارآزموده باشد، مواجه نگردیده است». هنگامی‌که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نماز صبح را بجای آورد، از سرازیری دره حنین که دارای شیبی طولانی بود، پایین رفت و این در حالی بود که بنوسلیم در مقدمه و پیشاپیش سپاه او قرار داشتند. در این هنگام سپاهیان هوازن از هر سو بر آنان خارج شدند و بنوسلیم و کسانی که پشت سر آن‌ها بودند، مغلوب شدند و هیچ کس باقی نماند مگر آنکه شکست خورد و گریخت. امیرمؤمنان (علیه السلام) با تعدادی اندک باقی ماند و به جنگ ادامه داد. فراریان از کنار رسول خدا (صلی الله علیه و آله) گذشتند و به فرار خود ادامه دادند و به هیچ چیز توجه نمی‌کردند. عبّاس دهنه قاطر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را گرفت و در دست راست او ایستاد و ابوسفیان حارث‌بن‌عبدالمطلّب در سمت چپش بود. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فریاد می‌زد: «ای گروه انصار! به کجا فرار می‌کنید؟ من رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هستم». ولی کسی به او اعتنایی نکرد. نُسیبه دختر کعب مازِنی بر چهره‌ی فراریان خاک می‌پاشید و می‌گفت: «از خدا و رسولش (صلی الله علیه و آله) به کجا فرار می‌کنید»؟ عمر از کنار او گذشت. نُسیبه به او گفت: «وای بر تو، این چه کاری بود که کردی»؟ عمر گفت: «این فرمان خداست». هنگامی‌که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) این شکست را دید، قاطرش را به سوی علی دواند و او را دید که شمشیرش را از نیام برکشیده است. و فرمود: «ای عبّاس! از این تپه بالا برو و بگو: ای یاران بقره! ای اصحاب شجره! به کجا فرار می‌کنید، این رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است. سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، دستش را بالا برد. فرمود: «خدایا ستایش مخصوص توست و شکایت نزد تو می‌آوریم و تو تنها کسی هستی که از او یاری می‌جوییم». جبرئیل بر او نازل شد و گفت: «ای رسول خدا! شما همان دعایی را کردی که موسی (علیه السلام) هنگامی‌که خدا دریا را برای او شکافت، کرد و او را از فرعون نجات داد». سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به ابوسفیان‌بن‌حارث فرمود: «مشتی از سنگریزه به من ده». پس به او داد و او به چهره‌ی مشرکان پرتاب کرد و فرمود: «ننگ باد بر این چهره‌ها». سپس سرش را به‌سوی آسمان بالا برد و فرمود: «خدایا! اگر این گروه را هلاک سازی، پرستش نخواهی شد و اگر تو بخواهی که پرستش نگردی، پرستش نمی‌شوی». هنگامی‌که انصار ندای عبّاس را شنیدند، برگشتند و غلاف شمشیرهایشان را شکستند و لبه‌های شمشیرها را رو به بالا بردند و در حالی که لبیک می‌گفتند، غلاف شمشیرهایشان را شکستند، از کنار رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، گذشتند و شرم داشتند از اینکه به‌سوی او برگردند. آنان به پرچم رسیدند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به عبّاس فرمود: «اینان چه کسانی هستند، ای ابوفضل»! گفت: «ای رسول خدا! اینان انصار هستند». رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، فرمود: «اکنون تنور جنگ گرم شد و کار بالا گرفت». کمک و یاری از آسمان نازل گشت و هوازن شکست خوردند و آنان صدای چکاچک سلاح را در فضای می‌شنیدند و در هر سو مغلوب و پراکنده گشتند. و خداوند اموال و زنان و فرزندان آنان را به غنیمت به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) داد. و این همان سخن خداوند است که فرمود: لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللهُ فِی مَوَاطِنَ کَثِیرَةٍ وَ یَوْمَ حُنَیْنٍ.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- ثُمَّ کَانَتْ غَزَاهًُْ حُنَیْنٍ حِینَ اسْتَظْهَرَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِیهَا بِکَثْرَهًِْ الْجَمْعِ فَخَرَجَ (علیه السلام) مُتَوَجِّهاً إِلَی الْقَوْمِ فِی عَشَرَهًِْ آلَافٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ فَظَنَ أَکْثَرُهُمْ أَنَّهُمْ لَنْ یُغْلَبُوا لِمَا شَاهَدُوهُ مِنْ جَمْعِهِمْ وَ کَثْرَهًِْ عِدَّتِهِمْ وَ سِلَاحِهِمْ وَ أَعْجَبَ أَبَابَکْرٍ الْکَثْرَهًُْ یَوْمَئِذٍ فَقَالَ لَنْ نُغْلَبَ الْیَوْمَ مِنْ قِلَّهًٍْ فَکَانَ الْأَمْرُ فِی ذَلِکَ بِخِلَافِ مَا ظَنُّوهُ وَ عَانَهُمْ أَبُوبَکْرٍ بِعُجْبِهِ بِهِمْ. فَلَمَّا الْتَقَوْا مَعَ الْمُشْرِکِینَ لَمْ یَلْبَثُوا حَتَّی انْهَزَمُوا بِأَجْمَعِهِمْ فَلَمْ یَبْقَ مِنْهُمْ مَعَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) إِلَّا عَشَرَهًُْ أَنْفُسٍ تِسْعَهًٌْ مِنْ بَنِی‌هَاشِمٍ خَاصَّهًًْ وَ عَاشِرُهُمْ أَیْمَنُ‌ابْنُ‌أُمِّ‌أَیْمَنَ فَقُتِلَ أَیْمَنُ رَحِمَهُ اللَّهُ وَ ثَبَتَ التِّسْعَهًُْ الْهَاشِمِیُّونَ حَتَّی ثَابَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَنْ کَانَ انْهَزَمَ فَرَجَعُوا أَوَّلًا فَأَوَّلًا حَتَّی تَلَاحَقُوا وَ کَانَتِ الْکَرَّهًُْ لَهُمْ عَلَی الْمُشْرِکِینَ. وَ فِی ذَلِکَ أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی وَ فِی إِعْجَابِ أَبِی‌بَکْرٍ بِالْکَثْرَهًِْ وَ یَوْمَ حُنَیْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْکُمْ کَثْرَتُکُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْکُمْ شَیْئاً وَ ضاقَتْ عَلَیْکُمُ الْأَرْضُ بِما رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّیْتُمْ مُدْبِرِینَ ثُمَّ أَنْزَلَ اللهُ سَکِینَتَهُ عَلی رَسُولِهِ وَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ.
امام علی (علیه السلام)- در کتاب بحارالانوار آمده است؛ سپس غزوه حنین به وقوع پیوست که در آن رسول خدا (صلی الله علیه و آله) جمعیّتی بسیار به یاری گرفت و با ده هزار نفر از مسلمانان به‌سوی آن قوم خارج گردید. بیشتر مسلمانان به خاطر آنچه از جمعیّت و فراوانی نفرات و سلاحشان مشاهده کردند، گمان بردند که آنان مغلوب نخواهند شد. و فراوانی نفرات چنان ابوبکر را مغرور و فریفته ساخت که گفت: «امروز هرگز از تعدادی اندک شکست نخواهیم خورد». ولی نتیجه کار برخلاف پندار آنان رقم خورد و ابوبکر با غرور و فریفته‌شدنش به تعداد زیاد مسلمانان، آنان را چشم زخم زد. در نهایت چون با مشرکان رو در رو گشتند، دیری نپایید که همگی گریختند و از آن‌ها تنها ده نفر همراه پیامبر (صلی الله علیه و آله) باقی ماندند؛ نه نفر از بنی هاشم بودند و دهمین آن‌ها ایمن پسر اُمّ ایمن بود که او کشته شد و آن نُه هاشمی پایداری کردند تا آنکه فراریان به‌سوی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بازگشتند. در ابتدا یک‌نفر یک‌نفر برگشتند تا آنکه پیاپی به هم پیوستند و به همراهی هم بر مشرکان یورش بردند. و دراین‌باره و درباره‌ی غرور و فریفتگی ابوبکر به فراوانی عدّه و عدد، خداوند متعال این آیات را نازل فرمود: وَ یَوْمَ حُنَیْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْکُمْ کَثْرَتُکُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْکُمْ شَیْئاً وَ ضاقَتْ عَلَیْکُمُ الْأَرْضُ بِما رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّیْتُمْ مُدْبِرِینَ ثُمَّ أَنْزَلَ اللهُ سَکِینَتَهُ عَلی رَسُولِهِ وَ عَلَی الْمؤْمِنِین.