آیه فَأَعْقَبَهُمْ نِفاقاً في قُلُوبِهِمْ إِلى يَوْمِ يَلْقَوْنَهُ بِما أَخْلَفُوا اللهَ ما وَعَدُوهُ وَ بِما كانُوا يَكْذِبُونَ [77]
اين عمل، [روحِ] نفاق را تا روزى كه خدا را ملاقات كنند، در دل‌هايشان برقرار ساخت. اين سزاى شكستن پيمانى است كه با خدا بسته بودند و سزاى دروغ‌هايى است كه مى‌گفتند.
الصّادق (علیه السلام)- فَلَمَّا خُولِفَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ نُبِذَ قَوْلُهُ وَ عُصِیَ أَمْرُهُ فِیهِمْ وَ اسْتَبَدُّوا بِالْأَمْرِ دُونَهُمْ وَ جَحَدُوا حَقَّهُمْ وَ مَنَعُوا تُرَاثَهُمْ وَ وَقَعَ التَّمَالِی عَلَیْهِمْ بَغْیاً وَ حَسَداً وَ ظُلْماً وَ عُدْوَاناً حَقَّ عَلَی الْمُخَالِفِینَ أَمْرَهُ وَ الْعَاصِینَ ذُرِّیَّتَهُ وَ عَلَی التَّابِعِینَ لَهُمْ وَ الرَّاضِینَ بِفِعْلِهِمْ مَا تَوَعَّدَهُمُ اللَّهُ مِنَ الْفِتْنَهًِْ وَ الْعَذَابِ الْأَلِیمِ فَعَجَّلَ لَهُمُ الْفِتْنَهًَْ فِی الدِّینِ بِالْعَمَی عَنْ سَوَاءِ السَّبِیلِ وَ الِاخْتِلَافِ فِی الْأَحْکَامِ وَ الْأَهْوَاءِ وَ التَّشَتُّتِ فِی‌الْآرَاءِ وَ خَبْطِ الْعَشْوَاءِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ الْعَذَابَ الْأَلِیمَ لِیَوْمِ الْحِسَابِ فِی الْمَعَادِ وَ قَدْ رَأَیْنَا اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ ذَکَرَ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ مَا عَاقَبَ بِهِ قَوْماً مِنْ خَلْقِهِ حَیْثُ یَقُولُ فَأَعْقَبَهُمْ نِفاقاً فِی قُلُوبِهِمْ إِلی یَوْمِ یَلْقَوْنَهُ بِما أَخْلَفُوا اللهَ ما وَعَدُوهُ وَ بِما کانُوا یَکْذِبُونَ فَجَعَلَ النِّفَاقَ الَّذِی أَعْقَبَهُمُوهُ عُقُوبَهًًْ وَ مُجَازَاهًًْ عَلَی إِخْلَافِهِمُ الْوَعْدَ وَ سَمَّاهُمْ مُنَافِقِین.
امام صادق (علیه السلام)- پس هنگامی‌که با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مخالفت شد و سخن او کنار گذاشته شد و دستور او درمورد آنان (اهل بیت () مورد نافرمانی قرار گرفت، و در کارشان جدا از آنان تک‌روی کردند و حقّ آنان را انکار کردند و میراثشان را از آنان دریغ کردند و از روی نابکاری و حسادت و ستمگری و دشمنی علیه آنان هم‌دست شدند، در نتیجه آنچه خداوند گرفتاری و عذاب دردناک را که به آنان وعده فرموده بود [بر مخالفت‌کنندگان دستور او و سرپیچی‌کنندگان نسبت به اهل بیت (او و آنان که از آن گروه متابعت کردند و به رفتار آنان خشنود بودند]. محقّق ساخت و نیز ابتلای آنان را به کوری در شناخت راه راست پیش انداخت، و همچنین گرفتاری به اختلاف در احکام و خواسته‌ها و پراکندگی نظرات و کورکورانه؛ گام برداشتن در بیراهه را در دین برای آنان جلو انداخت و برایشان عذاب دردناک را برای روز رسیدگی در قیامت مهیّا ساخت. و ما دیده‌ایم [یعنی خوانده‌ایم] که خدای عزّوجلّ در کتاب محکمش از آنچه که گروهی از بندگانش را به‌وسیله‌ی آن کیفر داده یاد کرده است، آنجا که می‌فرماید: امّا هنگامی‌که خدا از فضل خود به آن‌ها بخشید، بخل ورزیدند و سرپیچی کردند و روی برتافتند!. (توبه/۷۶) و خدا نفاقی را که در دل آنان جایگزین ساخته بود کیفر خلف وعده‌ی آنان قرار داد و ایشان را، منافقین خواند.
الصّادق (علیه السلام)- الْمُنَافِقُ إِذَا حَدَّثَ عَنِ اللَّهِ وَ عَنْ رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) کَذَبَ وَ إِذَا وَعَدَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) أَخْلَفَ وَ إِذَا مَلَکَ خَانَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) فِی مَالِهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَأَعْقَبَهُمْ نِفاقاً فِی قُلُوبِهِمْ إِلی یَوْمِ یَلْقَوْنَهُ بِما أَخْلَفُوا اللهَ ما وَعَدُوهُ وَ بِما کانُوا یَکْذِبُونَ.
امام صادق (علیه السلام)- منافق وقتی از خدا و پیامبرش حدیث نقل کند دروغ می‌گوید و اگر به خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله) وعده دهد تخلّف می‌کند. وقتی مالک چیزی شد به خدا و پیامبرش (صلی الله علیه و آله) در مال خود خیانت می‌نماید و این تفسیر آیه‌ی شریفه است: فَأَعْقَبَهُمْ نِفاقاً فِی قُلُوبِهِمْ إِلی یَوْمِ یَلْقَوْنَهُ بِما أَخْلَفُوا اللهَ ما وَعَدُوهُ وَ بِما کانُوا یَکْذِبُون.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- أَرْبَعٌ مَنْ کُنَ فِیهِ فَهُوَ مُنَافِقٌ وَ إِنْ کَانَتْ فِیهِ وَاحِدَهًٌْ مِنْهُنَّ کَانَتْ فِیهِ خَصْلَهًٌْ مِنَ النِّفَاقِ حَتَّی یَدَعَهَا مَنْ إِذَا حَدَّثَ کَذَبَ وَ إِذَا وَعَدَ أَخْلَفَ وَ إِذَا عَاهَدَ غَدَرَ وَ إِذَا خَاصَمَ فَجَر.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس چهار چیز در او باشد منافق می‌باشد و هرکس که یکی از آن‌ها را داشته باشد منافق به حساب می‌آید تا آنگاه که آن را ترک کند؛ هرگاه سخن بر زبان آورد دروغ می‌گوید و هرگاه وعده دهد خلف وعده می‌کند و هرگاه پیمانی ببندد حیله می‌کند و هرگاه مخاصمه نماید مرتکب گناه می‌شود.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- وَ لِلْمُنَافِقِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ إِذَا حَدَّثَ کَذَبَ، وَ إِذَا وَعَدَ أَخْلَفَ، وَ إِذَا ائْتُمِنَ خَانَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- منافق دارای سه علامت است: هرگاه سخنی بگوید دروغ می‌گوید، هر زمان وعده کند تخلّف می‌نماید و هروقت امانتی به او سپرده شود خیانت می‌کند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ أَمَّا قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ بَلْ هُمْ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ کافِرُونَ وَ قَوْلُهُ الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا رَبِّهِمْ وَ قَوْلُهُ إِلی یَوْمِ یَلْقَوْنَهُ وَ قَوْلُهُ فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صالِحاً یَعْنِی الْبَعْثَ فَسَمَّاهُ اللَّهُ لِقَاء.
امام علی (علیه السلام)- این سخن خداوند عزّوجلّ: ولی آنان لقای پروردگارشان را انکار می‌کنند [و می‌خواهند با انکار معاد، آزادانه به هوسرانی خویش ادامه دهند]. (سجده/۱۰) و آیه: آن‌ها کسانی هستند که می‌دانند دیدارکننده پروردگار خویشند. (بقره/۴۶) و آیه: إِلی یَوْمِ یَلْقَوْنَهُ و آیه: پس هرکه به لقای پروردگارش امید دارد، باید کاری شایسته انجام دهد. (کهف/۱۱۰)، در این آیات منظور، برانگیختن است که خداوند تعالی آن را لقاء نامیده است.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فَاللِّقَاءُ هَاهُنَا لَیْسَ بِالرُّؤْیَهًِْ وَ اللِّقَاءُ هُوَ الْبَعْث.
امام علی (علیه السلام)- لقاء در اینجا دیدن نیست، بلکه برانگیختن است.