آیه إِنَّ اللهَ لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ يُحْىیِ وَ يُمِيتُ وَ مَا لَكُم مِّن دُونِ اللهِ مِن وَلىٍِّ وَ لَا نَصِير [116]
حكومت و مالكيّت آسمان‌ها و زمين تنها از آنِِِ خداست؛ زنده مى‌كند و مى‌ميراند و جز خدا، سرپرست و ياورى نداريد.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ أَمَّا الضَّلَالُ الْمَنْسُوبُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی الَّذِی هُوَ ضِدُّ الْهُدَی وَ الْهُدَی هُوَ الْبَیَان ... مِثْلُ قَوْلِهِ سُبْحَانَهُ فَهَدَیْناهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمی عَلَی الْهُدی أَیْ بَیَّنَّا لَهُمْ وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ ما کانَ اللهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّی یُبَیِّنَ لَهُمْ ما یَتَّقُونَ.
امام علی (علیه السلام)- آن ضلال و گمراهی که منسوب به خداوند متعال است در معنای ضد هدایت بوده که هدایت در معنای بیان می‌باشد. ... مثل این کلام او: ولی آن‌ها نابینایی را بر هدایت ترجیح دادند. (فصلت/۱۷) نیز در معنای آشکارکردن آمده است که این معنا در این آیه نیز آمده است: وَ ما کانَ اللهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّی یُبَیِّنَ لَهُمْ ما یَتَّقُونَ.
الصّادق (علیه السلام)- عَن عَبدِ الأَعلَی قَالَ سَأَلتُ أَبَا عَبدِ اللهِ (علیه السلام) عَن قَولِ اللهِ: وَ ما کانَ اللهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّی یُبَیِّنَ لَهُمْ ما یَتَّقُونَ قَالَ حَتَّی یُعَرِّفَهُمْ مَا یُرْضِیهِ وَ مَا یُسْخِطُه.
امام صادق (علیه السلام)- عبدالأعلی گوید: از ایشان درباره‌ی این کلام خداوند: ما کانَ اللهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّی یُبَیِّنَ لَهُمْ ما یَتَّقُونَ، پرسیدم، حضرت (علیه السلام) فرمود: «یعنی تا به آن‌ها هرآنچه را که وسیله‌ی رضای او، و هرچیزی را که باعث خشم اوست، بیاموزد».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ حَمَّادٍ عَنْ عَبْدِ‌الْأَعْلَی قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) أَصْلَحَکَ اللَّهُ هَلْ جُعِلَ فِی النَّاسِ أَدَاهًٌْ یَنَالُونَ بِهَا الْمَعْرِفَهًَْ قَالَ فَقَالَ لَا قُلْتُ فَهَلْ کُلِّفُوا الْمَعْرِفَهًَْ قَالَ لَا عَلَی اللَّهِ الْبَیَانُ لا یُکَلِّفُ اللهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها وَ لا یُکَلِّفُ اللهُ نَفْساً إِلَّا ما آتاها قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِهِ وَ ما کانَ اللهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّی یُبَیِّنَ لَهُمْ ما یَتَّقُونَ قَالَ حَتَّی یُعَرِّفَهُمْ مَا یُرْضِیهِ وَ مَا یُسْخِطُهُ.
امام صادق (علیه السلام)- حمادبن‌عبدالأعلی گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «خدا تو را اصلاح کند [خیر دهد]، آیا ابزاری در اختیار مردم قرار داده شده است که با آن به معرفت برسند»؟ فرمود: «خیر». عرض کردم: «آیا معرفت بر آنان واجب است»؟ فرمود: «خیر، بر خداست که تبیین کند؛ خداوند هیچ‌کس را، جز به‌اندازه‌ی تواناییش، تکلیف نمی‌کند. (بقره/۲۸۶) و خداوند هیچ‌کس را جز به مقدار توانایی که به او داده تکلیف نمی‌کند. (طلاق/۷)». از ایشان درباره‌ی این سخن خدای تبارک‌وتعالی: وَ مَا کَان اللهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَدَاهُمْ حَتَّی یُبَیِّنَ لَهُم مَّا یَتَّقُونَ سؤال کردم. فرمود: «تا اینکه به آنان آنچه را مایه‌ی رضایت و آنچه را مایه‌ی خشم اوست، نشان دهد».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ حَمْزَهًَْ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ‌الطَّیَّارِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ مَا کانَ اللهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّی یُبَیِّنَ لَهُمْ ما یَتَّقُونَ قَالَ حَتَّی یُعَرِّفَهُمْ مَا یُرْضِیهِ وَ مَا یُسْخِطُهُ وَ قَالَ فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها قَالَ بَیَّنَ لَهَا مَا تَأْتِی وَ مَا تَتْرُکُ وَ قَالَ إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبِیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً قَالَ عَرَّفْنَاهُ إِمَّا آخِذٌ وَ إِمَّا تَارِکٌ.
امام صادق (علیه السلام)- حمزهًْ‌بن‌طیّار از امام صادق (علیه السلام) نقل می‌کند که درباره‌ی این سخن خدای تبارک‌وتعالی: وَ مَا کَان اللهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَدَاهُمْ حَتَّی یُبَیِّنَ لَهُم مَّا یَتَّقُونَ، فرمود: «تا اینکه آنچه را مایه‌ی رضایت یا خشم اوست، برای آنان نشان دهد و فرمود: فَأَلهَمَهَا فُجُورَهَا وَ تَقْوَاهَا، برای آنان آنچه را باید انجام دهد یا ترک کند، تبیین کرده است. و فرمود: ما راه را به او نشان دادیم، خواه شاکر باشد [و پذیرا گردد] یا ناسپاس!. (انسان/۳) و به او نشان داده‌ایم، یا به دستور خدا عمل می‌کند و یا آن را ترک می‌کند».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: مَا کَانَ اللهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَدَاهُمْ حَتَّی یُبَیِّنَ لَهُمْ مَا یَتَّقُونَ قَالَ: حَتَّی یُعَرِّفَهُمْ مَا یُرْضِیهِ وَ مَا یُسْخِطُهُ. ثُمَّ قَالَ: أَمَا أَنَّا أَنْکَرْنَا لِمُؤْمِنٍ بِمَا لَا یُعْذِرُ اللَّهُ النَّاسَ بِجَهَالَتِهِ وَ الْوُقُوفُ عِنْدَ الشُّبْهَهًِْ خَیْرٌ مِنَ الِاقْتِحَامِ فِی الْهَلَکَهًِْ وَ تَرْکُ رِوَایَهًِْ حَدِیثٍ لَمْ تَحْفَظْ خَیْرٌ لَکَ مِنْ رِوَایَهًِْ حَدِیثٍ لَمْ تُحْصِهِ، إِنَّ عَلَی کُلِّ حَقٍّ حَقِیقَهًًْ وَ عَلَی کُلِّ صَوَابٍ نُوراً فَمَا وَافَقَ کِتَابَ اللَّهِ فَخُذُوهُ وَ مَا خَالَفَ کِتَابَ اللَّهِ فَدَعُوهُ وَ لَنْ یَدَعَهُ کَثِیرٌ مِنْ أَهْلِ هَذَا الْعَالَمِ.
امام صادق (علیه السلام)- عبدالأعلی گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی این سخن خدای تبارک‌وتعالی: وَ مَا کَان اللهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَدَاهُمْ حَتَّی یُبَیِّنَ لَهُم مَّا یَتَّقُونَ پرسیدم. فرمود: «تا اینکه به آنان آنچه را مایه‌ی رضایت و آنچه را مایه‌ی خشمش است، نشان دهد». سپس فرمود: «همانا ما از فرد مؤمن نمی‌پسندیم که کاری را انجام دهد که خدا به خاطر ندانستن آن، عذر مردم را نمی‌پذیرد و تأمل در هنگامه شبهه، از سقوط در هلاکت بهتر است. روایت‌نکردن حدیثی که آن را حفظ نکرده‌ای، از روایت‌کردن آن بهتر است. همانا بر هر حقّی، حقیقتی است و بر هر صواب و درستی، نوری است. پس هرچه با کتاب خدا توافق دارد، آن را بگیرید و هرچه با کتاب خدا مخالف است، آن را رها کنید و بسیاری از مردم این جهان، آن را ترک نخواهند کرد».
الکاظم (علیه السلام)- عَن عَلِیِّ‌بنِ‌أَبِی‌حَمزَهًْ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌الْحَسَنِ (علیه السلام) إِنَّ أَبَاکَ أَخْبَرَنَا بِالْخَلَفِ مِنْ بَعْدِهِ فَلَوْ أَخْبَرْتَنَا بِهِ فَأَخَذَ بِیَدِی فَهَزَّهَا ثُمَّ قَالَ ما کانَ اللهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّی یُبَیِّنَ لَهُمْ ما یَتَّقُونَ.
امام کاظم (علیه السلام)- علیّ‌بن‌ابی‌حمزه گوید: به امام کاظم (علیه السلام) عرض کردم: «همانا پدر تو جانشین پس از خود را برای ما معرفی کرده است، اگر ممکن است، شما نیز جانشین خود را برای ما معرفی کن»؟ دستم را گرفت و آن را تکان داد و سپس فرمود: وَ مَا کَان اللهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَدَاهُمْ حَتَّی یُبَیِّنَ لَهُم مَّا یَتَّقُونَ.
الرّضا (علیه السلام)- عَنِ البَزَنطِی قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی الرِّضَا (علیه السلام) بِالْقَادِسِیَّهًْ ... فَقَالَ (علیه السلام) أَمَا عَلِمْتَ أَنَّ الْإِمَامَ الْفَرْضُ عَلَیْهِ وَ الْوَاجِبُ مِنَ اللَّهِ إِذَا خَافَ الْفَوْتَ عَلَی نَفْسِهِ أَنْ یَحْتَجَّ فِی الْإِمَامِ مِنْ بَعْدِهِ بِحُجَّهًٍْ مَعْرُوفَهًٍْ مُبَیَّنَهًٍْ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ فِی کِتَابِهِ وَ ما کانَ اللهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّی یُبَیِّنَ لَهُمْ ما یَتَّقُونَ.
امام رضا (علیه السلام)- بزنطی گوید: در قادسیّه خدمت حضرت رضا (علیه السلام) رسیدم. ... امام (علیه السلام) فرمود: «مگر نمی‌دانی که بر امام لازم و واجب است اگر مرگ خود را فهمید در مورد جانشین خویش به مردم اطّلاع دهد و حجّت را بر آن‌ها تمام کند خداوند در قرآن‌کریم می‌فرماید: وَ ما کانَ اللهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّی یُبَیِّنَ لَهُمْ ما یَتَّقُون.
الصّادق (علیه السلام)- أَنَّ اللَّهَ نَصَبَ الْإِمَامَ عَلَماً لِخَلْقِهِ وَ جَعَلَهُ حُجَّهًًْ عَلَی أَهْلِ عَالَمِهِ أَلْبَسَهُ اللَّهُ تَاجَ الْوَقَارِ وَ غَشَّاهُ مِنْ نُورِ الْجَبَّارِ یُمَدُّ بِسَبَبٍ إِلَی السَّمَاءِ لَا یَنْقَطِعُ عَنْهُ مَوَادُّهُ وَ لَا یُنَالُ مَا عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِلَّا بِجِهَهًِْ أَسْبَابِ سَبِیلِهِ وَ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ أَعْمَالَ الْعِبَادِ إِلَّا بِمَعْرِفَتِهِ فَهُوَ عَالِمٌ بِمَا یَرِدُ عَلَیْهِ مِنْ مُلْتَبِسَاتِ الْوَحْیِ وَ مُعَمَّیَاتِ السُّنَنِ وَ مُشْتَبِهَاتِ الْفِتَنِ وَ لَمْ یَکُنِ اللهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّی یُبَیِّنَ لَهُمْ ما یَتَّقُونَ وَ تَکُونُ الْحُجَّهًُْ مِنَ اللَّهِ عَلَی الْعِبَادِ بَالِغَهًًْ.
امام صادق (علیه السلام)- خداوند امام را رهبر خلق و حجت بر اهل طاعتش قرار داد، او را ملبس به تاج وقار نمود و به نور جبار پوشانید، با سببی به آسمان پیوندش داد که هدایت ها و الهاماتش از او منقطع نشود. و جز از راه پیروی امام، به آن چه در نزد خداوند تبارک و تعالی است نمی‌توان رسید، و اعمال بندگان پذیرفته نیست مگر با معرفت او: امام دانا به مشکلات وحی و رموز پیچیده سنت و مشتبهات دین است. لَمْ یَکُنِ اللهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّی یُبَیِّنَ لَهُمْ ما یَتَّقُونَ او حجّت بالغه‌ی پروردگار میان مردم است.
الهادی (علیه السلام)- عَنْ شَاهَوَیْهِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ الْجَلَّابِ قَالَ: ... کَتَبَ إلَی أبُوالحَسَنِ (علیه السلام) فِی آخِرِ الْکِتَابِ: أَرَدْتَ أَنْ تَسْأَلَ عَنِ الْخَلَفِ بَعْدَ مُضِیِّ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ قَلِقْتَ لِذَلِکَ فَلَا تَغْتَمَّ فَإِنَّ اللهَ لَا یُضِلُّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ مَا یَتَّقُونَ صَاحِبُکُمْ بَعْدِی أَبُو مُحَمَّدٍ (علیه السلام) ابْنِی وَ عِنْدَهُ مَا تَحْتَاجُونَ إِلَیْهِ یُقَدِّمُ اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُؤَخِّرُ مَا یَشَاءُ. ما نَنْسَخْ مِنْ آیَةٍ أَوْ نُنْسِها نَأْتِ بِخَیْرٍ مِنْها أَوْ مِثْلِها قَدْ کَتَبْتُ بِمَا فِیهِ بَیَانٌ وَ قِنَاعٌ لِذِی عَقْلٍ یَقْظَانَ.
امام هادی (علیه السلام)- شاهویهًْ‌بن‌عبدالله جلاب گوید: ... امام (علیه السلام) در آخر نامه نوشته بود: «مایل بودی از جانشین من و امام پس از درگذشت ابوجعفر سؤال کنی و برای این موضوع خیلی ناراحت بودی. فَإِنَّ اللهَ لَا یُضِلُّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ مَا یَتَّقُونَ. امام شما پس از من، فرزندم ابومحمّد است. هر احتیاجی داشته باشید به‌وسیله‌ی او حل می‌شود. خداوند هرکه را بخواهد مقدّم می‌دارد و هرکس را بخواهد مؤخّر می‌نماید. هر حکمی را نسخ کنیم، و یا نسخ آن را به تأخیر اندازیم، بهتر از آن، یا همانند آن را می‌آوریم. (بقره/۱۰۶). در این نامه توضیح لازم را دادم که قانع‌کننده هر صاحب عقل بیدار است».