آیه فَسيحُوا فِي الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ اعْلَمُوا أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللهِ وَ أَنَّ اللهَ مُخْزِي الْكافِرينَ [2]
[شما اى مشركان]! چهارماه [مهلت داريد آزادانه] در زمين رفتوآمد كنيد [و بينديشيد] و بدانيد شما نمى‌توانيد از قدرت خدا فرار كنيد. [و بدانيد] خداوند خواركننده‌ی كافران است!
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَن ابنِ‌عَبَّاس (رحمة الله علیه) قَامَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) عِنْدَ الْجَمْرَهًْ فَنَادَی أوَ إِنَّ اللَّهَ لَایُدْخِلُ الْجَنَّهًَْ إِلَّا مَنْ کَانَ مُسْلِماً وَ إِنَّ أَجَلَکُمْ أَرْبَعَهًُْ أَشْهُرٍ إِلَی أَنْ تَبْلُغُوا بُلْدَانَکُمْ فَهُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی فَسِیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرأ قَالَ فَالْأَذَانُ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) النِّدَاءُ الَّذِی نَادَی بِهِ قَالَ فَلَمَّا قَالَ فَسِیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ قَالُوا وَ عَلَی مَا تُسَیِّرُنَا أَرْبَعَهًَْ أَشْهُرٍ فَقَدْ بَرِئْنَا مِنْکَ وَ مِنِ ابْنِ‌عَمِّکَ إِنْ شِئْتَ الْآنَ الطَّعْنُ وَ الضَّرْبُ ثُمَّ اسْتَثْنَی اللَّهُ مِنْهُم فَقَالَ إِلَّا الَّذِینَ عاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِکِینَ فَقَالَ الْعَهْدُ مَنْ کَانَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَلْثٌ مِنْ عُقُودٍ عَلَی الْمُوَادَعَهًِْ مِنْ خُزَاعَهًَْ وَ غَیْرِهِمْ وَ أَمَّا قَوْلُهُ فَسِیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ لِکَیْ یَتَفَرَّقُوا عَنْ مَکَّهًَْ وَ تِجَارَتِهَا فَیَبْلُغُوا إِلَی أَهْلِهِمْ ثُمَّ إِنْ لَقُوهُمْ بَعْدَ ذَلِکَ قَتَلُوهُمْ وَ الْأَرْبَعَهًُْ الْأَشْهُرِ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ فِیهَا دِمَاءَهُمْ عِشْرُونَ مِنْ ذِی‌الْحِجَّهًِْ وَ الْمُحَرَّمُ وَ صَفَرُ وَ رَبِیعٌ الْأَوَّلُ وَ عَشْرٌ مِنْ رَبِیعٍ الْآخَرِ فَهَذِهِ أَرْبَعَهًُْ أَشْهُرٍ الْمُسَیَّحَاتُ مِنْ یَوْمِ قِرَاءَهًِْ الصَّحِیفَهًِْ الَّتِی قَرَأَهَا أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) ثُمَّ قَالَ وَ اعْلَمُوا أَنَّکُمْ غَیْرُ مُعْجِزِی اللهِ وَ أَنَّ اللهَ مُخْزِی الْکافِرِینَ یَا نَبِیَّ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ فَیُظْهِرُ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) الصَّلَاهًُْ وَ السَّلَام.
امام علی (علیه السلام)- ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گوید: امیرالمؤمنین علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) بر جمره ایستاد. و با صدای بلند مردم را به سوی خدا خواند ... خداوند کسی را به بهشت نمی برد مگر اینکه مسلمان شده باشد. شما چهارماه وقت دارید خود را به زادگاه هایتان برسانید که خداوند فرموده است: فَسِیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرأ و مردم را در صورت ایمان نیاوردن وعده جنگ داد که فرموده خداست: فَسِیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ. [مشرکان] گفتند: «چرا به ما چهارماه مهلت دادی؟ ما از تو و پسر عمویت بیزاری می جوییم! اگر می خواهی همین الآن جنگ با شمشیر و نیزه را آغاز کنیم». سپس خداوند در آیات برائت جمعی از آنان را مستثنی فرمود، إِلَّا الَّذِینَ عاهَدْتُمْ مِنَ الْمشْرِکِینَ؛ (توبه/۴) یعنی به‌استثنای کسانی که با پیامبر (صلی الله علیه و آله) پیمان عدم تعرّض داشتند مانند قبیله‌ی خزاعه و دیگران. امّا منظور از این کلام او: فَسِیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ آن است که تا هر چه زودتر پراکنده شوند و از مکّه و دادوستد در آن صرف‌نظر کرده به دیار خود باز گردند چون پس از این مهلت هرکجا دیده شوند به قتل خواهند رسید و چهارماهی که خداوند ریختن خون آن‌ها را حرام کرد از بیستم ذی‌الحجه شروع می شد و محرم و صفر و ربیع الأول را دربرمی‌گرفت و در دهم ربیع الثانی به پایان می رسید، این بود زمان چهارماهه آزادی که خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله) از روز خواندن آیات برائت خدا و رسولش (صلی الله علیه و آله) به مشرکان دادند. سپس گوید: منظور از وَ اعْلَمُوا أَنَّکُمْ غَیْرُ مُعْجِزِی اللهِ وَ أَنَّ اللهَ مُخْزِی الْکافِرِینَ این است که خداوند پیامبرش را بر مشرکان پیروز خواهد کرد.
الباقر (علیه السلام)- خَطَبَ عَلِیٌّ (علیه السلام) النَّاسَ فَاخْتَرَطَ سَیْفَهُ وَ قَالَ لَا یَطُوفَنَّ بِالْبَیْتِ عُرْیَانٌ وَ لَا یَحُجَّنَّ الْبَیْتَ مُشْرِکٌ وَ مَنْ کَانَ لَهُ مُدَّهًٌْ فَهُوَ إِلَی مُدَّتِهِ وَ مَنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ مُدَّهًٌْ فَمُدَّتُهُ أَرْبَعَهًُْ وَ کَانَ خَطَبَ یَوْمَ النَّحْرِ وَ کَانَتْ عِشْرِینَ مِنْ ذِی الْحِجَّهًِْ وَ الْمُحَرَّمَ وَ صَفَرَ وَ شَهْرَ رَبِیعٍ الْأَوَّلِ وَ عَشْراً مِنْ شَهْرِ رَبِیعٍ الْآخِرِ.
امام باقر (علیه السلام)- روزی علی (علیه السلام) برای مردم سخنرانی می‌کرد. سپس شمشیرش را برکشید و گفت: «از این به بعد کسی حق ندارد برهنه طواف کند و هیچ مرد مشرک و زن مشرک، حق ندارد حج را ادا کند و هرکه مهلتی دارد تا پایان این مهلت منتظر بماند. هرکه مهلت ندارد، مهلت وی چهار ماه است». او در روز نحر سخنرانی کرده بود. آن مهلت، بیست‌روز از ذی‌حجّه و محرّم و صفر و ماه ربیع‌الاوّل و ده روز از ماه ربیع‌الثّانی بود».
الکاظم (علیه السلام)- عَن الحُسینِ‌بنِ‌خَالِد قال: قُلْتُ لِأَبِی‌الْحَسَنِ (علیه السلام) لِأَیِّ شَیْءٍ صَارَ الْحَاجُّ لَا یُکْتَبُ عَلَیْهِ الذَّنْبُ أَرْبَعَهًَْ أَشْهُرٍ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَبَاحَ الْمُشْرِکِینَ الْحَرَمَ فِی أَرْبَعَهًِْ أَشْهُرٍ إِذْ یَقُولُ فَسِیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ ثُمَّ وَهَبَ لِمَنْ یَحُجُّ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ الْبَیْتَ الذُّنُوبَ أَرْبَعَهًَْ أَشْهُرٍ.
امام کاظم (علیه السلام)- حسین‌بن‌خالد گوید: به امام کاظم (علیه السلام) عرض کردم: «چرا به مدّت چهار ماه برای حج‌گزار گناهی نوشته نمی‌شود»؟ فرمود: «همانا خدای عزّوجلّ، حَرم را برای مشرکان در چهار ماه تجویز کرده است، چرا که می‌فرماید: فَسِیحُواْ فِی الأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ سپس گناه مؤمنان حج‌گزار را نیز به مدّت چهار ماه بخشید».
الکاظم (علیه السلام)- عَن الحُسینِ‌بنِ‌خَالِد قال: کَتَبْتُ لِأَبِی‌الْحَسَنِ (علیه السلام) کَیْفَ صَارَ الْحَاجُّ لَا یُکْتَبُ عَلَیْهِ ذَنْبٌ أَرْبَعَهًَْ أَشْهُرٍ مِنْ یَوْمِ یَحْلِقُ رَأْسَهُ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ أَبَاحَ لِلْمُشْرِکِینَ الْحَرَمَ أَرْبَعَهًَْ أَشْهُرٍ إِذْ یَقُولُ فَسِیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ فَأَبَاحَ لِلْمُؤْمِنِینَ إِذَا زَارُوهُ حِلًّا مِنَ الذُّنُوبِ أَرْبَعَهًَْ أَشْهُرٍ وَ کَانُوا أَحَقَّ بِذَلِکَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ.
امام کاظم (علیه السلام)- حسین‌بن‌خالد گوید: به امام کاظم (علیه السلام) نامه نوشتم: «چطور حج گزار از زمانی‌که موهای سرش را می تراشد برایش گناه چهار ماه نوشته نمی‌شود»؟ امام فرمود: «خداوند متعال برای مشرکین حرم خود را به مدّت چهار ماه مباح کرده است. ازاین‌روست که می‌فرماید: فَسِیحُواْ فِی الأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ. بنابراین برای مؤمنان زمانی‌که به دیدارش روند گناهان چهار ماه آنان را می‌آمرزد و البتّه مؤمنان بر بخشش خداوند سزاوارترند».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ سَعْدٍ الْإسْکَافِ قَالَ: سَمِعْتُ أبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) یَقُولُ: إِنَّ الْحَاجَ إِذَا أَخَذَ فِی جَهَازِهِ ... وَ کَانَ ذَا الْحِجَّهًِْ وَ الْمُحَرَّمَ وَ صَفَرَ وَ شَهْرَ رَبِیعٍ الْأَوَّلِ أَرْبَعَهًَْ أَشْهُرٍ تُکْتَبُ لَهُ الْحَسَنَاتُ وَ لَا تُکْتَبُ عَلَیْهِ السَّیِّئَاتُ إِلَّا أَنْ یَأْتِیَ بِمُوجِبَهًٍْ فَإِذَا مَضَتِ الْأَرْبَعَهًُْ الْأَشْهُرِ خُلِطَ بِالنَّاسِ.
امام باقر (علیه السلام)- سعد اسکاف گوید، از امام باقر (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: «حاجی هنگامی‌که شروع به آماده‌کردن وسایل سفرش می‌کند ... ذی‌حجّه و محرّم و صفر و ماه ربیع‌الاوّل، چهار ماهی است که در آن‌ها برای او (حاجی) اعمال نیک نوشته می‌شود و اعمال بد نوشته نمی‌شود. مگر اینکه گناه کبیره‌ای مرتکب شود. هنگامی‌که این چهار ماه به پایان رسید با مردم مخلوط می‌شود [مثل سایر مردم گناهانش نیز نوشته می‌شود]».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌مُحَمَّدِ‌بْنِ‌شُجَاعٍ قَالَ رَوَی أَصْحَابُنَا قِیلَ لِأَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) لِمَ صَارَ الْحَاجُّ لَا یُکْتَبُ عَلَیْهِ ذَنْبٌ أَرْبَعَهًَْ أَشْهُرٍ قَالَ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ذِکْرُهُ أَمَرَ الْمُشْرِکِینَ فَقَالَ فَسِیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ لَمْ یَکُنْ یُقَصِّرُ بِوَفْدِهِ عَنْ ذَلِکَ.
امام صادق (علیه السلام)- علیّ‌بن‌محمّدبن‌شجاع گوید: اصحاب ما روایت کرده‌اند که به امام صادق (علیه السلام) گفته شد: «چرا فرد حج‌گزار به مدّت چهار ماه گناهانش بخشوده است»؟ فرمود: «همانا خداوند عزّوجلّ به مشرکین چنین دستور داد؛ فَسِیحُواْ فِی الأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ. پس برای مؤمنین نیز همین زمان را قرار داد [راضی نشد کمتر از آن را برای مؤمنین قرار دهد]».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ فُضَیْلِ‌بْنِ‌عِیَاضٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنِ الْحَجِّ الْأَکْبَرِ فَإِنَّ ابْنَ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) کَانَ یَقُولُ یَوْمُ عَرَفَهًَْ فَقَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) الْحَجُّ الْأَکْبَرُ یَوْمُ النَّحْرِ وَ یَحْتَجُّ بِقَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ فَسِیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ هِیَ عِشْرُونَ مِنْ ذِی‌الْحِجَّهًِْ وَ الْمُحَرَّمُ وَ صَفَرٌ وَ شَهْرُ رَبِیعٍ الْأَوَّلِ وَ عَشْرٌ مِنْ رَبِیعٍ الْآخِرِ وَ لَوْ کَانَ الْحَجُّ الْأَکْبَرُ یَوْمَ عَرَفَهًَْ لَکَانَ أَرْبَعَهًَْ أَشْهُرٍ وَ یَوْماً.
امام صادق (علیه السلام)- فضیل‌بن‌عیاض گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی حج اکبر که ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) معتقد بود آن روز عرفه است، پرسیدم. امام صادق فرمود: امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «حج اکبر روز عید قربان است و به این سخن خدای متعال: فَسِیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ احتجاج نمود». و این چهار ماه شامل بیست روز از ذی‌الحجّه و ماههای محرم و صفر و ربیع‌الاول و ده روز ابتدایی ربیع‌الآخر بوده است. بنابراین اگر حج اکبر، روز عرفه بود؛ می‌بایستی [این مهلت] چهار ماه و یک روز می‌بود».
الصّادقین (علیها السلام)- فَسِیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ قَالَ عِشْرُونَ مِنْ ذِی‌الْحِجَّهًِْ وَ الْمُحَرَّمُ وَ صَفَرٌ وَ شَهْرُ رَبِیعٍ الْأَوَّلِ وَ عَشْرٌ مِنْ شَهْرِ رَبِیعٍ الْآخِرِ.
امام باقر (علیه السلام)- فَسِیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ؛ بیست روز از ذی‌الحجّه، محرّم، صفر، ماه ربیع‌الاوّل، و ده روز از ماه ربیع‌الثّانی است.
الباقر (علیه السلام)- قَالَ عَزَّوَجَلَّ لاتُحِلُّوا شَعائِرَ اللهِ وَ لَا الشَّهْرَ الْحَرامَ فَجَعَلَ الشُّهُورَ عِدَّهًًْ مَعْلُومَهًًْ فَجَعَلَ مِنْهَا أَرْبَعَهًًْ حُرُماً وَ قَالَ فَسِیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ اعْلَمُوا أَنَّکُمْ غَیْرُ مُعْجِزِی اللهِ.
امام باقر (علیه السلام)- خداوند فرموده است: لا تُحِلُّوا شَعائِرَ اللهِ وَ لَا الشَّهْرَ الحَرامَ (مائده/۲). ماه‌ها را دارای شماره‌ی معیّنی دانسته و چهار ماه از آن‌ها را ماه حرام مقرّر ساخته و فرموده است: فَسِیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ اعْلَمُوا أَنَّکُمْ غَیْرُ مُعْجِزِی اللهِ.
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- الْأَشْهُرُ الْحُرُمُ رَجَبٌ مُفْرَدٌ وَ ذُوالْقَعْدَهًِْ وَ ذُوالْحِجَّهًِْ وَ الْمُحَرَّمُ مُتَّصِلَهًًْ حَرَّمَ اللَّهُ فِیهَا الْقِتَالَ وَ یُضَاعِفُ فِیهَا الذُّنُوبَ وَ کَذَلِکَ الْحَسَنَاتُ وَ أَشْهُرُ السِّیَاحَهًِْ مَعْرُوفَهًٌْ وَ هِیَ عِشْرُونَ مِنْ ذِی‌الْحِجَّهًِْ وَ الْمُحَرَّمُ وَ صَفَرٌ وَ شَهْرُ رَبِیعٍ الْأَوَّلِ وَ عَشْرٌ مِنْ شَهْرِ رَبِیعٍ الْآخِرِ وَ هِیَ الَّتِی أَجَّلَ اللَّهُ فِیهَا الْمُشْرِکِینَ فِی قَوْلِهِ فَسِیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ أَشْهُرُ الْحَجِّ مَعْرُوفَهًٌْ وَ هِیَ شَوَّالٌ وَ ذُوالْقَعْدَهًِْ وَ ذُوالْحِجَّهًِْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- ماه های حرام عبارتند از؛ رجب [که تک افتاده]، ذی‌القعده، ذی‌الحجّه و محرّم که به هم متصل هستند. خداوند در این چهار ماه پیکار و نبرد را حرام گردانده است، همچنین مجازات گناهان و ثواب اعمال نیک در آن‌ها مضاعف می باشد؛ امّا ماه های سیاحت مشهورند: بیست روز از ذی‌الحجه، محرّم، صفرّ، ربیع الأول و ده روز از ربیع الثانی، خداوند متعال در این چهار ماه و با استناد به آیه فَسِیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ بر مشرکان منّت نهاده است، ماه های حج نیز معروفند: شوّال، ذی‌القعده و ذی‌الحجّه.
الباقر (علیه السلام)- قَامَ خِدَاشٌ وَ سَعِیدٌ أَخُو عَمْرِوبْنِ‌وُدٍّ فَقَالَ وَ مَا یَسُرُّنَا عَلَی أَرْبَعَهًِْ أَشْهُرٍ بَلْ بَرِئْنَا مِنْکَ وَ مِنِ ابْنِ عَمِّکَ فَلَیْسَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَ ابْنِ عَمِّکَ إِلَّا السَّیْفُ وَ الرُّمْحُ وَ إِنْ شِئْتَ بَدَأْنَا بِکَ فَقَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) هَلُمُّوا ثُمَّ قَالَ وَ اعْلَمُوا أَنَّکُمْ غَیْرُ مُعْجِزِی اللهِ إِلَی قَوْلِهِ إِلی مُدَّتِهِم.
امام باقر (علیه السلام)- خداش و سعید برادران عمروبن‌وُدّ عامری گفتند: «چرا به ما چهارماه مهلت می دهید؟ این ما هستیم که از تو و پسرعمویت برائت می جوییم، و میان ما و پسرعمویت جز شمشیر و نیزه چیزی قضاوت نمی کند، و اگر بخواهی با تو شروع می کنیم». پس علی (علیه السلام) فرمود: «بیایید»! سپس فرمود: «وَ اعْلَمُوا أَنَّکُمْ غَیْرُ مُعْجِزِی اللهِ ... إِلی مُدَّتِهِمْ؛ (توبه/۴۲)».