آیه وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللهِ إِمَّا يُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا يَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَ اللهُ عَليمٌ حَكيمٌ [106]
و گروهى ديگر، به فرمان خدا واگذار شده‌اند [و كارشان با خداست]؛ يا آنها را مجازات مى‌كند و يا توبه‌ی آنان را مى‌پذيرد [هرطوركه شايسته باشند] و خداوند دانا و حكيم است.
الباقر (علیه السلام)- عَن زُرَارَهًْ عَن أَبِی‌جَعفَرِ (علیه السلام) فِی قَولِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللهِ قَالَ قَوْمٌ کَانُوا مُشْرِکِینَ فَقَتَلُوا مِثْلَ حَمْزَهًَْ (رحمة الله علیه) وَ جَعْفَرٍ وَ أَشْبَاهَهُمَا مِنَ الْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ إِنَّهُمْ دَخَلُوا فِی الْإِسْلَامِ فَوَحَّدُوا اللَّهَ وَ تَرَکُوا الشِّرْکَ وَ لَمْ یَعْرِفُوا الْإِیمَانَ بِقُلُوبِهِمْ فَیَکُونُوا مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فَتَجِبَ لَهُمُ الْجَنَّهًُْ وَ لَمْ یَکُونُوا عَلَی جُحُودِهِمْ فَیَکْفُرُوا فَتَجِبَ لَهُمُ النَّارُ فَهُمْ عَلَی تِلْکَ الْحَالِ إِمَّا یُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا یَتُوبُ عَلَیْهِمْ قلت: جُعِلْتُ فِدَاکَ مِنْ أَیْنَ یُرْزَقُونَ؟ قَالَ: مِنْ حَیْثُ یَشَاءَ اللهُ.
امام باقر (علیه السلام)- زراره از امام باقر (علیه السلام) نقل می‌کند که درباره‌ی این کلام خداوند عزّوجلّ: وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللهِ فرمود: «گروهی مشرک بودند و کسانی را مانند حمزه (رحمة الله علیه) و جعفر (رحمة الله علیه) و امثال آنان کشتند، سپس اسلام آوردند و خدا را پرستیدند و شرک را رها کردند و ایمان را با دل‌هایشان نشناختند تا از جمله‌ی مؤمنان باشند و ورودشان به بهشت حتمی باشد. و به جحود و انکارشان ادامه ندادند تا کافر شوند، تا ورودشان به آتش حتمی شود. آنان در آن حالت باقی می‌مانند، یا آنها را مجازات می‌کند و یا توبه‌ی آنان را می‌پذیرد خداوند طبق نظر خویش با آنان رفتار می‌کند». عرض کردم: «فدایت شوم! روزیشان از کجا می‌آید»؟ فرمود: از هر جایی که خدا بخواهد.
الکاظم (علیه السلام)- هَؤُلَاءِ قَوْمٌ وَقَفَهُمْ حَتَّی یَرَی فِیهِمْ رَأْیَهُ.
امام کاظم (علیه السلام)- اینان قومی هستند که خدا آنان را نگهداشته است تا اینکه در مورد آنان تصمیم بگیرد.
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الحَارِثِ عَن أَبِی‌عَبدِاللهِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ بَیْنَ الْإِیمَانِ وَ الْکُفْرِ مَنْزِلَهًٌْ فَقَالَ نَعَمْ وَ مَنَازِلُ لَوْ یَجْحَدُ شَیْئاً مِنْهَا أَکَبَّهُ اللَّهُ فِی النَّارِ بَیْنَهُمَا آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللهِ وَ بَیْنَهُمَا الْمُسْتَضْعَفُونَ وَ بَیْنَهُمَا آخَرُونَ خَلَطُوا عَمَلًا صالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً وَ بَیْنَهُمَا قَوْلُهُ وَ عَلَی الْأَعْرافِ رِجالٌ.
امام صادق (علیه السلام)- حارث گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «آیا میان ایمان و کفر مرتبه‌ای وجود دارد»؟ فرمود: «بله! بلکه منازلی وجود دارد که اگر انسان یکی از آنها را انکار کند، خدا او را با چهره‌اش در آتش می‌اندازد. گروهی دیگر، به فرمان خدا واگذار شده اند [و کارشان با خداست و میان آنان مستضعفان قرار دارند و همچنین در میان آنان کسان دیگری هستند؛ و گروهی دیگر، به گناهان خود اعتراف کردند و کار خوب و بد را به هم آمیختند. (توبه/۱۰۲). و در میان آنان (اهل اعراف) هستند، در این سخن خدای تبارک‌وتعالی که می‌فرماید: بر «اعراف» مردانی هستند. (اعراف/۴۶)».
الصّادق (علیه السلام)- النَّاسُ عَلَی سِتِّ فِرَقٍ یُؤْتَوْنَ إِلَی ثَلَاثِ فِرَقٍ الْإِیمَانِ وَ الْکُفْرِ وَ الضَّلَالِ وَ هُمْ أَهْلُ الْوَعْدِ مِنَ الَّذِینَ وَعَدَ اللَّهُ الْجَنَّهًَْ وَ النَّارَ وَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْکَافِرُونَ وَ الْمُسْتَضْعَفُونَ وَ الْمُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللهِ إِمَّا یُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا یَتُوبُ عَلَیْهِمْ وَ الْمُعْتَرِفُونَ بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً وَ أَهْلُ الْأَعْرَافِ.
امام صادق (علیه السلام)- مردم بر شش گروهند و بر سه گروه تأویل (تعبیر) می‌شوند؛ ایمان، کفر و گمراهی. آنان اهل وعده هستند، کسانی که خدا به آنان وعده‌ی بهشت یا آتش را داده است و عبارتند از؛ مؤمنان، کافران، مستضعفان. وَ مرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللهِ إِمَّا یُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا یَتُوبُ عَلَیْهِمْ وَ المُعْتَرِفُونَ بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً. وَ الْمُعْتَرِفُونَ بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً و اهل اعراف.
الصّادق (علیه السلام)- عَن حَمزَهًَْ‌بنِ‌الطَّیَّار قَالَ قَالَ لِی أَبُوعَبدِاللهِ (علیه السلام) النَّاسُ عَلَی سِتَّهًِْ أَصْنَافٍ قَالَ قُلْتُ أَ‌تَأْذَنُ لِی أَنْ أَکْتُبَهَا قَالَ نَعَمْ قُلْتُ مَا أَکْتُبُ قَالَ ... وَ اکْتُبْ وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللهِ إِمَّا یُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا یَتُوبُ عَلَیْهِمْ قَالَ وَ اکْتُبْ إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا ...فَأُولئِکَ عَسَی اللهُ أَنْ یَعْفُوَ عَنْهُمْ.
امام صادق (علیه السلام)- حمزهًْ‌بن‌طیّار گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: «مردم بر شش گونه‌اند». گفتم: «آیا اجازه می فرمایید نام ایشان را بنویسم»؟ فرمود: «آری»! گفتم: چه بنویسم؟ فرمود: «... بنویس: وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللهِ امّا یُعَذِّبُهُمْ وَ امّا یَتُوبُ عَلَیْهِمْ و بنویس؛ مگر آن دسته از مردان و زنان و کودکانی که به‌راستی تحت فشار قرار گرفته‌اند [و حقیقتاً مستضعفند] نه چاره‌ای دارند، و نه راهی [برای نجات از آن محیط آلوده] می‌یابند. ... ممکن است خداوند، آنها را مورد عفو قرار دهد. (نساء/۹۹۹۸)».
الصّادق (علیه السلام)- عَن هشَامِ‌بنِ‌سَالِمٍ، عَن أَبِی‌عَبدِالله (علیه السلام)، فِی قَولِ اللهِ: وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللهِ قَالَ هُمْ قَوْمٌ مِنَ الْمُشْرِکِینَ أَصَابُوا دَماً مِنْ الْمُسْلِمِینَ ثُمَّ أَسْلَمُوا فَهُمُ الْمُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ.
امام صادق (علیه السلام)- هشام‌بن‌سالم از امام صادق (علیه السلام) نقل می‌کند که درباره‌ی این آیه: وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللهِ فرمود: «آنان گروهی از مشرکان هستند که خون برخی از مسلمانان را ریختند، سپس اسلام آوردند. پس امر آنان به خدا واگذار شده است».
الصّادق (علیه السلام)- عَن دَاوُدِ‌بنِ‌فُرقَدٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) الْمُرْجَوْنَ قَوْمٌ ذُکِرَ لَهُمْ فَضْلُ عَلِیٍّ (علیه السلام) فَقَالُوا مَا نَدْرِی لَعَلَّهُ کَذَلِکَ وَ مَا نَدْرِی لَعَلَّهُ لَیْسَ کَذَلِکَ قَالَ أَرْجِهْ قَالَ تَعَالَی وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللهِ ...
امام صادق (علیه السلام)- داودبن‌فرقد گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «مُرْجَوْنَ گروهی هستند که هرگاه فضیلت علی (علیه السلام) را برای آنها نقل کنی، گویند: ما نمی‌دانیم شاید چنین باشد و یا نباشد». حضرت (علیه السلام) فرمود: «امیدوار رحمت پروردگار هستندکه خدای متعال می‌فرماید: وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللهِ إِمَّا یُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا یَتُوبُ عَلَیْهِمْ وَ اللهُ عَلیمٌ حَکیمٌ».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ حُمْرَانَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ قَالَ هُمْ أَهْلُ الْوَلَایَهًِْ قُلْتُ وَ أَیُّ وَلَایَهًٍْ فَقَالَ أَمَا إِنَّهَا لَیْسَتْ بِوَلَایَهًٍْ فِی الدِّینِ وَ لَکِنَّهَا الْوَلَایَهًُْ فِی الْمُنَاکَحَهًِْ وَ الْمُوَارَثَهًِْ وَ الْمُخَالَطَهًِْ وَ هُمْ لَیْسُوا بِالْمُؤْمِنِینَ وَ لَا بِالْکُفَّارِ وَ هُمُ الْمُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللهِ عَزَّ‌وَ‌جَل.
امام صادق (علیه السلام)- حمران گوید: از حضرت صادق (علیه السلام) تفسیر مستضعفین را پرسیدم. فرمود: «آنها اهل ولایت هستند». عرض کردم: «منظور شما کدام ولایت است». فرمود: «منظور ولایت دینی نیست بلکه ولایت در ازدواج و ارث و آمیزش با آنها است و آنها نه مؤمن و نه کافرند گروهی که امید نجات آنها در آخرت است».
الصّادق (علیه السلام)- قَالَ حُمْرَانُ سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) عَنِ الْمُسْتَضْعَفِینَ قَالَ إِنَّهُمْ لَیْسُوا بِالْمُؤْمِنِینَ وَ لَا بِالْکَافِرِینَ وَ هُمُ الْمُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ.
امام صادق (علیه السلام)- حمران گوید: «از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی مستضعفان پرسیدم». فرمود: «آنان نه مؤمن و نه کافرند. آنان به امر خدا واگذار شده‌اند».
الباقر (علیه السلام)- الْمُرْجَوْنَ هُمْ قَوْمٌ قَاتَلُوا یَوْمَ بَدْرٍ وَ أُحُدٍ وَ یَوْمَ حُنَیْنٍ وَ سَلَوْا عَنِ الْمُشْرِکِینَ ثُمَّ أَسْلَمُوا بَعْدَ تَأَخُّرِهِ ثُمَّ إنَّهُمْ دَخَلُوا فِی الإسْلَامِ.
امام باقر (علیه السلام)- مُرْجَوْنَ قومی هستند که در روز بدر و اُحد و روز حنین جنگیدند و از مشرکان در امان ماندند. و سپس اسلام آوردند.
الرّضا (علیه السلام)- عَنِ الحَسَنِ‌بنِ‌مُحَمَّدِ النُّوفلِی قَالَ: ... قَالَ عِمْرَانُ قَدْ رَضِیتُ بِقَوْلِ أَبِی‌الْحَسَنِ (علیه السلام) فِی الْبَدَاءِ عَلَی أَنْ یَأْتِیَنِی فِیهِ بِحُجَّهًٍْ أَحْتَجُّ بِهَا عَلَی نُظَرَائِی مِنْ أَهْلِ النَّظَر قَالَ الْمَأْمُونُ یَا أَبَاالْحَسَنِ (علیه السلام) مَا تَقُولُ فِیمَا تَشَاجَرَا فِیهِ قَالَ وَ مَا أَنْکَرْتَ مِنِ الْبَدَاءُ یَا سُلَیْمَانُ وَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ ... وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللهِ إِمَّا یُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا یَتُوبُ عَلَیْهِم.
امام رضا (علیه السلام)- حسن‌بن‌محمّد نوفلی گوید: ... عمران گفت: «با کمال میل خشنودم که امام (علیه السلام) برای ما دلیلی درمورد بداء بیاورد تا به‌وسیله‌ی آن بر صاحب‌نظران استدلال نماییم». مأمون گفت: «نظر شما در مورد بحث این دو نفر چیست»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «ای سلیمان! آنچه از بداء انکار کردی، [صحیح نیست، چرا که] خداوند در قرآن می‌فرماید: ... وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللهِ امّا یُعَذِّبُهُمْ وَ امّا یَتُوبُ عَلَیْهِم».
الرّضا (علیه السلام)- رُوِیَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّوْفَلِیِ أَنَّهُ کَانَ یَقُولُ: ... فَنَهَضَ (علیه السلام) لِلْوُضُوءِ ثُمَّ حَضَرَ مَجْلِسَ الْمَأْمُونِ وَ جَرَی بَیْنَهُ وَ بَیْنَ سُلَیْمَانَ الْمَرْوَزِیِّ کَلَامٌ فِی الْبَدَاءِ بِمَعْنَی الظُّهُورِ لِتَغَیُّرِ الْمَصْلَحَهًِْ وَ اسْتَشْهَدَ بِآیٍ کَثِیرَهًٍْ مِنَ الْقُرْآنِ عَلَی صِحَّهًِْ ذَلِکَ مِثْلِ قَوْلِ اللَّهِ یَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ وَ یَزِیدُ فِی الْخَلْقِ مَا یَشَاءُ وَ یَمْحُوا اللهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ مَا یُعَمَّرُ مِنْ مُعَمَّرٍ وَ لَا یُنْقَصُ مِنْ عُمُرِهِ وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللهِ وَ أَمْثَالِ ذَلِکَ.
امام رضا (علیه السلام)- از حسن‌بن‌احمد نوفلی روایت شده است: ... امام رضا (علیه السلام) برای وضو برخاسته و به مجلس مأمون حاضر شد، و میان او و سلیمان کلامی در بداء به معنی ظهور برای تغییر و عوض‌شدن مصلحت جاری شد، و آن حضرت (علیه السلام) در صحّت آن به آیات بسیاری از قرآن استشهاد نمود، مانند آیه: او آفرینش را آغاز می‌کند، سپس آن را بازمی‌گرداند. (یونس/۴). و او هرچه بخواهد در آفرینش می‌افزاید. (فاطر/۱). و خداوند هرچه را بخواهد محو، و هرچه را بخواهد اثبات می‌کند. (رعد/۳۹) و هیچ‌کس عمر طولانی نمی‌کند، یا از عمرش کاسته نمی‌شود. (فاطر/۱۱) و آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللهِ و امثال آن.