آیه إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساكينِ وَ الْعامِلينَ عَلَيْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِي الرِّقابِ وَ الْغارِمينَ وَ في سَبيلِ اللهِ وَ ابْنِ السَّبيلِ فَريضَةً مِنَ اللهِ وَ اللهُ عَليمٌ حَكيمٌ [60]
زكات‌ها مخصوص فقرا و مساكين و كاركناني است كه براي [جمع‌آوري] آن زحمت مي‌كشند و كساني‌كه براي جلب محبّتشان اقدام مي‌شود و براي [آزادي] بردگان و [اداي دَين] بدهكاران و در راه [تقويت آيين] خدا و واماندگان در راه اين، يك فريضه‌ی [مهمّ] الهي است؛ و خداوند دانا و حكيم است.
علی‌بن‌أبراهیم (رحمة الله علیه)- فَإِنَّهَا نَزَلَتْ لَمَّا جَاءَتِ الصَّدَقَاتُ وَ جَاءَ الْأَغْنِیَاءُ وَ ظَنُّوا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقْسِمُهَا بَیْنَهُمْ فَلَمَّا وَضَعَهَا فِی الْفُقَرَاءِ تَغَامَزُوا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ لَمَزُوهُ وَ قَالُوا نَحْنُ الَّذِینَ نَقُومُ فِی الْحَرْبِ وَ نَغْزُو مَعَهُ وَ نُقَوِّی أَمْرَهُ ثُمَّ یَدْفَعُ الصَّدَقَاتِ إِلَی هَؤُلَاءِ الَّذِینَ لَا یُعِینُونَهُ وَ لَا یُغْنُونَ عَنْهُ شَیْئاً فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَ لَوْ أَنَّهُمْ رَضُوا ما آتاهُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ قالُوا حَسْبُنَا اللهُ سَیُؤْتِینَا اللهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ رَسُولُهُ إِنَّا إِلَی اللهِ راغِبُون.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- همانا این آیه، هنگامی‌که صدقات آمد و ثروتمندان گمان بردند که پیامبر (صلی الله علیه و آله) در میانشان تقسیم خواهد کرد نازل شد. هنگامی‌که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آن را میان فقرا تقسیم کرد، در مورد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به کنایه حرف می‌زدند و پشت‌سر او عیب‌جویی می‌کردند و می گفتند: «ما جنگ را به عهده می‌گیریم و همراه او جنگ می‌کنیم و از او پشتیبانی می‌کنیم، سپس صدقات را به اینان که به او یاری نمی‌رسانند و سودی به او نمی‌رسانند، می‌پردازد»؟! پس خدا این آیه را نازل کرد: وَ لَوْ أَنَّهُمْ رَضُوا ما آتاهُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ قالُوا حَسْبُنَا اللهُ سَیُؤْتینَا اللهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ رَسُولُهُ إِنَّا إِلَی اللهِ راغِبُونَ.
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ یُوصِی بِسَهْمٍ مِنْ مَالِهِ فَقَالَ السَّهْمُ وَاحِدٌ مِنْ ثَمَانِیَهًٍْ لِقَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمِینَ وَ فِی سَبِیلِ اللهِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ.
امام صادق (علیه السلام)- سکونی گوید: «شخصی از امام صادق (علیه السلام) در این مورد که مردی وصیّت می‌کند سهمی از مالش به فلان مصرف برسد پرسید که سهم چه مقدار است»؟ فرمود: «سهم از هشت تا یکی است، به دلیل کلام خدای عزّوجلّ: إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمساکِینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها وَ الْمؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ، وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمِینَ وَ فِی سَبِیلِ اللهِ وَ ابن‌السَّبِیلِ».
الکاظم (علیه السلام)- عَنْ ابْنِ أَبِی‌نَصْرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاالْحَسَنِ (علیه السلام) عَنْ رَجُلٍ أَوْصَی بِجُزْءٍ مِنْ مَالِهِ فَقَالَ وَاحِدٌ مِنْ سَبْعَهًٍْ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ لِکُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ قُلْتُ فَرَجُلٌ أَوْصَی بِسَهْمٍ مِنْ مَالِهِ فَقَالَ السَّهْمُ وَاحِدٌ مِنْ ثَمَانِیَهًٍْ ثُمَّ قَرَأَ إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ ... .
امام کاظم (علیه السلام)- ابن ابی‌نصر گوید: از امام کاظم (علیه السلام) درباره‌ی مردی که درباره‌ی یک جزء از مالش وصیّت کرده بود پرسیدم. فرمود: «جزء یعنی یک از هفت، خداوند می‌فرمایند: هفت در دارد و برای هر دری، گروه معیّنی از آن‌ها تقسیم شده‌اند!. (حجر/۴۴)». گفتم: «مردی که یک سهم از مالش وصیّت کرده باشد [میزان سهم چقدر است]»؟ فرمود: «میزان سهم، یک‌هشتم است». آنگاه این آیه را قرائت کرد: إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ المَساکِینِ.
الرّضا (علیه السلام)- عَنْ صَفْوَانَ وَ أَحْمَدَ‌بْنِ‌مُحَمَّدِ‌بْنِ‌أَبِی‌نَصْرٍ قَالَا سَأَلْنَا أَبَاالْحَسَنِ‌الرِّضَا (علیه السلام) عَنْ رَجُلٍ أَوْصَی بِسَهْمٍ مِنْ مَالِهِ وَ لَا یُدْرَی السَّهْمُ أَیُّ شَیْءٍ هُوَ فَقَالَ لَیْسَ عِنْدَکُمْ فِیمَا بَلَغَکُمْ عَنْ جَعْفَرٍ وَ لَا عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِیهَا شَیْءٌ قُلْنَا لَهُ جُعِلْنَا فِدَاکَ مَا سَمِعْنَا أَصْحَابَنَا یَذْکُرُونَ شَیْئاً مِنْ هَذَا عَنْ آبَائِکَ فَقَالَ السَّهْمُ وَاحِدٌ مِنْ ثَمَانِیَهًٍْ فَقُلْنَا لَهُ جُعِلْنَا فِدَاکَ کَیْفَ صَارَ وَاحِداً مِنْ ثَمَانِیَهًٍْ فَقَالَ أَ مَا تَقْرَأُ کِتَابَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی لَأَقْرَؤُهُ وَ لَکِنْ لَا أَدْرِی أَیُّ مَوْضِعٍ هُوَ فَقَالَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمِینَ وَ فِی سَبِیلِ اللهِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ ثُمَّ عَقَدَ بِیَدِهِ ثَمَانِیَهًًْ قَالَ وَ کَذَلِکَ قَسَمَهَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَلَی ثَمَانِیَهًِْ أَسْهُمٍ فَالسَّهْمُ وَاحِدٌ مِنْ ثَمَانِیَهًٍْ.
امام رضا (علیه السلام)- صفوان‌بن‌یحیی گوید: از امام رضا (علیه السلام) پرسیدم: «مردی یک سهم از مالش را وصیّت کرد و معلوم نیست که چه مقدار است»؟ فرمود: «آیا در این خصوص چیزی از امام جعفر و امام باقر (علیه السلام) به شما نرسیده است»؟ گفت: «فدایت شوم! ما از یاران خود، چیزی دراین‌باره و به نقل از پدران بزرگوارتان نشنیده‌ایم». امام فرمود: «یک سهم یعنی یک هشتم». گفتم: «فدایت شوم چگونه یک هشتم می‌شود»؟ فرمود: «آیا در قرآن نخوانده‌اید»؟ عرض کردم: «فدایت شوم! قرآن می‌خوانم امّا نمی‌دانم در کجای قرآن مذکور است»؟ فرمود: «إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ المَساکِینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها وَ المُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمِینَ وَ فِی سَبِیلِ اللهِ وَ ابن‌السَّبِیلِ» سپس با دستانش هشت انگشت را نشان داد و فرمود: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آن را بر هشت تقسیم کرده و هر سهم یک از هشت است».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ قَضَی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فِی رَجُلٍ وَصَّی عِنْدَ الْمَوْتِ بِسَهْمٍ مِنْ مَالِهِ وَ لَمْ یُبَیِّنْهُ فَلَمَّا مَضَی اخْتَلَفَ الْوَرَثَهًُْ فِی مَعْنَاهُ فَقَضَی عَلَیْهِمْ بِإِخْرَاجِ الثُّمُنِ مِنْ مَالِهِ وَ تَلَا قَوْلَهُ تَعَالَی جَلَّ ذِکْرُهُ إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ ... وَ هُمْ ثَمَانِیَهًُْ أَصْنَافٍ لِکُلِّ صِنْفٍ مِنْهُمْ سَهْمٌ مِنَ الصَّدَقَات.
امام علی (علیه السلام)- امیرالمؤمنین (علیه السلام) درباره‌ی مردی که در هنگام مرگ سهمی از مالش را وصیّت نمود و اندازه‌ی آن را معلوم نکرد پس از او ورثه اختلاف کردند، حکم داد. امام علی (علیه السلام) دستور داد یک هشتم از مالش را به موجب وصیّتش به مورد خود صرف نمایند و این آیه را تلاوت کرد: إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمساکِینِ، که آنان هشت صنف‌اند و هر صنفی، سهمی از صدقات دارند.
الصّادق (علیه السلام)- فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ فِی الصَّدَقَاتِ وَ کَانَتْ أَوَّلَ مَا افْتَرَضَ اللَّهُ مِنْ سُبُلِهِ إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمِینَ وَ فِی سَبِیلِ اللهِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ فَأَعْلَمَ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) مَوْضِعَ الصَّدَقَاتِ وَ أَنَّهَا لَیْسَتْ لِغَیْرِهَا وَ لَا یَضَعُهَا إِلَّا حَیْثُ یَشَاءُ مِنْهُمْ عَلَی مَا یَشَاءُ.
امام صادق (علیه السلام)- خدای عزّوجلّ درباره‌ی صدقات و زکات و آن نخستین مالی است که خداوند موارد مصرفش را مقرّر داشته میفرماید: إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ المَساکِینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها وَ المُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمِینَ وَ فِی سَبِیلِ اللهِ وَ ابن‌السَّبِیلِ، بنابراین خداوند موارد مصرف زکات را به پیامبر خود اعلام کرده و زکات جز به ایشان شامل حال دیگری نمی‌شود، در هر موردی از این موارد بخواهد، می‌تواند مصرف نماید.
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمِینَ وَ فِی سَبِیلِ اللهِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَهًًْ مِنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ فَأَخْرَجَ اللَّهُ مِنَ الصَّدَقَاتِ جَمِیعَ النَّاسِ إِلَّا هَذِهِ الثَّمَانِیَهًَْ الْأَصْنَافِ الَّذِینَ سَمَّاهُمُ اللَّهُ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ المَساکِینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها وَ المُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمِینَ وَ فِی سَبِیلِ اللهِ وَ ابن‌السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِنَ اللهِ وَ اللهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ، خداوند همه‌ی مردم به جز این هشت گروه را که خداوند آنان را نامگذاری کرده، خارج ساخته است.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ عُتْبَهًَْ الْهَاشِمِیِّ قَالَ کُنْتُ قَاعِداً عِنْدَ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) بِمَکَّهًَْ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ أُنَاسٌ مِنَ الْمُعْتَزِلَهًِْ فِیهِمْ عَمْرُوبْنُ‌عُبَیْدٍ وَ وَاصِلُ‌بْنُ‌عَطَاءٍ وَ حَفْصُ‌بْنُ‌سَالِمٍ مَوْلَی‌ابْنِ‌هُبَیْرَهًَْ وَ نَاسٌ مِنْ رُؤَسَائِهِم ... فَقَالَ لَهُمْ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) إِنَّکُمْ قَدْ أَکْثَرْتُمْ عَلَیَّ فَأَسْنِدُوا أَمْرَکُمْ إِلَی رَجُلٍ مِنْکُمْ وَ لْیَتَکَلَّمْ بِحُجَجِکُمْ وَ یُوجِزُ فَأَسْنَدُوا أَمْرَهُمْ إِلَی عَمْرِوبْنِ‌عُبَیْدٍ فَتَکَلَّمَ فَقَالَ لَهُ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) ... مَا تَقُولُ فِی الصَّدَقَهًِْ فَقَرَأَ عَلَیْهِ الْآیَهًَْ إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها.. قَالَ نَعَمْ فَکَیْفَ تَقْسِمُهَا قَالَ أَقْسِمُهَا عَلَی ثَمَانِیَهًِْ أَجْزَاءٍ فَأُعْطِی کُلَّ جُزْءٍ مِنَ الثَّمَانِیَهًِْ جُزْءاً قَالَ وَ إِنْ کَانَ صِنْفٌ مِنْهُمْ عَشَرَهًَْ آلَافٍ وَ صِنْفٌ مِنْهُمْ رَجُلًا وَاحِداً أَوْ رَجُلَیْنِ أَوْ ثَلَاثَهًًْ جَعَلْتَ لِهَذَا الْوَاحِدِ مِثْلَ مَا جَعَلْتَ لِلْعَشَرَهًِْ آلَافٍ قَالَ نَعَمْ قَالَ وَ تَجْمَعُ صَدَقَاتِ أَهْلِ الْحَضَرِ وَ أَهْلِ الْبَوَادِی فَتَجْعَلُهُمْ فِیهَا سَوَاءً قَالَ نَعَمْ قَالَ فَقَدْ خَالَفْتَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی کُلِّ مَا قُلْتَ فِی سِیرَتِهِ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقْسِمُ صَدَقَهًَْ أَهْلِ الْبَوَادِی فِی أَهْلِ الْبَوَادِی وَ صَدَقَهًَْ أَهْلِ الْحَضَرِ فِی أَهْلِ الْحَضَرِ وَ لَا یَقْسِمُهُ بَیْنَهُمْ بِالسَّوِیَّهًِْ وَ إِنَّمَا یَقْسِمُهُ عَلَی قَدْرِ مَا یَحْضُرُهُ مِنْهُمْ وَ مَا یَرَی وَ لَیْسَ عَلَیْهِ فِی ذَلِکَ شَیْءٌ مُوَقَّتٌ مُوَظَّفٌ وَ إِنَّمَا یَصْنَعُ ذَلِکَ بِمَا یَرَی عَلَی قَدْرِ مَنْ یَحْضُرُهُ مِنْهُم.
امام صادق (علیه السلام)- عبدالکریم‌بن‌عتبه هاشمی گوید: روزی در مکّه نزد امام صادق (علیه السلام) بودم که گروهی از معتزله نزد آن حضرت (علیه السلام) آمدند، در میانشان عمروبن‌عبید بود و واصل‌بن‌عطاء و حفص‌بن‌سالم و جماعتی از رؤسایشان بودند ... پس آن حضرت (علیه السلام) به ایشان فرمود: «سخن بسیار گفتید و کلام را طولانی ساختید، یکی از میان خود انتخاب کنید تا با همان حجّت شما با کلامی موجز سخن گوید». پس عمروبن‌عبید انتخاب شد و امام (علیه السلام) فرمود: «... نظرت در مورد صدقه (زکات) چیست»؟ عمرو آیه: إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ المَساکِینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها ... را تلاوت کرد»، حضرت (علیه السلام) فرمود: «آری! ولی چگونه آن‌ها را تقسیم می‌کنی»؟ گفت: «آن‌ها را هشت قسمت می‌کنم، و هر قسمت را به گروهی می‌دهم». حضرت (علیه السلام) فرمود: «اگر تعداد گروهی ده‌هزار نفر بود و گروهی دیگری فقط یک‌نفر داشت، یا دو یا سه‌نفر بودند چه؟ نکند همان مقدار که برای این یک‌نفر تخصیص می‌دهی همان را برای آن ده‌هزار نفر قرار می‌دهی»؟ گفت: «آری». فرمود: «با صدقات اهل شهر و بادیه‌نشینان چه می‌کنی؟ آیا همه را یکسان و مساوی قرار می‌دهی»؟ گفت: «آری». حضرت (علیه السلام) فرمود: «با سیره‌ی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در تمامی موارد مخالفت کردی، آن حضرت (علیه السلام) را عادت بر این بود که صدقه بادیه‌نشینان را در همان‌جا و مال اهل شهر را در شهر تقسیم می‌فرمود، و به‌طور مساوی میانشان پخش نمی‌کرد، بلکه تعدادشان را در نظر داشت، و آنچه می‌دید و همان تعداد که حاضر بودند».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ سَمَاعَهًَْ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الزَّکَاهًِْ لِمَنْ یَصْلُحُ أَنْ یَأْخُذَهَا قَالَ هِیَ تَحِلُّ لِلَّذِینَ وَصَفَ اللَّهُ تَعَالَی فِی کِتَابِهِ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمِینَ وَ فِی سَبِیلِ اللهِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِنَ اللهِ وَ قَدْ تَحِلُّ الزَّکَاهًُْ لِصَاحِبِ سَبْعِمِائَهًٍْ وَ تَحْرُمُ عَلَی صَاحِبِ خَمْسِینَ دِرْهَماً فَقُلْتُ لَهُ کَیْفَ یَکُونُ هَذَا فَقَالَ إِذَا کَانَ صَاحِبُ السَّبْعِمِائَهًِْ لَهُ عِیَالٌ کَثِیرَهًٌْ فَلَوْ قَسَمَهَا بَیْنَهُمْ لَمْ تَکْفِهِ فَلْیُعِفَّ عَنْهَا نَفْسُهُ وَ لْیَأْخُذْهَا لِعِیَالِهِ وَ أَمَّا صَاحِبُ الْخَمْسِینَ فَإِنَّهَا تَحْرُمُ عَلَیْهِ إِذَا کَانَ وَحْدَهُ وَ هُوَ مُحْتَرِفٌ یَعْمَلُ بِهَا وَ هُوَ یُصِیبُ فِیهَا مَا یَکْفِیهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الزَّکَاهًِْ هَلْ تَصْلُحُ لِصَاحِبِ الدَّارِ وَ الْخَادِمِ فَقَالَ نَعَمْ إِلَّا أَنْ تَکُونَ دَارُهُ دَارَ غَلَّهًٍْ فَیَخْرُجُ لَهُ مِنْ غَلَّتِهَا دَرَاهِمُ تَکْفِیهِ لِنَفْسِهِ وَ عِیَالِهِ وَ إِنْ لَمْ تَکُنِ الْغَلَّهًُْ تَکْفِیهِ لِنَفْسِهِ وَ عِیَالِهِ فِی طَعَامِهِمْ وَ کِسْوَتِهِمْ وَ حَاجَتِهِمْ فِی غَیْرِ إِسْرَافٍ فَقَدْ حَلَّتْ لَهُ الزَّکَاهًُْ وَ إِنْ کَانَتْ غَلَّتُهَا تَکْفِیهِمْ فَلَا.
امام صادق (علیه السلام)- سماعه گوید: از ایشان درباره‌ی زکات سؤال کردم که چه کسی شایسته است آن را بگیرد؟ فرمود: «برای کسانی که خدای عزّوجلّ در کتابش چنین توصیف کرده است؛ لِلْفُقَرَاء وَ المَسَاکِینِ وَ الْعَامِلِینَ عَلَیْهَا وَ المُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقَاب وَ الْغَارِمِینَ فی سَبِیلِ اللهِ وَ ابن السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِّنَ اللهِ، و [ممکن است] زکات برای مالک هفتصد درهم جایز باشد و بر مالک پنجاه درهم حرام باشد». به ایشان عرض کردم: «چگونه ممکن است»؟ فرمود: «اگر صاحب هفتصد درهم، بچّه‌های زیادی داشته باشد و اگر آن را میان آنان تقسیم کند کفایت نمی‌کند پس باید خود را از آن محروم کند و بر عیالش انفاق کند. امّا مالک پنجاه درهم، اگر تنها باشد و صاحب حرفه‌ای باشد که به‌وسیله‌ی آن امرار معاش می‌کند و از آن پولی عاید او می‌شود که به خواسته‌ی خدا برای او کافی باشد، بر او حرام است». گفت: «و از ایشان درباره‌ی زکات پرسیدم که آیا برای صاحب خانه و خدمتکار جایز است»؟ فرمود: «بلی، مگر اینکه خانه‌اش را کرایه داده باشد. پس از آن کرایه به مقداری خارج می‌کند که برای خودش و عیالش کافی باشد و اگر کرایه برای خودش و عیالش در مصرف غذا و لباس و نیازهایشان بدون اسراف کافی نباشد، زکات برای او جایز می‌شود و اگر کرایه برای آنان کافی باشد؛ نه، [جایز نیست]».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ زُرَارَهًَْ وَ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ أَنَّهُمَا قَالَا لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) أَ‌رَأَیْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمِینَ وَ فِی سَبِیلِ اللهِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِنَ اللهِ أَ‌کُلُّ هَؤُلَاءِ یُعْطَی وَ إِنْ کَانَ لَا یَعْرِفُ فَقَالَ إِنَّ الْإِمَامَ یُعْطِی هَؤُلَاءِ جَمِیعاً لِأَنَّهُمْ یُقِرُّونَ لَهُ بِالطَّاعَهًِْ قَالَ قُلْتُ فَإِنْ کَانُوا لَا یَعْرِفُونَ فَقَالَ یَا زُرَارَهًُْ لَوْ کَانَ یُعْطِی مَنْ یَعْرِفُ دُونَ مَنْ لَا یَعْرِفُ لَمْ یُوجَدْ لَهَا مَوْضِعٌ وَ إِنَّمَا یُعْطِی مَنْ لَا یَعْرِفُ لِیَرْغَبَ فِی الدِّینِ فَیَثْبُتَ عَلَیْهِ فَأَمَّا الْیَوْمَ فَلَا تُعْطِهَا أَنْتَ وَ أَصْحَابُکَ إِلَّا مَنْ یَعْرِفُ فَمَنْ وَجَدْتَ مِنْ هَؤُلَاءِ الْمُسْلِمِینَ عَارِفاً فَأَعْطِهِ دُونَ النَّاسِ ثُمَّ قَالَ سَهْمُ الْمُؤَلَّفَهًِْ قُلُوبُهُمْ وَ سَهْمُ الرِّقَابِ عَامٌّ وَ الْبَاقِی خَاصٌّ قَالَ قُلْتُ فَإِنْ لَمْ یُوجَدُوا قَالَ لَا تَکُونُ فَرِیضَهًٌْ فَرَضَهَا اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَا یُوجَدُ لَهَا أَهْلٌ قَالَ قُلْتُ فَإِنْ لَمْ تَسَعْهُمُ الصَّدَقَاتُ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ فَرَضَ لِلْفُقَرَاءِ فِی مَالِ الْأَغْنِیَاءِ مَا یَسَعُهُمْ وَ لَوْ عَلِمَ أَنَّ ذَلِکَ لَا یَسَعُهُمْ لَزَادَهُمْ إِنَّهُمْ لَمْ یُؤْتَوْا مِنْ قِبَلِ فَرِیضَهًِْ اللَّهِ وَ لَکِنْ أُتُوا مِنْ مَنْعِ مَنْ مَنَعَهُمْ حَقَّهُمْ لَا مِمَّا فَرَضَ اللَّهُ لَهُمْ وَ لَوْ أَنَّ النَّاسَ أَدَّوْا حُقُوقَهُمْ لَکَانُوا عَائِشِینَ بِخَیْرٍ.
امام صادق (علیه السلام)- زراره و محمّدبن‌مسلم به امام صادق (علیه السلام) عرض کردند: «نظر شما درباره‌ی این سخن خدای تبارک‌وتعالی؛ انما الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاء وَ المَسَاکِینِ وَ الْعَامِلِینَ عَلَیْهَا وَ المُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقَآب وَ الْغَارِمِینَ وَ فِی سَبِیلِ اللهِ وَ ابن السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِّنَ اللهِ، چیست؟ آیا همه‌ی آنان سهم دارند، حتّی اگر ندانند (امام‌شناس نباشند)»؟ فرمود: «امام به همه‌ی آنان می‌پردازد، زیرا که اطاعت از او را پذیرفته‌اند». [زراره] گفت: عرض کردم: «اگر امام‌شناس نباشد چه»؟ فرمود: «ای زراره! اگر [قرار باشد که پیامبر (صلی الله علیه و آله) یا امام (علیه السلام)] فقط به کسانی که امام‌شناس باشند بپردازد، هیچ‌جایی برای پرداخت آن پیدا نمی‌کند و همانا او به کسی که اسلام‌شناس نباشد می‌دهد تا به اسلام‌آوردن تشویق شود و بر آن استوار بماند و امّا امروز، پس به هیچ‌کس نده، نه تو و نه اصحابت، مگر به کسی که اسلام و امام‌شناس باشد. پس اگر در میان اصحاب شما کسی را یافتی که امام‌شناس باشد به او بده و به دیگران نده». سپس فرمود: «سهم المُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ و سهم رقاب، عام است و سهم بقیّه خاصّ است». [زراره] گفت، عرض کردم: «اگر یافت نشدند»؟ فرمود: «هیچ فریضه‌ای که خدای عزّوجلّ آن را واجب کرده است نیست، مگر اینکه اهل آن وجود داشته باشند». [زراره] گوید، عرض کردم: «اگر صدقات برایشان کافی نبود»؟ فرمود: «همانا خدا از مال اغنیاء برای فقرا مبلغی را واجب کرد که برایشان کافی باشد و اگر می‌دانست آن مبلغ برایشان کافی نیست، آن را افزایش می‌داد. همانا آنان از جانب فریضه‌ای که خدا واجب کرده آسیب نمی‌بینند، بلکه از طریق کسانی که حقّشان را منع کردند و نه از مبلغی که خدا برای آنان واجب کرده است، آسیب می‌بینند و اگر مردم حقوقی را که بر گردن آنان است بپردازند، در خیر و رفاه زندگی می‌کردند».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌مَرْیَمَ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّمَا الصَّدَقاتُ ... فَقَالَ إِنْ جَعَلْتَهَا فِیهِمْ جَمِیعاً وَ إِنْ جَعَلْتَهَا لِوَاحِدٍ أَجْزَأَ عَنْکَ.
امام صادق (علیه السلام)- ابومریم، از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که درباره‌ی این کلام خدا: انما الصَّدَقَاتُ ... فرمود: «چه در میان همه‌ی ایشان و چه برای یک‌نفر، آن را قرار دهی به تکلیف خود عمل کرده‌ای».
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ قَالَ قَالَ مَوْلَایَ الصَّادِقُ (علیه السلام): لَمَّا وُلِّیَ أَبُوبَکْرٍ قَالَ لَهُ عُمَر ... فَامْنَعْ عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) الْخُمُسَ وَ الْفَیْءَ وَ فَدَکاً ... إِلَی أَنْ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) لِفَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) سِیرِی إِلَی أَبِی‌بَکْرٍ وَ ذَکِّرِیهِ فَدَکاً مَعَ الْخُمُسِ وَ الْفَیْءِ فَصَارَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) إِلَیْهِ وَ ذَکَّرَتْ فَدَکاً مَعَ الْخُمُسِ وَ الْفَیْءِ ... قَالَ عُمَرُ فَإِذاً الْفَیْءُ وَ الْخُمْسُ کُلُّهُ لَکُمْ وَ لِمَوَالِیکُمْ وَ لِأَشْیَاعِکُمْ فَقَالَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) أَمَّا فَدَکُ فَأَوْجَبَهَا اللَّهُ لِی وَ لِوُلْدِی دُونَ مَوَالِینَا وَ شِیعَتِنَا وَ أَمَّا الْخُمُسُ فَقَسَمَهُ اللَّهُ لَنَا وَ لِمَوَالِینَا وَ أَشْیَاعِنَا کَمَا تَرَی فِی کِتَابِ اللَّهِ قَالَ عُمَرُ فَمَا لِسَائِرِ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ وَ التَّابِعِینَ لَهُمْ بِإِحْسَانٍ قَالَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) إِنْ کَانُوا مَوَالِیَنَا وَ أَشْیَاعَنَا فَلَهُمُ الصَّدَقَاتُ الَّتِی قَسَمَهَا وَ أَوْجَبَهَا فِی کِتَابِهِ فَقَالَ عَزَّوَجَلَّ إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ ...
امام صادق (علیه السلام)- مفضّل‌بن‌عمر گوید: مولایم امام صادق (علیه السلام) فرمود: «هنگامی‌که ابوبکر خلافت را به دست گرفت»، عمر به او گفت: «... علی و اهل بیتش را از خمس و فیء و فدک منع کن». ... امام علی (علیه السلام) به فاطمه (سلام الله علیها) فرمود: «پیش ابوبکر برو و فدک را برای او یاد آور شو». پس فاطمه (سلام الله علیها) پیش او رفت و فدک و خمس و فیء را برای او یاد آور شد. ... عمر گفت: «پس تمام خمس و فیء از آن شما و پیروانتان است»؟ فاطمه (سلام الله علیها) فرمود: «و امّا فدک، خداوند آن را فقط بر من و فرزندانم واجب کرده است، و پیروان ما از آن سهمی نمی برند. و امّا خمس، خداوند آن را بین ما و شیعیان ما آنگونه که در قرآن آمده است تقسیم کرد». عمر گفت: «پس بقیّه‌ی مهاجرین و انصار و کسانی که به خوبی از ایشان تبعیت کردند چه می شوند»؟ فاطمه (سلام الله علیها) فرمود: «اگر پیروان ما باشند، از صدقاتی که خداوند آن را تقسیم کرده است و در قرآن واجب کرده است سهمی دارند. خداوند عزّوجلّ می فرماید: إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَرَاء وَ المَسَاکِینِ وَ الْعَامِلِینَ عَلَیْهَا وَ المُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقَاب وَ الْغَارِمِینَ فی سَبِیلِ اللهِ وَ ابن السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِّنَ اللهِ».
الصّادق (علیه السلام)- وَ الصَّدَقَاتُ تَتَجَزَّی ثَمَانِیَهًَْ أَجْزَاءٍ فَیُعْطَی کُلُ إِنْسَانٍ مِنْ هَذِهِ الثَّمَانِیَهًِْ عَلَی قَدْرِ مَا یَحْتَاجُونَ إِلَیْهِ بِلَا إِسْرَافٍ وَ لَا تَقْتِیرٍ یَقُومُ فِی ذَلِکَ الْإِمَامُ یَعْمَلُ بِمَا فِیهِ الصَّلَاحُ.
امام صادق (علیه السلام)- صدقات به هشت قسمت تقسیم می‌شود. به هر انسانی از این هشت قسمت مبلغی به‌اندازه‌ی نیازش و بدون اسراف یا بخل ورزی، داده می‌شود. این‌کار بر عهده‌ی امام (علیه السلام) است و به صلاح‌دید خود عمل می‌کند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- تَفْسِیرِ النُّعْمَانِیّ عَن عَلِیٍّ (علیه السلام) فِی بَیَانِ أسْبَابِ مَعَایِشِ الْخَلْقِ قَالَ: وَ أَمَّا وَجْهُ الصَّدَقَاتِ فَإِنَّمَا هِیَ لِأَقْوَامٍ لَیْسَ لَهُمْ فِی الْإِمَارَهًِْ نَصِیبٌ وَ لَا فِی الْعِمَارَهًِْ حَظٌّ وَ لَا فِی التِّجَارَهًِْ مَالٌ وَ لَا فِی الْإِجَارَهًِْ مَعْرِفَهًٌْ وَ قُدْرَهًٌْ فَفَرَضَ اللَّهُ فِی أَمْوَالِ الْأَغْنِیَاءِ مَا یَقُوتُهُمْ وَ یَقُومُ بِهِ أَوَدُهُمْ إِلَی أَنْ قَالَ ثُمَّ بَیَّنَ سُبْحَانَهُ لِمَنْ هَذِهِ الصَّدَقَاتُ فَقَالَ إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ ... فَأَعْلَمَنَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمْ یَضَعْ شَیْئاً مِنَ الْفَرَائِضِ إِلَّا فِی مَوَاضِعِهَا بِأَمْرِ اللَّهِ وَ مُقْتَضَی الصَّلَاحِ فِی الْکَثْرَهًِْ وَ الْقِلَّهًْ.
امام علی (علیه السلام)- تفسیر نعمانی از علی (علیه السلام) درباره‌ی بیان راه‌های زندگی مردم این‌گونه روایت کرد: ... امّا وجه دیگر از اسباب زندگانی صدقات است که برای گروه‌هایی است که نه توان امرکردن دارند و نه عمارتی (کاری) دارند و نه برای تجارت مالی دارند و نه در تخصّص‌های جامعه شناخت و توانایی دارند. لذا خداوند متعال واجب کرد که در اموال اغنیا بخشی برای سیرکردن آن‌ها و برآوردن اسباب معاششان اختصاص یابد. ... سپس بیان می‌کند که صدقات برای کیست؛ إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمساکِینِ، سپس به ما خبر می‌دهد که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) تمام واجبات را چه در کم و چه در زیاد به امر خداوند سبحان و به اقتضای مصلحت در جای خود قرار داده است».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عِیصِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: إِنَّ أُنَاساً مِنْ بَنِی‌هَاشِمٍ أَتَوْا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَسَأَلُوهُ أَنْ یَسْتَعْمِلَهُمْ عَلَی صَدَقَاتِ الْمَوَاشِی وَ قَالُوا یَکُونُ لَنَا هَذَا السَّهْمُ الَّذِی جَعَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لِلْعَامِلِینَ عَلَیْهَا فَنَحْنُ أَوْلَی بِهِ فَقَالَ رَسُولُ‌اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَا بَنِی عَبْدِ‌الْمُطَّلِبِ إِنَّ الصَّدَقَهًَْ لَا تَحِلُ لِی وَ لَا لَکُمْ وَ لَکِنِّی قَدْ وُعِدْتُ الشَّفَاعَهًَْ ثُمَّ قَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) اشْهَدُوا لَقَدْ وُعِدَهَا فَمَا ظَنُّکُمْ یَا بَنِی عَبْدِ‌الْمُطَّلِبِ إِذَا أَخَذْتُ بِحَلْقَهًِْ بَابِ الْجَنَّهًِْ أَ تَرَوْنِی مُؤْثِراً عَلَیْکُمْ غَیْرَکُمْ.
امام صادق (علیه السلام)- عیص‌بن‌قاسم نقل می‌کند: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «گروهی از بنی‌هاشم نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمدند و از او خواستند که آنان را به‌عنوان مسئول جمع‌آوری صدقات چهارپایان و شتران بگمارد». آنان گفتند: «این سهمی که خدا برای مسئولین جمع‌آوری آن و المُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ قرار داده است برای ما باشد. چرا که ما به آن شایسته‌تریم». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای فرزندان عبدالمطلّب! صدقه برای من و شما جایز نیست، امّا خدا مرا به شفاعت وعده داده است». سپس امام صادق (علیه السلام) فرمود: «من گواهی می‌دهم که به او وعده داده شده است». هرگاه حلقه در رحمت الهی را گرفتم، دیگران را بر شما ترجیح خواهم داد.
الرّضا (علیه السلام)- عَنِ الرَّیَّانِ‌بْنِ‌الصَّلْتِ عَنِ الرِّضَا (علیه السلام) فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ قَالَ: فَلَمَّا جَاءَتْ قِصَّهًُْ الصَّدَقَهًِْ نَزَّهَ نَفْسَهُ وَ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) وَ نَزَّهَ أَهْلَ بَیْتِهِ فَقَالَ إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ ... ثُمَّ قَالَ فَلَمَّا نَزَّهَ نَفْسَهُ عَنِ الصَّدَقَهًِْ وَ نَزَّهَ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) وَ نَزَّهَ أَهْلَ بَیْتِهِ لَا بَلْ حَرَّمَ عَلَیْهِمْ لِأَنَّ الصَّدَقَهًَْ مُحَرَّمَهًٌْ عَلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ هِیَ أَوْسَاخُ أَیْدِی النَّاسِ لَا تَحِلُّ لَهُمْ لِأَنَّهُمْ طُهِّرُوا مِنْ کُلِّ دَنَسٍ وَ وَسَخٍ.
امام رضا (علیه السلام)- ریّان‌بن‌صلت از امام رضا (علیه السلام) در حدیثی طولانی این‌گونه نقل کرد: امام (علیه السلام) فرمود: «امّا در قضیّه‌ی صدقات هم خود را منزّه دانسته و هم رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) و اهل بیتش (را، خداوند میفرماید: إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ المَساکِین، ... خود را از صدقه منزّه دانست و پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اهل بیتش (را نیز منزّه دانست بلکه بر آنان حرام نمود، زیرا صدقه (زکات واجب) بر محمّد و آل او (حرام است، زکات در واقع چرک‌های دست مردم است و بر آنان حلال نیست، زیرا آنان از هر کثیف و پلیدی پاک شده‌اند».
الصّادق (علیه السلام)- وَ یَکُفُّ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) وَ أَقْرِبَاءَهُ عَنْ صَدَقَاتِ النَّاسِ وَ أَوْسَاخِهِمْ فَهَذَا سَبِیلُ الصَّدَقَاتِ.
امام صادق (علیه السلام)- خداوند متعال پیامبر خود و خویشان او را از [دریافت] صدقه‌های اموال مردم و پلیدی آن‌ها بازداشته است.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌أُسَامَهًَْ‌زَیْدٍ‌الشَّحَّامِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الصَّدَقَهًِْ الَّتِی حُرِّمَتْ عَلَیْهِمْ فَقَالَ هِیَ الزَّکَاهًُْ الْمَفْرُوضَهًُْ وَ لَمْ یُحَرَّمْ عَلَیْنَا صَدَقَهًُْ بَعْضِنَا عَلَی بَعْض.
امام صادق (علیه السلام)- ابواسامه زید شحّام گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی صدقهای که بر آن‌ها (سادات) حرام است، پرسیدم. فرمود: «آن، زکات واجب است و بر ما صدقه‌ی خودمان به یکدیگر، حرام نیست (سادات می‌توانند به سادات صدقه بدهند)».
الباقر (علیه السلام)- لَا تَحِلُّ الصَّدَقَهًُْ لِبَنِی‌هَاشِمٍ إِلَّا فِی وَجْهَیْنِ إِنْ کَانُوا عُطَاشَی وَ أَصَابُوا مَاءً فَشَرِبُوا وَ صَدَقَهًُْ بَعْضِهِمْ عَلَی بَعْض.
امام باقر (علیه السلام)- صدقه‌گرفتن بر سادات حلال نیست مگر در دو مورد یکی‌آنکه تشنه باشند و بر آبی برخورد نموده و بنوشند و دیگر صدقه‌ی خود سادات بر یکدیگر.
الصّادق (علیه السلام)- لَا تَحِلُّ الصَّدَقَهًُْ لِوُلْدِ الْعَبَّاسِ وَ لَا لِنُظَرَائِهِمْ مِنْ بَنِی‌هَاشِمٍ.
امام صادق (علیه السلام)- صدقه بر فرزندان عبّاس حلال نیست و بر کسانی که مانند آن‌ها از بنی‌هاشم هستند، [نیز حلال نیست].