آیه اللهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حينَ مَوْتِها وَ الَّتي لَمْ تَمُتْ في مَنامِها فَيُمْسِكُ الَّتي قَضى عَلَيْهَا الْمَوْتَ وَ يُرْسِلُ الْأُخْرى إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى إِنَّ في ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ [42]
خداوند ارواح را به هنگام مرگ قبض مى‌كند، و روح كسانى را كه نمرده‌اند نيز به هنگام خواب مى‌گيرد؛ سپس ارواح كسانى كه فرمان مرگشان را صادر كرده نگه مى‌دارد و ارواح ديگرى را [كه بايد زنده بمانند] باز مى‌گرداند تا سر‌آمدى معيّن؛ در اين امر نشانه‌هاى روشنى است براى كسانى كه مى‌انديشند.
الصّادق (علیه السلام)- سُئِلَ الصَّادِقُ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ اللَّهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها وَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ قُلْ یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ الَّذِی وُکِّلَ بِکُمْ وَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ طَیِّبِینَ وَ الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ ظالِمِی أَنْفُسِهِمْ وَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا وَ عَنْ قَوْلِهِ عزّوجلّ وَ لَوْ تَری إِذْ یَتَوَفَّی الَّذِینَ کَفَرُوا الْمَلائِکَةُ وَ قَدْ یَمُوتُ فِی السَّاعَهًِْ الْوَاحِدَهًِْ فِی جَمِیعِ مَا لَا یُحْصِیهِ إِلَّا اللَّهُ عزّوجلّ فَکَیْفَ هَذَا فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی جَعَلَ لِمَلَکِ الْمَوْتِ أَعْوَاناً مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ یَقْبِضُونَ الْأَرْوَاحَ بِمَنْزِلَهًِْ صَاحِبِ الشُّرْطَهًِْ لَهُ أَعْوَانٌ مِنَ الْإِنْسِ یَبْعَثُهُمْ فِی حَوَائِجِهِ فَتَتَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِکَهًُْ وَ یَتَوَفَّاهُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ مَعَ مَا یَقْبِضُ هُوَ وَ یَتَوَفَّاهَا اللَّهُ عزّوجلّ مِنْ مَلَکِ الْمَوْتِ.
امام صادق (علیه السلام)- از امام صادق (علیه السلام) در مورد این فرمایش خداوند عزّوجلّ: اللهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها می‌فرماید: بگو: «فرشته‌ی مرگ که بر شما مأمور شده، [روح] شما را می‌گیرد سپس شما را به‌سوی پروردگارتان بازمی‌گردانند». (سجده/۱۱). و آنجا که می‌فرماید: آنان که فرشتگان جانشان را می‌ستانند درحالی‌که طیّب و پاکیزه‌اند از همه بدی‌ها و زشتی‌ها. (نحل/۳۲)، و آنجا که می‌فرماید: آنان که فرشتگان جانشان را می‌گیرند درحالی‌که بر خویشتن ستم‌کنندگانند. (نحل/۲۸). و آنجا که در جای دیگر می‌فرماید: رسولان و فرستادگان ما او را قبض روح می‌کنند. (انعام/۶۱). و آنجا که در جای دیگر می‌فرماید: و اگر ببینی که فرشتگان چگونه کسانی را که کافرند قبض روح می‌کنند حتّما تعجّب خواهی کرد. (انفال/۵۲) سؤال پرسیده شد. و پرسیدند: «با توجّه به اینکه در یک زمان آنقدر نفوس در اطراف جهان از دنیا می‌روند که شمارش آن‌ها را جز خدا نمی‌داند، اگر تنها ملک‌الموت قبض روح می‌کند با توجّه به مضمون آیات یاد شده چگونه چنین چیزی ممکن است»؟ آن حضرت پاسخ فرمود: «خداوند تبارک‌وتعالی برای ملک‌الموت، دستیاران و کمک‌کارانی از فرشتگان قرار داده است که آن‌ها جان‌ها را می‌ستانند. مثل رئیس نظمیّه (پلیس) که دارای مددکاران و دستیارانی از میان انسانهاست و برای انجام کارها و نیازهای خود به ایشان مأموریت می‌دهد و آنان را به نقاط مختلف گسیل می‌دارد، ملائکه نیز به همین ترتیب از طرف ملک‌الموت اعزام می‌شوند و قبض روح انسان‌ها می‌کنند و ملک‌الموت نیز جان‌های قبض شده را از فرشتگان می‌ستاند علاوه بر آنچه که خود قبض کرده است و همه را خداوند عزّوجلّ از ملک‌الموت می‌ستاند».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فِی خَبَرِ الزِّنْدِیقِ الْمُدَّعِی لِلتَّنَاقُضِ فِی الْقُرْآنِ قَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی اللَّهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها وَ قَوْلِهِ یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ وَ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا وَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ طَیِّبِینَ وَ الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ ظالِمِی أَنْفُسِهِمْ فَهُوَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَجَلُّ وَ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ یَتَوَلَّی ذَلِکَ بِنَفْسِهِ وَ فِعْلُ رُسُلِهِ. وَ مَلَائِکَتِهِ فِعْلُهُ لِأَنَّهُمْ بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ فَاصْطَفَی جَلَّ ذِکْرُهُ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ رُسُلًا وَ سَفَرَهًًْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ خَلْقِهِ وَ هُمُ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ فِیهِمْ اللهُ یَصْطَفِی مِنَ الْمَلائِکَةِ رُسُلًا وَ مِنَ النَّاسِ فَمَنْ کَانَ مِنْ أَهْلِ الطَّاعَهًِْ تَوَلَّتْ قَبْضَ رُوحِهِ مَلَائِکَهًُْ الرَّحْمَهًِْ وَ مَنْ کَانَ مِنْ أَهْلِ الْمَعْصِیَهًِْ تَوَلَّی قَبْضَ رُوحِهِ مَلَائِکَهًُْ النَّقِمَهًِْ وَ لِمَلَکِ الْمَوْتِ أَعْوَانٌ مِنْ مَلَائِکَهًِْ الرَّحْمَهًِْ وَ النَّقِمَهًِْ یَصْدُرُونَ عَنْ أَمْرِهِ وَ فِعْلُهُمْ فِعْلُهُ وَ کُلُّ مَا یَأْتُونَهُ مَنْسُوبٌ إِلَیْهِ وَ إِذَا کَانَ فِعْلُهُمْ فِعْلَ مَلَکِ الْمَوْتِ وَ فِعْلُ مَلَکِ الْمَوْتِ فِعْلُ اللَّهِ لِأَنَّهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ عَلَی یَدِ مَنْ یَشَاءُ وَ یُعْطِی وَ یَمْنَعُ وَ یُثِیبُ وَ یُعَاقِبُ عَلَی یَدِ مَنْ یَشَاءُ وَ إِنَّ فِعْلَ أُمَنَائِهِ فِعْلُهُ کَمَا قَالَ وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللهُ.
امام علی (علیه السلام)- در داستان آن فرد بی‌دین که ادّعای یافتن تناقضاتی در قرآن داشت، امیرالمومین (علیه السلام) فرمود: اللهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها، و آیه: بگو: «فرشته‌ی مرگ که بر شما مأمور شده، [روح] شما را می‌گیرد». (سجده/۱۱). و آیه: رسولان و فرستادگان ما او را قبض روح می‌کنند. (انعام/۶۱)». و آیه: آنان که فرشتگان جانشان را می‌ستانند درحالی‌که طیّب و پاکیزه‌اند از همه بدی‌ها و زشتی‌ها. (نحل/۳۲). آنان که فرشتگان جانشان را می‌گیرند درحالی‌که بر خویشتن ستم‌کنندگانند. (نحل/۲۸). خداوند تبارک‌وتعالی اجلّ و اعظم از آن است که خود متولّی این امور شود، و کار رسولان و ملائکه او همان کار خداوند است، زیرا اینان براساس امر او عمل می‌کنند، بنابراین خداوند جلیل، گروهی از ملائکه را به‌عنوان رسول و سفیر میان خود و خلق برگزیده است، و ایشان همان کسانی هستند که می‌فرماید: خداوند از فرشتگان رسولانی برمی‌گزیند، و همچنین از مردم. (حج/۷۵) بنابراین تولّی قبض روح اهل طاعت را ملائکه‌ی رحمت به عهده دارند، و قبض روح اهل معصیت را ملائکه‌ی عذاب انجام می‌دهند، و ملک‌الموت؛ یارانی از فرشتگان رحمت و عذاب دارد، که تحت فرمان او بوده و کار ایشان همان کار اوست، و سراغ هرکه می‌روند کارشان منسوب به ملک‌الموت است، دراین‌صورت کار ملک‌الموت نیز همان کار خداوند است، زیرا پروردگار، قبض روح را بر دست هرکه خواهد جاری می‌سازد و عطا می‌کند و منع می‌فرماید و پاداش و عقوبت را در دست هرکه خواهد روان می‌کند، چرا که کار افراد امین، همان کار خداوند است، و شما هیچ‌چیز را نمی‌خواهید مگر اینکه خدا بخواهد. (انسان/۳۰)».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فِی خَبَرِ مَنْ أَتَی أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) مُدَّعِیاً لِلتَّنَاقُضِ فِی الْقُرْآنِ قَالَ (علیه السلام) أَمَّا قَوْلُهُ قُلْ یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ الَّذِی وُکِّلَ بِکُمْ وَ قَوْلُهُ اللهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها وَ قَوْلُهُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا وَ هُمْ لا یُفَرِّطُونَ وَ قَوْلُهُ الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ ظالِمِی أَنْفُسِهِمْ وَ قَوْلُهُ الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ طَیِّبِینَ یَقُولُونَ سَلامٌ عَلَیْکُمْ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یُدَبِّرُ الْأُمُورَ کَیْفَ یَشَاءُ وَ یُوَکِّلُ مِنْ خَلْقِهِ مَنْ یَشَاءُ بِمَا یَشَاءُ أَمَّا مَلَکُ الْمَوْتِ فَإِنَّ اللَّهَ عزّوجلّ یُوَکِّلُهُ بِخَاصَّتِهِ (بِخَاصَّهًِْ) مَنْ یَشَاءُ مِنْ خَلْقِهِ وَ یُوَکِّلُ رُسُلَهُ (علیهم السلام) مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ خَاصَّهًًْ بِمَنْ یَشَاءُ مِنْ خَلْقِهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ الْمَلَائِکَهًُْ الَّذِینَ سَمَّاهُمُ اللَّهُ عزّوجلّ وَکَّلَهُمْ بِخَاصَّهًِْ مَنْ یَشَاءُ مِنْ خَلْقِهِ إِنَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یُدَبِّرُ الْأُمُورَ کَیْفَ یَشَاءُ وَ لَیْسَ کُلُّ الْعِلْمِ یَسْتَطِیعُ صَاحِبُ الْعِلْمِ أَنْ یُفَسِّرَهُ لِکُلِّ النَّاسِ لِأَنَّ مِنْهُمُ الْقَوِیَّ وَ الضَّعِیفَ وَ لِأَنَّ مِنْهُ مَا یُطَاقُ حَمْلُهُ وَ مِنْهُ مَا لَا یُطَاقُ حَمْلُهُ إِلَّا مَنْ یُسَهِّلُ اللَّهُ لَهُ حَمْلَهُ وَ أَعَانَهُ عَلَیْهِ مِنْ خَاصَّهًِْ أَوْلِیَائِهِ وَ إِنَّمَا یَکْفِیکَ أَنْ تَعْلَمَ أَنَّ اللَّهَ الْمُحْیِی الْمُمِیتُ وَ أَنَّهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ عَلَی یَدَیْ مَنْ یَشَاءُ مِنْ خَلْقِهِ مِنْ مَلَائِکَتِهِ وَ غَیْرِهِمْ.
امام علی (علیه السلام)- در داستان فردی که نزد امیرالمؤمنین (علیه السلام) آمد و ادّعای وجود تناقض در قرآن می‌کرد آمده که حضرت فرمود: در مورد آیات: بگو: «فرشته مرگ که بر شما مأمور شده، [روح] شما را می‌گیرد». (سجده/۱۱). و آیه: فرستادگان ما جان او را می‌گیرند و آن‌ها [در نگاهداری حساب عمر و اعمال بندگان]، کوتاهی نمی‌کنند. (انعام/۶۳). و آیه: کسانی که فرشتگان [قبض ارواح]، روح آن‌ها را گرفتند درحالی‌که به خویشتن ستم کرده بودند. (نساء/۹۷) و آیه: همان‌ها که فرشتگان [مرگ] روحشان را می‌گیرند درحالی‌که پاک و پاکیزه‌اند به آن‌ها می‌گویند: «سلام بر شما»!. (نحل/۳۲). خدای تبارک‌وتعالی کارها را به هر وضعی که بخواهد تدبیر می‌کند و از خلق خویش هرکه را بخواهد به هرکاری که بخواهد می‌گمارد. و ملک‌الموت و خداوند امور را به هر وضع که بخواهد تدبیر می‌کند. هر عملی قابلیّت آن را ندارد که صاحب علم بتواند آن را برای همه‌ی مردم تفسیر و بیان کند. زیرا بعضی از افراد مردم [از نظر فهم معانی دقیق] قوی و بعضی از ایشان ضعیف‌اند و همچنین به این دلیل که بعضی از این علوم جزء علومی است که تاب و طاقت فهم و به دوش‌کشیدن بار آن وجود دارد و بعضی دیگر آن قابلیّت فهم و حمل آن وجود ندارد مگر آنکه خدا حمل آن را برای دوستان خاصّ خود آسان گرداند و ایشان را بر فهم آن یاری کند برای تو، فهم همین مقدار کافی است که بدانی خدا زنده‌کننده‌ایست میراننده و جان افراد را به واسطه و به دست هریک از فرشتگانی که خلق کرده و هریک از غیر فرشتگانی که بخواهد، می‌گیرد.
الکاظم (علیه السلام)- إِنَّ الْمَرْءَ إِذَا نَامَ فَإِنَّ رُوحَ الْحَیَوَانِ بَاقِیَهًٌْ فِی الْبَدَنِ وَ الَّذِی یَخْرُجُ مِنْهُ رُوحُ الْعَقْلِ فَقَالَ عَبْدُ الْغَفَّارِ الْأَسْلَمِیُّ یَقُولُ اللَّهُ عزّوجلّ اللهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها إِلَی قَوْلِهِ إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی أَفَلَیْسَ تُرَی الْأَرْوَاحُ کُلُّهَا تَصِیرُ إِلَیْهِ عِنْدَ مَنَامِهَا فَیُمْسِکُ مَا یَشَاءُ وَ یُرْسِلُ مَا یَشَاءُ فَقَالَ لَهُ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام) إِنَّمَا یَصِیرُ إِلَیْهِ أَرْوَاحُ الْعُقُولِ فَأَمَّا أَرْوَاحُ الْحَیَاهًِْ فَإِنَّهَا فِی الْأَبْدَانِ لَا یَخْرُجُ إِلَّا بِالْمَوْتِ وَ لَکِنَّهُ إِذَا قَضَی عَلَی نَفْسٍ الْمَوْتَ قَبَضَ الرُّوحَ الَّذِی فِیهِ الْعَقْلُ وَ لَوْ کَانَتْ رُوحُ الْحَیَاهًِْ خَارِجَهًًْ لَکَانَ بَدَناً مُلْقًی لَا یَتَحَرَّکُ وَ لَقَدْ ضَرَبَ اللَّهُ لِهَذَا مَثَلًا فِی کِتَابِهِ فِی أَصْحَابِ الْکَهْفِ حَیْثُ قَالَ وَ نُقَلِّبُهُمْ ذاتَ الْیَمِینِ وَ ذاتَ الشِّمالِ أَفَلَا تَرَی أَنَّ أَرْوَاحَهُمْ فِیهِمْ بِالْحَرَکَاتِ.
امام کاظم (علیه السلام)- وقتی کسی می‌خوابد، روح حیوانی در تنش می‌ماند و آنچه خارج می‌شود، روح خرد است، عبدالغفّار اسلمی گفت: «خدای عزّوجلّ می‌فرماید: اللهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی آیا به نظر شما چنین نیست که تمام روح‌ها در هنگام خواب به سوی خداوند می‌روند و خداوند هرکدام را که بخواهد نگه می‌دارد و هرکدام را که بخواهد باز پس می‌فرستد»؟ امام کاظم (علیه السلام) فرمود: «روح خرد به سوی خدا می‌رود امّا روح حیات، تا زمان مرگ، در بدن می‌ماند و تنها با مرگ از بدن خارج می‌شود. امّا وقتی زمان مرگ کسی برسد، این روح خرد است که، قبض می‌شود و اگر روح حیات [طبق نظر تو، در هنگام خواب] خارج از بدن می‌بود، بدن باید به صورت یک جسم بی‌حرکت روی زمین می‌افتاد. امّا خداوند در همین مورد مثالی در مورد اصحاب کهف در قرآن زده است و فرموده: وَ نُقَلِّبُهُمْ ذاتَ الْیَمینِ وَ ذاتَ الشِّمالِ، آیا از این آیه برداشت نمی‌کنی که به دلیل وجود حرکات بدن آن‌ها روح‌هایی در بدن‌های آنان بوده»؟!
السّجّاد (علیه السلام)- ثُمَّ الْتَفَتَ ابْنُ‌زِیَادٍ إِلَی عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) فَقَالَ مَنْ هَذَا فَقِیلَ عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) فَقَالَ أَ‌لَیْسَ قَدْ قَتَلَ اللَّهُ عَلِیَّ‌بْنَ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) فَقَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) قَدْ کَانَ لِی أَخٌ یُسَمَّی عَلِیَّ‌بْنَ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) قَتَلَهُ النَّاسُ فَقَالَ بَلِ اللَّهُ قَتَلَهُ فَقَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) اللهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها وَ الَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنامِها فَقَالَ ابْنُ زِیَادٍ وَ لَکَ جُرْأَهًٌْ عَلَی جَوَابِی اذْهَبُوا بِهِ فَاضْرِبُوا عُنُقَهُ فَسَمِعَتْ عَمَّتُهُ زَیْنَبُ فَقَالَتْ یَا ابْنَ زِیَادٍ إِنَّکَ لَمْ تُبْقِ مِنَّا أَحَداً فَإِنْ عَزَمْتَ عَلَی قَتْلِهِ فَاقْتُلْنِی مَعَهُ.
امام سجاد (علیه السلام)- پس ابن‌زیاد رو به امام سجّاد (علیه السلام) کرده و گفت: «این کیست»؟ گفته شد: «علیّ‌بن‌الحسین (علیه السلام) است». گفت: «مگر علیّ‌بن‌الحسین (علیه السلام) را خدا نکشت»؟ حضرت فرمود: «برادری داشتم که نامش علیّ‌بن‌الحسین (علیه السلام) بود و مردم او را کشتند». گفت: «خدا او را کشت». فرمود: «اللهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها وَ الَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنامِها». ابن‌زیاد گفت: «هنوز جرأت پاسخ‌گویی به من داری؟ این را ببرید و گردنش را بزنید». عمّه‌اش زینب (سلام الله علیها) این دستور را شنید و فرمود: «ای پسر زیاد! تو که کسی برای من باقی نگذاشتی اگر تصمیم کشتن این یکی را هم گرفته‌ای مرا نیز با او بکش».
الباقر (علیه السلام)- مَا مِنْ أَحَدٍ یَنَامُ إِلَّا عَرَجَتْ نَفْسُهُ إِلَی السَّمَاءِ وَ بَقِیَتْ رُوحُهُ فِی بَدَنِهِ وَ صَارَ بَیْنَهُمَا سَبَبٌ کَشُعَاعِ الشَّمْسِ فَإِذَا أَذِنَ اللَّهُ فِی قَبْضِ الْأَرْوَاحِ أَجَابَتِ الرُّوحُ وَ النَّفْسُ وَ إِنْ أَذِنَ اللَّهُ فِی رَدِّ الرُّوحِ أَجَابَتِ النَّفْسُ وَ الرُّوحُ وَ هُوَ قَوْلُهُ سُبْحَانَهُ اللهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها وَ الَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنامِها فَمَهْمَا رَأَتْ فِی مَلَکُوتِ السَّمَاوَاتِ فَهُوَ مِمَّا لَهُ تَأْوِیلٌ وَ مَا رَأَتْ فِیمَا بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ فَهُوَ مِمَّا یُخَیِّلُهُ الشَّیْطَانُ وَ لَا تَأْوِیلَ لَهُ.
امام باقر (علیه السلام)- هرکسی که می‌خوابد نفسش به آسمان می‌رود و روحش در تن می‌ماند. امّا میان آن دو (نفس و روح) یک رابطه‌ای مثل پرتو خورشید وجود دارد، و اگر خدا به قبض روح فرمان دهد، نفس و روح می‌پذیرند و اگر به برگشت روح فرمان دهد، نفس و روح می‌پذیرند و این همان فرموده خدا است: اللهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها وَ الَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنامِها و آنچه در خواب در ملکوت آسمان‌ها ببیند تعبیر دارد، و آنچه میان آسمان و زمین ببیند، خیال شیطانی است و تعبیر ندارد.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ اللَّهِ مَا مِنْ عَبْدٍ مِنْ شِیعَتِنَا یَنَامُ إِلَّا أَصْعَدَ اللَّهُ رُوحَهُ إِلَی السَّمَاءِ فَیُبَارِکُ عَلَیْهَا فَإِنْ کَانَ قَدْ أَتَی عَلَیْهَا أَجَلُهَا جَعَلَهَا فِی کُنُوزِ رَحْمَتِهِ وَ فِی رِیَاضِ جَنَّتِهِ وَ فِی ظِلِّ عَرْشِهِ وَ إِنْ کَانَ أَجَلُهَا مُتَأَخِّراً بَعَثَ بِهَا مَعَ أَمَنَتِهِ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ لِیَرُدَّهَا إِلَی الْجَسَدِ الَّذِی خَرَجَتْ مِنْهُ لِتَسْکُنَ فِیهِ.
امام علی (علیه السلام)- به خدا قسم! هیچ‌کس از شیعیان ما نمی‌خوابد مگر اینکه خدا روحش را به آسمان بالا می‌برد و او را مبارک می‌گرداند و اگر مرگ او رسیده باشد، او را در گنجینه رحمت خود در باغ بهشت و سایه‌ی عرشش قرار می‌دهد، و اگر مرگش هنوز فرا نرسیده او را به همراه فرشته‌های امین خود می‌فرستد تا به تنش که از آن بیرون شده برگردانند و در آن قرار دهند.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ اللهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ ... قَالَ نَفْسٌ وَ رُوحٌ بَیْنَهُمَا مِثْلُ شُعَاعِ الشَّمْسِ فَیَتَوَفَّی اللَّهُ النَّفْسَ فِی مَنَامِهِ وَ یَدَعُ الرُّوحَ فِی جَوْفِهِ یَتَقَلَّبُ وَ یَعِیشُ فَإِنْ بَدَا لِلَّهِ أَنْ یَقْبِضَهُ قَبَضَ الرُّوحَ فَمَاتَ وَ إِنْ أَخَّرَ أَجَلَهُ رَدَّ النَّفْسَ إِلَی مَکَانِهَا مِنْ جَوْفِهِ.
ابن‌عبّاس ( اللهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها وَ الَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنامِها؛.. یک روح است و یک نفس و رابطه‌ی نفس و روح چون پرتو خورشید است و خدا درحال خواب، نفس را می‌گیرد و روح را درون تن می‌گذارد تا بدن را تکان دهد و زنده باشد، و اگر خدا بخواهد روح را می‌گیرد و تن می‌میرد، و اگر مرگش فرا رسیده، نفسش را به محلّ خودش برمی‌گرداند.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ اللهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ ... قَالَ کُلُّ نَفْسٍ لَهَا سَبَبٌ تَجْرِی فِیهِ فَإِذَا قَضَی عَلَیْهَا الْمَوْتُ نَامَتْ حَتَّی یَنْقَطِعَ السَّبَبُ وَ الَّتِی لَمْ تَمُتْ تُتْرَکُ.
ابن‌عبّاس ( اللهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها وَ الَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنامِها؛ هرنفسی یک رابطی [به نام روح] در بدن دارد که به واسطه‌ی او در بدن جریان پیدا می‌کند و وقتی زمان مرگش رسیده باشد، می‌خوابد [و روح از او جدا می‌شود] و این رابطه از بین می‌رود و می‌میرد امّا اگر وقت مرگش نرسیده، نفس به حال خود [در بدن] رها می‌شود [و نمی‌میرد].
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- سُئِلَ علیٌ (علیه السلام) عَنْ رَجُلٍ فَقَالَ تُوُفِّیَ الْبَارِحَهًَْ فَلَمَّا رَأَی جَزَعَ السَّائِلِ قَرَأَ اللهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها وَ الَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنامِها.
امام علی (علیه السلام)- از علی (علیه السلام) در مورد فردی سؤال کردند، فرمود: «دیشب مرد» [و آن فرد سؤال‌کننده از شنیدن این خبر متأثر شد]. هنگامی‌که [علی (علیه السلام)] بی‌تابی سؤال‌کننده را دید، این آیه را قرائت کرد: اللهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها وَ الَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنامِها.
الصّادق (علیه السلام)- إِذَا أَوَی أَحَدُکُمْ إِلَی فِرَاشِهِ فَلْیَقُلِ اللَّهُمَ إِنِّی احْتَبَسْتُ نَفْسِی عِنْدَکَ فَاحْتَبِسْهَا فِی مَحَلِّ رِضْوَانِکَ وَ مَغْفِرَتِکَ وَ إِنْ رَدَدْتَهَا إِلَی بَدَنِی فَارْدُدْهَا مُؤْمِنَهًًْ عَارِفَهًًْ بِحَقِّ أَوْلِیَائِکَ حَتَّی تَتَوَفَّاهَا عَلَی ذَلِکَ.
امام صادق (علیه السلام)- وقتی یکی از شماها به بستر خود می‌رود چنین بگوید: ِ خداوندا! من نفس خودم را به تو سپردم، پس او را در جایگاه رضا و غفران خود جای ده و اگر قصد داری که آن را به بدنم بازگردانی، درحالی‌که به حق اولیاء و دوستان تو مؤمن و معترف است به بدنم بازگردان تا زمانی که بر همین عقیده بمیرد.
الباقر (علیه السلام)- إِذَا قُمْتَ بِاللَّیْلِ مِنْ مَنَامِکَ فَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی رَدَّ عَلَیَ رُوحِی لِأَحْمَدَهُ وَ أَعْبُدَه.
امام باقر (علیه السلام)- وقتی شب از خواب بیدار شدی بگو: «سپاس از آن خدا است که جانم را به من باز گردانید تا او را سپاس گویم و بپرستم».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- قَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) لَا یَنَامُ الرَّجُلُ وَ هُوَ جُنُبٌ وَ لَا یَنَامُ إِلَّا عَلَی طَهُورٍ فَإِنْ لَمْ یَجِدِ الْمَاءَ فَلْیَتَیَمَّمْ بِالصَّعِیدِ فَإِنَّ رُوحَ الْمُؤْمِنِ تُرْفَعُ إِلَی اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَیَقْبَلُهَا وَ یُبَارِکُ عَلَیْهَا فَإِنْ کَانَ أَجَلُهَا قَدْ حَضَرَ جَعَلَهَا فِی کُنُوزِ رَحْمَتِهِ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ أَجَلُهَا قَدْ حَضَرَ بَعَثَ بِهَا مَعَ أُمَنَائِهِ مِنْ مَلَائِکَتِهِ فَیَرُدُّونَهَا فِی جَسَدِهَا.
امام علی (علیه السلام)- [بهتر است] مسلمان جنب نخوابد و جز با طهارت نخوابد، و اگر آب نیابد با خاک تیمّم کند. زیرا روح مؤمن به درگاه خداوند تبارک‌وتعالی بالا می‌رود و آن را می‌پذیرد و برکت می‌دهد، و اگر عمرش سر آمده در گنجینه‌ی رحمت خودش جای می‌دهد وگرنه آن را با فرشته‌های امینش به تن او برمی‌گرداند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِذَا أَوَی أَحَدُکُمْ إِلَی فِرَاشِهِ فَلْیَمْسَحْهُ بِطَرَفِ إِزَارِهِ فَإِنَّهُ لَا یَدْرِی مَا یَحْدُثُ عَلَیْهِ ثُمَّ لْیَقُلِ اللَّهُمَّ إِنْ أَمْسَکْتَ نَفْسِی فِی مَنَامِی فَاغْفِرْ لَهَا وَ إِنْ أَرْسَلْتَهَا فَاحْفَظْهَا بِمَا تَحْفَظُ بِهِ عِبَادَکَ الصَّالِحِین.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- وقتی یکی از شما به بسترش می‌رود، گوشه‌ی جامه‌اش را روی آن بکشد، زیرا نمی‌داند چه بر آن پدید شده [تا اگر تیغ و خار یا عقرب و حیوان موذی در آن است، کنار برود و به او دستش آسیب نزند] سپس گوید: «خدایا! اگر جانم را در خوابم گرفتی و نگه داشتی [و مُردم] آن را بیامرز و اگر رها کردی [و زنده ماندم] آن را با هرچه بنده‌های خوبت را حفظ کنی، حفظ کن».
الصّادق (علیه السلام)- سُئِلَ الصَّادِقُ (علیه السلام) عَنِ الرَّجُلِ یُوَاقِعُ أَهْلَهُ أَ یَنَامُ عَلَی ذَلِکَ؟ قَالَ: قَالَ اللهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها وَ الَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنامِها فَلَا یَدْرِی مَا یَطْرُقُهُ مِنَ الْبَلِیَّهًِْ إِذَا فَرَغَ فَلْیَغْتَسِل.
امام صادق (علیه السلام)- از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی شخصی که با همسرش نزدیکی کرد، سؤال شد: «آیا می‌تواند با این حال (حال جنابت) [قبل از اینکه غسل کند] بخوابد»؟ امام فرمود: «خداوند فرمود: اللهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها وَ الَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنامِها آن شخص چه می‌داند که [در خواب] چه بلایی به سرش می‌آید [و شاید در خواب از دنیا رفت] پس هرگاه از کارش فارغ شد باید غسل کند [و بعد از آن بخوابد]».