آیه ۱۱ - سوره سجدة

آیه قُلْ یَتَوَفّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ الَّذِي وُکِّلَ بِکُمْ ثُمَّ إِلى رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ [11]

بگو: «فرشته‌ی مرگ که بر شما مأمورشده، [روح] شما را مى‌گیرد؛ سپس به‌سوى پروردگارتان بازگردانده مى‌شوید».

۱
(سجدة/ ۱۱)

الصّادق (علیه السلام)- سُئِلَ ألصّادق (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ اللهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها وَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ قُلْ یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ الَّذِی وُکِّلَ بِکُمْ وَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ طَیِّبِینَ. وَ الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ ظالِمِی‌أَنْفُسِهِمْ وَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوجَلَّ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا وَ عَنْ قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ وَ لَوْ تَری إِذْ یَتَوَفَّی الَّذِینَ کَفَرُوا الْمَلائِکَةُ وَ قَدْ یَمُوتُ فِی السَّاعَهًِْ الْوَاحِدَهًِْ فِی جَمِیعِ الْآفَاقِ مَا لَا یُحْصِیهِ إِلَّا اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَکَیْفَ هَذَا فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی جَعَلَ لِمَلَکِ الْمَوْتِ أَعْوَاناً مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ یَقْبِضُونَ الْأَرْوَاحَ بِمَنْزِلَهًِْ صَاحِبِ الشُّرْطَهًِْ لَهُ أَعْوَانٌ مِنَ الْإِنْسِ یَبْعَثُهُمْ فِی حَوَائِجِهِ فَتَتَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِکَهًُْ وَ یَتَوَفَّاهُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ مَعَ مَا یَقْبِضُ هُوَ وَ یَتَوَفَّاهَا اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مِنْ مَلَکِ الْمَوْت.

امام صادق (علیه السلام)- از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی این کلام خداوند عزّوجلّ: خدا جان‌ها را به هنگام مردنشان می‌گیرد. (زمر/۴۲) و از [این] آیه: بگو: فرشته مرگ که موکّل بر شماست، شما را می‌میراند. و از [این] آیه: آنان‌که فرشتگان جانشان را می‌ستانند درحالی‌که [از همه‌ی بدی‌ها و زشتی‌ها] طیّب و پاکیزه‌اند. (نحل/۳۲) و آنان‌که فرشتگان جانشان را می‌گیرند درحالی‌که بر خویشتن ستم‌کنندگانند. (نحل/۲۸) و از [این] کلام خداوند عزّوجلّ: رسولان و فرستادگان ما او را قبض روح می‌کنند. (انعام/۶۱) و از [این] کلام خداوند عزّوجلّ: و اگر ببینی که فرشتگان چگونه کسانی را که کافرند قبض روح می‌کنند [حتما تعجّب خواهی‌کرد]. (انفال/۵۰) سؤال شد: با توجّه به اینکه در یک زمان تعداد زیادی انسان در اطراف جهان از دنیا می‌روند که شمارش آن‌ها را جز خدا نتواند؛ [اگر تنها ملک‌الموت قبض روح می‌کند با توجه به مضمون آیات یاد شده] چگونه چنین چیزی ممکن است؟ آن حضرت (علیه السلام) پاسخ داد: «خداوند تبارک‌وتعالی برای ملک‌الموت (عزرائیل (علیه السلام)) دستیاران و کمک‌کارانی از فرشتگان قرار داده است که آن‌ها جان‌ها را می‌ستانند مانند رئیس پلیس که دارای مددکاران و دستیارانی از میان انسان‌هاست و برای انجام کارها و نیازهای خود به ایشان مأموریّت می‌دهد [و آنان را به نقاط مختلف گسیل می‌دارد]، فرشتگان نیز [به همین ترتیب از طرف ملک‌الموت اعزام می‌شوند و] جان انسان‌ها را می‌گیرند و ملک‌الموت نیز علاوه بر جان‌هایی که خود گرفته جان‌های گرفته شده را از فرشتگان دریافت می‌کند و جملگی را خداوند عزّوجلّ از ملک‌الموت می‌ستاند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۶۰۴
من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۱۳۶/ بحار الأنوار، ج۶، ص۱۴۴/ نورالثقلین
۲
(سجدة/ ۱۱)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فِی خَبَرِ الزِّنْدِیقِ الْمُدَّعِی لِلتَّنَاقُضِ فِی الْقُرْآنِ قَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی اللهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها وَ قَوْلِهِ یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ. وَ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا وَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ طَیِّبِینَ وَ الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ ظالِمِی أَنْفُسِهِمْ فَهُوَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَجَلُّ وَ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ یَتَوَلَّی ذَلِکَ بِنَفْسِهِ وَ فِعْلُ رُسُلِهِ وَ مَلَائِکَتِهِ فِعْلُهُ لِأَنَّهُمْ بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ فَاصْطَفَی جَلَّ ذِکْرُهُ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ رُسُلًا وَ سَفَرَهًًْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ خَلْقِهِ وَ هُمُ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ فِیهِمْ اللهُ یَصْطَفِی مِنَ الْمَلائِکَةِ رُسُلًا وَ مِنَ النَّاسِ فَمَنْ کَانَ مِنْ أَهْلِ الطَّاعَهًِْ تَوَلَّتْ قَبْضَ رُوحِهِ مَلَائِکَهًُْ الرَّحْمَهًِْ وَ مَنْ کَانَ مِنْ أَهْلِ الْمَعْصِیَهًِْ تَوَلَّی قَبْضَ رُوحِهِ مَلَائِکَهًُْ النَّقِمَهًِْ وَ لِمَلَکِ الْمَوْتِ أَعْوَانٌ مِنْ مَلَائِکَهًِْ الرَّحْمَهًِْ وَ النَّقِمَهًِْ یَصْدُرُونَ عَنْ أَمْرِهِ وَ فِعْلُهُمْ فِعْلُهُ وَ کُلُّ مَا یَأْتُونَهُ مَنْسُوبٌ إِلَیْهِ وَ إِذَا کَانَ فِعْلُهُمْ فِعْلَ مَلَکِ الْمَوْتِ وَ فِعْلُ مَلَکِ الْمَوْتِ فِعْلُ اللَّهِ لِأَنَّهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ عَلَی یَدِ مَنْ یَشَاءُ وَ یُعْطِی وَ یَمْنَعُ وَ یُثِیبُ وَ یُعَاقِبُ عَلَی یَدِ مَنْ یَشَاءُ وَ إِنَّ فِعْلَ أُمَنَائِهِ فِعْلُهُ کَمَا قَالَ وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللَّهُ.

امام علی (علیه السلام)- در کتاب الإحتجاج در خبری‌که از شخصی زندیق که ادّعا می‌کرد در قرآن تناقض وجود دارد آمده است که امیرالمؤمنین (علیه السلام) درباره‌ی این کلام خداوند: خداوند است که در هنگام مرگ جان‌ها را می‌گیرد. (زمر/۴۲) و کلام دیگرش: فرستادگان ما[روح] او را می‌گیرند. (انعام/۶۱) و فرشتگان روحشان را می‌گیرند درحالیکه پاک و پاکیزه‌اند. (نحل/۳۲) و همان‌ها که فرشتگان روحشان را می‌گیرند درحالی‌که به خود ظلم کرده بودند. (نحل/۲۸) فرمود: «او (خداوند تبارک‌وتعالی) والاتر و بزرگتر از آن است که این کار (گرفتن روح و جان) را خودش عهده‌دار شود و آنچه فرستادگان و فرشتگانش انجام می‌دهند گویا خودش انجام داده است چراکه آن‌ها به دستور او کار انجام می‌دهند. [از این رو] [خداوند] عزّوجلّ از میان فرشتگان، رسولان و سفیرانی میان خود و مخلوقاتش برگزید که اینان همان‌هایی هستند که خدا درباره‌ی ایشان فرمود: خدا از میان فرشتگان و مردمان رسولانی برمی‌گزیند (حج/۷۵). اگر کسی اهل فرمانبرداری [از خداوند] باشد گرفتن روحش را فرشتگان رحمت برعهده می‌گیرند. و اگر از اهل معصیت و نافرمانی باشد، گرفتن روحش را فرشتگان عذاب برعهده می‌گیرند و فرشته‌ی مرگ، مددکارانی از فرشتگان رحمت و فرشتگان عذاب دارد که به دستور او کار می‌کنند و آنچه آنان انجام می‌دهند گویا او (عزرائیل) انجام داده است و هرآنچه انجام دهند به او نسبت داده می‌شود و وقتی‌که کار آن‌ها همان کار فرشته‌ی مرگ است و کار فرشته‌ی مرگ همان کار خداست، زیرا اوست که جان‌ها را با دست هرکس که بخواهد می‌گیرد و با دست هرکس که بخواهد می‌بخشد و بازمی‌دارد و پاداش و کیفر می‌دهد و کار امانت‌دارانِ او همان کار خداست، در نتیجه آن‌ها (فرشتگان)، اراده و خواستی جز اراده‌ی خدا، نخواهند داشت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۶۰۴
بحار الأنوار، ج۶، ص۱۴۰/ الاحتجاج، ج۱، ص۲۴۷
بیشتر