آیه وَ لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنى دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ [21]
به آنان از عذاب نزدیک [دنیا] پیش از عذاب بزرگ [آخرت] مى‌چشانیم، شاید بازگردند.
الصّادق (علیه السلام)- ابن‌بابویه مرسلا عن الصادق (علیه السلام): قال الصّادق (علیه السلام) فِی مَعْنَی قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ وَ لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنی دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ إِنَّ هَذَا فِرَاقُ الْأَحِبَّهًِْ فِی دَارِ الدُّنْیَا لِیَسْتَدِلُّوا بِهِ عَلَی فِرَاقِ الْمَوْتَی فَلِذَلِکَ یَعْقُوبُ تَأَسَّفَ عَلَی یُوسُفَ مِنْ خَوْفِ فِرَاقِ غَیْرِهِ فَذَکَرَ یُوسُفَ لِذَلِک.
امام صادق (علیه السلام)- ابن‌بابویه در حدیثی مرسل از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که: ایشان در معنی سخن خداوند: وَ لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنی دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ فرمود: این عذاب نزدیک، همان فراق یاران در دنیاست تا به‌وسیله‌ی آن، متوجّه فراق مولایشان (خدا) بشوند؛ به همین دلیل، افسوس‌خوردنِ یعقوب (علیه السلام) [بر فراق] یوسف (علیه السلام) از ترس فراق خدا بود و به همین‌خاطر یوسف (علیه السلام) را یاد می‌کرد».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ قَال: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنی دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ قَالَ الْأَدْنَی غَلَاءُ السِّعْرِ وَ الْأَکْبَرُ الْمَهْدِیُّ بِالسَّیْفِ.
امام صادق (علیه السلام)- مفضّل‌بن‌عمر گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی سخن خدای تبارک‌وتعالی وَلَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَی دُونَ الْعَذَابِ الْأَکْبَرِ؛ پرسیدم. حضرت فرمود: «منظور از الْعَذَابِ الْأَدْنَی، گرانی قیمت‌ها و منظور از الْعَذَابُِ الْأَکْبَر، [قیامِ] حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) با شمشیر است (که با آن، ستمکاران به کیفر و عذاب اعمال خود می‌رسند).
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ أمَّا قُوِلُهُ وَلَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَی قَالَ الْعَذَابُ الْأَدْنَی عَذَابُ الرَّجْعَهًِْ بِالسَّیْفِ وَ مَعْنَی قَوْلِهِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ أَیْ یَرْجِعُونَ فِی الرَّجْعَهًِْ حَتَّی یُعَذَّبُوا.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- و امّا الْعَذَابُ الْأَدْنَی در این سخن خداوند: وَلَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَی [یعنی] عذاب‌شدن، در زمان رجعت به‌وسیله‌ی شمشیر و معنی [این] سخن خداوند: لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ؛ [یعنی] آنان در زمان رجعت، بازمی‌گردند تا عذاب شوند.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَال الْعَذَابُ الْأَدْنَی دَابَّهًُْ الْأَرْضِ.
امام صادق (علیه السلام)- منظور از الْعَذَابُ الْأَدْنَی، دابّهًْ الأرض (جنبنده‌ی زمین) است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- الْعَاقِلُ یَحْسَبُ نَفْسَهُ قَدْ مَاتَ وَ یَسْأَلُ اللَّهَ الرَّجْعَهًَْ لِیَتُوبَ وَ یُقْلِعَ وَ یُصْلِحَ فَأَجَابَهُ اللَّهُ فَیَجِدُّ وَ یَجْتَهِدُ وَ جَاءَ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنی دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ وَ قَالَ الْمَصَائِبُ فِی الْمَالِ وَ الْأَهْلِ وَ الْوَلَدِ وَ النَّفْسِ دُونَ الْعَذَابِ الْأَکْبَرِ وَ الْعَذَابُ الْأَکْبَرُ عَذَابُ جَهَنَّم.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- انسان عاقل چنین می‌پندارد که گویا مرده است و از خدا درخواست می‌کند او را به دنیا بازگرداند تا توبه کند و گناه را رها کرده و کار شایسته انجام دهد. و خدای متعال نیز با درخواستش موافقت کرده [و او را به دنیا بازگردانده] است. پس [تا در این دنیاست، در انجام عمل صالح و ترک گناه] جدّیّت و کوشش بیشتری می‌کند. وَ لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنی دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ [منظور از الْعَذابِ الْأَدْنی] رنج و اندوه در [از دست دادنِ] مال، اهل و عیال، فرزند و جان است که پیش از عذاب اکبر است و [مراد از] عذاب اکبر، عذاب جهنّم می‌باشد.
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ قَالَ ... یَا مَوْلَایَ إِنَّ مِنْ شِیعَتِکُمْ مَنْ لَا یَقُولُ بِرَجْعَتِکُمْ فَقَالَ (علیه السلام) إِنَّمَا سَمِعُوا قَوْلَ جَدِّنَا رَسُولِ‌اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ نَحْنُ سَائِرَ الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام) نَقُولُ وَلَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنی دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ قَالَ ألصّادق (علیه السلام) الْعَذَابُ الْأَدْنَی عَذَابُ الرَّجْعَهًِْ وَ الْعَذَابُ الْأَکْبَرُ عَذَابُ یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ الَّذِی تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتُ وَ بَرَزُوا لِلهِ الْواحِدِ الْقَهَّار.
امام صادق (علیه السلام)- مفضّل‌بن‌عمر گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «مولای من! بعضی از شیعیان شما عقیده به رجعت شما ندارند»! فرمود: «آیا آن‌ها سخن جدّ ما پیغمبر خدا (صلی الله علیه و آله) و گفته‌ی ما ائمّه (علیهم السلام) را نشنیده‌اند که می‌گوییم: وَ لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنی دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ؛ [منظور از] عذاب نزدیک‌تر، عذاب [در دوران] رجعت آل‌محمد (صلی الله علیه و آله) و عذاب بزرگتر عذاب روز قیامت است که [خدا در موردش می‌فرماید]: آن روز که زمین به زمینی جز این بدل شود و آسمان‌ها به آسمانی دیگر، و همه در پیشگاه خدای واحد قهار حاضر آیند (ابراهیم/۴۸)».
الصّادق (علیه السلام)- الْعَذَابُ الْأَدْنَی دُونَ الْعَذَابِ الْأَکْبَرِ الرَّجْعَهًُْ.
امام صادق (علیه السلام)- [مراد از عذاب نزدیک‌تر در آیه:] الْعَذَابُ الْأَدْنَی دُونَ الْعَذَابِ الْأَکْبَرِ، [عذاب در دورانِ] رجعت است.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌یَزِیدَ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: مَا فِی هَذِهِ الْأُمَّهًِْ أَحَدٌ بَرٌّ وَ لَا فَاجِرٌ إِلَّا وَ یُنْشَرُ أَمَّا الْمُؤْمِنُونَ فَیُنْشَرُونَ إِلَی قُرَّهًِْ أَعْیُنِهِمْ وَ أَمَّا الْفُجَّارُ فَیُنْشَرُونَ إِلَی خِزْیِ اللَّهِ إِیَّاهُمْ أَ لَمْ تَسْمَعْ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ وَ لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنی دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ وَ قَوْلَهُ یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ قُمْ فَأَنْذِرْ یَعْنِی بِذَلِکَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) قِیَامَهُ فِی الرَّجْعَهًِْ یُنْذِرُ فِیهَا وَ قَوْلَهُ إِنَّها لَإِحْدَی الْکُبَرِ نَذِیراً لِلْبَشَرِ یَعْنِی مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) نَذِیرٌ لِلْبَشَرِ فِی الرَّجْعَهًِْ وَ قَوْلَهُ هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ قَالَ یُظْهِرُهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی الرَّجْعَهًِْ وَ قَوْلَهُ حَتَّی إِذا فَتَحْنا عَلَیْهِمْ باباً ذا عَذابٍ شَدِیدٍ هُوَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) إِذَا رَجَعَ فِی الرَّجْعَهًْ.
امام باقر (علیه السلام)- جابربن‌یزید گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: «هیچ شخص نیکوکار و بدکار در این امّت نیست مگر اینکه برانگیخته می‌شود [البته] مؤمنان به‌سوی روشنی چشمانشان و بدکاران به‌سوی خواریشان که از جانب خداست، برانگیخته می‌شوند. آیا نشنیده‌ای که خداوند متعال می‌فرماید: وَ لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنی دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ و [آیا نشنیده‌ای] این قولش را: ای در بستر خواب آرمیده برخیز و انذارکن! (مدّثر/۲۱) که از این آیه برخاستن محمّد (صلی الله علیه و آله) و انذار او در رجعت را قصد کرده است و [آیا نشنیده‌ای] این کلام او را: او کسی است که رسول (صلی الله علیه و آله) خود را با هدایت و دین حق فرستاد تا او را بر همه‌ی ادیان غالب سازد، هرچند مشرکان کراهت داشته‌باشند (توبه/۳۳) خداوند در رجعت او را غالب می‌سازد. و [آیا نشنیده‌ای] این کلام او را: تا آن گاه که دری از عذاب سخت به روی آن‌ها بگشاییم. (مؤمنون/۷۷) که [مراد از عذاب شدید برای کسانی‌که به آخرت ایمان ندارند] همان علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است؛ آن هنگام که در دوران رجعت، [به دنیا] بازگردد».
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- قَالَ عَلِیُّ‌بن‌ابرَاهِیم (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ أَوَ لَمْ یَرَوْا أَنَّا نَسُوقُ الْماءَ إِلَی الْأَرْضِ الْجُرُزِ قَالَ الأرْضُ الْخَرَابُ وَ هُوَ مَثَلٌ ضَرَبَهُ اللهُ فِی الرَّجْعَهًِْ وَ الْقَائِم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فَلَمَّا أَخبَرَهُمْ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله) بِخَبَرِ الرَّجْعَهًِْ قَالُوا مَتی هذَا الْفَتْحُ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ وَ هَذِهِ مَعْطُوفَهًٌْ عَلَی قَوْلِهِ وَ لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنی دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ فقالوا مَتی هذَا الْفَتْحُ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ فَقَالَ اللهُ قُلْ لهم یَوْمَ الْفَتْحِ لا یَنْفَعُ الَّذِینَ کَفَرُوا إِیمانُهُمْ وَ لا هُمْ یُنْظَرُونَ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) وَ انْتَظِرْ إِنَّهُمْ مُنْتَظِرُونَ.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- أَوَ لَمْ یَرَوْا أَنَّا نَسُوقُ الْماءَ إِلَی الْأَرْضِ الْجُرُزِ؛ [منظور،] زمین ویران شده است و این مَثَلی است که خداوند درباره‌ی رجعت و قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) زده است. وقتی‌که رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) خبر رجعت را به آن مشرکان داد، گفتند: اگر راست می‌گویید، این پیروزی چه وقت خواهد بود؟ (سجده/۲۸) و این آیه عطف شده بر آیه‌ی: وَ لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنی دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ و [چون آن آیه نازل شد، مشرکان گفتند: اگر راست می‌گویید، این پیروزی چه وقت خواهد بود؟ و خداوند [در جوابشان] فرمود: بگو: در روز پیروزی، ایمان آوردن کافران سودشان ندهد، و مهلتشان ندهند. (سجده/۲۹) ای محمد (صلی الله علیه و آله) ![از آن‌ها روی بگردان] و منتظر باش، که آن‌ها نیز در انتظارند. (سجده/۳۰)]