آیه أَ فَمَنْ کانَ مُؤْمِناً کَمَنْ کانَ فاسِقاً لایَسْتَوُونَ [18]
آیا کسى‌که باایمان بوده همچون کسى است که فاسق بوده؟! [نه، هرگز] آن‌ها برابر نیستند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ إِنَّمَا هَلَکَ النَّاسُ حِینَ سَاوَوْا بَیْنَ أَئِمَّهًِْ الْهُدَی وَ بَیْنَ أَئِمَّهًِْ الْکُفْرِ وَ قَالُوا إِنَّ الطَّاعَهًَْ مَفْرُوضَهًٌْ لِکُلِّ مَنْ قَامَ مَقَامَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) بَرّاً کَانَ أَوْ فَاجِراً فَأْتُوا مِنْ قِبَلِ ذَلِکَ قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ أَفَنَجْعَلُ الْمُسْلِمِینَ کَالْمُجْرِمِینَ ما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُون فَقَالَ فِیمَنْ سَمَّوْهُمْ مِنْ أَئِمَّهًِْ الْکُفْرِ بِأَسْمَاءِ أَئِمَّهًِْ الْهُدَی (علیهم السلام) مِمَّنْ غَصَبَ أَهْلَ الْحَقِّ مَا جَعَلَهُ اللَّهُ لَهُمْ وَ فِیمَنْ أَعَانَ أَئِمَّهًَْ الضَّلَالِ عَلَی ظُلْمِهِمْ إِنْ هِیَ إِلَّا أَسْماءٌ سَمَّیْتُمُوها أَنْتُمْ وَ آباؤُکُمْ ما أَنْزَلَ اللهُ بِها مِنْ سُلْطانٍ فَأَخْبَرَهُمُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ بِعَظِیمِ افْتِرَائِهِمْ عَلَی جُمْلَهًِْ أَهْلِ الْإِیمَانِ بِقَوْلِهِ تَعَالَی إِنَّما یَفْتَرِی الْکَذِبَ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِآیاتِ اللهِ وَ قَوْلِهِ تَعَالَی وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ بِغَیْرِ هُدیً مِنَ اللهِ وَ بِقَوْلِهِ سُبْحَانَهُ أَفَمَنْ کانَ مُؤْمِناً کَمَنْ کانَ فاسِقاً لا یَسْتَوُونَ وَ بِقَوْلِهِ تَعَالَی أَفَمَنْ کانَ عَلی بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ کَمَنْ هُوَ أَعْمی فَبَیَّنَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ فِی کَثِیرٍ مِنْ آیَاتِ الْقُرْآن.
امام علی (علیه السلام)- مردم هنگامی هلاک شدند که پیشوایان هدایتگر و پیشوایان کفر [و گمراهی] را یکسان دانستند و گفتند: «هرکس‌که در جای رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) نشست اطاعتش واجب می‌باشد؛ خواه نیکوکار و یا بدکار باشد و از همین جا هلاک شدند». خداوند متعال فرموده است: آیا با تسلیم‌شدگان چون مجرمان رفتار می‌کنیم؟ شما را چه می‌شود؟ چه‌سان داوری می‌کنید؟ (قلم/۳۶۳۵) ... و درباره‌ی کسانی‌که رهبران کفر را رهبران راستین می‌دانند، همانان که حقّ پیشوایانِ راستین که خداوند بر ایشان قرار داده است را غصب نمودند، و درباره‌ی کسانی که پیشوایان گمراهی را بر ظلم و فسادشان یاری می‌کنند، فرمود: این‌ها فقط نام‌هایی است که شما و پدرانتان بر آن‌ها گذاشته‌اید، و هرگز خداوند دلیل و حجتی بر آن نازل نکرده است. (نجم/۲۳) پس خداوند متعال ایشان را از دروغ بزرگی که به تمامی اهل ایمان گفته‌اند، آگاه ساخته و فرمود: تنها کسانی دروغ می‌بافند که به آیات خدا ایمان ندارند. (نحل/۱۰۵) و فرمود: و کیست گمراه‌تر از آن کس که بی‌آنکه راهنمایی از خدا خواهد، از پی هوای نفس خویش رود؟ (قصص/۵۰) و [در جای دیگر] فرمود: آیا کسی‌که مؤمن است مانند کسی است که فاسق باشد؟ مؤمن و فاسق هرگز با هم مساوی نیستند. و [در آیه‌ای دیگر] فرمود: آیا آن کس که از جانب پروردگار خویش دلیلی روشن دارد (هود/۱۷) و همانند کسی است که نابیناست؟ (رعد/۱۹) و [این‌چنین] خداوند متعال [مرزِ] بین حقّ و باطل را در آیات بسیاری از قرآن روشن‌کرده است.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌سَالِمٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: إِنَّ أُنَاساً تَکَلَّمُوا فِی هَذَا الْقُرْآنِ بِغَیْرِ عِلْم ... نَزَلَ بِالْمَدِینَهًِْ وَالَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَناتِ ثُمَّ لَمْ یَأْتُوا بِأَرْبَعَةِ شُهَداءَ فَاجْلِدُوهُمْ ثَمانِینَ جَلْدَةً وَ لا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهادَةً أَبَداً وَ أُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ إِلَّا الَّذِینَ تابُوا مِنْ بَعْدِ ذلِکَ وَ أَصْلَحُوا فَإِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ فَبَرَّأَهُ اللَّهُ مَا کَانَ مُقِیماً عَلَی الْفِرْیَهًِْ مِنْ أَنْ یُسَمَّی بِالْإِیمَانِ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَفَمَنْ کانَ مُؤْمِناً کَمَنْ کانَ فاسِقاً لا یَسْتَوُونَ.
امام باقر (علیه السلام)- محمّدبن‌سالم از امام باقر (علیه السلام) نقل می‌کند: همانا گروهی از مردم درباره‌ی قرآن بدون هیچ دانشی صحبت می‌کنند ... و خداوند این آیه را در مدینه نازل فرمود: و کسانی‌که زنان پاکدامن را به زنا متهم‌کنند و سپس چهار گواه نیاورند هشتاد تازیانه به آن‌ها بزنید و گواهی آن‌ها را هرگز نپذیرید و آنان فاسق‌اند* جز کسانی‌که پس از آن بازگردند و اصلاح شوند زیرا خدا بسیار آمرزنده و مهربان است. (نور/۵۴) بر اساس این آیه، خداوند چنین کسی را تا زمانی‌که به این تهمت‌زدن ادامه دهد [و از این کار توبه نکند] از نامیده‌شدن به ایمان دور داشته است، خدای عزّوجلّ فرموده است: أَفَمَنْ کانَ مُؤْمِناً کَمَنْ کانَ فاسِقاً لا یَسْتَوُونَ.
العسکری (علیه السلام)- ذَکَرَ أَنَّهُ (علیه السلام) زَارَ بِهَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِین (علیه السلام) فِی یَوْمِ الْغَدِیر فهی ... أَنْتَ الْقَاسِمُ بِالسَّوِیَّهًِْ وَ الْعَادِلُ فِی الرَّعِیَّهًِْ وَ الْعَالِمُ بِحُدُودِ اللَّهِ مِنْ جَمِیعِ الْبَرِیَّهًِْ وَ اللَّهُ تَعَالَی أَخْبَرَ عَمَّا أَوْلَاکَ مِنْ فَضْلِهِ بِقَوْلِهِ أَفَمَنْ کانَ مُؤْمِناً کَمَنْ کانَ فاسِقاً لا یَسْتَوُونَ أَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوی نُزُلًا بِما کانُوا یَعْمَلُونَ.
امام عسکری (علیه السلام)- از امام عسکری (علیه السلام) روایت است: امام هادی (علیه السلام) با این [زیارت] امیرالمؤمنین (علیه السلام) را در روز غدیر زیارت کرد و آن این است: «... تو کسی هستی که [بیت‌المال را] مساوی قسمت کردی و با مردمت عادل بودی و از همه‌ی موجودات نسبت به حدود [و احکام] خداوند داناتر بودی و خداوند متعال از فضیلتی که به تو عنایت نموده با گفتارش چنین خبر داد: أَ فَمَنْ کانَ مُؤْمِناً کَمَنْ کانَ فاسِقاً لا یَسْتَوُونَ* أَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوی نُزُلًا بِما کانُوا یَعْمَلُونَ.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) قَال إِنَّ الْوَلِیدَبْنَعُقْبَهًَْ بْنِ أَبِی‌مُعَیْطٍ قَالَ لِعَلِیٍّ (علیه السلام) أَنَا أَبْسَطُ مِنْکَ لِسَاناً وَ أَحَدُّ مِنْکَ سِنَاناً وَ أَمْلَأُ مِنْکَ حَشْواً لِلْکَتِیبَهًِْ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) اسْکُتْ یَا فَاسِقُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ جَلَّ اسْمُهُ أَفَمَنْ کانَ مُؤْمِناً کَمَنْ کانَ فاسِقاً لا یَسْتَوُونَ.
امام علی (علیه السلام)- ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گوید: ولیدبن‌عقبهًْ‌بن‌ابی‌معیط به علی (علیه السلام) گفت: «من، زبان ساده‌تر و گویاتری از تو دارم و برّندگی نیزه من از تو بیشتر است و یار و پشتیبان بیشتری در اختیار دارم». علی (علیه السلام) به او فرمود: «خاموش باش، ای فاسق»! و این‌گونه بود که خداوند عزّوجلّ آیه: أَفَمَن کَانَ مُؤْمِنًا کَمَن کَانَ فَاسِقًا لَّا یَسْتَوُونَ را نازل فرمود.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) قَال ذَکَرَ وَلِیدُبْنُ‌عُقْبَهًَْ عَلِیّاً (علیه السلام) عِنْدَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) بِمَا یَکْرَهُ فَقَالَ أَنَا أَحَدُّ مِنْهُ سِنَاناً وَ أَمْلَأُ لِلْکَتِیبَهًِْ غَنَاءً فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) أَفَمَنْ کانَ مُؤْمِناً کَمَنْ کانَ فاسِقاً لا یَسْتَوُونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ابن‌عباس (رحمة الله علیه) گوید: ولیدبن‌عقبه نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) علی (علیه السلام) را به بدی (آنچه پیامبر (صلی الله علیه و آله) دوست نداشت) یاد کرد و گفت: «نیزه‌ی من از نیزه‌ی او تیزتر است و یار و پشتیبان بیشتری در اختیار دارم». پیامبر (صلی الله علیه و آله) به او فرمود: أَفَمَنْ کانَ مُؤْمِناً کَمَنْ کانَ فاسِقاً لایَسْتَوُونَ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- نَزَلَتْ فِی عَلِیِّبْنَِبِیطَالِبٍ (علیه السلام) وَ الْوَلِیدِبْنِعُقْبَهًَْ أَفَمَنْ کانَ مُؤْمِناً کَمَنْ کانَ فاسِقاً لا یَسْتَوُونَ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- این آیه درباره‌ی علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) و ولیدبن‌عقبه نازل‌شده‌است: أَفَمَنْ کانَ مُؤْمِناً کَمَنْ کانَ فاسِقاً لایَسْتَوُونَ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- أَفَمَنْ‌کانَ مُؤْمِناً یَعْنِی عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام)؛ کَمَنْ‌کانَ فاسِقاً یَعْنِی الْوَلِیدَبْنَعُقْبَهًَْ بْنِ أَبِی‌مُعَیْطٍ لَعَنَهُ اللَّهُ لا یَسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ وَ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی أَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوی نُزُلًا بِما کانُوا یَعْمَلُونَ نَزَلَتْ فِی عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ أَمَّا الَّذِینَ فَسَقُوا فَمَأْواهُمُ النَّارُ نَزَلَتْ فِی الْوَلِیدِبْنِعُقْبَهًَْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- [منظور از] أَفَمَنْ کانَ مُؤْمِناً، علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است و کَمَنْ‌کانَ فاسِقاً ولیدبن‌عقبۀبن‌ابی‌معیط است که خدا لعنتش کند لا یَسْتَوُونَ [یعنی] این‌دو نزد خدا مساوی نیستند. و أَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوی نُزُلًا بِما کانُوا یَعْمَلُونَ؛ در شأن علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) نازل‌شد و آیه: وَ أَمَّا الَّذِینَ فَسَقُوا فَمَأْواهُمُ النَّارُ؛ در شأن ولیدبن‌عقبه نازل شد.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) قَوْلُهُ تَعَالَی أَ فَمَنْ کانَ مُؤْمِناً کَمَنْ کانَ فاسِقاً لا یَسْتَوُونَ قَالَ أَ فَمَنْ کانَ مُؤْمِناً یَعْنِی عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) کَمَنْ کانَ فاسِقاً یَعْنِی مُنَافِقاً الْوَلِیدَ بْنَ عُقْبَهًَْ لا یَسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ فِی الطَّاعَهًِْ وَ الثَّوَابِ یَوْمَ الْقِیَامَهًْ.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه)- أَفَمَنْ کانَ مُؤْمِناً، علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است کَمَنْ‌کانَ فاسِقاً مراد از فاسق، منافق است که همان ولیدبن‌عقبه می‌باشد. لا یَسْتَوُونَ [یعنی] این‌دو نزد خدا در فرمانبرداری [در دنیا] و پاداش [در آخرت] مساوی نیستند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌ذَرٍّ (رحمة الله علیه): أَنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) وَ عُثْمَانَ وَ طَلْحَهًَْ وَ الزُّبَیْرَ وَ عَبْدَ‌الرَّحْمَنِ‌بْنَ‌عَوْفٍ وَ سَعْدَ‌بْنَ‌أَبِی‌وَقَّاصٍ أَمَرَهُمْ عُمَرُ‌بْنُ‌الْخَطَّابِ أَنْ یَدْخُلُوا بَیْتاً ... قَالَ لَهُمْ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) إِنِّی أُحِبُّ أَنْ تَسْمَعُوا مِنِّی مَا أَقُولُ لَکُمْ، فَإِنْ یَکُنْ حَقّاً فَاقْبَلُوهُ وَ إِنْ یَکُنْ بَاطِلًا فَأَنْکِرُوهُ. قَالُوا قُلْ. قَالَ أَنْشُدُکُمْ بِاللَّهِ ... فَهَلْ فِیکُمْ أَحَدٌ أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی فِیهِ أَ فَمَنْ کانَ مُؤْمِناً کَمَنْ کانَ فاسِقاً لا یَسْتَوُونَ ... إِلَی آخِرِ مَا اقْتَصَّ اللَّهُ تَعَالَی مِنْ خَبَرِ الْمُؤْمِنِینَ، غَیْرِی. قَالُوا لا.
امام علی (علیه السلام)- ابوذر (رحمة الله علیه) نقل می‌کند: عمربن‌خطّاب به علیّ (علیه السلام)، عثمان، طلحه، زبیر، عبدالرّحمان‌بن‌عوف و سعدبن‌ابی‌وقّاص دستور داد وارد خانه‌ای شوند [و از میان خود، خلیفه‌ی بعدی را انتخاب کنند] ... علی‌ّبن‌ابی‌طالب (علیه السلام)به آن‌ها فرمود: «دوست دارم آنچه را که می‌گویم گوش فرادهید. اگر سخنم حق بود بپذیرید و اگر باطل بود نپذیرید». گفتند: «بگو». فرمود: «شما را به خدا سوگند ... کسی جز من در میان شما هست که خداوند این آیه را درباره‌ی او فرو فرستاده باشد: أَفَمَنْ کانَ مُؤْمِناً کَمَنْ کانَ فاسِقاً لایَسْتَوُونَ عنداللهِ؛ و [همچنین] دیگر آیاتی که خداوند درباره‌ی مؤمنان بیان فرموده است»؟ عرض‌کردند: «نه»!.
امام حسن (علیه السلام)- در کتاب الإحتجاج از امام حسن (علیه السلام) حدیثی طولانی ذکر شده که در بخشی از آن آمده است: امام (علیه السلام) فرمود: ای ولیدبن‌عقبه! به خدا سوگند تو را از اینکه با پدرم (علیه السلام) دشمنی می‌ورزی، سرزنش نمی‌کنم؛ چراکه او تو را به خاطر شرب خمر، هشتاد ضربه تازیانه زده و پدرت را در جنگ بدر، با دست خود گرفته و گردن زده است؛ همچنین [تو را سرزنش نمی‌کنم] که چگونه به او دشنام می‌دهی، چراکه خداوند در ده آیه از آیات قرآن، او را مؤمن و تو را فاسق نامیده است که از جمله‌ی آن‌هاست آیه: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اگر فاسقی برایتان خبری آورد تحقیق کنید، مباد از روی نادانی به مردمی آسیب برسانید، آنگاه از کاری که کرده‌اید پشیمان شوید. (حجرات/۶).