آیه أَ وَ لَمْ یَهْدِ لَهُمْ کَمْ أَهْلَکْنا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْقُرُونِ یَمْشُونَ فِي مَساکِنِهِمْ إِنَّ فِي ذالِکَ لَآیاتٍ أَ فَلایَسْمَعُونَ [26]
آیا براى هدایت آن‌ها کافى نیست که بسیارى از اقوام پیشین را [که طغیان‌کردند] هلاک نمودیم؟! درحالى‌که این‌ها در مساکن [ویران شده] آنان راه مى‌روند؛ در این نشانه‌هایى است [از قدرت خداوند و مجازات دردناک مجرمان]؛ آیا نمى‌شنوند؟!
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- الضَّلَالَهًُْ عَلَی وُجُوهٍ فَمِنْهُ مَحْمُودٌ وَ مِنْهُ مَذْمُومٌ ... وَ أَمَّا الضَّلَالُ الْمَنْسُوبُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی الَّذِی هُوَ ضِدُّ الْهُدَی وَ الْهُدَی هُوَ الْبَیَانُ وَ هُوَ مَعْنَی قَوْلِهِ سُبْحَانَهُ أَوَ لَمْ یَهْدِ لَهُمْ مَعْنَاهُ أَوَ لَمْ أُبَیِّنْ لَهُمْ مِثْلُ قَوْلِهِ سُبْحَانَهُ فَهَدَیْناهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمی عَلَی الْهُدی أَیْ بَیَّنَّا لَهُمْ وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَما کانَ اللهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّی یُبَیِّنَ لَهُمْ ما یَتَّقُونَ وَ أَمَّا مَعْنَی الْهُدَی فَقَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ وَ مَعْنَی‌الْهَادِی الْمُبَیِّنُ لِمَا جَاءَ بِهِ الْمُنْذِرُ مِنْ عِنْدِاللَّهِ وَ قَدِ احْتَجَّ قَوْمٌ مِنَ الْمُنَافِقِینَ عَلَی اللَّهِ إِنَّ اللهَ لا یَسْتَحْیِی أَنْ یَضْرِبَ مَثَلًا ما بَعُوضَةً فَما فَوْقَها وَ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمَّا أَنْزَلَ عَلَی نَبِیِّهِ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ قَالَ طَائِفَهًٌْ مِنَ الْمُنَافِقِینَ ما ذا أَرادَ اللهُ بِهذا مَثَلًا یُضِلُّ بِهِ کَثِیراً فَأَجَابَهُمُ اللَّهُ تَعَالَی بِقَوْلِهِ إِنَّ اللهَ لا یَسْتَحْیِی أَنْ یَضْرِبَ مَثَلًا ما بَعُوضَةً فَما فَوْقَها إِلَی قَوْلِهِ یُضِلُّ بِهِ کَثِیراً وَ یَهْدِی بِهِ کَثِیراً وَ ما یُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفاسِقِینَ فَهَذَا مَعْنَی الضَّلَالِ الْمَنْسُوبِ إِلَیْهِ تَعَالَی لِأَنَّهُ أَقَامَ لَهُمُ الْإِمَامَ الْهَادِیَ لِمَا جَاءَ بِهِ الْمُنْذِرُ فَخَالَفُوهُ وَ صَرَفُوا عَنْهُ بَعْدَ أَنْ أَقَرُّوا بِفَرْضِ طَاعَتِهِ وَ لَمَّا بَیَّنَ لَهُمْ مَا یَأْخُذُونَ وَ مَا یَذَرُونَ فَخَالَفُوهُ ضَلُّوا هَذَا مَعَ عِلْمِهِمْ بِمَا قَالَهُ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله).
امام علی (علیه السلام)- گمراهی انواعی دارد: نوعی از آن پسندیده و نوعی از آن ناپسند می‌باشد ... امّا آن گمراه‌کردنی که به خداوند متعال نسبت داده می‌شود؛ همان گمراهی‌ای است که در مقابل هدایت می‌باشد. و مراد از هدایت، بیان‌کردن است و این همان معنای کلام خداوند سبحان است [که فرمود]: أَوَ لَمْ یَهْدِ لَهمْ؛ معنایش این است: آیا برایشان [داستان ملّت‌های گذشته را] بیان نکردم؟ این مانند کلام خداوند سبحان است: آن‌ها را هدایت کردیم ولی آن‌ها نابینایی را بر هدایت ترجیح دادند (فصّلت/۴۱) یعنی برایشان بیان‌کردیم و این همان کلام خداوند متعال است: چنین نبوده که خداوند قومی را پس از هدایت [و ایمان] مجازات کند مگر آنکه آنچه را که باید از آن بپرهیزند برای آنان بیان نماید (توبه/۱۱۵) و امّا [در اینجا] معنای هدایت همان کلام خداوند عزّوجلّ است: جز این نیست که تو بیم‌دهنده‌ای هستی و هر قومی را رهبری است (رعد/۷) و معنی هادی [در این آیه] همان کسی است که آنچه بیم‌دهنده (پیامبر (صلی الله علیه و آله)) از طرف خداوند آورده است را [برای مردم] بیان می‌کند [که همان امام معصوم (علیه السلام) می‌باشد]. وگروهی از منافقین بر خدا [به این آیه] احتجاج کردند: خدا ابایی ندارد که به پشه و کمتر از آن مثل بزند (بقره/۲۶) و جریان احتجاج از این قرار است که وقتی خداوند آیه: وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ را بر پیامبرش (صلی الله علیه و آله) نازل کرد، گروهی از منافقین گفتند: که خدا از این مثل چه می‌خواسته است؟ بسیاری را بدان گمراه می‌کند»؟ (بقره/۲۶) که خداوند تعالی با این آیه به آن‌ها جواب داد: خدا ابایی ندارد که به پشه و کمتر از آن مثل بزند آنان که ایمان آورده‌اند می‌دانند که آن مثل درست و از جانب پروردگار آن‌هاست. و امّا کافران می‌گویند و بسیاری را هدایت. امّا تنها فاسقان را گمراه می‌کند (بقره/۲۶) پس همین است معنای گمراهی‌ای که به خداوند متعال نسبت داده می‌شود. زیرا او برای آنان امامی قرار داد که هدایت می‌کند به آنچه که بیم‌دهنده آورده است ولی آنان مخالفت‌کردند و پس از آنکه به وجوب فرمانبرداری از او اعتراف کردند، از آن روی برگرداندند و وقتی‌که برایشان آنچه باید انجام دهند و آنچه باید رها کنند، بیان شد؛ با این‌حال مخالفت کردند در نتیجه گمراه شدند؛ با اینکه به گفته‌های پیامبر (صلی الله علیه و آله) آگاه بودند.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- الْهُدَی فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ عَلَی وُجُوهٍ: فَمِنْهُ الْأَئِمَهًُْ (علیهم السلام) وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ أَیْ إِمامٌ مُبِینٌ. وَ مِنْهُ الْبَیَانُ وَ هُوَ قَوْلُهُ أَوَ لَمْ یَهْدِ لَهُمْ أَیْ یُبَیَّنْ لَهُمْ وَ قَوْلُهُ وَ أَمَّا ثَمُودُ فَهَدَیْناهُمْ أَیْ بَیَّنَّا لَهُمْ وَ مِثْلُهُ کَثِیرٌ.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- [وسیله‌ی] هدایت در کتاب خدای عزّوجلّ چند نوع است: یکی از آن‌ها امامان (علیهم السلام) هستند که در این کلام خداوند است: و هر قومی را رهبری است (رعد/۷) نوع دیگر آن، بیان‌کردن است که همان کلام خداست: أَوَ لَمْ یَهْدِ لَهمْ؛ یعنی [آیا] برای آنان بیان نکرد؟ و [همچنین] کلام او: و اما قوم ثمود را هدایت‌کردیم. (فصّلت/۱۷) یعنی برایشان بیان‌کردیم؛ و مثل این نوع [در قرآن] زیاد است ... .
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَمَّارِ‌بْنِ‌عَاصِمٍ السِّجِسْتَانِیِّ قَالَ جِئْتُ إِلَی بَابِ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ فَقُلْتُ أَخْبِرْنِی عَنِ الْحَیَّهًِْ وَ الْعَقْرَبِ وَ الْخُنْفَسِ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ قَالَ فَقَالَ (علیه السلام) أَمَا تَقْرَأُ کِتَابَ اللَّهِ قَالَ قُلْتُ وَ مَا کُلَّ کِتَابِ اللَّهِ أَعْرِفُ فَقَالَ أَوَ مَا تَقْرَأُ أَ لَمْ یَرَوْا کَمْ أَهْلَکْنا قَبْلَهُمْ مِنَ الْقُرُونِ یَمْشُونَ فِی مَساکِنِهِمْ قَالَ فَقَالَ هُمْ أُولَئِکَ خَرَجُوا مِنَ الدَّارِ فَقِیلَ لَهُمْ کُونُوا شَیْئاً.
امام صادق (علیه السلام)- عمّاربن‌عاصم سجستانی گوید: به در خانه‌ی امام صادق (علیه السلام) رفتم و بر آن حضرت (علیه السلام) وارد شدم و گفتم: «به من از مار و کژدم و سوسک سیاه بدبو و مانند آن [که چرا به وجود آمده‌اند، خبر ده]»! فرمود: «قرآن نخواندی»؟ گفتم: «همه‌ی قرآن را نمی‌دانم». فرمود: «نخواندی: آیا ندیدند چه بسیار هلاک کردیم پیش از آن‌ها از ملّت‌ها که در خانه آنان راه می‌روند (طه/۱۲۸)»؟ عمّار گوید: [در ادامه] امام (علیه السلام) فرمود: «آنان (اقوام طغیانگر پیشین) از خانه‌های خود به در آمدند و به آن‌ها گفته شد: «هرکدام به جانوری تبدیل شوید»»!