آیه ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظاماً فَكَسَوْنَا الْعِظامَ لَحْماً ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبارَكَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقينَ [14]
سپس نطفه را به صورت علقه (خون بسته) و علقه را به صورت مضغه (چيزى شبيه گوشت جويده شده) و مضغه را به صورت استخوان هايى درآورديم و بر استخوان‌ها گوشت پوشانديم؛ سپس آن را آفرينش تازه‌اى بخشيديم. پس بزرگ و پر بركت است خدايى كه بهترين آفرينندگان است!
علی بن ابراهیم ( وَ أَمَّا الرَّدُّ عَلَی الْمُعْتَزِلَهًِْ فَإِنَّ الرَّدَّ مِنَ الْقُرْآنِ عَلَیْهِمْ کَثِیرٌ وَ ذَلِکَ أَنَّ الْمُعْتَزِلَهًَْ قَالُوا نَحْنُ نَخْلُقُ أَفْعَالَنَا وَ لَیْسَ لِلَّهِ فِیهَا صُنْعٌ وَ لَا مَشِیَّهًٌْ وَ لَا إِرَادَهًٌْ وَ یَکُونُ مَا شَاءَ إِبْلِیسُ وَ لَا یَکُونُ مَا شَاءَ اللَّهُ وَ احْتَجُّوا أَنَّهُمْ خَالِقُونَ بِقَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ فَقَالُوا فِی الْخَلْقِ خَالِقُونَ غَیْرَ اللَّهِ فَلَمْ یَعْرِفُوا مَعْنَی الْخَلْقِ وَ عَلَی کَمْ وَجْهٍ هُو.
علیّ بن ابراهیم ( ردّ بر معتزله از قرآن زیاد است و آن رد این است که معتزله گفتند: «ما خودمان کارهایمان را می آفرینیم و خداوند در آن‌ها نه آفرینشی دارد، نه مشیّت نه اراده ای و آنچه ابلیس بخواهد، می شود و آنچه خدا بخواهد، نمی شود». و استدلال کردند که منظور از آفرینندگان در این کلام خداوند: فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ آن‌ها هستند. و گفتند: «در آفریدن، آفریدگارانی غیر از خدا هستند [چون خداوند خود را بهترین آفرینندگان نامید پس آفریدگارانی غیر از خدا هستند]». امّا آن‌ها معنای آفریدن را و اینکه آفریدن چندگونه است، نشناختند.
الباقر ( عَنْ أَبِی‌حَمْزَهًَْ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (عَنِ الْخَلْقِ فَقَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمَّا خَلَقَ الْخَلْقَ مِنْ طِینٍ أَفَاضَ بِهَا کَإِفَاضَهًِْ الْقِدَاحِ فَأَخْرَجَ الْمُسْلِمَ فَجَعَلَهُ سَعِیداً وَ جَعَلَ الْکَافِرَ شَقِیّاً فَإِذَا وَقَعَتِ النُّطْفَهًُْ تَلَقَّتْهَا الْمَلَائِکَهًُْ فَصَوَّرُوهَا ثُمَّ قَالُوا یَا رَبِّ أَذَکَرٌ أَوْ أُنْثَی فَیَقُولُ الرَّبُّ جَلَّ جَلَالُهُ أَیَّ ذَلِکَ شَاءَ فَیَقُولَانِ فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ.
امام باقر ( ابوحمزه گوید: از امام باقر (در مورد آفرینش سؤال کردم. فرمود: «خداوند تبارک وتعالی هنگامی که مخلوقات را از گل آفرید، خیر و شر آن‌ها را در هم آمیخت [تا خوب و بد انسان‌ها از هم تشخیص داده شوند]. مسلمان را جدا نموده و او را سعادتمند و کافر را تیره روز گردانید. هنگامی که نطفه بسته میشود، فرشتگان آن را تحویل می گیرند و صورتگری می‌کنند. سپس می گویند: «خداوندا! آیا این کودک مرد است یا زن»؟ و خداوند هریک را که بخواهد می‌گوید. آن دو می گویند: فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ.
ابن عباس ( ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ یَقُولُ خَرَجَ مِنْ بَطْنِ أُمِّهِ بَعْدَ مَا خَرَجَ فَکَانَ مِنْ بَدْءِ خَلْقِهِ الْآخَرِ أَنِ اسْتَهَلَّ ثُمَّ کَانَ مِنْ خَلْقِهِ أَنْ دُلَّ عَلَی ثَدْیِ أُمِّهِ ثُمَّ کَانَ مِنْ خَلْقِهِ أَنْ عَلِمَ کَیْفَ یَبْسُطُ رِجْلَیْهِ إِلَی أَنْ قَعَدَ إِلَی أَنْ حَبَا إِلَی أَنْ قَامَ عَلَی رِجْلَیْهِ إِلَی أَنْ مَشَی إِلَی أَنْ فُطِمَ فَعَلِمَ کَیْفَ یَشْرَبُ وَ یَأْکُلُ مِنَ الطَّعَامِ إِلَی أَنْ بَلَغَ الْحُلُمَ إِلَی أَنْ بَلَغَ إِلَی أَنْ یَتَقَلَّبَ فِی الْبِلَادِ.
ابن عبّاس ( ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ؛ یعنی از شکم مادر خارج میشود و با گریه‌ای که میکند، آغاز مرحله‌ی جدیدی از خلقش شروع میشود، و مراحل خلقت جدیدش این است که به سوی پستان مادر راهنمایی میشود. و مرحله‌ی بعد آفرینشش این است که بیاموزد چگونه پاهایش را دراز کند؛ بعد بیاموزد بنشیند، بر سر دست راه رود، سرپا بایستد، راه رود، تا از شیر گرفته شود و بداند چگونه بنوشد و خوراک خورد تا به بلوغ رسد، تا آنجا رشد کند که در شهرها بگردد».
الباقر ( خَلْقاً آخَرَ فَهُوَ نَفْخُ الرُّوحِ فِیهِ.
امام باقر ( مقصود از خَلْقاً آخَرَ دمیده شدن روح در جنین است.
امیرالمؤمنین ( إِذَا تَمَّتِ النُّطْفَهًُْ أَرْبَعَهًَْ أَشْهُرٍبُعِثَ إِلَیْهَا مَلَکٌ فَنَفَخَ فِیهَا الرُّوحَ فِی الظُّلُمَاتِ الثَّلَاثِ فَذَلِکَ قَوْلُهُ ثُمّ‌أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ یَعْنِی نَفَخَ الرُّوحَ.
امام علی ( وقتی نطفه چهارماهه شود فرشته‌ای می‌آید و در ظلمات سه‌گانه بر او جان می‌دمد و این است کلام خداوند متعال که میفرماید: ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَر؛ یعنی دمیدن جان.
الصّادق ( قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِه یَا بُنَیَّ إِنَّ الدُّنْیَا بَحْرٌ عَمِیقٌ وَ قَدْ هَلَکَ فِیهَا عَالَمٌ کَثِیرٌ فَاجْعَلْ سَفِینَتَکَ فِیهَا الْإِیمَانَ بِاللَّهِ الی ان قال وَ الِاعْتِقَادُ فِی الرُّوحِ أَنَّهُ لَیْسَ مِنْ جِنْسِ الْبَدَنِ وَ أَنَّهُ خَلْقٌ آخَرُ لِقَوْلِهِ تَعَالَی ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِین.
امام صادق ( لقمان حکیم (به پسرش فرمود: «فرزند عزیزم! دنیا دریایی عمیق و ژرف است و افرادی بسیار زیاد در این دریا هلاک شده‌اند. پس توجّه داشته باش که کشتی خود را در این دریای ژرف، ایمان به خدا قرار دهی ... و اعتقاد [حقیقی] در ذات روح آن است که از جنس بدن نیست و خلقتی دیگر است چرا که خداوند متعال فرموده است: ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ».
الرّسول ( فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ خَالِقُ الْخَلْق.
پیامبر ( فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ؛ خالق تمام مخلوقات است.
الکاظم ( عَنِ الْفَتْحِ‌بْنِ‌یَزِیدَ الْجُرْجَانِیِّ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌الْحَسَنِ (: هَلْ غَیْرُ الْخَالِقِ الْجَلِیلِ خَالِقٌ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ فَقَدْ أَخْبَرَ أَنَّ فِی عِبَادِهِ خَالِقِینَ وَ غَیْرَ خَالِقِینَ مِنْهُمْ عِیسَی (خَلَقَ مِنَ الطِّینِ کَهَیْئَهًِْ الطَّیْرِ بِإِذْنِ اللَّهِ فَنَفَخَ فِیهِ فَصَارَ طَائِراً بِإِذْنِ اللَّهِ وَ السَّامِرِیُّ خَلَقَ لَهُمْ عِجْلًا جَسَداً لَهُ خُوَارٌ.
امام کاظم ( فتح‌بن‌یزید گوید: به امام کاظم (عرض کردم: آیا غیر از آفریننده‌ی بزرگوار آفریننده‌ای است؟ فرمود: «خدای تبارک وتعالی [وقتی] می فرماید: فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ خبر داده است که در میان بندگانش آفرینندگان و غیر آفرینندگانی هستند از جمله‌ی ایشان عیسی (است که به فرمان خدا از گل مجسمه ای به شکل پرنده آفرید؛ در آن دمید و به فرمان خدا مبدّل به پرنده ای شد که می پرید و سامری برای بنی اسرائیل مجسّمه‌ی گوساله ای ساختند که صدایی همچون صدای گوساله داشت. (اعراف/۱۴۸)
الصّادق ( قَالَ الصَّادِقُ (لِلزِّنْدِیقِ الَّذِی سَأَلَهُ مَسَائِلَ الرِّیحُ لَوْ حُبِسَتْ أَیَّاماً لَفَسَدَتِ الْأَشْیَاءُ جَمِیعاً وَ تَغَیَّرَتْ وَ سَأَلَهُ عَنْ جَوْهَرِ الرِّیحِ فَقَال: الرِّیحُ هَوَاءٌ إِذَا تَحَرَّکَ سُمِّیَ رِیحاً فَإِذَا سَکَنَ سُمِّیَ هَوَاءً وَ بِهِ قِوَامُ الدُّنْیَا وَ لَوْ کُفَّتِ الرِّیحُ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ لَفَسَدَ کُلُّ شَیْءٍ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ وَ نَتُنَ وَ ذَلِکَ أَنَّ الرِّیحَ بِمَنْزِلَهًِْ الْمِرْوَحَهًِْ تَذُبُّ وَ تَدْفَعُ الْفَسَادَ عَنْ کُلِّ شَیْءٍ وَ تُطَیِّبُهُ فَهِیَ بِمَنْزِلَهًِْ الرُّوحِ إِذَا خَرَجَ عَنِ الْبَدَنِ نَتُنَ الْبَدَنُ وَ تَغَیَّرَ فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ.
امام صادق ( [در پاسخ یکی از زندیق ها] درباره‌ی باد [و اینکه] اگر باد چند روز بند آید همه چیز تباه و دگرگون می‌گردد و درباره‌ی جوهر باد، فرمود: «باد هواست و چون حرکت کند باد نامیده میشود و چون آرام است هوا نام دارد و قوام دنیا به آن است. اگر سه روز باد بایستد هرچه بر روی زمین است تباه می شود و می‌گندد؛ زیرا باد به مانند بادبزنی فساد را از همه چیز دفع میکند و آن را پاکیزه می‌سازد؛ [باد] چون روح است که وقتی از تن برآید تن تباه میشود و دگرگون می‌گردد، فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ».
امیرالمؤمنین ( عَنْ زَیْدِ‌بْنِ‌وَهْبٍ قَالَ سُئِلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (عَنْ قُدْرَهًِْ اللَّهِ تَعَالَی جَلَّتْ عَظَمَتُهُ فَقَامَ خَطِیباً فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَال: إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مَلَائِکَهًًْ لَوْ أَنَّ مَلَکاً مِنْهُمْ هَبَطَ إِلَی الْأَرْضِ مَا وَسِعَتْهُ لِعِظَمِ خَلْقِهِ وَ کَثْرَهًِْ أَجْنِحَتِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَوْ کُلِّفَتِ الْجِنُّ وَ الْإِنْسُ أَنْ یَصِفُوهُ مَا وَصَفُوهُ لِبُعْدِ مَا بَیْنَ مَفَاصِلِهِ وَ حُسْنِ تَرْکِیبِ صُورَتِهِ وَ کَیْفَ یُوصَفُ مِنْ مَلَائِکَتِهِ مَنْ سَبْعُمِائَهًِْ عَامٍ مَا بَیْنَ مَنْکِبَیْهِ وَ شَحْمَهًِْ أُذُنِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَسُدُّ الْأُفُقَ بِجَنَاحٍ مِنْ أَجْنِحَتِهِ دُونَ عِظَمِ یَدَیْهِ وَ مِنْهُمْ مَنِ السَّمَاوَاتُ إِلَی حُجْزَتِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ قَدَمُهُ عَلَی غَیْرِ قَرَارٍ فِی جَوِّ الْهَوَاءِ الْأَسْفَلِ وَ الْأَرَضُونَ إِلَی رُکْبَتَیْهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَوْ أُلْقِیَ فِی نُقْرَهًِْ إِبْهَامِهِ جَمِیعُ الْمِیَاهِ لَوَسِعَتْهَا وَ مِنْهُمْ مَنْ لَوْ أُلْقِیَتِ السُّفُنُ فِی دُمُوعِ عَیْنَیْهِ لَجَرَتْ دَهْرَ الدَّاهِرِینَ فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ.
امام علی ( زیدبن‌وهب گوید: از امیرالمؤمنین (درباره‌ی قدرت خداوند پرسیده شد. حضرت برای ایراد سخنرانی برخاست و خدا را ستود و ستایش کرد، سپس فرمود: «خداوند متعال فرشتگانی دارد که اگر یکی از آن‌ها به زمین فرود آید، زمین بهسبب بزرگی و بسیاری بال‌هایش گنجایش او را ندارد و برخی از ایشان چنان هستند که اگر جنّ و انس مکلّف به وصف ایشان بشوند، نمی‌توانند او را به سبب فاصله‌ی بسیاری که میان مفاصل ایشان است و زیبایی و ترکیب چهره‌ی ایشان وصف کنند. چگونه ممکن است فرشته‌ای که مساحت میان دوش هایش و همچنین فاصله‌ی میان دوش ها تا لاله‌ی گوشش هفتصدسال راه است را توصیف کرد؟ برخی از ایشان با بال های خود سراسر افق را می‌پوشانند و این غیر از بزرگی دست‌های آنان است. برخی از ایشان چنان کشیده قامت هستند که آسمان تا کمر آنان است. برخی از ایشان کف پایشان در جو هوای پایین ترین طبقه قرار دارد و بلندای تمام زمین ها تا زانوان آنان است. برخی از ایشان چنانند که اگر تمام آب های زمین در گودی کنار انگشت دست آنان ریخته شود جا می‌گیرد. برخی از ایشان چنان هستند که اگر کشتی‌ها در دریای اشک آنان به حرکت در آید تمام روزگاران باید حرکت کنند، فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ».
الصّادق ( المفضّل فَقَوْلُ مَنْ قَالَ فِی الْأَشْیَاءِ إِنَّ کَوْنَهَا بِالْعَرَضِ وَ الِاتِّفَاقِ مِنْ قِبَلِ أَنَّ شَیْئاً مِنْهَا یَأْتِی عَلَی خِلَافِ الطَّبِیعَهًِْ {بِعَرَضٍ} یَعْرِضُ لَهُ خَطَأٌ وَ خَطَلٌ فَإِنْ قَالُوا وَ لِمَ صَارَ مِثْلُ هَذَا یَحْدُثُ فِی الْأَشْیَاءِ قِیلَ لَهُمْ لِیُعْلَمَ أَنَّهُ لَیْسَ کَوْنُ الْأَشْیَاءِ بِاضْطِرَارٍ مِنَ الطَّبِیعَهًِْ وَ لَا یُمْکِنُ أَنْ یَکُونَ سِوَاهُ کَمَا قَالَ {الْ} قَائِلُونَ بَلْ هُوَ تَقْدِیرٌ وَ عَمْدٌ مِنْ خَالِقٍ حَکِیمٍ إِذْ جَعَلَ الطَّبِیعَهًَْ تَجْرِی أَکْثَرَ ذَلِکَ عَلَی مَجْرًی وَ مِنْهَاجٍ مَعْرُوفٍ وَ یَزُولُ أَحْیَاناً عَنْ ذَلِکَ لِأَعْرَاضٍ تَعْرِضُ لَهَا فَیُسْتَدَلُّ بِذَلِکَ عَلَی أَنَّهَا مُصَرَّفَهًٌْ مُدَبَّرَهًٌْ فَقِیرَهًٌْ إِلَی إِبْدَاءِ الْخَالِقِ وَ قُدْرَتِهِ فِی بُلُوغِ غَایَتِهَا وَ إِتْمَامِ عَمَلِهَا فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ یَا مُفَضَّلُ.
امام صادق ( ای مفضل! (گاهی به دلایل نقص رحم یا ایرادی در پدر و مادر، جنین انسان و حتی حیوانات، معیوب و ناقص به دنیا می‌آید و هیچ ربطی به اتفاق و حادثه ندارد و حتماً دلیلی دارد) پس گفته‌ی عدّه‌ای که میگویند اینکه بعضی از چیزها به صورت اتّفاقی، خلاف طبیعت و قاعده صحیح خود ایجاد می‌شوند، دلیل و شاهدی بر خطا و بی تدبیر بودن خلقت است، صحیح نیست. اگر بگویند: «چرا چنین وقایعی پدید می‌آید [و مخلوقاتی ناقص به وجود می‌آیند]»؟ پاسخ داده میشود: «تا خیال نشود که همه چیز ضرورتاً از طبیعت سرمی‌زند و جز طبیعت چیزی [و خالقی] در کار نیست. بلکه همان‌طورکه اهل علم گفته‌اند کار آفرینش با تقدیر و حکمت آفرینشگر حکیم است؛ زیرا طبیعت را چنان آفرید که در بیش تر اوقات بر یک مسیر باشد و گاه به خاطر وجود دلایل و علل خاصّی از مسیر معروف و همیشگی بیرون رود تا بدین‌وسیله ثابت گردد که کار طبیعت [از خود آن نیست بلکه] کسی دیگر آن را تدبیر میکند و برای رسیدن به غایت، به ابداء، قدرت و اتمام آفرینشگر تبارک وتعالی نیازمند است. به‌راستی که او فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ است.
أمیرالمؤمنین ( وَ فِیهِ بُطْلَانُ مَا ادَّعَوْهُ وَ نَسَبُوهُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی أَنْ یَأْمُرَ خَلْقَهُ بِمَا لَا یَقْدِرُونَ أَوْ یَنْهَاهُمْ عَمَّا لَیْسَ فِیهِمْ صُنْعٌ وَ لَا اکْتِسَابٌ وَ خَالَفَهُمْ فِرْقَهًٌْ أُخْرَی فِی قَوْلِهِمْ فَقَالُوا إِنَّ الْأَفْعَالَ نَحْنُ نَخْلُقُهَا عِنْدَ فِعْلِنَا لَهَا وَ لَیْسَ فِیهَا صُنْعٌ وَ لَا اکْتِسَابٌ وَ لَا مَشِیَّهًٌْ وَ لَا إِرَادَهًٌْ وَ یَکُونُ مَا یَشَاءُ إِبْلِیسُ وَ لَا یَکُونُ مَا لَا یَشَاءُ فَضَادُّوا الْمُجَبِّرَهًَْ فِی قَوْلِهِمْ وَ ادَّعَوْا أَنَّهُمْ خَلَّاقُونَ مَعَ اللَّهِ وَ احْتَجُّوا بِقَوْلِهِ فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ فَقَالُوا قَوْلُهُ فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ یُثْبِتُ خَلَّاقِینَ غَیْرَهُ فَجَهِلُوا هَذِهِ اللَّفْظَهًَْ وَ لَمْ یَعْرِفُوا مَعْنَی الْخَلْقِ وَ عَلَی کَمْ وَجْهٍ هُوَ فَسُئِلَ (عَنْ ذَلِکَ وَ قِیلَ لَهُ هَلْ فَوَّضَ اللَّهُ تَعَالَی إِلَی الْعِبَادِ مَا یَفْعَلُونَ فَقَالَ اللَّهُ أَعَزُّ وَ أَجَلُّ مِنْ ذَلِکَ قِیلَ فَهَلْ یُجْبِرُهُمْ عَلَی مَا یَفْعَلُونَ قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ أَعْدَلُ مِنْ أَنْ یُجْبِرَهُمْ عَلَی فِعْلٍ ثُمَّ یُعَذِّبَهُمْ عَلَیْهِ قِیلَ أَبَیْنَ الْهَاتَیْنِ الْمَنْزِلَتَیْنِ مَنْزِلَهًٌْ ثَالِثَهًٌْ فَقَالَ نَعَمْ کَمَا بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ فَقِیلَ مَا هِیَ قَالَ سِرٌّ مِنْ أَسْرَارِ اللَّهِ.
امام علی ( در بطلان کلامی است که مدّعی آن هستند و آن را به خداوند تعالی نسبت می دهد که مخلوقاتش را به چیزهایی دستور داد که توانایی انجام آن‌ها را ندارند یا آن‌ها را از چیزهایی منع کرد که در آن‌ها دخل و تصرّفی ندارند. و فرقه‌ی دیگری در این سخن آن‌ها، با ایشان مخالفت کردند و گفتند: «ما افعال را میآفرینیم در وقتی که آن‌ها را انجام می دهیم، و [خدا] هیچ دخل وتصرّف، مشیّت و اراده ای در آن‌ها ندارد و هرآنچه ابلیس می خواهد می شود و هرآنچه [خدا] می خواهد، نمیشود». و با مجبّره در این کلامش، مخالفت کرده و ادّعا کردند که آن‌ها هم با خدا در آفرینش سهیم هستند و به این کلام خداوند: فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ استدلال کردند و گفتند: «این کلام خدا: فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ آفریدگارانی غیر از او را اثبات می کند». آن‌ها نسبت به این کلام جاهل هستند و علم ندارند و معنای آفریدن را و اینکه آن بر چند نوع است، نشناختند. درباره‌ی این [خلق و انواع آن] از [امام] سؤال شد و گفته شد: «آیا خداوند تعالی آنچه را که بندگانش انجام می دهند به خودشان واگذار کرده است»؟ فرمود: «خداوند عزیزتر و جلیل تر از این است [که کارهای بندگان را به خودشان واگذار کند]». گفته شد: «آیا آن‌ها را بر آنچه که انجام میدهند، مجبور کرد»؟ فرمود: «خداوند سبحان، عادل تر از آن است که آن‌ها را بر کاری مجبور کند و سپس به خاطر انجام آن کار آن‌ها را عذاب کند». گفته شد: «آیا بین این دو جایگاه (جبر و تفویض) جایگاه سوّمی هست»؟ فرمود: «آری؛ همان‌گونه که بین آسمان ها و زمین [جایگاه سوّمی غیر از آسمان و زمین است]». گفته شد: «آن چیست»؟ فرمود: «رازی است از رازهای خداوند».