آیه مَا اتَّخَذَ اللهُ مِنْ وَلَدٍ وَ ما كانَ مَعَهُ مِنْ إِلهٍ إِذاً لَذَهَبَ كُلُّ إِلهٍ بِما خَلَقَ وَ لَعَلا بَعْضُهُمْ عَلى بَعْضٍ سُبْحانَ اللهِ عَمَّا يَصِفُونَ [91]
خدا هرگز فرزندى اختيار نكرده و خداى ديگرى با او نيست كه اگر چنين مى شد، هريك از خدايان مخلوقات خود را تحت تدبير خود مى برد و بعضى از آنان بر بعضى ديگر برترى مى جست [و جهان هستى به تباهى كشيده مى شد] منزّه است خدا از آنچه آنان توصيف مى كنند!
الصّادق ( فَکُلُّ هَذَا مِمَّا یَسْتَدِلُّ بِهِ الْقَلْبُ عَلَی الرَّبِّ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی فَعَرَفَ الْقَلْبُ بِعَقْلِهِ أَنَّ مُدَبِّرَ هَذِهِ الْأَشْیَاءِ هُوَ الْوَاحِدُ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ الَّذِی لَمْ یَزَلْ وَ لَا یَزَالُ وَ أَنَّهُ لَوْ کَانَ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ آلِهَهًٌْ مَعَهُ سُبْحَانَهُ لَذَهَبَ کُلُّ إِلهٍ بِما خَلَقَ وَ لَعَلا بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضٍ وَ لَفَسَدَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ عَلَی صَاحِبِه.
امام صادق ( دل به وسیلهی این استدلال‌ها به وجود پروردگار دلیل می یابد و قلب می‌فهمد که مدبّر همه‌ی این چیزها همان یگانه‌ی عزیز و حکیم است که همیشه بوده و هست. اگر در آسمان ها و زمین معبودانی [غیر از او] با او بودند، هریک از خدایان مخلوقات خود را تحت تدبیر خود می برد و بعضی از آنان بر بعضی دیگر برتری می جست [و جهان هستی به تباهی کشیده می شد] و همدگر را تباه می نمودند.
الکاظم ( لَیْسَ لَکَ فِی الْخَلْقِ شَرِیکٌ وَ لَوْ کَانَ لَکَ شَرِیکٌ لَتَشَابَهَ عَلَیْنَا وَ لَذَهَبَ کُلُّ إِلهٍ بِما خَلَقَ وَ لَعَلَا عُلُوّاً کَبِیراً جَلَّ قَدْرُکَ عَنْ مُجَاوَرَهًِْ الشُّرَکَاءِ وَ تَعَالَیْتَ عَنْ مُخَالَطَهًِْ الْخُلَطَاء.
امام کاظم ( برای تو در مخلوقات شریکی نیست و اگر برای تو شریکی بود، امور برای ما مشتبه و نهان بود و هریک از خدایان مخلوقات خود را تحت تدبیر خود می برد تو از این اوصاف فراتری و این صفت‌ها از تو دور است مرتبه‌ی تو از هم سهمی شریکان بزرگ است و منزلت تو از مشارکت و هم صحبتی اختلاط کنندگان بلند است.
أمیرالمؤمنین ( وَ أَمَّا الرَّدُّ عَلَی الثَّنَوِیَّهًِْ مِنَ الْکِتَابِ فَقَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَا اتَّخَذَ اللهُ مِنْ وَلَدٍ وَ ما کانَ مَعَهُ مِنْ إِلهٍ إِذاً لَذَهَبَ کُلُّ إِلهٍ بِما خَلَقَ وَ لَعَلا بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضٍ سُبْحانَ اللهِ عَمَّا یَصِفُونَ فَأَخْبَرَ اللَّهُ تَعَالَی أَنْ لَوْ کَانَ مَعَهُ آلِهَهًًْ لَانْفَرَدَ کُلُّ إِلَهٍ مِنْهُمْ بِخَلْقِهِ وَ لَأَبْطَلَ کُلٌّ مِنْهُمْ فِعْلَ الْآخَرِ وَ حَاوَلَ مُنَازَعَتَهُ فَأَبْطَلَ تَعَالَی إِثْبَاتَ إِلَهَیْنِ خَلَّاقَیْنِ بِالْمُمَانَعَهًِْ وَ غَیْرِهَا وَ لَوْکَانَ ذَلِکَ لَثَبَتَ الِاخْتِلَافُ وَ طَلَبَ کُلُّ إِلَهٍ أَنْ یَعْلُوَ عَلَی صَاحِبِهِ فَإِذَا شَاءَ أَحَدُهُمْ أَنْ یَخْلُقَ إِنْسَاناً وَ شَاءَ الْآخَرُ أَنْ یَخْلُقَ بَهِیمَهًًْ اخْتَلَفَا وَ تَبَایَنَا فِی حَالٍ وَاحِدٍوَ اضْطَرَّهُمَا ذَلِکَ إِلَی التَّضَادِّ وَ الِاخْتِلَافِ وَ الْفَسَادِ وَ کُلُّ ذَلِکَ مَعْدُومٌ وَ إِذَا بَطَلَتْ هَذِهِ الْحَالُ کَذَلِکَ ثَبَتَ الْوَحْدَانِیَّهًُْ بِکَوْنِ التَّدْبِیرِ وَاحِداً وَ الْخَلْقُ مُتَّفِقٌ غَیْرُ مُتَفَاوِتٍ وَ النِّظَامُ مُسْتَقِیمٌ وَ أَبَانَ سُبْحَانَهُ لِأَهْلِ هَذِهِ الْمَقَالَهًِْ وَ مَنْ قَارَبَهُمْ أَنَّ الْخَلْقَ لَا یَصْلُحُونَ إِلَّا بِصَانِعٍ وَاحِد.
امام علی ( ردّ بر ثنویّه (دوگانه پرستان) از کتاب خدا، این کلام خدا است که فرمود: مَا اتَّخَذَ اللهُ مِنْ وَلَدٍ وَ ما کانَ مَعَهُ مِنْ إِلهٍ إِذاً لَذَهَبَ کُلُّ إِلهٍ بِما خَلَقَ وَ لَعَلا بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضٍ سُبْحانَ اللهِ عَمَّا یَصِفُونَ، خداوند تعالی [در این آیه] خبر داد که اگر همراه او خدایانی بودند، هر خدایی از آن‌ها، به آفریده‌ی خود به تنهایی توجّه می کرد و هریک از آن‌ها کار دیگری را ازبین میبرد و می خواست با حیله به مقصود خود برسد و خداوند تعالی [با دلایلی چون] ممانعت (درگیرشدن خدایان با یکدیگر) و غیر آن اثباتِ دو خدایِ آفریننده را باطل کرد و اگر این گونه بود، اختلاف به وجود می آمد و هر خدایی می خواست تا بر دیگری برتری پیدا کند، پس وقتی یکی از آن‌ها بخواهد انسانی بیافریند و دیگری بخواهد که حیوانی را بیافریند با یکدیگر اختلاف می کنند و در یک حال با هم مخالفت می کنند و این امر، به ناچار آن‌ها را به ضدّیت و اختلاف و فساد می‌کشاند درحالی که هیچ کدام از این ها (ضدیّت، اختلاف و فساد) [در عالم] وجود ندارد و هنگامی که این فرض باطل شد، همین گونه نیز یگانگی ثابت می شود به این صورت که تدبیر یکی است و آفرینش بدون اختلاف و تفاوت است و نظام [عالم] یکپارچه است و خداوند برای گویندگان این سخن و کسانی که نزدیک آن‌ها هستند این مطلب را روشن کرد که آفرینش جز با یک آفریدگار، اصلاح نمی شود».
علی بن ابراهیم ( ثُمَّ رَدَّ عَلَی الثَّنَوِیَّهًِْ الَّذِینَ قَالُوا بِإِلَهَیْنِ فَقَالَ تَعَالَی مَا اتَّخَذَ اللهُ مِنْ وَلَدٍ وَ ما کانَ مَعَهُ مِنْ إِلهٍ إِذاً لَذَهَبَ کُلُّ إِلهٍ بِما خَلَقَ وَ لَعَلا بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضٍ قَالَ لَوْ کَانَ إِلَهَیْنِ کَمَا زَعَمْتُمْ لَکَانَا یَخْلُقَانِ فَیَخْلُقُ هَذَا وَ لَا یَخْلُقُ هَذَا وَ یُرِیدُ هَذَا وَ لَا یُرِیدُ هَذَا وَ لَطَلَبَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا الْغَلَبَهًَْ وَ إِذَا أَرَادَ أَحَدُهُمَا خَلْقَ إِنْسَانٍ وَ أَرَادَ الْآخَرُ خَلْقَ بَهِیمَهًٍْ فَیَکُونُ إِنْسَاناً وَ بَهِیمَهًًْ فِی حَالَهًٍْ وَاحِدَهًٍْ وَ هَذَا غَیْرُ مَوْجُودٍ فَلَمَّا بَطَلَ هَذَا ثَبَتَ التَّدْبِیرُ وَ الصُّنْعُ لِوَاحِدٍ وَ دَلَّ أَیْضاً التَّدْبِیرُ وَ ثَبَاتُهُ وَ قِوَامُ بَعْضِهِ بِبَعْضٍ عَلَی أَنَّ الصَّانِعَ وَاحِدٌ جَلَّ جَلَالُهُ وَذَلِکَ قَوْلُهُ مَا اتَّخَذَ اللهُ مِنْ وَلَدٍ ... ثُمّ قَالَ أَنَفاً {آنِفاً} سُبْحانَ‌اللهِ‌عَمَّا یَصِفُونَ.
علیّ بن ابراهیم ( خداوند پاسخی به پیروان ثنویه می دهد، همان‌هایی که معتقد به وجود دو خدا هستند، و می فرماید: مَا اتَّخَذَ الله مِنْ وَلَدٍ وَ ما کانَ مَعَهُ مِنْ إِلهٍ إِذاً لَذَهَبَ کُلُّ إِلهٍ بِما خَلَقَ وَ لَعَلا بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضٍ خداوند می فرماید: اگر آن طور که شما می پندارید، دو خدا وجود داشت، قطعاً دچار اختلاف می شدند، یکی خلق می کرد و دیگری نمی کرد، یکی می خواست و دیگری نمی خواست و هر یک سعی می کرد بر دیگری غلبه کند. اگر یکی اراده می کرد انسانی بیافریند و دیگری خلق چهارپایی را اراده می کرد، انسان و چهارپایی در قالب واحدی آفریده می شد که چنین چیزی در جهان خلقت موجود نیست. پس حال که چنین فرضی محال است و باطل، درمی‌یابیم که آفرینش و تدبیر هستی به دست یک خدای واحد است و ثبات و قوام یافتن هر یک از ارکان هستی به وسیله رکن دیگر، بهترین دلیل است برای اثبات احدیت خداوند. و این است معنای این سخن خداوند متعال: مَا اتَّخَذَ اللهُ مِنْ وَلَدٍ ... و سپس از روی تنزّه و دوری از کلام ایشان فرمود: سُبْحانَ اللهِ عَمَّا یَصِفُونَ.
الکاظم ( عن فَتْحِ بْنِ یَزِیدَ الْجُرْجَانِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ (قَالَ قُلْتُ لَهُ یَعْلَمُ الْقَدِیمُ الشَّیْءَ الَّذِی لَمْ یَکُنْ أَنْ لَوْ کَانَ کَیْفَ کَانَ یَکُونُ قَالَ وَیْحَکَ إِنَّ مَسْأَلَتَکَ لَصَعْبَهًٌْ أَمَا سَمِعْتَ اللَّهَ یَقُولُ لَوْ کانَ فِیهِما آلِهَةٌ إِلَّا اللهُ لَفَسَدَتا وَ قَوْلَهُ وَ لَعَلا بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضٍ وَ قَالَ یَحْکِی قَوْلَ أَهْلِ النَّارِ أَخْرِجْنا نَعْمَلْ صالِحاً غَیْرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَل وَ قَالَ وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ فَقَدْ عَلِمَ الشَّیْءَ الَّذِی لَمْ یَکُنْ أَنْ لَوْ کَانَ کَیْفَ کَانَ یَکُونُ الْخَبَرَ.
امام کاظم ( فتح بن یزیدگرگانی گوید: «به حضرت عرض کردم: [آیا] خدا می داند آنچه که نبوده، اگر بوجود آید چگونه خواهد بود»؟ حضرت فرمود: «وای بر تو! سؤال تو سؤال سنگینی است، آیا نشنیدی که خداوند در قرآن می فرماید: اگر در آسمان و زمین، جز خداوند یگانه، خدایان دیگری بود، نظام جهان به هم می خورد. (انبیاء/ ۲۲) و فرموده است: اگر خدایان متعدّدی بودند بعضی بر بعض دیگر برتری پیدا می کردند»؟! حضرت فرمود: «خدای تبارک و تعالی گفتار اهل آتش را حکایت می کند که [در جهنّم] می گویند: بازگردان ما را [به دنیا] تا کارهای شایسته و پسندیده کنیم غیراز آنچه می نمودیم. (فاطر/۳۴) و فرموده: و اگر بازگردند، به آنچه که از آن نهی شده بودند باز می گردند. (انعام/ ۲۸) پس خدا داناست به چیزی که نبوده و به اینکه اگر بود، چگونه بود».