آیه ۴ - سوره طلاق

آیه وَ اللاَّئي يَئِسْنَ مِنَ الْمَحيضِ مِنْ نِسائِكُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلاثَةُ أَشْهُرٍ وَ اللاَّئي لَمْ يَحِضْنَ وَ أُولاتُ الْأَحْمالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ وَ مَنْ يَتَّقِ اللهَ يَجْعَلْ لَهُ مِنْ أَمْرِهِ يُسْراً [4]

و آن گروه از زنان شما كه از عادت ماهانه مأيوسند، اگر در وضع آن‌ها [از نظر باردارى] شك كنيد، عدّه‌ی آنان سه ماه است، و همچنين آن‌ها كه هيچ‌گاه حيض نديده‌اند؛ و عدّه‌ی زنان باردار اين است كه وضع حمل كنند؛ و هركس تقواى الهى پيشه كند، خداوند كارش را بر او آسان مى‌سازد.

۱
(طلاق/ ۴)

الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: عِدَّهًُْ الْمَرْأَهًِْ الَّتِی لَا تَحِیضُ وَ الْمُسْتَحَاضَهًِْ الَّتِی لَا تَطْهُرُ ثَلَاثَهًُْ أَشْهُرٍ وَ عِدَّهًُْ الَّتِی تَحِیضُ وَ یَسْتَقِیمُ حَیْضُهَا ثَلَاثَهًُْ قُرُوءٍ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِنِ ارْتَبْتُمْ مَا الرِّیبَهًُْ فَقَالَ مَا زَادَ عَلَی شَهْرٍ فَهُوَ رِیبَهًٌْ فَلْتَعْتَدَّ ثَلَاثَهًَْ أَشْهُرٍ وَ لْتَتْرُکِ الْحَیْضَ وَ مَا کَانَ فِی الشَّهْرِ لَمْ تَزِدْ فِی الْحَیْضِ عَلَیْهِ ثَلَاثَ حِیَضٍ فَعِدَّتُهَا ثَلَاثُ حِیَضٍ.

امام صادق (علیه السلام)- حلبی گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: و آن زنان شما که از خون‌دیدن (ماهانه) نا امیدند، اگر شک دارید [که خون می‌بینند یا نه] عدّه‌ی آنان سه ماه است و [دخترانی] که [هنوز] خون ندیده‌اند [نیز عدّه‌شان سه ماه است] و زنان آبستن مدّتشان این است که وضع حمل کنند و هرکس از خدا پروا دارد، [خدا] برای او در کارش تسهیلی فراهم سازد. عدّه‌ی زنی که حیض نمی‌شود و زنی که حیض میشود، ولی پاک نمیشود، سه ماه است و عدّه‌ی زنی که حیض می‌شود و حیض او اشکالی نداشته باشد و منظّم باشد، سه پاکی است. در خصوص سخن خداوند عزّوجلّ إِنِ ارْتَبْتُمْ از ایشان پرسیدم: «ریب و شک چیست»؟ فرمود: «آنچه بر یک ماه افزون گردد، ریب و شک است و باید عدّه‌ی سه ماه را مدّنظر قرار دهد و حیض را رها کند، و آنچه که در یک ماه باشد و از سه دوره حیض تجاوز نکرده باشد، و سه حیض خواهد بود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۳۵۸
الکافی، ج۶، ص۱۰۰/ تهذیب الأحکام، ج۸، ص۱۱۷/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۲، ص۱۸۶/ البرهان/ نورالثقلین؛ «عدهًْ المراهًْ التی ... قال و سألته» محذوف/ الإستبصار، ج۳، ص۳۲۵؛ «عدهًْ المراهًْ التی ... قال و سألته» محذوف
۲
(طلاق/ ۴)

الصّادق (علیه السلام)- أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ اللَّائِی یَئِسْنَ مِنَ الْمَحِیضِ مِنْ نِسائِکُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلاثَةُ أَشْهُرٍ قَالَ الرِّیبَهًُْ مَا زَادَ عَلَی شَهْرٍ فَإِنْ مَضَی لَهَا شَهْرٌ وَ لَمْ تَحِضْ وَ کَانَتْ فِی حَالِ مَنْ یَئِسَتْ مِنَ الْمَحِیضِ اعْتَدَّتْ بِالشُّهُورِ فَإِنْ عَادَ إِلَیْهَا الْمَحِیضُ قَبْلَ أَنْ تَنْقَضِیَ عِدَّتُهَا کَانَ عَلَیْهَا أَنْ تَعْتَدَّ بِالْأَقْرَاءِ وَ تَسْتَأْنِفَ الْعِدَّهًَْ.

امام صادق (علیه السلام)- از امام (علیه السلام) درباره‌ی این کلام خداوند عزّوجلّ: وَ اللَّائِی یَئِسْنَ مِنَ المَحِیضِ مِنْ نِسائِکُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلاثَةُ أَشْهُرٍ پرسیده شد. فرمود: «ریبه (زنی که در بارداری او شک است)، عدّه‌اش تا بیش از یک ماه است اگر یک ماه گذشت و حیض نشد و مثل حال زنانی شد که از عادت ماهانه مأیوسند، به حساب ماه‌ها (سه ماه) عدّه نگه دارد اگر عادت ماهانه‌اش پیش از اینکه عدّه‌اش به پایان برسد، برگشت [و حیض شد] باید برطبق عادات ماهانه عدّه بگیرد (سه پاکی) و عدّه را از ابتدا شروع کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۳۵۸
دعایم الإسلام، ج۲، ص۲۸۸/ مستدرک الوسایل، ج۱۵، ص۳۴۸
۳
(طلاق/ ۴)

الباقر (علیه السلام)- طَلَاقُ الْحَامِلِ وَاحِدَهًٌْ فَإِذَا وَضَعَتْ مَا فِی بَطْنِهَا فَقَدْ بَانَتْ مِنْهُ وَ قَالَ تَعَالَی وَ أُولاتُ الْأَحْمالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِذَا طَلَّقَهَا الرَّجُلُ وَ وَضَعَتْ مِنْ یَوْمِهَا أَوْ مِنْ غَدٍ فَقَدِ انْقَضَی أَجَلُهَا وَ جَازَ لَهَا أَنْ تَتَزَوَّجَ وَ لَکِنْ لَا یَدْخُلَ بِهَا حَتَّی تَطْهُرَ وَ الْحُبْلَی الْمُطَلَّقَهًُْ تَعْتَدُّ بِأَقْرَبِ الْأَجَلَیْنِ أَنْ تَمْضِیَ لَهَا ثَلَاثَهًُْ أَشْهُرٍ قَبْلَ أَنْ تَضَعَ فَقَدِ انْقَضَتْ عِدَّتُهَا مِنْهُ وَ لَکِنْ لَا تَتَزَوَّجْ حَتَّی تَضَعَ فَإِنْ وَضَعَتْ مَا فِی بَطْنِهَا قَبْلَ انْقِضَاءِ ثَلَاثَهًِْ أَشْهُرٍ فَقَدِ انْقَضَی أَجْلُهَا.

امام باقر (علیه السلام)- طلاق زن باردار یکی است و چنان است که چون بار بنهد [عدّه‌اش تمام شده] و از مرد جدا گشته است و بائن می‌شود. و خداوند متعال فرموده است: وَ أُولاتُ الْأَحْمالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ پس چون مرد او را طلاق داد و همان روز یا فردای آن روز از حمل فارغ شد عدّه‌اش تمام شده و می‌تواند شوهر کند لکن شوهر با وی همبستری نکند تا از نفاس پاک شود. و زن باردار مطلّقه از میان دو عدّه گذشتن (سه ماه، یا بار نهادن) کوتاه‌ترین را اختیار کند و چنانچه سه ماه گذشت و نزایید عدّه‌اش از آن مرد، تمام گشته ولکن حقّ ندارد شوهر کند تا بزاید، چنانچه فارغ شد از آنچه در شکم داشت قبل از سه ماه نیز عدّه‌اش تمام شده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۳۵۸
مستدرک الوسایل، ج۱۵، ص۳۵۱/ من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۵۰۹؛ «و قال تعالی و اولات ... فقد انقضی اجلها» محذوف
۴
(طلاق/ ۴)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) أَنَّهُ قَال الْحُبْلَی أَجَلُهَا أَنْ تَضَعَ حَمْلَهَا وَ عَلَیْهِ نَفَقَتُهَا بِالْمَعْرُوفِ حَتَّی تَضَعَ حَمْلَهَا وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلّ وَ أُولاتُ الْأَحْمالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ یَضَعْنَ حَمْلَهُنَ قَالَ جَعْفَرُ‌بْنُ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) إِذَا طَلَّقَ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ وَ هِیَ حُبْلَی أَنْفَقَ عَلَیْهَا حَتَّی تَضَعَ یَعْنِی إِذَا کَانَا حُرَّیْنِ وَ کَانَ یَمْلِکُ الرَّجْعَهًَْ أَوْ لَا یَمْلِکُ وَ هَذَا مَا لَا نَعْلَمُ فِیهِ اخْتِلَافاً قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) لِلْمُطَلَّقَهًْ نَفَقَتُهَا بِالْمَعْرُوفِ مِنْ سَعَهًْ زَوْجِهَا فِی عِدَّتِهَا فَإِذَا حَلَّ أَجَلُهَا فَ مَتاعٌ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ فَالْمُطَلَّقَهًُْ لَهَا السُّکْنَی وَ النَّفَقَهًُْ مَا دَامَتْ فِی عِدَّتِهَا کَانَتْ حَامِلًا أَوْ غَیْرَ حَامِلٍ مَا دَامَتْ لِلزَّوْجِ عَلَیْهَا رَجْعَهًْ.

امام علی (علیه السلام)- امام صادق (علیه السلام) از پدرانش از امام علی (علیه السلام) نقل می‌کند که فرمود: زن باردار، پایان مدّتش (عدّه) زمان تولّد نوزادش می‌باشد و بر شوهر واجب است که نفقه‌ی او را تا زمانی‌که بچّه را به دنیا بیاورد به‌طور شایسته پرداخت کند و این همان کلام خداوند عزّوجلّ است: وَ أُولاتُ الْأَحْمالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ». هنگامی‌که مرد، همسرش را درحالی‌که باردار است طلاق داد، باید نفقه‌ی او را بدهد تا زمانی‌که فرزندش به دنیا بیاید و این حکم برای زمانی است که هر دو (زن و شوهر) آزاد باشند (برده و کنیز نباشند) و چه آن مرد بتواند [در عدّه] رجوع کند (طلاقش رجعی می‌باشد) و چه نتواند (طلاقش بائن باشد) [باز هم باید نفقه‌ی زن را در دوران بارداری بدهد]. و این (حکم) چیزی است که در آن اختلافی سراغ نداریم. امیرمؤمنان علی (علیه السلام) فرمود: «زن مطلّقه، حقّ دریافت نفقه را به طور شایسته و متعارف در مقایسه با توانایی شوهرش در مدّت عدّه‌اش، دارد. و چون مدّت عدّه تمام شد، به طور شایسته از اموال شوهرش بهره‌مند می‌گردد این حقّی است بر عهده مردان پرهیزکار است. بنابراین زن مطلّقه مادامی که در عدّه‌اش می‌باشد، حقّ مسکن و نفقه دارد؛ چه حامله باشد یا نباشد. البته مادامی که شوهر حقّ رجوع به او را داشته باشد. (منظور در طلاق رجعی است).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۳۶۰
دعایم الإسلام، ج۲، ص۲۸۹/ البرهان
۵
(طلاق/ ۴)

الباقر (علیه السلام)- وَ إِنْ کَانَ بِهَا حَمْلٌ فَإِذَا وَضَعَتِ انْقَضَی أَجَلُهَا وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ اللَّائِی یَئِسْنَ مِنَ الْمَحِیضِ مِنْ نِسائِکُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلاثَةُ أَشْهُرٍ وَ اللَّائِی لَمْ یَحِضْنَ فَعِدَّتُهُنَّ أَیْضاً ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ وَ أُولاتُ الْأَحْمالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ.

امام باقر (علیه السلام)- اگر باردار باشد، هرگاه که وضع حمل کرد، زمانش به اتمام خواهد رسید، و این همان سخن خداوند متعال است که می‌فرماید: وَ اللَّائِی یَئِسْنَ مِنَ المَحِیضِ مِن نِّسَائِکُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ وَ اللَّائِی لَمْ یَحِضْنَ و فَعِدَّتُهُنَّ أَیْضاً ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ وَ أُوْلَاتُ الْأَحْمَالِ أَجَلُهُنَّ أَن یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۳۶۰
بحارالأنوار، ج۱۰۱، ص۱۴۸/ القمی، ج۲، ص۳۷۳
۶
(طلاق/ ۴)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ أُولاتُ الْأَحْمالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ قال الْمُطَلَّقَهًُْ الْحَامِلَهًُْ أَجَلُهَا أَنْ تَضَعَ مَا فِی بَطْنِهَا إِنْ وَضَعَتْ یَوْمَ طَلَّقَهَا زَوْجُهَا تَزَوَّجُ إِذَا طَهُرَتْ وَ إِنْ لَمْ تَضَعْ مَا فِی بَطْنِهَا إِلَی تِسْعَهًْ أَشْهُرٍ لَمْ تَبْرَأْ إِلَی أَنْ تَضَع.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ أُوْلَاتُ الْأَحْمَالِ أَجَلُهُنَّ أَن یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ زن مطلّقه‌ی باردار تا زمان وضع حملش مهلت دارد و اگر روزی که همسرش وی را طلاق داد، وضع حمل نمود، هرگاه که طهارت یافت می‌تواند ازدواج کند، و اگر تا نه ماه وضع حمل ننمود، تا زمانی‌که وضع حمل نکند، ازدواج نخواهد کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۳۶۰
القمی، ج۲، ص۳۷۴/ بحارالأنوار، ج۱۰۱، ص۱۸۶/ مستدرک الوسایل، ج۱۴، ص۴۱۶؛ «و ان لم تضع ... أن تضع» محذوف/ البرهان
۷
(طلاق/ ۴)

الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَهًْ الْحُبْلَی یَمُوتُ زَوْجُهَا فَتَضَعُ وَ تَزَوَّجُ قَبْلَ أَنْ تَمْضِیَ لَهَا أَرْبَعَهًُْ أَشْهُرٍ وَ عَشْراً فَقَالَ إِنْ کَانَ دَخَلَ بِهَا فُرِّقَ بَیْنَهُمَا ثُمَّ لَمْ تَحِلَّ لَهُ أَبَداً وَ اعْتَدَّتْ بِمَا بَقِیَ عَلَیْهَا مِنَ الْأَوَّلِ وَ اسْتَقْبَلَتْ عِدَّهًْ أُخْرَی مِنَ الْآخَرِ ثَلَاثَهًَْ قُرُوءٍ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ دَخَلَ بِهَا فُرِّقَ بَیْنَهُمَا وَ اعْتَدَّتْ بِمَا بَقِیَ عَلَیْهَا مِنَ الْأَوَّلِ وَ هُوَ خَاطِبٌ مِنَ الْخُطَّابِ.

امام صادق (علیه السلام)- حلبی از امام صادق (علیه السلام) روایت کرد: از ایشان درباره‌ی زنی سؤال کردم که شوهرش مرده است، پس زایمان می‌کند و قبل از گذشتن چهار ماه و ده روز ازدواج می‌کند. فرمود: «اگر مرد با او دخول کرده است، از هم جدا می‌شوند و بر یکدیگر حرام ابدی خواهند بود، و زن بقیّه عدّه شوهر اوّل را نگاه می‌دارد و پس از آن، عدّه از دیگری را تا سه «قُرء» نگاه می‌دارد. و اگر با او دخول نکرده بود از هم جدا می‌شوند، زن بقیّه عدّه شوهر اوّل را نگاه می‌دارد و این مرد مثل هر مرد دیگری خواستگاری می‌کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۳۶۰
الکافی، ج۵، ص۴۲۷/ نورالثقلین
۸
(طلاق/ ۴)

الکاظم (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْحُبْلَی إِذَا طَلَّقَهَا زَوْجُهَا فَوَضَعَتْ سِقْطاً تَمَّ أَوْ لَمْ یَتِمَّ أَوْ وَضَعَتْهُ مُضْغَهًْ قَالَ کُلُ شَیْءٍ وَضَعَتْهُ یَسْتَبِینُ أَنَّهُ حَمْلٌ تَمَّ أَوْ لَمْ یَتِمَّ فَقَدِ انْقَضَتْ عِدَّتُهَا وَ إِنْ کَانَتْ مُضْغَهًْ.

امام کاظم (علیه السلام)- عبدالرّحمن‌بن‌حجّاج گوید: از امام کاظم (علیه السلام) پرسیدم، اگر انسان خانم حامله‌اش را طلاق بدهد و خانم جنین خود را با اعضای کامل و یا ناکامل و یا به‌صورت یک قطعه گوشت جویده سقط کند، چه صورت دارد؟ ابو الحسن گفت: با هر سقطی که از رحم خارج شود و معلوم باشد که جنین است، کامل باشد یا ناکامل، عدّه‌اش تمام شده است؛ هرچند خون بسته و مضغه باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۳۶۰
الکافی، ج۶، ص۸۲/ نورالثقلین/ البرهان؛ «و ان کان مضغهًْ» محذوف
بیشتر