آیه ۱ - سوره علق

امام علی (علیه السلام)- نخستین سوره از قرآن که خداوند در مکّه بر پیامبرش نازل ‎کرد، اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ بود و نخستین سوره‌ای که در مدینه نازل شد سوره‎ی بقره است.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- اوّل چیزی‎که با آن وحی بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آغاز شد، رؤیای صالحه در خواب بود و هر خوابی که ایشان می‎دید، همچون سپیدهدم صبح روشن بود. چون حضرت (صلی الله علیه و آله) با حضرت خدیجه (سلام الله علیها) ازدواج کرد و سنّ ایشان چهل سال تمام شد، روزی به‌سوی کوه حراء بیرون رفت. در آنجا جبرئیل برای آن حضرت (صلی الله علیه و آله) ندا سر داد و بر ایشان پدیدار نشد. از این رو رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از هوش رفت. مشرکان قریش ایشان را بر دوش خود نزد خدیجه (سلام الله علیها) بردند و گفتند: «ای خدیجه! با مردی جنزده ازدواج کردهای»؟! خدیجه (سلام الله علیها) به سرعت از تخت پایین آمد و آن حضرت (صلی الله علیه و آله) را در آغوش خود کشید و سر ایشان را بر دامن خود نهاد و چشمانشان را بوسید. و گفت: «با پیامبری مرسل ازدواج کردهام». چون حضرت (صلی الله علیه و آله) به هوش آمد، خدیجه (سلام الله علیها) عرض‎کرد: «پدر و مادرم به فدایت، ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! چه بر سرت آمد»؟ حضرت فرمود: «هرچه بود نیکی بود، امّا صدایی شنیدم که مرا ترساند، گمان کنم جبرئیل بود». خدیجه از این خبر شادمان شد و عرض ‎کرد: «چون صبح فردا رسید، به همان جایگاهی که روز پیش او را در آنجا دیدی بازگرد». حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمود: «بله، چنین می‎کنم». ایشان خارج‎ شد و ناگاه جبرئیل را با زیباترین چهره و خوشترین بو مشاهده ‎کرد. جبرئیل عرض‎کرد: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! پروردگارت تو را سلام میرساند و برایت درود و بزرگداشتی ویژه میفرستد و میفرماید: «تو فرستاده‎ی من به‌سوی انس و جنّ هستی، پس ایشان را دعوت‎ کن تا مرا بپرستند. و بگویند: هیچ خدایی جز الله نیست و محمّد (صلی الله علیه و آله) رسول اوست و علی (علیه السلام) ولیّ اوست»». آنگاه جبرئیل بال خود بر زمین زد و از جای آن، چشمه آبی جوشید و حضرت (صلی الله علیه و آله) از آن نوشید و وضو گرفت؛ سپس جبرئیل به ایشان آموخت: اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ... جبرئیل به آسمان بالا رفت و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از حراء بیرون آمد و در راه خود بر هر سنگ و تپّه و درختی که می‌گذشت، همه ندا می‌دادند: «سلام بر تو ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)». آن حضرت نزد خدیجه (سلام الله علیها) که در انتظار ایشان بود، رفت و وی را از این ماجرا باخبر ساخت و او از دیدار حضرت (صلی الله علیه و آله) و تندرستی و برجایی ایشان شاد شد.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- [از پیامبر (صلی الله علیه و آله)] روایت شده است که: جبرئیل قطعه‌ای از پارچه ابریشمی بیرون آورد که نوشته‌ای در آن بود و گفت: «بخوان»! گفتم: «چگونه بخوانم با اینکه من قرائت کننده نیستم»؟ تا سه بار این گفتگو تکرار شد؛ در مرتبه چهارم جبرئیل گفت: اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ* خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ* اقْرَأْ وَ رَبُّکَ الْأَکْرَمُ* الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ* عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ یَعْلَمْ. آنگاه خداوند، جبرئیل و میکائیل را که همراه هریک، هفتاد هزار فرشته بود، به زمین فرستاد و تخت خویش را [به همراه آن‌ها] آورده و تاجی بر سر حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) قرارداد... .

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- رسول خدا (صلی الله علیه و آله) تا پیش از نازل‎شدن وحی بر ایشان، پیوسته ندایی می‌شنید و از آن صدا دچار وحشت می‌شد؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله) از این جریان به خدیجه (سلام الله علیها) شکوه می‌کند و خدیجه (سلام الله علیها) به ایشان عرض می‌کند: «بشارت باد بر شما! چراکه هرگز اتّفاقی جز خیر و نیکی برای شما نخواهد افتاد». تا اینکه یک روز رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از شهر خارج شد و همراه مردم به‌سوی غار حراء حرکت نمود؛ خدیجه (سلام الله علیها) که برای حضرت غذایی فراهم کرده‎ بود کسی را به دنبال ایشان فرستاد ولی او را نیافت؛ به خانه‎ی عموها و دایی‌های پیامبر (صلی الله علیه و آله) سر زد ولی باز او را نیافت. در همین حال رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با چهره‌ای آشفته و دگرگون نزد خدیجه (سلام الله علیها) آمد؛ خدیجه (سلام الله علیها) گمان کرد گرد و غباری بر چهره‎ی حضرت (صلی الله علیه و آله) نشسته‎ است به همین خاطر شروع به پاک کردن غبار از چهره‎ی حضرت نمود ولی آن غبار برطرف نشد؛ پس متوجّه یک گرفتگی در چهره پیامبر (صلی الله علیه و آله) شد و گفت: «ای پسر عبدالله! تو را چه شده ‎است»؟! پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آیا به خاطر داری به تو گفتم ندایی می‌شنوم؟ به خدا سوگند من امروز بر در غار حراء ایستاده بودم که کسی نزد من آمد و گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! بشارت باد بر تو که من جبرئیل هستم و تو پیامبر این امّتی»؛ سپس نوشته‌ای بیرون آورد و به من گفت: «این را بخوان»! گفتم: «به خدا سوگند تاکنون هیچ نوشته‌ای نخوانده‌ام و من درس ناخوانده‌ام». او مرا در آغوش گرفت و کمی فشرد سپس مرا رها کرد؛ [دوباره] گفت: «بخوان»! گفتم: «به خدا سوگند تاکنون چیزی نخوانده و چیزی بلد نیستم که بخوانم»! جبرئیل گفت: اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ* خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ... تا اینکه به این آیه رسید: عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ یَعْلَمْ. آنگاه گفت: «پایین برو» و خود، مرا از کوه پایین آورد و روی زمینی هموار قرار داد؛ سپس مرا بر فرشی نشاند که دو جامه‌ی سبز رویش بود. آنگاه با پایش بر زمین زد و چشمه‌ای جاری‎ شد و از آن وضو گرفت و به من گفت: «وضو بگیر»؛ من نیز وضو گرفتم؛ آنگاه برخاست و نماز خواند و من نیز همراهش دو رکعت نماز خواندم؛ سپس به من گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! نماز این‌گونه است»».

امام باقر (علیه السلام)- جبرئیل بر حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) نازل شد و عرض‎ کرد: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! بخوان». حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمود: «چه بخوانم»؟ عرض‌کرد: «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ» یعنی نور اقدم تو را پیش از اشیاء آفرید.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ؛ بخوان به نام خداوند بخشنده‎ی بخشایشگر الَّذِی خَلَقَ؛ که [جهان را] آفرید.