آیه ۱۱ - سوره ممتحنه

آیه وَ إِنْ فاتَكُمْ شَيْ‌ءٌ مِنْ أَزْواجِكُمْ إِلَى الْكُفَّارِ فَعاقَبْتُمْ فَآتُوا الَّذينَ ذَهَبَتْ أَزْواجُهُمْ مِثْلَ ما أَنْفَقُوا وَ اتَّقُوا اللهَ الَّذي أَنْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُونَ [11]

و اگر بعضى از همسران شما به‌سوى كفّار‌‌‌ بروند و شما در جنگى بر آنان پيروز شديد و غنايمى گرفتيد، به كسانى كه همسرانشان رفته‌اند، همانند مَهرى را كه پرداخته‌اند بدهيد و از [مخالفت] خداوندى كه شما به او ايمان داريد بپرهيزيد.

۱
(ممتحنه/ ۱۱)

الصّادق (علیه السلام)- عَنِ ابْنِ أُذَیْنَهًَْ وَ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام)قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ لَحِقَتِ امْرَأَتُهُ بِالْکُفَّارِ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فِی کِتَابِهِ وَ إِنْ فاتَکُمْ شَیْءٌ مِنْ أَزْواجِکُمْ إِلَی الْکُفَّارِ فَعاقَبْتُمْ فَآتُوا الَّذِینَ ذَهَبَتْ أَزْواجُهُمْ مِثْلَ ما أَنْفَقُوا مَا مَعْنَی الْعُقُوبَهًِْ هَاهُنَا قَالَ أَنْ یُعَقِّبَ الَّذِی ذَهَبَتِ امْرَأَتُهُ عَلَی امْرَأَهًٍْ غَیْرِهَا یَعْنِی یَتَزَوَّجُهَا بِعَقِبٍ فَإِذَا هُوَ تَزَوَّجَ امْرَأَهًًْ أُخْرَی غَیْرَهَا فَإِنَّ عَلَی الْإِمَامِ أَنْ یُعْطِیَهُ مَهْرَهَا مَهْرَ امْرَأَتِهِ الذَّاهِبَهًِْ قُلْتُ فَکَیْفَ صَارَ الْمُؤْمِنُونَ یَرُدُّونَ عَلَی زَوْجِهَا بِغَیْرِ فِعْلٍ مِنْهُمْ فِی ذَهَابِهَا وَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ أَنْ یَرُدُّوا عَلَی زَوْجِهَا مَا أَنْفَقَ عَلَیْهَا مِمَّا یُصِیبُ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ یَرُدُّ الْإِمَامُ عَلَیْهِ أَصَابُوا مِنَ الْکُفَّارِ أَوْ لَمْ یُصِیبُوا لِأَنَّ عَلَی الْإِمَامِ أَنْ یُجِیزَ جَمَاعَهًًْ مِنْ تَحْتِ یَدِهِ وَ إِنْ حَضَرَتِ الْقِسْمَهًُْ فَلَهُ أَنْ یَسُدَّ کُلَّ نَائِبَهًٍْ تَنُوبُهُ قَبْلَ الْقِسْمَهًِْ وَ إِنْ بَقِیَ بَعْدَ ذَلِکَ شَیْءٌ یَقْسِمُهُ بَیْنَهُمْ وَ إِنْ لَمْ یَبْقَ شَیْءٌ لَهُمْ فَلَا شَیْءَ عَلَیْهِ.

امام صادق (علیه السلام)- از ابن‌اذنیه و ابن‌سنان نقل شده است: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی زنی پرسش کردم که به کفّار پیوسته است و خدا در کتاب خود گفته است: وَ إِنْ فاتَکُمْ شَیْءٌ مِنْ أَزْواجِکُمْ إِلَی الْکفّار فَعاقَبْتُمْ، فَآتُوا الَّذِینَ ذَهَبَتْ أَزْواجُهُمْ مِثْلَ ما أَنْفَقُوا گفتم: «معنی عقوبت در این آیه فَعاقَبْتُمْ چیست»؟ گفت: «اینکه آن مرد که زن خود را از دست داده است، درپی آن، زن دیگری به همسری خود برگزیند و چون چنین کرد بر امام [حاکم] است که مهر زنش را که از دست داده است به او بدهد». گفتم: «چگونه مؤمنان که در رفتار آن زن نقشی نداشته‌اند مهر او را به شوهرش بازگردانند و حال آنکه بر مؤمنان است که به شوهر آن زن از آنچه نصیب مؤمنان می‌شود از غنایم جنگ مهری را که داده است بازگردانند»؟ گفت: «امام می‌دهد، خواه از کفّار چیزی بهره‌ی مؤمنان بشود یا نشود، زیرا که بر امام واجب است که جبران خسارت زیردستان خود را بکند و چون بنای قسمت غنایم شود، نخست باید زیان‌هایی که رسیده است جبران شود و پس از آن اگر چیزی بماند تقسیم می‌شود و اگر مالی برجای نماند چیزی بر عهده‌ی او نیست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۲۰۰
تهذیب الأحکام، ج۶، ص۳۱۳/ وسایل الشیعهًْ، ص۲۱، ص۲۸۶/ بحارالأنوار، ج۱۰۱، ص۱۵/ البرهان/ نورالثقلین
۲
(ممتحنه/ ۱۱)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ إِنْ فاتَکُمْ شَیْءٌ مِنْ أَزْواجِکُمْ إِلَی الْکُفَّارِ فَعاقَبْتُمْ یَقُولُ یَلْحَقْنَ بِالْکُفَّارِ الَّذِینَ لَا عَهْدَ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَهُمْ فَأَصَبْتُمْ غَنِیمَهًًْ فَآتُوا الَّذِینَ ذَهَبَتْ أَزْواجُهُمْ مِثْلَ ما أَنْفَقُوا وَ اتَّقُوا اللهَ الَّذِی أَنْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُونَ قَالَ وَ کَانَ سَبَبُ نُزُولِ ذَلِکَ أَنَّ عُمَرَ‌بْنَ‌الْخَطَّابِ کَانَتْ عِنْدَهُ قَاطِبَهًُْ بِنْتُ‌أَبِی‌أُمَیَّهًَْ‌بْنِ‌الْمُغِیرَهًِْ فَکَرِهَتِ الْهِجْرَهًَْ مَعَهُ وَ أَقَامَتْ مَعَ الْمُشْرِکِینَ فَنَکَحَهَا مُعَاوِیَهًُْ‌بْنُ‌أَبِی‌سُفْیَانَ فَأَمَرَ اللَّهُ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) أَنْ یُعْطِیَ عُمَرَ مِثْلَ صَدَاقِهَا.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- خداوند فرمود: و إِن فَاتَکُمْ شَیْءٌ مِّنْ أَزْواجِکُمْ إِلی الکفّار؛ یعنی زنانی که به کفّار پیوستند و کفّار از کسانی بودند که میان شما و آنان عهدی نبود، پس غنیمتی از آنان به دست آوردید، فَآتُوا الذِینَ ذَهَبَتْ أَزْواجُهُم مِّثْل مَا أَنفَقُوا و اتَّقُوا اللهَ الذِی أَنتُم بِهِ مُؤْمِنُونَ، سبب نزول این آیه این بود که عمربن‌خطّاب، فاطمه دختر ابیّ‌ّامیّه‌بن‌مغیره را به زنی داشت که با او هجرت نکرد و با مشرکان در مکّه ماند و معاویه‌بن‌ابی‌سفیان با او ازدواج کرد. پس خداوند به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دستور داد که مهر آن زن را به عمر بدهد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۲۰۲
بحارالأنوار، ج۱۰۱، ص۱۴/ القمی، ج۲، ص۳۶۳/ البرهان؛ «فعاقبتم» محذوف
۳
(ممتحنه/ ۱۱)

الباقر (علیه السلام)- وَ إِنْ فاتَکُمْ شَیْءٌ مِنْ أَزْواجِکُمْ فَلَحِقْنَ بِالْکُفَّارِ مِنْ أَهْلِ عَهْدِکُمْ فَاسْأَلُوهُمْ صَدَاقَهَا وَ إِنْ لَحِقْنَ بِکُمْ مِنْ نِسَائِهِمْ شَیْءٌ فَأَعْطُوهُمْ صَدَاقَهَا ذلِکُمْ حُکْمُ اللَّهِ یَحْکُمُ بَیْنَکُمْ.

امام باقر (علیه السلام)- وَ إِنْ فاتَکُمْ شَیْءٌ مِنْ أَزْواجِکُمْ؛ و به کافران هم پیمان با شما ملحق شوند، از آن‌ها مهریه‌ی آن زن را درخواست کنید و اگر از زنان آن‌ها کسی به شما ملحق شد، مهریه‌ی آن زن را به آن‌ها بدهید. ذلِکُمْ حُکْمُ اللهِ یَحْکُمُ بَیْنَکُمْ

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۲۰۲
بحارالأنوار، ج۱۰۱، ص۱۴/ القمی، ج۲، ص۳۶۳؛ «بتفاوت»
بیشتر