آیه هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ [2]
او كسى است كه در ميان جمعيّت درس نخوانده پيامبرى از خودشان برانگيخت كه آياتش را بر آن‌ها بخواند و آن‌ها را تزكيّه كند و به آنان كتاب (قرآن) و حكمت بياموزد، هرچند پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند.
الکاظم (علیه السلام)- بَعَثَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مُحَمَّدا (صلی الله علیه و آله) رَحْمَهًْ لِلْعالَمِینَ فِی سَبْعٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ رَجَبٍ فَمَنْ صَامَ ذَلِکَ الْیَوْمَ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ صِیَامَ سِتِّینَ شَهْرا.
امام کاظم (علیه السلام)- خداوند متعال محمّد (صلی الله علیه و آله) را که رحمت برای همه‌ی جهانیان است، در بیست‌وهفتم رجب به پیامبری مبعوث فرمود. هرکس این روز را روزه بگیرد، خداوند برایش پاداش روزه شصت ماه می‌نویسد.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله)کَانَ یَقْرَأُ وَ یَکْتُبُ وَ یَقْرَأُ مَا لَمْ یُکْتَبْ.
امام صادق (علیه السلام)- پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌خواند و مینوشت و آنچه را که نوشته نشده بود نیز می‌خواند.
الصّادق (علیه السلام)- هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولًا مِنْهُمْ قَالَ کَانُوا یَکْتُبُونَ وَ لَکِنْ لَمْ یَکُنْ مَعَهُمْ کِتَابٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ لَا بَعَثَ إِلَیْهِمْ رَسُولًا فَنَسَبَهُمْ إِلَی الْأُمِّیِّینَ.
امام صادق (علیه السلام)- هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولًا مِّنْهُمْ؛ آن‌ها می‌نوشتند، ولی کتابی از جانب خداوند نزد آن‌ها نبود و رسولی نزد آن‌ها فرستاده نشده بود و به این دلیل، خداوند تبارک‌وتعالی آنان را به اُمّی‌بودن نسبت داد.
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: کَانَ مِمَّا مَنَّ اللَّهُ عزّوجلّ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ کَانَ یَقْرَأُ وَ لَا یَکْتُبُ فَلَمَّا تَوَجَّهَ أَبُو سُفْیَانَ إِلَی أُحُدٍ کَتَبَ الْعَبَّاسُ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَجَاءَهُ الْکِتَابُ وَ هُوَ فِی بَعْضِ حِیطَانِ الْمَدِینَهًِْ فَقَرَأَهُ وَ لَمْ یُخْبِرْ أَصْحَابَهُ وَ أَمَرَهُمْ أَنْ یَدْخُلُوا الْمَدِینَهًَْ فَلَمَّا دَخَلُوا الْمَدِینَهًَْ أَخْبَرَهُمْ.
امام صادق (علیه السلام)- بزنطی از برخی شیعیان از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: آن بود که او می‌خواند، امّا نمی‌نوشت. هنگامی‌که ابوسفیان به‌سمت اُحُد حرکت کرد، عبّاس برای پیامبر (صلی الله علیه و آله) نامه‌ای نوشت. آن حضرت در وسط مدینه بود که نامه به دست او رسید، پس آن را خواند، ولی به یارانش اطّلاع نداد و به آن‌ها دستور داد که وارد مدینه شوند و هنگامی‌که وارد مدینه شدند، آن‌ها را باخبر ساخت.
الصّادق (علیه السلام)- کَانَ لنَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) یَقْرَأُ وَ لَا یُکْتَبْ.
امام صادق (علیه السلام)- پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌خواند، امّا نمی‌نوشت.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- الْأُمِّیِّینَ ای أَلَّذِینَ لَا کِتَابَ لَهُمْ.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه)- وَ الْأُمِّیِّینَ؛ یعنی آنهایی‌که کتاب آسمانی ندارند.
علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- الْأُمِّیُّونَ الَّذِینَ لَیْسَ مَعَهُمْ کِتَابٌ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- الْأُمِّیُّونَ کسانی هستند که میان آن‌ها کتابی وجود ندارد.
الجواد (علیه السلام)- عَنْ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ الصُّوفِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ مُحَمَّدَ‌بْنَ‌عَلِیٍّ الرِّضَا (علیه السلام) فَقُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِمَ سُمِّیَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) الْأُمِّیَّ فَقَالَ مَا تَقُولُ النَّاسُ قُلْتُ یَزْعُمُونَ أَنَّهُ إِنَّمَا سُمِّیَ الْأُمِّیَّ لِأَنَّهُ لَمْ یُحْسِنْ أَنْ یَکْتُبَ فَقَالَ (علیه السلام)کَذَبُوا عَلَیْهِمْ لَعْنَهًُْ اللَّهِ أَنَّی ذَلِکَ وَ اللَّهُ یَقُولُ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولًا مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ فَکَیْفَ کَانَ یُعَلِّمُهُمْ مَا لَا یُحْسِنُ وَ اللَّهِ لَقَدْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقْرَأُ وَ یَکْتُبُ بِاثْنَیْنِ وَ سَبْعِینَ أَوْ قَالَ بِثَلَاثَهًٍْ وَ سَبْعِینَ لِسَاناً وَ إِنَّمَا سُمِّیَ الْأُمِّیَّ لِأَنَّهُ کَانَ مِنْ أَهْلِ مَکَّهًَْ وَ مَکَّهًُْ مِنْ أُمَّهَاتِ الْقُرَی وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عزّوجلّ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُری وَ مَنْ حَوْلَها.
امام جواد (علیه السلام)- جعفربن‌محمّد صوفی گوید: از امام جواد (علیه السلام) پرسیدم: «ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! چرا پیامبر (صلی الله علیه و آله) اُمّی نامیده شد»؟ فرمود: «مردم چه می‌گویند»؟ گفتم: «آن‌ها می‌پندارند که پیامبر (صلی الله علیه و آله) به دلیل آنکه قادر به نوشتن نبود، امّی نامیده شد». ایشان فرمود: «دروغ می‌گویند؛ لعنت خدا بر آن‌ها باد! چگونه چنین چیزی ممکن است درحالی‌که خداوند در قرآن می‌فرماید: هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولًا مِّنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَ الْحِکْمَةَ چگونه می‌توانست چیزی را آموزش دهد که خود آن را فرانگرفته است؟ به خدا قسم! رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌خواند و به هفتادودو و یا فرمود: به هفتادوسه زبان می نوشت؛ ایشان به این دلیل امّی نامیده‌شد که از اهل مکّه بود و مکّه از اُمّهات قُرَی بود و این همان چیزی است که خداوند می‌فرماید: تا «أمّ القری» [مکّه] و مردم پیرامون آن را انذار کنی. (شوری/۷)».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- نَحْنُ الَّذِینَ بَعَثَ اللَّهُ فِینَا رَسُولًا یَتْلُو عَلَیْنَا آیَاتِهِ وَ یُزَکِّینَا وَ یُعَلِّمُنَا الْکِتَابَ وَ الْحِکْمَهًَْ.
امام علی (علیه السلام)- ما کسانی هستیم که خداوند از میان ما فرستاده ای برانگیخت تا آیاتش را برما بخواند و پاکمان گرداند وکتاب و حکمت را به ما بیاموزد.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ ... قَالَ الْکِتَابُ الْقُرْآنُ وَ الْحِکْمَهًُْ وَلَایَهًُْ عَلِیِ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ. منظور از کتاب قرآن و منظور از حکمت ولایت علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌جُنْدَبٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: فَمَنَّ اللَّهُ عزّوجلّ عَلَیْکُمْ بِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) فَبَعَثَهُ إِلَیْکُمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِکُمْ وَ قَالَ فِی مَا أَنْزَلَ مِنْ کِتَابِهِ هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولًا مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ إِنْ کانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ فَکَانَ الرَّسُولُ إِلَیْکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ بِلِسَانِکُمْ فَعَلَّمَکُمُ الْکِتَابَ وَ الْحِکْمَهًَْ وَ الْفَرَائِضَ وَ السُّنَّهًْ.
امام علی (علیه السلام)- عبدالرحمان‌بن‌جندب از پدرش نقل کرده است: امام علی (علیه السلام) فرمود: خدای عزّوجلّ به‌وسیله‌ی محمّد (صلی الله علیه و آله) بر شما منّت نهاد (نعمت بزرگی بخشید) و او را رسولی از خود شما به‌سوی شما برانگیخت و در آنچه از کتابش نازل‌کرد فرمود: هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولًا مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ إِنْ کانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ ... رسول فرستاده شده به‌سوی شما، از خود شما بود و کتاب، حکمت، فرائض و سنّت را به شما آموخت.