آیه يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا نُودِيَ لِلصَّلاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلى ذِكْرِ اللهِ وَ ذَرُوا الْبَيْعَ ذالِكُم خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ [9]
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! هنگامى‌كه براى نماز روز جمعه اذان گفته شود، به‌سوى ذكر خدا [و نماز] بشتابيد و خريد و فروش را رها كنيد كه اين براى شما بهتر است اگر مى‌دانستيد!
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ: إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ ... إِنَّ مَنْ یَسْتَمِعُ الْأَذَانَ وَ یُجِیبُ فَلَا یَسْمَعُ زَفِیرَ جَهَنَّمَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) [روایت شده که] فرمود: إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلی ذِکْرِ اللهِ وَ ذَرُوا الْبَیْعَ ذالِکُم خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ کسی که اذان را بشنود و [دعوت الهی برای نماز جمعه را] اجابت کند، خروش [وحشتناک] جهنّم را نمی‌شنود».
الصّادقین (علیها السلام)- أَنَّ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ فَرَضَ عَلَی عِبَادِهِ مِنَ الْجُمُعَهًِْ إِلَی الْجُمُعَهًِْ خَمْساً وَ ثَلَاثِینَ صَلَاهًًْ لَمْ یَفْرِضْ فِیهَا الِاجْتِمَاعَ إِلَّا فِی صَلَاهًِْ الْجُمُعَهًِْ خَاصَّهًًْ فَقَالَ جَلَّ مِنْ قَائِلٍ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلی ذِکْرِ اللهِ وَ ذَرُوا الْبَیْعَ ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ.
امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام)- از امام صادق (علیه السلام) و امام باقر (علیه السلام) آمده است که خداوند عزّوجلّ از جمعه تا جمعه، بر بندگانش سی و پنج نماز را فرض کرد و اجتماع را در آن فرض نکرد؛ مگر در نماز جمعه به صورتی خاص. پس خدای جلیل فرمود: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلی ذِکْرِ اللهِ وَ ذَرُوا الْبَیْعَ ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنِ الصَّقْرِ‌بْنِ‌أَبِی‌دُلَفَ قَالَ: لَمَّا حَمَلَ الْمُتَوَکِّلُ سَیِّدَنَا أبی {أَبَا} الْحَسَنِ (علیه السلام) جِئْتُ لِأَسْأَلَ عَنْ خَبَرِه ... ثُمَّ قُلْتُ یَا سَیِّدِی حَدِیثٌ یُرْوَی عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) لَا أَعْرِفُ مَعْنَاهُ قَالَ فَمَا هُوَ قُلْتُ قَوْلُهُ (صلی الله علیه و آله) لَا تُعَادُوا الْأَیَّامَ فَتُعَادِیَکُمْ مَا مَعْنَاهُ فَقَالَ نَعَمْ الْأَیَّامُ نَحْنُ بِنَا قَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ فَالسَّبْتُ اسْمُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الْأَحَدُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ الْإِثْنَیْنِ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام)وَ الثَّلَاثَاءُ عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) وَ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ الْبَاقِرُ (علیه السلام) وَ جَعْفَرُ‌بْنُ‌مُحَمَّدٍ الصَّادِقُ (علیه السلام)وَ الْأَرْبِعَاءُ مُوسَی‌بْنُ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ عَلِیُّ‌بْنُ‌مُوسَی (علیه السلام) وَ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ أَنَا وَ الْخَمِیسُ ابْنِیَ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْجُمُعَهًُْ ابْنُ ابْنِی وَ إِلَیْهِ تَجْتَمِعُ عِصَابَهًُْ الْحَقِّ وَ هُوَ الَّذِی یَمْلَؤُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً فَهَذَا مَعْنَی الْأَیَّامِ وَ لَا تُعَادُوهُمْ فِی الدُّنْیَا فَیُعَادُوکُمْ فِی الْآخِرَهًْ.
امام علی (علیه السلام)- صقربن‌ابی‌دلف گوید: [به امام هادی (علیه السلام)] عرض کردم: «مولای من! از حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) حدیثی نقل‌شده که معنی آن را نمی‌دانیم». فرمود: «آن حدیث کدام است»؟ عرض کردم: «حدیث این است که فرمود: با روزها دشمنی نورزید که به دشمنی با شما بر می‌خیزند. و ما معنی و مقصود او را نمی‌دانیم». حضرت هادی (علیه السلام) فرمود: «آری، مقصود از «ایّام» ما هستیم تا آنگاه که آسمان و زمین برپاست، شنبه حضرت رسول (صلی الله علیه و آله)، یکشنبه امیرالمؤمنین (علیه السلام)، دوشنبه حسنین (علیها السلام)، سه شنبه علیّ‌بن‌الحسین (علیه السلام)، محمّدبن‌علی (علیه السلام)، و جعفربن‌محمّد (علیه السلام)، چهارشنبه موسی‌بن‌جعفر (علیه السلام)، علیّ‌بن‌موسی (علیه السلام)، محمّدبن‌علی (علیه السلام) و من، پنجشنبه پسرم حسن (علیه السلام)، و جمعه هم فرزند فرزندم می‌باشد که اهل حق بر وی اجتماع خواهند کرد، و او کسی است که زمین را پس از ظلم و جور پر از عدل و داد خواهد کرد، و این است معنی ایّام که نباید با آنان دشمنی کرد که در آخرت هم آن‌ها دشمن انسان کردند».
الباقر (علیه السلام)- إِنَ مِنَ الْأَشْیَاءِ أَشْیَاءَ مُوَسَّعَهًْ وَ أَشْیَاءَ مُضَیَّقَهًْ فَالصَّلَاهًُْ مِمَّا وُسِّعَ فِیهِ تُقَدَّمُ مَرَّهًْ وَ تُؤَخَّرُ أُخْرَی وَ الْجُمُعَهًُْ مِمَّا ضُیِّقَ فِیهَا فَإِنَّ وَقْتَهَا یَوْمَ الْجُمُعَهًْ سَاعَهًُْ تَزُولُ وَ وَقْتَ الْعَصْرِ فِیهَا وَقْتُ الظُّهْرِ فِی غَیْرِهَا.
امام باقر (علیه السلام)- برای برخی از فرائض وقت وسیعی منظور شده، و برای برخی دیگر، وقتی کوتاه و تنگ. نماز از جمله آن فرائضی است که وقتی وسیع و کافی دارد: گاهی در اوّل وقت خوانده میشود و گاهی در آخر وقت، امّا نماز جمعه در زمره‌ی آن اعمالی است که وقتی تنگ و کوتاه دارد و باید در اوّل زوال خوانده شود. در روز جمعه، نماز عصر موقعی خوانده میشود، که روزهای دیگر نماز ظهر می‌خوانند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ فِی یَوْمِ الْجُمُعَهًْ سَاعَهًْ لَا یَحْتَجِمُ فِیهَا أَحَدٌ إِلَّا مَات.
امام علی (علیه السلام)- در جمعه ساعتی است که شخص حجامت نمی‌کند، مگر آنکه می‌میرد.
الکاظم (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌رَبَاحٍ الْقَلَّاءِ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) یَحْتَجِمُ یَوْمَ الْجُمُعَهًْ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ تَحْتَجِمُ یَوْمَ الْجُمُعَهًْ قَالَ أَقْرَأُ آیَهًَْ الْکُرْسِیِّ فَإِذَا هَاجَ بِکَ الدَّمُ لَیْلًا کَانَ أَوْ نَهَاراً فَاقْرَأْ آیَهًَْ الْکُرْسِیِّ وَ احْتَجِمْ.
امام کاظم (علیه السلام)- محمّدبن‌رباح گوید: امام کاظم (علیه السلام) روز جمعه حجامت می‌کرد. گفتم: «فدایت شوم! روز جمعه حجامت می‌کنی»؟ فرمود: «آیهًْ الکرسی خواندم، چون خونت جوشید در شب باشد یا روز آیه الکرسی بخوان و حجامت کن».
الصّادق (علیه السلام)- مُحَمَّدُ‌بْنُ‌سُلَیْمَانَ الدَّیْلَمِیُّ، عَنْ أَبِیهِ، قَالَ: سَأَلْتُ جَعْفَرَ‌بْنَ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام): لِمَ سُمِّیَتِ الْجُمُعَهًُْ جُمُعَهًْ قَالَ: لِأَنَ اللَّهَ تَعَالَی جَمَعَ فِیهَا خَلْقَهُ لِوَلَایَهًْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ أَهْلِ بَیْتِهِ (علیهم السلام).
امام صادق (علیه السلام)- محمّدبن‌سلیمان دیلمی از پدرش نقل کرده که گفت: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «چرا روز جمعه را جمعه نامیده اند»؟ فرمود: «به دلیل آنکه خداوند تعالی خلق خویش را برای [گرفتن پیمان] ولایت محمّد (صلی الله علیه و آله) و خاندانش (علیهم السلام) در آن روز گرد آورد».
الباقر (علیه السلام)- السَّعْیُ قَصُّ الشَّارِبِ وَ نَتْفُ الْإِبْطِ وَ تَقْلِیمُ الْأَظْفَارِ وَ الْغُسْلُ.
امام باقر (علیه السلام)- اعمال «سعی» در کوتاه‌کردن ریش و زدن زیر بغل و گرفتن ناخن‌ها و غسل‌کردن است.
الصّادق (علیه السلام)- إِذَا قُمْتَ إِلَی الصَّلَاهًِْ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَأْتِهَا سَعْیاً وَ لْتَکُنْ عَلَیْکَ السَّکِینَهًُْ وَ الْوَقَارُ فَمَا أَدْرَکْتَ فَصَلِّ وَ مَا سُبِقْتَ بِهِ فَأَتِمَّهُ فَإِنَّ اللَّهَ عزّوجلّ یَقُولُ: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلی ذِکْرِ اللهِ وَ مَعْنَی قَوْلِهِ فَاسْعَوْا هُوَ الِانْکِفَاتُ.
امام صادق (علیه السلام)- هرگاه خواستی به نماز بایستی اگر خدا خواست نحوه‌ای ترتیب بده که بین تو و محلّ خواندن نماز فاصله باشد تا برای خواندنش مجبور باشی سعی کرده و حرکت نمایی، البتّه مراقب باش در وقت حرکت با وقار و آهستگی راه روی، حال اگر نماز را درک کردی و به آن رسیدی، آن را بخوان و اگر مقداری از آن را خوانده بودند خود را برسان و تمامش کن، خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلی ذِکْرِ اللهِ؛ ای اهل ایمان هرگاه در روز جمعه برای خواندن نماز نداء بلند شد به‌طرف نماز سعی کنید و حرکت کنید. معنای فرموده‌ی خدا: فَاسْعَوْا؛ این است که هجوم آورده و یورش ببرید.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌یَزِیدَ قَالَ: عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ قُلْتُ لَهُ قَوْلُ اللَّهِ عزّوجلّ: فَاسْعَوْا إِلی ذِکْرِ اللهِ قَالَ اعْمَلُوا وَ عَجِّلُوا فَإِنَّهُ یَوْمٌ مُضَیَّقٌ عَلَی الْمُسْلِمِینَ فِیهِ وَ ثَوَابُ أَعْمَالِ الْمُسْلِمِینَ فِیهِ عَلَی قَدْرِ مَا ضُیِّقَ عَلَیْهِمْ وَ الْحَسَنَهًُْ وَ السَّیِّئَهًُْ تُضَاعَفُ فِیهِ قَالَ وَ قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ اللَّهِ لَقَدْ بَلَغَنِی أَنَّ أَصْحَابَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله)کَانُوا یَتَجَهَّزُونَ لِلْجُمُعَهًِْ یَوْمَ الْخَمِیسِ لِأَنَّهُ یَوْمٌ مُضَیَّقٌ عَلَی الْمُسْلِمِینَ.
امام باقر (علیه السلام)- جابربن‌یزید گوید: «به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: منظور از این سخن خداوند تبارک‌و تعالی که می‌فرماید: فَاسْعَوْا إِلَی ذِکْرِ اللهِ چیست»؟ فرمود: «عمل کنید و بشتابید؛ زیرا آن روز بر مسلمین تنگ است و پاداش اعمال مسلمین در آن برحسب مقدار تنگنایی که در آن قرار می‌گیرند، می‌باشد و میزان نیکی و بدی در آن دو برابر میشود». فرمود: «به خدا سوگند! به من رسیده است که یاران پیامبر (صلی الله علیه و آله) روز پنجشنبه خود را برای روز جمعه آماده می‌کردند؛ زیرا آن، روزی است که بر مسلمین تنگ گرفته می شود».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلی ذِکْرِ اللهِ وَ ذَرُوا الْبَیْعَ. یَقُولُ: اسْعَوْا امْضُوا وَ یُقَالُ اسْعَوْا اعْمَلُوا لَهَا وَ هُوَ قَصُّ الشَّارِبِ وَ نَتْفُ الْإِبْطِ وَ تَقْلِیمُ الْأَظَافِیرِ وَ الْغُسْلُ وَ لُبْسُ أَفْضَلِ ثِیَابِکَ وَ تَطَیُّبٌ لِلْجُمُعَهًِْ فَهِیَ السَّعْیُ یَقُولُ اللَّهُ وَ مَنْ أَرادَ الْآخِرَهًَْ وَ سَعی لَها سَعْیَها وَ هُوَ مُؤْمِنٌ.
امام باقر (علیه السلام)- یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا نُودِیَ لِلصَّلَاةِ مِن یَوْمِ الجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَی ذِکْرِ اللهِ وَ ذَرُوا الْبَیْعَ؛ فَاسْعَوْا به‌معنای بشتابید است. یعنی برای آن کار کنید که همان کوتاه‌کردن سبیل و کندن موهای زیربغل و کوتاه‌کردن ناخن‌ها و غسل‌گرفتن و بر تن کردن پاکیزه‌ترین لباس‌ها و خوشبوکردن خود برای جمعه است، و این همان سعی است؛ چراکه در سخن خداوند متعال آمده است: و آن کس که سرای آخرت را بطلبد، و برای آن سعی و کوشش کند درحالی‌که ایمان داشته باشد. (اسراء/۱۹)».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلی ذِکْرِ اللهِ قَالَ لَیْسَ السَّعْیُ الِاشْتِدَادَ وَ لَکِنْ یَمْشُونَ إِلَیْهَا مَشْیاً.
امام علی (علیه السلام)- در مورد: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلی ذِکْرِ اللهِ از ایشان سؤال شد، فرمود: «منظور از سعی [در آیه] شتاب‌کردن نیست ولکن به صورت راه رفتن [معمولی] به‌سوی آن می‌روند».
الهادی (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ قَالُوا: فَقَامَ ابْنُ الْخَلِیلِ الْقَیْسِیِّ فَقَال: یَا سَیِّدَنَا الصَّلَوَاتُ الْخَمْسُ أَوْقَاتُهَا سُنَّهًٌْ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَوْ مُنَزَّلَهًٌْ فِی کِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی فَقَال ... قَالَ اللَّهُ تَعَالَی یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلی ذِکْرِ اللهِ وَ أَجْمَعَ النَّاسُ عَلَی أَنَّ السَّعْیَ هُوَ إِلَی صَلَاهًِْ الظُّهْرِ.
امام هادی (علیه السلام)- در حدیثی طولانی از امام هادی (علیه السلام) آمده است: ابن‌الخلیل قیسی عرض کرد: ای سرور ما! وقت نمازهای پنجگانه سنّتی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است یا در کتاب خدای تعالی نازل شده است. فرمود: «خدای متعال فرمود: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلی ذِکْرِ اللهِ و مردم اتّفاق‌نظر دارند که سعی و شتاب به‌سوی نماز ظهر است».
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- مَا خَلَقَ اللَّهُ عزّوجلّ رَجُلًا بَعْدَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) أَفْضَلَ مِنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) قَالَ اللَّهُ عزّوجلّ: فَاسْعَوْا إِلی ذِکْرِ اللهِ. قَالَ إِلَی وَلَایَهًِْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- خدا بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله)، مردی را برتر از امیرالمؤمنین علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) نیافرید. فرمود: فَاسْعَوْا إِلی ذِکْرِ اللهِ؛ به‌سوی ولایت علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) [بشتابید».
الأئمّهًْ (علیهم السلام)- أَنَّهُ کَانَ بِالْمَدِینَهًِْ إِذَا أَذَّنَ الْمُؤَذِّنُ یَوْمَ الْجُمُعَهًِْ نَادَی مُنَادٍ حُرِّمَ الْبَیْعُ لِقَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلی ذِکْرِ اللهِ وَ ذَرُوا الْبَیْعَ.
أئمه (علیهم السلام)- در مدینه مرسوم بود که چون روز جمعه مؤذّن أذان می‌گفت، نداکنندهی دیگری آواز برمی‌داشت: خرید و فروش، به موجب فرمایش خداوند عزّوجلّ: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلی ذِکْرِ اللهِ وَ ذَرُوا الْبَیْعَ حرام می‌باشد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنِ اغْتَسَلَ یَوْمَ الْجُمُعَهًْ فَأَحْسَنَ غُسْلَهُ وَ لَبِسَ صَالِحَ ثِیَابِهِ وَ مَسَّ مِنْ طِیبِ بَیْتِهِ أَوْ دُهْنِهِ ثُمَّ لَمْ یُفَرِّقْ بَیْنَ اثْنَیْنِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْجُمُعَهًْ الْأُخْرَی وَ زِیَادَهًَْ ثَلَاثَهًْ أَیَّامِ بَعْدَهَا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس در روز جمعه غسل کند و غسلش را نیکو انجام دهد و لباس شایسته‌اش را بپوشد و از بوی خوش خانه یا روغن آن بمالد و بین دو نفر جدایی نیفکند، خداوند گناهان او را بین این جمعه و بین جمعه دیگر و سه روز بیشتر بعد از آن بیامرزد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فِی کُلِ یَوْمِ جُمُعَهًْ سِتَّمِائَهًْ أَلْفِ عَتِیقٍ مِنَ النَّارِ کُلُّهُمْ قَدِ اسْتَوْجَبُوا النَّار.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- به‌درستی که خدای متعال در هر جمعه ششصد هزار نفر را از آتش آزاد می‌کند که همه‌ی آن‌ها مستوجب آتش می‌باشند.