آیه وَ أَمّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ [11]
و نعمتهاى پروردگارت را بازگو كن!
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ أَبِیعَمْرٍو الْکِنْدِیِّ قَالَ کُنَّا ذَاتَ یَوْمٍ عِنْدَ عَلِیٍّ (علیه السلام) فَوَافَقَ النَّاسُ مِنْهُ طِیبَ نَفْسٍ وَ مِزَاجٍ، فَقَالُوا یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) حَدِّثْنَا عَنْ أَصْحَابِک قَالَ: عَنْ أَیِّ أَصْحَابِی تَسْأَلُونَنِی قَالُوا عَنْ أَصْحَابِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله). قَالَ کُلُّ أَصْحَابِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) أَصْحَابِی، فَعَنْ أَیِّهِمْ تَسْأَلُونَنِی ... قُلْنَا فَحَدِّثْنَا عَنْ نَفْسِکَ قَالَ مَهْلًا، نَهَانَا اللَّهُ عَنِ التَّزْکِیَهًِْ. {فَ} قَالَ لَهُ رَجُلٌ فَإِنَّ اللَّهَ یَقُولُ: وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ قَالَ: فَإِنِّی أُحَدِّثُ بِنِعْمَهًِْ رَبِّی؛ کُنْتُ وَ اللَّهِ إِذَا سَأَلْتُ أُعْطِیتُ، وَ إِذَا سَکَتُّ ابْتُدِیتُ، وَ إِنَّ تَحْتَ الْجَوَانِحِ مِنِّی عِلْماً جَمّاً فَاسْأَلُونِی.
امام علی (علیه السلام)- ابوعمرو کندی گفت: روزی در محضر امام علی (علیه السلام) بودیم، اطرافیان حضرت (علیه السلام) را سرحال و بانشاط دیده و عرض کردند: «ای امیرمؤمنان (علیه السلام)! با ما در مورد یارانت سخن بگو». امام (علیه السلام) فرمود: «در مورد کدامیک از ایشان سؤال میکنید»؟ عرض کردند: «از یاران محمّد (صلی الله علیه و آله)». امام (علیه السلام) فرمود: «تمامی یاران [حقیقیِ] محمّد (صلی الله علیه و آله) یاران من نیز هستند، در مورد کدامیک میپرسید»؟ ... عرض کردیم: «در مورد خودت با ما سخن بگو». فرمود: «آرام باشید! خداوند ما را از خودستایی نهی فرموده است». یک نفر به حضرت (علیه السلام) گفت: «خداوند میفرماید: وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ». حضرت (علیه السلام) فرمود: «من نیز نعمتهای پروردگارم را بازگو میکنم. به خدا سوگند! هرگاه [از پیامبر (صلی الله علیه و آله)] سؤال میکردم، پاسخ میگرفتم و هرگاه سکوت اختیار میکردم، پیامبر (صلی الله علیه و آله) خود شروع به سخن [و تعلیمِ من] مینمود. بدانید که در سینهی من دانش فراوانی وجود دارد پس [هرچه میخواهید] از من سؤال نمایید».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ فَضْلٍ الْبَقْبَاقِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ قَالَ: الَّذِی أَنْعَمَ عَلَیْکَ بِمَا فَضَّلَکَ وَ أَعْطَاکَ وَ أَحْسَنَ إِلَیْکَ ثُمَّ قَالَ: فَحَدَّثَ بِدِینِهِ وَ مَا أَعْطَاهُ اللَّهُ وَ مَا أَنْعَمَ بِهِ عَلَیْهِ.
امام صادق (علیه السلام)- فضل بقباق گوید: از امام صادق (علیه السلام) دربارهی کلام خداوند عزّوجلّ: وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ، پرسیدم. و ایشان فرمود: «کسی که تو را نعمت داد و بدان برتریات بخشید و به تو عطا کرد و نیکی نمود، و حضرت (صلی الله علیه و آله) از دین خود و از آنچه خداوند به او عطا کرد و از نعمتی که به او بخشید، سخن گفت».
الحسین (علیه السلام)- عَنْ عُمَرَبْنِأَبِی نَصْرٍ قَالَ حَدَّثَنِی رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْبَصْرَهًِْ قَال: ... قُلْتُ لِلْحُسَیْنِبْنِعَلِیٍّ (علیه السلام) قَوْلُ اللَّهِ: وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ قَالَ: أَمَرَهُ أَنْ یُحَدِّثَ بِمَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ مِنْ دِینِهِ.
امام حسین (علیه السلام)- عمربنابینصر گوید: مردی از اهالی بصره برای من حدیث کرد: از امام حسین (علیه السلام) دربارهی کلام خداوند متعال: وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ، پرسیدم. و ایشان فرمود: «خداوند به حضرت (صلی الله علیه و آله) امر فرمود تا از نعمت دین خود که خداوند به او بخشیده، سخن گوید».
أمیرالمومنین (علیه السلام)- فَقَامَ خَطِیباً فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ وَ صَلَّی عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ ذَکَرَ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَی نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ: لَوْ لَا آیَهًٌْ فِی کِتَابِ اللَّهِ مَا ذَکَرْتُ مَا أَنَا ذَاکِرُهُ فِی مَقَامِی هَذَا یَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی نِعَمِکَ الَّتِی لَا تُحْصَی وَ فَضْلِکَ الَّذِی لَا یُنْسَی.
امام علی (علیه السلام)- حضرت به سخنرانی پرداخت و خطبهای ایراد کرد. پس از حمد و ثنای الهی و نثار درود بر پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله) و بیان شمّهای از نعمتهایی که خداوند بر پیغمبر (صلی الله علیه و آله) و او ارزانی داشت، چنین فرمود: «اگر این آیه در قرآن مجید نبود که خداوند میفرماید: وَ امّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ؛ افتخاراتی را که خدا نصیب من نموده و مقامهائی را که به من داده است بیان نمیکردم، ولی بهجهت این گفتهی الهی سخن را آغاز میکنم». [ابتدا دست به دعا برداشت و گفت]: «پروردگارا تو را بر نعمتهای بیشمارت و فضل بیکران و از یاد نرفتنیات سپاسگزارم».
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ قَالَ: بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْکَ وَ أَمَرَکَ بِهِ مِنَ الصَّلَاهًِْ وَ الزَّکَاهًِْ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ الْوَلَایَهًِْ وَ بِمَا فَضَّلَکَ اللَّهُ بِهِ.
علیبنابراهیم (رحمة الله علیه)- وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ؛ آنچه را که خداوند بر تو نازل فرمود و تو را بدان امر کرد یعنی نماز و زکات و روزه و حجّ و ولایت و آنچه را که خداوند با آن به تو برتری بخشید، بازگو».
الصّادق (علیه السلام)- مَعْنَاهُ فَحَدِّثْ بِمَا أَعْطَاکَ اللَّهُ وَ فَضَّلَکَ وَ رَزَقَکَ وَ أَحْسَنَ إِلَیْکَ وَ هَدَاکَ.
امام صادق (علیه السلام)- یعنی آنچه را که خدا به تو عطا نموده و تو را بر همه برتری داده و احسان کرده و تو را به صراط مستقیم هدایت و راهنمائی فرموده، بازگو کن.
أمیرالمومنین (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ جَمِیلٌ یُحِبُّ الْجَمَالَ، وَ یُحِبُ أَنْ یَری أَثَرَ النِّعْمَهًِْ عَلی عَبْدِه.
امام علی (علیه السلام)- خدا زیباست و زیبایی را دوست میدارد و دوست میدارد که آثار نعمت را بر بندهی خویش ببیند.
أمیرالمومنین (علیه السلام)- وَ لْیُرَ عَلَیْکَ أَثَرُ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ بِهِ عَلَیْک.
امام علی (علیه السلام)- باید اثر نعمتی که خداوند به تو عطا کرده است در تو دیده شود.
أمیرالمومنین (علیه السلام)- فِی احْتِجَاجِ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عَلَی عَاصِمِبْنِزِیَادٍ حِینَ لَبِسَ الْعَبَاءَ وَ تَرَکَ الْمُلَاءَ وَ شَکَاهُ أَخُوهُ الرَّبِیعُبْنُزِیَادٍ إِلَی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَنَّهُ قَدْ غَمَّ أَهْلَهُ وَ أَحْزَنَ وُلْدَهُ بِذَلِکَ فَقَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عَلَیَّ بِعَاصِمِبْنِزِیَادٍ فَجِیءَ بِهِ فَلَمَّا رَآهُ عَبَسَ فِی وَجْهِهِ فَقَالَ لَهُ أَمَا اسْتَحْیَیْتَ مِنْ أَهْلِکَ أَمَا رَحِمْتَ وُلْدَکَ أَتَرَی اللَّهَ أَحَلَّ لَکَ الطَّیِّبَاتِ وَ هُوَ یَکْرَهُ أَخْذَکَ مِنْهَا أَنْتَ أَهْوَنُ عَلَی اللَّهِ مِنْ ذَلِک ... فَبِاللَّهِ لَابْتِذَالُ نِعَمِ اللَّهِ بِالْفَعَالِ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنِ ابْتِذَالِهَا بِالْمَقَالِ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّث.
امام علی (علیه السلام)- از امیرالمؤمنین (علیه السلام) دربارهی احتجاج آن حضرت (علیه السلام) بر عاصمبنزیاد که عبا پوشیده و جامهی نرم را از تن دور کرده روایت شده که برادرش ربیعبنزیاد شکایت او را به امیرالمؤمنین (علیه السلام) نمود و گفت: «با این روش خاندان خود را غم داده و فرزندان خود را اندوهناک ساخته». امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «عاصمبنزیاد را نزد من بیاورید». او را آوردند، چون او را دید روی به او ترش کرد و به او فرمود: «از خانوادهی خود شرم نکردی و به فرزندانت رحم نکردی، تو معتقدی که خدا طیّبات را برای تو حلال کرده و نخواسته تو از آنها بهرهای بگیری، تو در پیش خدا از این زبونتری، به خدا سوگند! پذیرش نعمتهای خدا به کردار نزد او دوستتر است از پذیرش آنها به گفتار (یعنی به ذکر و دعا) و خدای عزّوجلّ فرموده است: امّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّث
ابنعبّاس (رحمة الله علیه)- وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ أظهر القرآن و حدثهم بما أنعم الله به علیک.
ابنعبّاس (رحمة الله علیه)- امّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّث؛ قرآن را آشکار کن و در مورد نعمتی که خداوند به تو ارزانی داشته، سخن بگو.
أمیرالمومنین (علیه السلام)- تفسیر فراتبنإبراهیم عُبَیْدُبْنُکَثِیرٍ مُعَنْعَناً عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِین (علیه السلام) قَالَ: خُلِقَتِ الْأَرْضُ لِسَبْعَهًٍْ بِهِمْ یُرْزَقُونَ وَ بِهِمْ یُمْطَرُونَ وَ بِهِمْ یُنْظَرُونَ وَ هُمْ عَبْدُاللَّهِبْنُمَسْعُودٍ وَ أَبُوذَرٍّ (رحمة الله علیه) وَ عَمَّارٌ وَ سَلْمَانُ الْفَارِسِیُّ (رحمة الله علیه) وَ مِقْدَادُبْنُالْأَسْوَدِ وَ حُذَیْفَهًُْ وَ أَنَا إِمَامُهُمْ السَّابِعُ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی: وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ صَلَّوْا عَلَی فَاطِمَهًَْ الزَّهْرَاءِ (سلام الله علیها).
امام علی (علیه السلام)- زمین به خاطر هفت نفر خلق شده که مردم بهواسطهی آنان رزق و روزی داده میشوند و باران برای آنان میآید و یاری میشوند. [آن هفت نفر عبارتند از]؛ ابوذر، سلمان، مقداد، عمّار، حذیفه و عبداللَّهبنمسعود (حضرت امیر (علیه السلام) میفرماید: «من امام آنان هستم، ایشان بودند که بر بدن فاطمه (سلام الله علیها) نماز خواندند».
الصّادق (علیه السلام)- إِذَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَی عَبْدِهِ بِنِعْمَهًٍْ فَظَهَرَتْ عَلَیْهِ سُمِّیَ حَبِیبَ اللَّهِ مُحَدِّثاً بِنِعْمَهًِْ اللَّهِ وَ إِذَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَی عَبْدٍ بِنِعْمَهًٍْ فَلَمْ تَظْهَرْ عَلَیْهِ سُمِّیَ بَغِیضَ اللَّهِ مُکَذِّباً بِنِعْمَهًِْ اللَّهِ.
امام صادق (علیه السلام)- هنگامیکه خداوند بر بندهی خود نعمتی ارزانی کند و [آثار و نشانههای] آن نعمت در او آشکار شود، چنین بندهای را محبوب خدا و بازگو کنندهی نعمتهایش نامند و هنگامیکه خداوند بر بندهی خود نعمتی ارزانی کند و [آثار و نشانههای] آن نعمت در او آشکار نشود چنین بندهای را دشمن خدا و انکارکنندهی نعمتهایش مینامند.
أمیرالمومنین (علیه السلام)- عَنْ عَلِیِّبْنِأَسْبَاطٍ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ مِنْ أَصْحَابِ ابْنِدَأْبٍ قَالَ لَقِیتُ النَّاسَ یَتَحَدَّثُونَ أَنَّ الْعَرَبَ کَانَتْ تَقُولُ إِنْ یَبْعَثُ اللَّهُ فِینَا نَبِیّاً یَکُونُ فِی بَعْضِ أَصْحَابِهِ سَبْعُونَ خَصْلَهًًْ مِنْ مَکَارِمِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ فَنَظَرُوا وَ فَتَّشُوا هَلْ یَجْتَمِعُ عَشْرُ خِصَالٍ فِی وَاحِدٍ فَضْلًا عَنْ سَبْعِینَ ... لَمْ یَجْتَمِعْ فِی أَحَدٍ خِصَالٌ مَجْمُوعَهًٌْ لِلدِّینِ وَ الدُّنْیَا بِالِاضْطِرَارِ عَلَی مَا أَحَبُّوا وَ کَرِهُوا إِلَّا فِی عَلِیِّبْنِأَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) ... طُعْمُهُ أَدْنَی مَا تَأْکُلُ الرَّعِیَّهًُْ وَ لِبَاسُهُ أَدْنَی مَا یَلْبَسُ أَحَدٌ مِنَ الْمُسْلِمِین.. ثُمَّ اللِّبَاسُ اسْتَعْدَی زِیَادُبْنُشَدَّادٍ الْحَارِثِیُّ صَاحِبُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَلَی أَخِیهِ عَبْدِاللَّهِبْنِشَدَّادٍ فَقَالَ: یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ذَهَبَ أَخِی فِی الْعِبَادَهًِْ وَ امْتَنَعَ أَنْ یُسَاکِنَنِی فِی دَارِی وَ لَبِسَ أَدْنَی مَا یَکُونُ مِنَ اللِّبَاسِ قَالَ: یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) تَزَیَّنْتُ بِزِینَتِکَ وَ لَبِسْتُ لِبَاسَکَ قَالَ: لَیْسَ لَکَ ذَلِکَ إِنَّ إِمَامَ الْمُسْلِمِینَ إِذَا وَلِیَ أُمُورَهُمْ لَبِسَ لِبَاسَ أَدْنَی فَقِیرِهِمْ لِئَلَّا یَتَبَیَّغَ بِالْفَقِیرِ فَقْرُهُ فَیَقْتُلَهُ فَلَأُعْلِمَنَّ مَا لَبِسْتَ إِلَّا مِنْ أَحْسَنِ زِیِّ قَوْمِکَ وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ فَالْعَمَلُ بِالنِّعْمَهًِْ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنَ الْحَدِیثِ بِهَا.
امام علی (علیه السلام)- علیبناسباط از چند نفر از اصحاب ابندأب [ابوالولید عیسیبن یزیدبن بکرابندأب؛ همعصر امام صادق و امام کاظم (علیها السلام)) نقل کرده است: ... دیدم مردم چنین میگویند: «عربها [در گذشته] اعتقاد داشتند: «اگر خداوند پیامبری را در میان ما مبعوث کند برخی از یارانش هفتاد ویژگی از صفات نیکوی دنیا و آخرت را خواهند داشت»؛ برهمین اساس دقّت و بررسی کردند تا ببینند آیا ده ویژگی در یک نفر [از یاران پیامبر (صلی الله علیه و آله)] جمع میگردد چه برسد به هفتاد ویژگی!؟ و [چون فکر نمیکردند یک نفر به تنهایی دارای ویژگیهایی باشد که همهاش نیکو و مثبت باشد] به ناچار هر ویژگی که [به نظرشان میآمد و آن را]میپسندیدند یا نمیپسندیدند در نظر گرفتند و درنهایت به این نتیجه رسیدند که جز علیّبنابیطالب (علیه السلام) کسی دیگر دارای صفات نیکوی دنیا و آخرت نیست...؛ [برخی از ویژگیهای حضرت (علیه السلام) این بود]؛ خوراکیای که علی (علیه السلام) استفاده میکرد سادهترین غذایی بود که مردم عادی میخوردند و لباسی که میپوشید سادهترین لباسی بود که یکی از مسلمانان میپوشید... امّا لباس پوشیدنِ حضرت (علیه السلام)؛ زیادبنشدّاد حارثی که از اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود در مورد برادرش عبدااللهبنشدّاد از علی (علیه السلام) یاری خواست و گفت: «ای امیرمؤمنان (علیه السلام)! برادرم فقط به عبادت میپردازد و از اینکه با من در خانهام سکونت گزیند، دوریکرده و سادهترین لباسی که یافت میشود را بر تن کرده است». برادرش عرض کرد: «ای امیرمؤمنان (علیه السلام)! من خودم را همچون شما آراسته و همچون شما لباس پوشیدهام». امام (علیه السلام) فرمود: «تو چنین حقّی [و وظیفهای] نداری، هنگامیکه پیشوای مسلمانان، متولّی امور آنها میشود باید همچون فقیرترین ایشان لباس بپوشد تا فقر بر آن فقیر فشار نیاورده و هلاکش نسازد. من بهخوبی میدانم که تو بهترین لباسهای قبیلهات را پوشیدهای [بااینحال تظاهر به ساده زیستی میکنی]، وَ امّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ؛ بدان که نزد من استفاده کردن از نعمتها محبوبتر از سخن راندن از آنهاست».
أمیرالمومنین (علیه السلام)- أَحْسِنُوا صُحْبَهًَْ النِّعَمِ قَبْلَ فَوَاتِهَا فَإِنَّهَا تَزُولُ وَ تَشْهَدُ عَلَی صَاحِبِهَا بِمَا عَمِلَ فِیهَا.
امام علی (علیه السلام)- نعمتها را پیش از جدائی از آنها، نیکو دارید. زیرا از بین میروند و گواه صاحبش در آنچه با آنها [رفتار] میکند، میباشند.