آیه فَأَمَّا الْيَتيمَ فَلا تَقْهَرْ [9]
حال كه چنين است يتيم را تحقير مكن.
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- فَأَمَّا الْیَتیمَ فَلا تَقْهَرْ أَیْ لَا تَظْلِمْ وَ الْمُخَاطَبَهًُْ لِلنَّبِیِّ وَ الْمَعْنَی لِلنَّاسِ.
علیبنابراهیم (رحمة الله علیه)- فَأَمَّا الْیَتِیمَ فَلَا تَقْهَرْ یعنی به او ستم روا مدار، در اینجا پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) مخاطب است، امّا منظور آیه مردم می باشد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- فِی مَجْمَعِ الْبَیَانِ: کَانَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) یُحْسِنُ إِلَی الْیَتَامَی وَ یَبَرُّهُمْ وَ یُوصِی بِهِمْ، وَ جَاءَ فِی حَدِیثٍ عَنِ ابْنِ أَبِی أَوفَی قَالَ: کُنَّا جُلُوساً عِنْدَ رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله) فَأَتَاهُ غُلَامٌ فَقَالَ: غُلَامٌ یَتِیمٌ وَ أُخْتٌ لِی یَتِیمَهًٌْ وَ أُمٌّ لِی أَرْمَلَهًٌْ، أَطْعِمْنَا مِمَّا أَطْعَمَکَ اللَّهُ، أَعْطَاکَ اللَّهُ مِمَّا عِنْدَهُ حَتَّی تَرْضَی. قَالَ: مَا أَحْسَنَ مَا قُلْتَ یَا غُلَامُ! اذْهَبْ یَا بِلَالُ فَأْتِنَا بِمَا کَانَ عِنْدَنَا. فَجَاءَ بِوَاحِدَهًٍْ وَ عِشْرِینَ تَمْرَهًًْ. فَقَالَ: سَبْعٌ لَکَ وَ سَبْعٌ لِأُخْتِکَ وَ سَبْعٌ لِأُمِّکَ. فَقَامَ إِلَیْهِ مَعَاذُ بْنُ جَبَلٍ فَمَسَحَ رَأْسَهُ وَ قَالَ: جَبَرَ اللَّهُ یُتْمَکَ وَ جَعَلَکَ خَلَفاً مِنْ أَبِیکَ وَ کَانَ مِنْ أَبْنَاءِ الْمُهَاجِرِینَ. فَقَالَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله): رَأَیْتُکَ یَا مُعَاذُ وَ مَا صَنَعْتَ؟ قَالَ: رَحِمْتُهُ. قَالَ: لَا یَلِی مِنْکُمْ یَتِیماً فَیُحْسِنُ وَلَایَتَهُ وَ یَضَعُ یَدَهُ عَلَی رَأْسِهِ إِلَّا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ شَعْرَهًٍْ حَسَنَهًًْ وَ مَحَی عَنْهُ بِکُلِّ شَعْرَهًٍْ سَیِّئَهًًْ، وَ رَفَعَ لَهُ بِکُلِّ شَعْرَهًٍْ دَرَجَهًًْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- در مجمع البیان آمده است: پیامبر (صلی الله علیه و آله) پیوسته به یتیمان نیکی و مهربانی می‌کرد و سفارش آن‌ها را می‌فرمود و در روایتی از ابو أوفی چنین آمده: در محضر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نشسته بودیم که پسر بچّه‌ای نزد حضرت (صلی الله علیه و آله) آمده و عرض کرد: «کودکی یتیم هستم و خواهری یتیم و مادری بیوه دارم، از آنچه خداوند به شما داده به ما عنایت کن تا خداوند از آنچه نزد اوست آن‌قدر به شما ببخشد که خشنود شوی». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «پسر جان! چه نیکو سخن گفتی»! [بعد خطاب به بلال فرمود]: «ای بلال! هرچه در منزل داریم نزد ما بیاور». بلال [رفت و] بیست‌ویک عدد خرما آورد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) [خطاب به پسر بچّه] فرمود: «هفت خرما برای تو، هفت خرما برای خواهرت و هفت خرما برای مادرت». معاذبنجبل کنار آن یتیم که از فرزندان مهاجران بود، رفت و دستی بر سرش کشید و گفت: «خداوند یتیمیِ تو را جبران کرده و تو را جانشین صالحی برای پدرت قرار دهد». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای معاذ! تو و آنچه کردی را مشاهده کردم [انگیزه‌ات برای این کار چه بود]»؟ معاذ عرض کرد: «بر او ترحّم و مهربانی کردم». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هرکس از شما سرپرستی یتیمی را بر عهده گیرد و حقّ آن را به‌خوبی به‌جا آورد و دست بر سر یتیم کشد خداوند به تعداد هر مویی [از سر آن یتیم] حسنه‌ای برای او می‌نویسد، به تعداد هر مویی گناهی از او محو می‌کند و به تعداد هر مویی درجه‌ای به او می‌بخشد».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ مَسَحَ عَلَی رَأْسِ یَتِیمٍ کَانَ لَهُ بِکُلِّ شَعْرَهًٍْ تَمُرُّ بِهِ عَلَی یَدِهِ، نُورٌ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- بنده‌ی خدایی نباشد که از مهر دست بر سر یتیمی کشد جز آنکه خدا به هر تار مو در قیامت نوری به او عطا کند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- أَنَا وَ کَافِلُ الْیَتِیمِ کَهَاتَیْنِ فِی الْجَنَّهًِْ وَ أَشَارَ بِإِصْبَعَیْهِ السَّبَّابَهًِْ وَ الْوُسْطَی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- من و سرپرست یتیم مانند این دو (درحالی‌که اشاره به انگشتش می‌کرد) در بهشت هستیم، به شرط آنکه سرپرست یتیم از خدا پروا داشته باشد.